Question

Wskaż elementy humanizmu w literaturze polskiego renesansu.

Answer 1

Reformacja a literatura

 

Propagowanie założeń reformacji (kazania i Biblia w jęz. nar.) powoduje w XVI w. rozkwit piśmiennictwa w językach narodowych. Krystalizują się reguły gramatyki i ortografii, pojawiają się liczne przekłady Biblii:

 

-          pierwsza drukowana Biblia pol. to luterańska Biblia Stanisława Murzynowskiego (Królewiecka), wyd. przez Jana Seklucjana w 1551 roku.

-          do Biblii Murzynowskiego Jan Seklucjan dołącza swoją rozprawkę pt. „Ortografia polska” – pierwsze zestawienie zasad ortografii języka polskiego

-          Jan Łaski - Biblia Radziwiłłowska (Brzeska) wyd. 1563, przekł. kalwiński

-          Szymon Budny – Biblia Nieświeska, wyd. 1571, przekł. ariański

-          Biblia ks. Wujka, wyd 1599 (przekł. funkcjonujący aż do Soboru Watykańskiego II w Kościele katolickim) – odpowiedź na przekłady protestanckie

 

Język polski za sprawą reformacji wkracza także do literatury pięknej. Po polsku piszą: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp Szarzyński, Szymon Szymonowic. W literaturze pięknej pojawiają się echa pluralizmu wyznaniowego:

 

 

-          Jan Kochanowski – „Psałterz Dawidów”

a)       tłumaczenie psalmów bezpośrednio z hebrajskiego

b)       parafraza psalmów – odejście od dosłownej wierności oryginałowi, przestrzeganej przez Kościół (np. dodawanie epitetów nie występujących w oryginale)

c)       brak wyraźnych związków z którymś z wyznań

d)       wizja Boga zbliżona do wizji nowotestamentowej (Bóg miłosierny)

 

-          Mikołaj Rej – „Kupiec to jest Kstałt a podobieństwo Sądu Bożego ostatecznego”

a)       parodia moralitetu średniowiecznego

b)       wyśmiewanie nauki Kościoła katolickiego (m. in. sensu poszczenia, spełniania dobrych uczynków)

 

M. Rej „Pleban pieska na cmyntarzu pochował” – figlik

 

Plebanowi zdechł piesek, w którym się był kochał,

Schował ji na cmyntarzu, więc ji biskup pozwał.

Pleban, wziąwszy dukatów, biskupowi podał,

Powiedając, że ten pies krześcijańskie skonał.

–„Pieniądze, ksze biskupie, wam wszytki odkazał.

Mnie jedno tricezymę mówić za się kazał!”–

Biskup, wziąwszy pieniądze rozgrzeszył plebana,

A z pieska też uczynił wnet patrochijana.”  

 

Krótko o humanizmie...

v  powstawał w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu

v   w centrum uwagi stawiana była jednostka ze swymi problemami moralnymi, społecznymi i politycznymi (antropocentryzm)

v   przywoływał myśli Cycerona, który postulował harmoniczny i wszechstronny rozwój człowieka

v   odwołania do filozofii epikureizmu i hedonizmu (zauważane były indywidualne potrzeby człowieka, z naciskiem na konieczność rozwoju oraz korzystanie z wszelkich przejawów życia)

v   myśl przewodnia to słowa rzymskiego komediopisarze Terencjusza „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”

v   odrzucając filozofię średniowieczną humaniści nie krytykowali religii chrześcijańskiej i mimo ruchów reformacyjnych, szukali płaszczyzny porozumienia pomiędzy swoimi poglądami i innymi religiami. Tendencja nazywana irenizmem. (np. Erazm z Rotterdamu ), gr. eirene = pokój.

 

3.       Humanizm w literaturze...

-          Jan Kochanowski – „Pieśń świętojańska o sobótce”

a)       Pieśń – gatunek literacki powstały w antyku (Horacy), spopularyzowany przez Kochanowskiego w literaturze polskiej

b)       Skupienie uwagi na człowieku i jego codzienności (obrazy oracza, pasterza)

c)       Zaznaczanie osobowej odrębności autora, prezentacja subiektywnych poglądów (w miejsce prezentacji odpowiednich wzorców postępowania, charakterystycznej dla średniowiecza), np.: „Wsi spokojna, wsi wesoła / Który głos twej chwale zdoła?”

d)       Radość życia: „Człowiek w twej pieczy uczciwie / Bez wszelakiej lichwy żywie; / Pobożne jego staranie / I bezpieczne nabywanie.”

e)       Świadomość przemijania, lecz wyzbyta średniowiecznego strachu przed śmiercią. Śmierć traktowana jako element naturalnego porządku („Gdzie człowieka wicher pędzi / A śmierć bliżej niż na piędzi”)

 

-          Szymon Szymonowic – „Żeńcy”

a)       Sielanka – gatunek literacki wywodzący się z antyku (Teokryt, Wergiliusz)

b)       Mimo oskarżycielskiej wymowy utworu wizja świata pogodnego, przyjaznego człowiekowi

c)       Motyw arkadii (idealizacja środowiska)

d)       Wyraz tęsknoty za harmonią i dobrocią międzyludzką (charakterystyka starosty: „...Mnie się on, widzę, nie przeciwi, / Ale lepszy z nim pokój. Co się często krzywi, / Złomić się może, przyjdzie jedna zła godzina, / A częstokroć przyczyną bywa nieprzyczyna.”

e)       Jak wyżej: tematem utworu sprawy ludzkie

       

-          Giovanni Boccaccio – „Dekameron”

a)       ukazane są różne aspekty miłości, autor daje obraz pełni człowieczeństwa

b)       za podstawę szczęścia uznawana jest sprawność rozumu

c)       nakaz życia w zgodzie z naturą świata i człowieka, co zapewnia wewnętrzną harmonię i spokój

d)       nowy typ bohatera – człowieka renesansu, śmiałego i dowcipnego, potrafiącego dystansować się od zmiennej rzeczywistości zewnętrznej i umiejącego korzystać z dobrodziejstw  tego świata.

 

        Autor       Rafał Augustyniak