Question

Jakie są podobieństwa i różnice między prawem karnym, cywilnym i administracyjnym?

Answer 1

Prawo cywilne

W ramach prawa cywilnego normuje się kwestię stosunków pomiędzy podmiotami: osobami fizycznymi i prawnymi (np. spółkami). Cechami wyróżniającymi stosunki cywilnoprawne jest nade wszystko zasada równości stron i dyspozytywności, z której wyprowadza się zasadę swobody umów. Oznacza to, że podmioty posiadają równy status i mogą według własnej woli zawierać kontrakty i dokonywać innych czynności prawnych. Jest to tak zwana zdolność do czynności prawnych. Będąc podmiotem tych stosunków, posiadają nadto zdolność prawną.

Szczególną ochroną prawa cywilnego cieszy się prawo własności oraz dobra osobiste (wizerunek, dobre imię etc.). Znakomita większość prawa rzeczowego, zobowiązań i prawa spadkowego (działy prawa cywilnego) opiera się na stosunkach majątkowych. Relacje nie mające tego charakteru występują zwłaszcza w prawie rodzinnym i opiekuńczym, które to uważa się za integralną część prawa cywilnego.

Jeśli działania jednostki nie są do końca zgodne z prawem, chroni się skutki tych akcji, które dokonane zostały w dobrej wierze ( z łac. bona fidei). Dobra wiara polega zwłaszcza na mylnym przekonaniu o posiadaniu prawa własności do rzeczy, którą się jedynie posiada. Jest to jedna z charakterystycznych dla prawa cywilnego zasad. Ważne jest jednak, aby podmioty wywiązywały się z zawartych kontraktów, bo „umów należy dotrzymywać” (z łac. pacta sunt servanda). Zapewnia to pewność obrotu i zaufanie partnerów społecznych.

Prawo karne

W ramach prawa karnego wyróżnia się szereg dziedzin wiedzy- oprócz prawa karnego materialnego, procedury karnej, prawa o wykroczeniach i prawa karnego skarbowego wymienić warto kryminologię, kryminalistykę czy wiktymologię. Generalnie w procesie karnym uczestniczą trzy podmioty: oskarżony, oskarżyciel publiczny (najczęściej prokurator) lub oskarżyciel prywatny oraz Sąd. Prawo karne ma za zadanie zapewniać gwarancję przestrzegania prawa i karcić „burzycieli porządku prawnego” z jednoczesnym zapewnieniem stronie biernej procesu prawa do obrony.

Cechą prawa karnego jest to, że ingeruje ono w sferę wolności obywateli, ograniczając (w formie sankcji oczywiście) część praw podmiotowych. Stąd też obwarowane jest ono szeregiem ograniczeń. W historii bowiem normy o charakterze penalnym były wykorzystywane m.in. w walce politycznej a kary cechowała znaczna dolegliwość, zakrawająca nierzadko o okrucieństwo. Zważywszy na powyższe, prawo karne ograniczone zostało tzw. zasadą praworządności. Oznacza ona, że organy państwa mogą działać wyłącznie na podstawie i w granicach prawa. W tym ujęciu nie ma kary bez ustawy, która tą karę przewiduje za określony czyn. Zasada ta wyrażona jest w łacińskiej paremii nullum crimen sine lege.

Zgodnie z zasadą humanitaryzmu, sąd może szachować tylko takimi karami, które nie są przesadnie uciążliwe dla sprawcy (vide art. 3 Kodeksu Karnego w związku z art. 40 Konstytucji RP). Co więcej, kara może dotyczyć tylko czynów (a więc nie myśli czy poglądów) i to zawinionych (mających skutek i dokonanych z zamiarem) danej osoby (odpowiedzialność indywidualna i osobista).

Charakterystyczną cechą prawa karnego jest rozstrzyganie sprawy „na korzyść oskarżonego” (z łac. in dubio pro reo) zawsze wtedy, gdy za pomocą dostępnych środków dowodowych wątpliwości nie dadzą się rozwiązać. Gwarancja ta zawarta została w art. 5 § 2 Kodeksu Postępowania Karnego oraz szereg ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych.

Prawo administracyjne i prawo finansowe (budżetowe i podatkowe)

Prawo administracyjne i finansowe (zwłaszcza podatkowe) służy określaniu relacji pomiędzy organami państwa (choć nie tylko) a obywatelami. Ściśle wiąże się z nim prawo konstytucyjne, które normuje jednak zagadnienia o największej doniosłości - na szczeblu ustawy zasadniczej.

Stosunek administracyjno-prawny polega na tym, iż organ państwa może narzucić jednostce swoją wolę, określając zakres jej praw i obowiązków (stosunek nadrzędności). Celem wypełnienia decyzji organu może on stosować środki przymusu, ściśle określone w ustawie (władztwo administracyjne). Stosunki te stanowią meritum prawa administracyjnego. Oprócz jednak tzw. sfery imperium organy administracyjne mogą działać na płaszczyźnie prywatno-prawnej w ramach własnego dominium. W tym wypadku stosuje się jednak zasady określone w prawie cywilnym.

Istotną rolę prawa administracyjnego odgrywa również zakres kompetencji (zadań i właściwości) danych organów państwa. Ponieważ do chwili obecnej nie skodyfikowano całości prawa administracyjnego, jest to dziedzina bardzo szeroka i niełatwa, bo określona przez multum ustaw i aktów pomniejszych. Ponieważ czynność dokonana przez organ nieuprawniony jest nieważna, dlatego tak ważne wydaje się prawidłowe określane zasięgu władztwa.

Celem efektywnej realizacji zadań publicznych jednostki administracji publicznej mogą być zorganizowane w odmienny sposób. Nośnikiem kompetencji są głównie organy państwa (np. wojewoda). Z kolei urzędy mają zapewniać organowi pomoc merytoryczno- formalną (np. urząd wojewódzki). Jednostki budżetowe są ściśle związane z budżetem państwa. Z kolei zakłady budżetowe (np. publiczne szpitale) posiadają wyodrębnione majątki, podobnie jak fundusze celowe (np. PFRON), które jednak mogą posiadać osobowość prawną. Dodatkowo przy jednostkach budżetowych i zakładach można tworzyć gospodarstwa pomocniczce (np. stołówki w budynku Sejmu).