Question

Jak warunki historyczne wpłynęły na postawy obywatelskie Polaków w 20 wieku?

Answer 1

Orientacje niepodległościowe przed 1914r. Przed wybuchem I wojny światowej zrodziły się dwie koncepcje niepodległościowe. W 1908 powstała orientacja prorosyjska którą rozpowszechniono poprzez wydawanie broszury. W tym samym roku powstała także proaustriacka w Krakowie. A jej postulaty popierały związek walki czynnej. Swoje poglądy przedstawił także PPS, konserwatyści oraz komuniści (walka o niepodległość jest bezcelowa, walka o rewolucje). Główne jednak były dwie orientacje: proaustriacka i prorosyjska. 1. Proaustriacka skierowana była na państwa centralne chcieli utworzenia monarchii trialistycznej. Jednak od 1908r. zaczęto tworzyć oddziały para militarne. m.in. Związek Walki Czynnej. Dążyli do powstania antyrosyjskiego. 2. Prorosyjska: Tworzył ją Roman Dmowski. W wydawanej broszurce jako wroga umieścił Niemców a zjednoczenie pod berłem Rosji. Broszurka szczególnie popularna była w Królestwie Polskim, Wileńszczyźnie.
Przesłanki odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918r. Rok 1918 był to rok zakończenia I wojny światowej. To właśnie wtedy zaczęły pojawiać się przesłanki utworzenia państwa polskiego. Jedną z nich było orędzie prezydenta USA Willsona z 8I 1918. Sprawy polskiej dotyczył 13 punkt w którym postulowano o utworzenie niepodległego państwa polskiego, które powinno obejmować ziemie zamieszkane przez ludność polską, mieć wolny i bezpieczny dostęp do morza a jego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna zagwarantowana układem międzynarodowym. Kolejną było wspólne stanowisko premierów Anglii Francji i Włoch w sprawie Polski. Było to konsekwencją rozpadów monarchii Austro-Węgier oraz rewolucją w Rosji. Uznano bowiem w myśl haseł rewolucyjnych że Polska ma prawo do własnego państwa.
wybitni politycy na progu niepodległości w 1918 i ich postawy polityczne. Na progu niepodległości w 1918 było wielu wybitnych polityków. Jednym z nich był Roman Dmowski. Twórca prorosyjskiej koncepcji uzyskania niepodległości. Delegat polski na konferencji pokojowej w Wersalu. Współtwórca rządu Paderewskiego. Główny ideolog narodowej demokracji (endecja)
Sejm ustawodawczy w 1919r. Wybory, układ sił politycznych. Polska odrodziła się jako republika demokratyczno-parlamentarna, którą najwyższą władzą był sejm. Wybory odbyły się w 1919. została podjęta decyzja o ordynacji wyborczej, której głównymi zasadami była równość i powszechność. Prawo wyborcze miały także kobiety. Czynne prawo wyborcze mieli obywatele po 21 roku życia. Obowiązywała zasada proporcjonalności. Ordynacja wyborcza zakładała przeprowadzenie wyborów na początku w Kongresówce i Małopolsce. Podzielono na 49 okręgów a w późniejszym terminie wyborów uzupełniające 21. uznano mandaty deputowanych do parlamentu państw zaborczych. Wybory przeprowadzono w krótkim czasie. Mimo bojkotu wyborów podjętego przez część mniejszości narodowych oraz komunistów frekwencja była stosunkowo wysoka i wynosiła 75% uprawnionych do głosowania. Wybory zakończyły się znacznym sukcesem endecji i ugrupowań chłopskich. Znaczyło to że większość posłów prezentowała poglądy prawicowe i centrowe. Endecja otrzymała 1/3 głosów. Marszałkiem sejmu został Wojciech Trąbczyński. Józef Piłsudski dalej pełnił rolę naczelnika państwa.
5. Powstanie Wielkopolskie: geneza, przebieg, skutki. Entuzjastyczne powstanie Paderewskiego w Poznaniu spowodowało antypolskie wystąpienie Niemców.Wywołało to spontaniczny wybuch powstanie polskiego 27II1918.Powstanie sprzyjało zaskoczenie władz niemieckich i wybuch powstania robotniczego w Berlinie.Dzięki temu udało się stosunkowo szybko opanować tereny od Noteci po Górny Śląsk. Dowództwo nad powstaniem objął od połowy stycznia generał Józef Mośnicki.Władzę polityczną nad wyzwolonymi terenami objęła Naczelna Rada Ludowa.Kontrofensywa niemiecka doprowadziła do ciężkiej walki nad Notecią.Akcja dyplomatyczna prowadzona przez KNP w Paryżu pozwoliła rozszerzyć warunki rozejmu z listopada 1919 na tereny Wielkopolski. Walki zostały przerwane 16 II 1919. Powstanie Wielkopolskie było jedynym spośród polskich powstań narodowych które zakończyło się sukcesem.Wpłyneło ono na stanowisko państw Ententy w sprawie polskiej.Na mocy traktatu wersalskiego uznając wolę ludności polskiej zaboru pruskiego przyznano Polsce niemal całą Wielkopolskię.
6.Powstania śląskie i ich skutki.Decyzję konferencji paryskiej o przeprowadzeniu na terenie Górnego Śląska plebiscytu spowodowało podjęcie przez Niemców działań antypolskich poprowadziło to do wybuchu 1powstania śląskiego 17.VIII 1919 które zakończyło się klęską.Ponad 20 tyś uczestników musiało szukać schronienia w Polsce.Wlutym rozpoczęła działalność Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa która mniała nadzorować przygotowania i przebieg plebiscytu.Na czele Polskiego Komisariatu Plebiscytowego stanął Wojciech Korfanty.Wobec Polaków zaczęto stosować terror i nie przebierającą w środkach propagandę .Narastający konflikt doprowadził do wybuchu drugiego powstania Śląskiego 20VIII 1920 które zostało zorganizowane przez Polską organizację wojskową obszaru ślaskiego.Dzięki mediacjom Międzysojuszniczej Komisji już 28 sierpnia przerwano walki.Podpisano umowę polsko-niemiecką o wyrzeczeniu się terroru i utworzenia policji polsko-niemieckiej.Plebiscyt na Górnym Śląsku odbył się 20 III 1921 i przyniósł Polsce wynik niekorzystny.Decyzja o przyznaniu Polsce jedynie 2 powiatów.3powstanie ślaskie 3V 1921. Walki trwały ponad miesiąc a szczególnie toczyły się pod Górą św.Anny.Zawieszenie broni podpisano w lipcu 1921 i zakończyło to powstanie.
7.Kształt terytorialny Polski międzywojennej granice wolność obszar.Odrodzona Polska była państwem znacznej wielkości mając 388 tyś km zajmowała w Europie czwarte miejsce pod względem obszaru-po Rosji Niemczech i Francji.Na podstawie spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 ustalono że w Polsce mieszkało 27 mln ludności.Pod względem gęstości,zaludnienie dawało to 11 miejsce w Europie. Granica liczyła 5534 km Polska graniczyła z ZSRR, Niemcami. Czechosłowacją, Łotwa,
Litwa, Rumunia. Granica morska wynosiła 70km.Jednak taki kształt Polska uzyskała dopiero w 1922.Na zachodzie toczył się spór o Górny Śląsk.Przeprowadzony plebiscyt o 3 powstania śląskie doprowadziły do podpisania konwencji w Genewie 15V 1922.Podobnie było ze wschodnią granicą Polską.Wojna polsko-radziecka toczyłą się do marca 1921.Traktat podpisany w Rydze 18 III 1921 określił przebieg granicy między Polską a radzieckimi republikami-Białoruską i Ukraińską.
8.System władzy w Polsce 1918-1921.Polska odrodziła się jako republika demokratyczno-parlamentarna w której najwyższej władzą była sejm.Wybory przeprowadzone w 1919 zakończyły się zwycięstwem endecji.Rozpoczęcie prac sejmu oznaczało szczególnie ważny moment odradzania się państwa polskiego.
9.Reformy Grabskiego.Od 1920 jedynym oficjalnym środkiem płatniczym w kraju była marka polska.Jednak realna wartość emitowanych banknotów stale spadała.Wskutek inflancji w styczniu 1923 za dolara płacono 18 tyś marek,maju 52 tyś, czerwcu 104 tyś,grudniu 6,4 mln.Polska waluta weszła w fazę hiperinflacji zgubną a skutkach dla gospodarstwa i społeczeństwa.16 XII 1923 utworzono gabinet fachowców z Władysławem Grabskim na czele.Wprowadzoną nową walutę-polski złoty.Od 1VII 1924 marka przestała być środkiem płatniczym..
10.Ruch ludowy do 1931.Działał już w XIX wieku.Stronnictwo ludowe-idea głosowania chłopi za chłopów.W Galicji była partią legalną zatem nie mogła głosić haseł niepodległościowych.Oprócz w Galicji ruch ludowy działał także na Śląsku Cieszyńskim,Mazurach.W1907 po zmianie ordynacji wyborczej w Galicji ruch ludowy zdobył dużo do parlamentu wiedeńskiego.Po wojnnie Piłsudski dostał poparcie.Powstało także PSL „Lewica”ze Stapińskim na czele.W grudniun1915 utworzono PSL „Wyzwolenie”.Po przewrocie zjednoczenie się opozycji:PSL”Piast”,PSL „Wyzwolenie”.SCH,PPS.Działalnośc pozaparlamentarna.
11.Ruch Socjalistyczny.Rozpoczął się ok. roku 1892 wspierany przez Lejmanowskiego,działał na terenie 3 zaborów.Po I wojnie światowej rozbity na 3 nurty.Jednoczy się w IV 1917 w PPS.Była to partia społeczna.Do maja 1926 uczestniczyła aktywnie we wszystkich dziedzinach życia.Była partią współrządzącą i poparłą przewrót Majowy.Póżniej powstała antysanacja,chcieli nacjonalizacji u uspołecznienie.Zaczęto wydawać pismo Robotnik.
12.Ustrój polityczny II RP do 1926.Polska odrodziła się jako republika demokratyczno – parlamentarna w której najwyższą władzą był Sejm.Relacje między organami władzy określiła konstytucja marcowa 1921.Władzą wykonawczą był Prezydent i Rząd.Prezydent nie mniał prawa inicjatywy ustawodawczej i wybierany prze 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe.Nie mniał prawa Veta.Mianował premiera i posiadał zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi.Mianował ambasadorów zawierał umowy międzynarodowe.Rząd nie ponosił odpowiedzialnośi politycznej przed Sejmem tylko przed Konstytucją.

13.Przewrót majowy.Józef Piłsudski po wyborze prezydenta 1922 zrezygnował z czynnego udziału w życiu politycznym ale przyszłość wyznaczała że nie była to decyzja ostateczna.Pluralizm polityczny doprowadził do tego że okres między 1921-1926 zyskał miano sejmowładztwa i był oceniany negatywnie przez społeczeństwo polskie.Parlament nie był w stanie stworzyć trwałej większości a tym samym następowały częste zmiany rządów co wpłynęło negatywnie na sprawność administracji państwowej.Rozczarowane społeczeństwo szukało silnego człowieka który mógłby ten stan zmienić.Piłsudski wykorzystując swój autorytet i powszechną niechęć do centroprawicowego rządu Witosa doprowadzila 12V 1926 zamachu stanu.Przewrót odbył się pod hasłem sancji moralnej władzy co dało nam poparcie znacznej części społeczeństwa.Jego legalizacja nastąpiła poprzez fakt utworzenia rządu z K. Bartlem jako premierm wybór na prezydenta J. Mościckiego.Legitymizacja przewrotu majowego rozpoczęła w Polsce okres autorytarnych rządów Piłsudskiego które trwały do jego śmierci w 1935.

14.Wielki Kryzys Gospodarczy.Wielki Kryzys gospodarczy rozpoczął się w 1929 i trwał do 1935.Spadek produkcji przemysłowej,szybki wzrost bezrobocia i „nożyce cen” niekorzystnie wpłynęły na siłę nabywczą ludności a szczególnie wsi polskiej.Podział na „Polskę A” rozwiniętą gospodarczą i „Polskę B” zacofaną, stał się w tym okresie niepodważalny.Próbę zmiany tych niekorzystnych relacji podjęto w 4-letnim planie inwestycyjnym lata 1936-1940.Wielki Kryzys spowodował wzrost niezadowolenia społeczeństwa a szczególnie ludności wiejskiej.Niskie ceny na produkty rolne oraz ograniczenie siły nabywczej rolników spowodował pogłębienie zacofania wsi.

15.Konstytucja Marcowa i Kwietniowa.Sejm Ustawodawczy uchwalił 17 marca 1921 Konstytucję RP która określiła zasady ustrojowe państwa.Władzą ustawodawczą był Sejm i Senat wybierany co 5 lat.Sejm posiadał prawo inicjatywy ustawodawczej i uchwalała budżet.Czynne prawo wyborcze mieli obywatele 21 lat-Sejm,30 lat –Senat.Bierne prawo 25 lat-sejm i 40 lat-Senat.Odpowiedzi przed sejmem byli członkowie rządy i podlegała mu Najwyzsza Izba Kontroli.Senat mniał prawo Veta.Władzę Wykonawczą sprawował Prezydent i Rada Ministrów.Prezydent wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Ludowe Był głową państwa i jego reprezentantem na zewnątrz.Był zwierzchnikiem sił zbrojnych ale nie mógł być naczelnym wodzem w czasie wojny.Mianował Premiera rządu i na jego wniosek ministrów.Podpisywał ustawy i zawierał umowy międzynarodowe,mniał prawo łaski i rozwiązywania sejmu.Odpowiadał przez Trybunałem Stanu.Władzą sądowniczą były sądy a sędziów mianował prezydent.
Konstytucja kwietniowa uchwalona 23 kwietnia 1935.Na czele państwa stał prezydent który skupiał jednolitę i niepodzielną władzę państwową.Był władzą nadrzędną wobec Sejmu,Senatu,rządu,sił zbrojnych,sądownictwa i administracji.Prezydent wybierany na 7 lat był odpowiedzialny przed Bogiem i historią.Prezydent mianował rząd zwoływał i rozwiązywał Sejm.Wszystkie jego ustawy wymagały podpisu.Był zwierzchnikiem sił zbrojnych i wodzem naczelnym na czas wojny.Rząd był jedynie odpowiedzialny przed Prezydentem.Sejm zachowywał formalnie swoje uprawienia ustawodawcze i nadal uchwalał budżet.Wybierany co 5 lat.

16.Polityka zagraniczna Józefa Becka.Józef Beck to członek tzw.rządu pułkowników.Wybitny dyplomata.Jego polityka zagraniczna opierała się głównie na poprawie stosunków z Niemcami i ZSRR.Jego starania doprowadziły do podpisania paktu o nieagresji zarówno z Rosją Radziecką jak i Niemcami.On także wypowiedział traktat mniejszości narodowych.
ewolucja polityki zagranicznej II RP. Zaraz po wojnie polityka zagraniczna opierała się głównie na walce o ziemie sporne: z Niemcami, Czechami, Rosją, Litwą. Później Polacy zaczęli dążyć do załagodzenia i poprawy stosunków międzynarodowych. Po wojnie celnej w 1920r z Niemcami doszło do podpisania paktu o nieagresji. Ten sam pakt podpisano z ZSRR. Co uznano za wielki sukces polityki dyplomacji. Po 1926r polityka zagraniczna uległa zmianie. Za postawę polityki bezpieczeństwa międzynarodowego uznano sojusz z Francją.
Mniejszości narodowe w IIRP-ich położenie prawne, poli. i gospodarcze.
W Polsce mieszkało 69% Polaków, ok.14% Ukraińców i ok.8% żydów oraz Niemcy i Białorusini. Mniejszości narodowe posiadały swoich przedstawicieli w parlamencie. Najwięcej problemów stwarzała mniejszość niemiecka liczne konflikty z administracją polską oraz skargi słane do Genewy przez niemieckie organizacje mniejszościowe były szeroko omawiane przez nieżyczliwą Polsce prasę. Kształtowały one obraz Polski jako kraj skłaniający się do rasizmu i nietolerancji. Mniejszości narodowe miały swobodę językową, wyznaniową i instytucji.
Główni politycy Polski międzywojennej i ich postawy polityczne.
W. Witos (1874 – 1945) działacz ludowy, przywódca PSL „Piast”. W IIRP premier w latach 20’, 23’, 26’. Więziony przez sanację. Honorowy prezes PSL po II wojnie światowej.
M. Rataj (1884 – 1940) działacz ruchu ludowego związany z PSL „Piast”. Marszałek sejmu w latach 22’-28’. Podczas okupacji więziony przez Niemców.
J. Piłsudski (1867 – 1935) marszałek Polski, współzałożyciel PPS, POW. 1918 1922 naczelnik Państwa. Po zamachu majowym fanatyczny kierownik życia politycznego w państwie.
W. Sławek (1879 – 1939) pułkownik, bliski współpracownik Piłsudskiego. Współtwórca POW w II RP był premierem 30 – 31’ i 35’.marszałkiem sejmu 38’.
W. Korfanty (1873 – 1939) działacz polityczny ze śląska. Dyktator II powstania śląskiego, przeciwnik sanacji więziony w Brześciu. Współtwórca Frontu Marges.
Działalność gospodarcza E. Kwiatkowskiego, COP.
Kwiatkowski polityk i działacz gospodarczy związany z obozem sanacyjnym, minister i wicepremier w II RP, twórca koncepcji budowy portu w Gdyni i COP. Sukcesy polskiej gospodarki w okresie rządów sanacji wiążą się z jego działalnością. Rozbudował Zakład Mechaniczny „Ursus”, umożliwiło to produkcje autobusów, samochodów czy traktorów. Zaczęto produkcję licencyjnego Polskiego Fiata. Państwowa Fabryka Związków Azotowych w Mościcach należała do najnowocześniejszych w Europie. Wielką wagę przywiązano do rozbudowy miast i portu w Gdyni. Utworzono przedsiębiorstwo państwowe „Żegluga Polska”, które wpłynęło na wzrost znaczenia polskiej floty handlowej. Koniunktura gospodarcza dotyczyła również wsi, gdzie trwał proces parcelacji ziemi. Rynek polski został zasilony przez kapitał zagraniczny.
COP w 1937r. Podjęto decyzje w sprawie budowy Centralnego Okręgu Przemysłowego, w tzw. „trójkącie bezpieczeństwa” od Pilicy do Wieprza. W ramach COP-u wyodrębniono 3 rejony: A – surowcowy, obejmujący kieleckie; B – aprowizacyjny, lubelskie; C – bazę surowcową obejmujący sandomierskie. COP był największą obok Gdyni inwestycją II RP. Zbudowano hutę w Stalowej Woli połączenia z fabryką armat i silników w Mielcu i Rzeszowie, wybudowano zakłady lotnicze oraz inne zakłady. Zmodernizowano zakłady zbrojeniowe w Radomiu i Starachowicach.
Hitlerowski system okupacji.
Tereny zajęte przez Niemcy zostały podzielone na wcielone do Rzeszy i na Generalne Gubernatorstwo. Z terenów przyłączonych do Rzeszy utworzono dwa okręgi. Generalne Gubernatorstwo ze stolicą w Krakowie było podzielone na 4 dystrykty: krakowski, warszawski, radomski i lubelski. Zasadniczym celem polityki wobec Polaków było ich wyniszczenie. Na terenach właczony do Rzeszy prowadzono akcję germanizacji. Polacy którzy odmawiali podpisania tej listy byli wysiedlani do GG lub szykanowani przez władze niemieckie. Naród polski został pozbawiony całkowicie praw, a za najmniejsze przewinienie groziła kara śmierci. Organizowane masowe egzekucje na ulicach GG. Likwidacja szkół średnich i wyższych na terenie GG likwidowano ośrodki kultury które były zarezerwowane dla niemców.
Położenie ludności polskiej pod okupacją sowiecką.
Ziemie polskie na wschód od linii Pisa – Narew – Bug – San zostały właczone do ZSRR. Utworzono z nich zach. Ukrainę i zach. Białoruś. Wybrane w pseudo wyborach Zgromadzenia Ludowe wystąpiły z wnioskiem o włączenie tych ziem do republiki socjalistycznej. Polacy mieszkający na tych terenach zmuszeni byli przyjąć radzieckie obywatelstwo. Nastąpiły zmiany ustrojowe, które miały w pełni upodobnic te tereny do ZSRR – upaństwowienie przemysłu i handlu oraz konkwiskata ziemi należacej do wielkich włascicieli a później kolektywizacja rolnictwa. Metody te wspierane były działeniem NKWD, który godził w pierwszym rzędzie w polaków. Dokonywano masowych aresztowań polskich urzędników, nauczycieli, księży. W latach 1940 – 1941 zorganizowano 4 wielkie deportacje, które objęły prawie 1,2mln. osób. Wielu z nich znalazło się w cięzkich obozach pracy innych osiedlano na terenach Syberii, środkowego Uralu czy Srodkowej Azji. Panujący terror był wspierany indoktrynacją ideologiczną. Szczególnie tragiczny los spotkał polskich oficerów internowanych w ZSRR, których w większości pomordowano. Dopiero wybuch wojny niemiecko – radzieckiej położył kres tym represjom.
Sytuacja ludności żydowskiej w okupowanej Polsce – holocaust.
Ze szczególnym okrucieństwem Niemcy traktowali Żydów, którzy w planach hitlerowskich mieli być fizycznie unicestwieni. W ciągu pierwszych lat okupacji zostali oni zmuszani do zamieszkania w wydzielonych dzielnicach miejskich i tzw. gettach i zobowiązani do noszenia specjalnych opasek z gwiazdą Dawida. Zostali też ograbieni z całego mienia. Żyli w strasznych warunkach i musieli wykonywać niewolniczą pracę. Nękani głodem i chorobami masowo wymierali. Pod karą śmierci nie wolno było Żydom opuszczać getta, a Polakom udzielać im jakiejkolwiek pomocy. Od 1941r. dla przyspieszenia zagłady przeprowadzono tzw. ostateczne rozwiązanie mordując Żydów w zbiorowych egzekucjach, a w rok później zorganizowano obozy zagłady z komorami gazowymi m.in. w Treblince, Majdanku i Oświęcimiu. Zwożono do nich Żydów z całej Polski i innych krajów Europy. Dokładna liczba zamordowanych polskich Żydów nie jest dokładnie znana, szacuje się ją na ponad 3 mln. (najwięcej zginęło w Oświęcimiu). Masowa zagłada Żydów w czasie II wojny światowej nosi nazwę holokaustu.
Stosunki polsko – radzieckie w latach II wojny światowej.
Armia czerwona wkroczyła na teren RP 17.09.1939r. od tej chwili rozpoczął się okres okupacji Polski przez ZSRR. Stosunki polsko – radzieckie w I okresie II WŚ były złe. ZSRR był agresorem, który pod fałszywymi hasłami wkroczył na tereny wschodnie RP. Działalność NKWD, terror zsyłanie Polaków na Sybir, wpływało ujemnie na postawę społeczeństwa polskiego wobec ZSSR. Organizowano akcje sabotażowe przeciw komunistom. Ta sytuacja trwała do roku 1941 kiedy to wybuchła wojna niemiecko – rosyjska. Podpisany został wtedy układ Sikorski – Majski, o utworzeniu wojsk polskich na terenach ZSRR.
Delegatura rządu RP – organizacja, zadania, wpływy polityczne.
Było to konspiracyjne przedstawicielstwo rządu RP w kraju. Głównym zadaniem była organizacja polityczna państwa podziemnego i przygotowanie administracji na okres okres po wyzwoleniu. W skład delegatury – odpowiedniki przedwojennych ministerstw – Kierownictwo Walki Cywilnej oraz Państwowy Korpus Bezpieczeństwa. Stopniowo powołano administracje terenową. Stworzono także tajne szkolnictwo wszystkich szczebli. Prowadzono różne formy działalności kulturalnej. Rejestrowano straty i zbrodnie popełnione na narodzie Polskim. Opracowywano również plany przyszłego zagospodarowania ziem zachodnich i północnych. W sierpniu 43’ w skład delegatury RP weszła Administracja Zmilitaryzowana. Organami pracy delegata były: biuro delegatury rządu (wykonawcza) oraz Rada jedności Narodowej, Polityczny Komitet Porozumiewawczy, Krajowa Reprezentacja Polityczna. Ujawniające się ogniwa Delegatury były aresztowane przez NKWD i więzione.
Polskie państwo podziemne.
Wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej na obszarze całego kraju zaczęły spontanicznie powstawać tajne organizacje podziemne. Wywodziły się one ze struktur przedwojennych instytucji społecznych. W ciągu kilku miesięcy rozpoczęło działalność kilkaset tajnych organizacji cywilnych i zbrojnych. Jesienią 1939r. grupa wyższych oficerów Wojska Polskiego zawiązała tajną organizację wojskową: Służbę Zwycięstwu Polsce (SZP). Na jego czele stanął gen. Michał Tokarzewski – Karaszewicz. W grudniu 1939r. jej miejsce zajął Związek Walki Zbrojnej (ZWZ). Na jego czele stanął przebywający za granicą Kazimierz Sosnkowski, w kraju zaś płk Stefan Rowecki pseud. Grot. Na początku 1940r. doszło do spotkania przedstawicieli trzech głównych partii politycznych PPS WRN (Wolność, Równość, Niepodległość), Stronnictwo Narodowe i Stronnictwo Ludowe – w wyniku którego powstał podziemny parlament, w skład jego weszło później Stronnictwo Pracy i kilka innych mniejszych organizacji politycznych. Pod koniec wojny parlament ten występował pod nazwą Rada Jedności Narodowej (RJN). W kraju powołano do życia delegaturę Rządu na Kraj, która była łącznikiem między rządem emigracyjnym a polskim państwem podziemnym. Wszystkie instytucje państwa podziemnego funkcjonowały na całym obszarze kraju. Głównym celem ZWZ, a potem AK było przygotowanie powstania ogólnonarodowego
Armia Krajowa – struktura i działność.
Zakonspirowana siła zbrojna polskiego podziemia w czasach II wojny światowej działająca pod okupacją niemiecką i radziecką na obszarze państwa polskiego w granicach sprzed 1.09.1939 roku oraz poza nimi. Głównym jej zadaniem było prowadzenie oporu zbrojnego przeciwko okupantowi hitlerowskiemu i przygotowanie mającego wybuchnąć w sposobnej chwili ogólnokrajowego powstania. Składała się z siedmiu oddziałów: Informacyjnego, Organizacyjno-Wywiadowczego, Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Informacji i Propagandy oraz Finansowego, miała też własnych duszpasterzy. Jako odrębną jednostkę utworzono w styczniu 1943 Kedyw przeprowadzający akcje dywersyjne i specjalne. W momencie maksymalnej zdolności bojowej (lato 1944) siły AK liczyły ok. 380 tys. osób, w tym 10 tys. oficerów. Kadrę oficerską sprzed wojny uzupełniano absolwentami tajnych kursów oraz przerzucanymi do kraju cichociemnymi. AK zaopatrywała się w sprzęt na drodze akcji bojowych (wyposażenie niemieckie) i własnej produkcji. Straty w walce: około 100 tys. poległych, 50 tys. wywiezionych do ZSRR i uwięzionych.
Eksploatacja gospodarcza ziem polskich 1939 – 1945.
W 1939 roku po ataku przeprowadzonym przez Niemcy i ZSRR, Polska traci ziemie zachodnie bogate w złoża i z rozwiniętym rolnictwem weszły w skład niemiec natomiast słabo rozwinięte ziemie wschodnie weszły w skład ZSRR. Od 1939 do 1945 z Polski wywożono węgiel kamienny, rudy metali oraz żywność. Wysokie podatki spowodowały zubożenie wsi. W wojnie oprócz przemysłu ciężkiego i rolnictwa ucierpiały także inne gałęzie gospodarki. W 44’ wycofujące się wojska niemieckie niszczyły i kradły polskie dzieła sztuki i niszczyła większość fabryk.

Konferencje w Teheranie, Jałcie i Poczdamie – ich decyzje w sprawie polskiej.
Wielka trójka (USA, Anglia, ZSRR) odbyła trzy konferencje; w Teheranie, Jałcie i Poczdamie. Na wszystkich omawiano m.in. sprawy polskie.
Na konferencji w Teheranie 28.11-12.1943r. wstępnie przyjęto przebieg wschodniej granicy Polski w oparciu o linię Curzona i zasadę rekompensaty terytorialnej na zachodzie kosztem Niemiec.
Konferencja w Jałcie 1-11. 02.1945r. przyjęła deklaracje w sprawie Polski. Miała być ona państwem silnym, niepodległym, demokratycznym. Utworzony miał być Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej złożony z polityków z kraju i zagranicy. Rząd ten został zobowiązany do przeprowadzenia wolnych i nieskrępowanych wyborów. Mocarstwa zobowiązały się do bezzwłocznego uznania Tymczasowego Rządu i nawiązaniu z nim stosunków dyplomatycznych. W sprawie wschodniej granicy potwierdzono linię Curzona oraz przyrost terytorialny na zachodzie i północy.
Konferencja w Poczdamie 17.07-2.08.1945r. Mocarstwa zaakceptowały utworzenie TRJN, przyjęły zobowiązanie władz polskich do jak najszybszego przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów parlamentarnych i ustaliły ostateczny przebieg zachodniej granicy Polski po linii Odry, Nysy Łużyckiej oraz przesiedlenie Niemców z terenów polskich.
TRJN i jego znaczenie polityczne.
Decyzje konferencji w Jałcie rozpoczęły grę o kształt przyszłego rządu Polski. Komisja trzech zaprosiła polskie reprezentujące różne opcje polityczne na konsultacje w sprawie powołania nowego rządu. Przedstawiciele władz warszawskich, reprezentacja krajowa i emigracji mieli stworzyć rząd jedności, który zostałby uznany przez wszystkie mocarstwa koalicji. W napiętej atmosferze udało się ustalić warunki powołania rządu i 28 VI 1945r. Bierut jako przewodniczący KRN powołał Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w składzie: Osóbka, Morawski, Gomułka i Mikołajczyk. Nowy rząd miał pozornie charakter koalicyjny, ponieważ kluczowe ministerstwa objęli komuniści i ich sojusznicy z koncesjonowanych stronnictw lubelskich a mniej eksponowane politycy związani z Mikołajczykiem. TRJN został 5 VII 1945r. Uznany przez mocarstwa zachodnie co było równoznaczne z cofnięciem Rządu RP na emigracji.
Działalność partii politycznych w okresie tzw. Polski lubelskiej
Większość społeczeństwa polskiego traktowała Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego jako władzę suwerenną narzucona przez Stalina. Za jedyny prawowity rząd, kontynuujący ciągłość niepodległej Polski, uważano rząd polski w Londynie i władzę polskiego państwa podziemnego, działające na podstawie Konstytucji kwietniowej z 1935 roku. PKWN i Krajowa Rada Narodowa do czasu uchwalenia nowej konstytucji będą opierać się na Konstytucji marcowej z 1921 roku.
Działacze PKWN, którzy 27 lipca 1944 roku przybyli z Moskwy do Lublina, zdawali sobie sprawę z braku szerszego poparcia społecznego dla nowej władzy. Tragedia Powstania Warszawskiego umocniła pozycję nowej władzy. Następstwem klęski powstania był spadek zaufania społecznego do polityki obozu londyńskiego i kierownictwa podziemia. Nastąpiła nieunikniona dezorganizacja władz wojskowych i cywilnych podziemia. Gen. Leopold Okulicki – pseudonim „Niedźwiadek” – mianowany Komendantem Głównym Armii Krajowej z trudem odbudowywał zerwane powiązania konspiracyjne na terenach polskich okupowanych jeszcze przez Niemców.
W październiku 1944r. na terenach tzw. Polski lubelskiej, gdzie władzę sprawował PKWN, władze zaczęły wzmagać represje wobec przeciwników politycznych. Działaniami tymi kierował resort bezpieczeństwa pod nadzorem radzieckich funkcjonariuszy NKWD, przy wsparciu ze strony Armii Czerwonej. Nasiliły się aresztowania członków AK, zaostrzono przepisy prawa karnego. Dekret PKWN o ochronie państwa, wydany w końcu października 1944r., przewidywał kary więzienia lub karę śmierci za sprzeciwianie się reformie rolnej, posiadanie bez zezwolenia urządzenia radiowego (nadawczego lub odbiorczego), za przestępstwa popełnione słowem (:kto publicznie lży, znieważa lub wyszydza ustrój”). Surowe kary za zaniechanie doniesienia władzom o działalności antypaństwowej „osobom, które wiedziały o przestępstwie lub usiłowaniu przestępstwa”. Ten i inne dekrety nowej władzy dawały szerokie możliwości działania aparatowi bezpieczeństwa. Jednocześnie w propagandzie oczerniano i zohydzano działalność władz Polski Podziemnej i Armii Krajowej.
W końcu grudnia 1944r. Krajowa Rada Narodowa powołała w miejsce PKWN – Rząd Tymczasowy. Premierem rządu Tymczasowego został dotychczasowy przewodniczący PKWN – Edward Osóbka – Morawski
Straty ekonomiczne i biologiczne społeczeństwa polskiego 1939 – 1945.
W toku działań wojennych zginęło 650 tys. ludzi, w egzekucjach i obozach śmierci 3,5mln. Na skutek innych walk zginęło ok.2mln. Polska poniosła największe straty biologiczne w stosunku do liczby ludności . niewymierne są straty materialne, szacuje się je na około 250mld. ówczesnych dolarów. Wiele miast było niemal doszczętnie zniszczonych a wsie ograbione. W latach wojny połowa książek w polskich bibliotekach została zniszczona. W czasie okupacji Polska straciła wielu profesorów, uczonych i księży. Z Polski wywiezione wiele surowców mineralnych.
PSL – model oporu
Polska Partia Robotnicza powstała w okresie okupacji jako partia polskiej skrajnej lewicy. Po zdobyciu władzy ta nieliczna dotąd partia szybko powiększała swoje szeregi. W centralnych władzach PPR ścierały się dwie tendencje: jedna z nich dążyła do budowania pomostów pomiędzy partią a narodem, druga – na obezwładnieniu społeczeństwa środkami represji. W PKWN miały też swoich przedstawicieli lewicowe odłamy socjalistów i ludowców, używające tradycyjnych nazw – Polska Partia Socjalistyczna i Stronnictwo Ludowe.
Działające od września 1944r. Stronnictwo Demokratyczne przyjęło platformę polityczną PKWN. W latach 1945-1950 istniało również Stronnictwo Pracy. Po jego rozwiązaniu w 1950r. znaczna część jego członków wstąpiła do SD. Utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej i powrót do kraju Mikołajczyka poważnie wpłynęło na rozwój sytuacji politycznej w Polsce. Na konferencji kierownictwa Stronnictwa Ludowego z okresu międzywojennego i z okresu okupacji utworzono w lipcu 1945r. Polskie Stronnictwo Ludowe. Prezesem PSL wybrano Witosa a po jego śmierci w listopadzie 1945r. na czele PSL stanął Mikołajczyk. PSL rozwijało się niezwykle szybko. W listopadzie 1945r. liczyło ok. 200tys. członków, w styczniu 1946r. – 540tys., a w końcu maja 1946r. – 800tys. członków. Pomimo przeciwdziałania PPR, PSL miało wpływy także w miastach. Dokumenty I Kongresu PSL, który odbył się w styczniu 1946r., precyzowały stanowisko PSL w najważniejszych sprawach Polski i jej miejsca w świecie. Stwierdzono w nich, że Polska powinna stać się państwem demokratycznym, o szerokich swobodach obywatelskich, z silnymi związkami zawodowymi i samorządem terytorialnym. W polityce zagranicznej miano dążyć do partnerskich stosunków ze Związkiem Radzieckim przy zachowaniu ścisłych zawiązków z demokratycznymi państwami Zachodu.
PSL stało się jedyną partią opozycyjną, działającą oficjalnie w Polsce. PPS pod przewodnictwem Osóbki-Morawskiego ściśle współpracowało z PPR. Ceną sojuszu z komunistami miała okazać się samolikwidacja polskiego ruchu socjalistycznego.
Poznański czerwiec 1956
W wyniku niezadowolenia społeczeństwa z przeobrażeń zachodzących w Polsce, braku zmian w zarządzaniu gospodarką i w demokratyzacji życia publicznego oraz zbyt powolnej „destalinizacji”, 28 czerwca 1956r. robotnicy zakładów im. Cegielskiego (oficjalnie im. Józefa Stalina) rozpoczęli strajk, do którego wkrótce przyłączyły się inne poznańskie zakłady. Domagano się wzrostu wynagrodzeń oraz większych swobód politycznych. Pokojowa początkowo demonstracja i wysuwane postulaty nie doczekały się odpowiedzi władz. Wzburzony tłum zaatakował gmach partii, siedzibę Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i więzienie, z którego uwolniono więźniów. Doszło do użycia broni palnej i walk ulicznych. Władze do walki z cywilną ludnością skierowały oddziały ZOMO oraz wojsko. Czołgi obsadziły wszystkie ważniejsze punkty miasta. Walki trwały do rana 30 czerwca. Według źródeł oficjalnych zginęło 75 osób, a 575 odniosło rany. Zachodnie źródła nieoficjalnie podają liczby 200 osób zabitych i 1000 rannych. Natychmiast po zdławieniu niepokojów władze przystąpiły do odwetu na mieszkańcach Poznania. Setki aresztowanych poddawano brutalnemu śledztwu, a prasa partyjna informując o wypadkach określała je jako prowokację imperialistycznych ośrodków i reakcyjnego podziemia. Na partyjnych masówkach w zakładach pracy potępiano i domagano się ukarania przywódców i organizatorów zajść. Niebawem jednak zaczęły się pojawiać głosy określające wystąpienie w Poznaniu jako słuszny protest przeciwko nadużyciom i błędom władzy.
Polski Październik 1956
Po XX zjeździe KPZR (luty 1956) w kierownictwie partyjnym wystąpiły poważne rozbieżności, co do dalszej taktyki politycznej. Grupa „puławska” (zwolennicy demokratyzacji systemu) i grupa „natolińska” (hamowali proces liberalizacji, a odpowiedzialność za nadużycia próbowali zrzucić na komunistów pochodzenia żydowskiego) potrzebowały do uzyskania przewagi i przeforsowania własnej koncepcji odpowiedniego przywódcy. Rolę taką, w aktualnej sytuacji politycznej spełnić mógł najlepiej Władysław Gomułka – uwolniony z więzienia i zrehabilitowany I sekretarz PPR. 18 października 1956 rozpoczęło się przełomowe VIII plenum KC PZPR. Społeczeństwo polskie przejawiło niespotykaną wcześniej polityczną aktywność. W całym kraju odbywały się spontaniczne wiece i zebrania, powstawały samorzutnie rady robotnicze, domagano się demokratyzacji i wolności słowa. Ta niebezpieczna atmosfera, zagrażająca interesom radzieckim w Polsce, skłoniła do niespodziewanego przybycia na obrady delegacji radzieckiej z Chruszczowem, Mołotowem i dowódcą wojsk Układu Warszawskiego na czele. Równocześnie stacjonujące w Polsce jednostki Armii Sowieckiej oraz Ludowe Wojska Polskie dostały rozkaz marszu na Warszawę. Załogi zakładów pracy rozpoczęły przygotowania obronne. Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz inne jednostki LWP zdecydowały się bronić Warszawy. Ferment ogarnął szeregi MO, a nawet UB. Władysław Gomułka i Edward Ochab stanowczo oświadczyli Chruszczowowi, że są w stanie opanować sytuację i nie dopuścić do zmian mogących godzić w istotę systemu. Uspokojony Chruszczow wrócił do Moskwy, wojska sowieckie wróciły do swoich baz, a pierwszym sekretarzem został wybrany Władysław Gomułka. Przyjęty program partii rozliczał się z epoką stalinowską, zapowiadał nowe metody zarządzania, rozwój rolnictwa indywidualnego i demokratyzację stosunków społecznych, politycznych i gospodarczych. Plenum zakończyło się sukcesem Gomułki i zbliżeniem programu PZPR do oczekiwań społeczeństwa. 24 października na Placu Defilad w Warszawie odbył się wiec z udziałem pół miliona obywateli, owacyjnie witano Gomułkę i widziano w nim gwaranta wracającej do Polski demokracji. Kolejne posunięcia władz, jak wypuszczenie na wolność prymasa Wyszyńskiego oraz zwolnienie za stanowiska ministra obrony narodowej Konstantego Rokosowskiego, dawały nadzieję, że zmiany w Polsce podążają w pożądanym kierunku. Bezpośrednim skutkiem Października było również uregulowanie szeregu kwestii w stosunkach polsko-sowieckich. Uregulowano status wojsk sowieckich w Polsce, anulowano zadłużenie Polski z tytułu kredytów zaciągniętych w ZSRR i umożliwiono repatriację z ZSRR do Polski 224 tys. osób. Przebudowano również struktury ruchu młodzieżowego w Polsce oraz przywrócono niezależność ZHP. W przełomowy sposób przebudowano również, jak na obóz państw socjalistycznych, stosunki państwo – Kościół. Rehabilitowano również osoby prześladowane w okresie stalinowskim.





Wybory do SU 1947.
We wrześniu 46’ KC PPR ustalił taktykę wyborczą i zaproponował innym stronnictwom stworzenie wspólnego bloku wyborczego. Ostatecznie Blok Stronnictw Demokratycznych stanowiły: PPR, PPS, SL i SP. Rada Narodowa zdeklarowała że nie przystąpi do bloku. Propaganda wyborcza przebiegała w napiętej atmosferze stworzonej przez PPR, która przedstawiła PSL jako awanturników. Nasilona cenzura uniemożliwiła kampanię ze strony PSL. Akcje propagandowe PPR zostały wzmocnione działaniami grup ochronno – propagandowych i terrorem służb bezpieczeństwa wobec PSL. Wybory do SU zostały przeprowadzone 19.01.1947r. Według oficjalnych danych uczestniczyło w nich 90% uprawnionych, którzy oddali 80% głosów na Blok Stronnictw Demokratycznych, 10% PSL i ok.8% na PSL „Nowe Wyzwolenie”. PSL złożyło protest twierdząc, że 69% uprawnionych poparło PSL a 22% komunistyczny blok wyborczy .
Stosunki państwo – Kościół po roku 1945
Stosunki między państwem a kościołem wyraźnie się pogorszyły po 1945r. Jednak do czasu przejęcia władzy przez komunistów Kościół nie był w sposób wyraźny represjonowany. Ten stan zmienił się wraz z dojściem do władzy przez PZPR, jedną z cech charakterystycznych dla okresu komunistycznego, była walka z religią, nazywana przez marksistowców „opium ludu”. Kościół cieszył się w Polsce dużym autorytetem, a księża byli blisko związani z lokalną społecznością. Władza usilnie starała się o podporządkowanie Kościoła, przez różnego rodzaju prowokacje i represje. Kampania antykościelna miała bardzo szeroki zasięg. W szkole zakazano katechezy.