Question

W jaki sposób uczeń może dochodzić swoich praw gdy zostały naruszone ?

Answer 1

1. Poproś uczniów, by - pracując w kilkuosobowych zespołach - stworzyli listy najważniejszych, ich zdaniem, praw i obowiązków uczniów. Gdy zakończą pracę, porównajcie te listy ze sobą tworząc jeden wspólny katalog i zapiszcie go na tablicy lub na dużym arkuszu papieru. Następnie przedstaw uczniom obowiązujący w waszej szkole katalog ich praw i obowiązków (lub inny dokument pełniący tę funkcję istniejący w waszej szkole i skonfrontujcie go z listą sporządzoną przez uczniów. Jakich praw nie zamieszczono w regulaminie, a jakich nie uwzględnili na swoich listach uczniowie? Skąd biorą się te rozbieżności?

2. Zwróć uwagę, że pojęcie "prawa ucznia" ma charakter umowny. Uczniom przysługują bowiem takie same prawa jak wszystkim ludziom, a zatem także ich dotyczą poznane już wcześniej dokumenty: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ, Pakty Praw ONZ, Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Wymień także inne dokumenty, które kodyfikują prawa przysługujące uczniom w Polsce, takie jak: Konwencja o Prawach Dziecka, Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 IX 1991 roku, zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 IX 1992 roku - w sprawie ramowego statutu szkół publicznych oraz zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. Aktem prawnym niższego rzędu odnoszącym się do praw ucznia jest statut szkoły wraz z załączonym do niego katalogiem praw i obowiązków ucznia.

Wyjaśnij także, że wiszący jeszcze w wielu gablotach szkolnych kodeks ucznia jest nieaktualny już od 1992 roku! 3. Rozdaj uczniom tekst "Czwarta klasówka", opisujący fikcyjną, choć bardzo typową sytuację szkolną. Poproś, by przeczytali go i wyobrazili sobie, że znaleźli się w opisanej sytuacji. Podziel klasę na kilkuosobowe grupy i każdej wręcz schemat drzewa decyzyjnego. Zadaniem zespołów jest rozważenie różnch wariantów zachowania się uczniów w tej sytuacji oraz ocenienie ich możliwych negatywnych i pozytywnych konsekwencji. Na podstawie tej analizy uczniowie mają podjąć decyzję, w jaki sposób klasa powinna się zachować. 4. Zespoły prezentują i uzasadniają dokonany przez siebie wybór. Omówcie poszczególne propozycje i oceńcie ze względu na dwa kryteria: przewidywaną skuteczność oraz obronę praw ucznia. Zadbaj, aby wśród propozycji zgłaszanych przez grupy nie zabrakło następujących: * pisać klasówkę i nie protestować;

* nie pisać, narażając się na wszelkie konsekwencje takiej odmowy;

* pisać klasówkę, a następnie protestować u wychowawcy, dyrektora, w radzie szkoły, w kuratorium, u rzecznika praw ucznia (jeśli taki istnieje).

5. Zwróć uwagę, że nie ma żadnego obowiązku występowania w obronie własnych praw i jeżeli ktoś woli w takiej sytuacji pisać sprawdzian bez protestów i nie chce się narażać, to nikt nie może go zmusić, by zaczął bronić swoich praw. Jeżeli jednak ktoś już zdecydował się na podjęcie działania, to powinien zastanowić się nad tym, jaka strategia będzie najbardziej skuteczna i rozsądna. Wskaż, iż druga droga, stanowiąca egzemplifikację zasady obywatelskiego nieposłuszeństwa (patrz: lekcja na ten temat!), w jednych szkołach jest możliwa do zastosowania, w innych może jednak wywołać niepożądane reakcje nauczycieli czy dyrekcji.

Trzeci wariant wydaje się bardziej bezpieczny, choć niektórzy uczniowie mają prawo wątpić w skuteczność tej drogi i zastanawiać się, czy potem uda się anulować złe oceny uzyskane z tej klasówki. Warto jednak zastanowić się wspólnie nad tą ostatnią strategią. Poproś, by uczniowie odpowiedzieli na następujące pytania: - Do kogo opisani w historyjce uczniowie powinni się zwrócić (i w jakiej kolejności)? - Jaką rolę mogą odegrać nieformalne środki nacisku, np. przez rodziców czy mass media? - Jakich argumentów powinni użyć? Na co się powołać?

6. Poleć uczniom zapoznanie się z materiałem pomocniczym nr 3, zawierającym opis kłopotów, jakie spotkały wydawców pewnej szkolnej gazetki. Wyjaśnij, że w tym przypadku zostały naruszone prawa zapisane w dokumentach prawnych wyższej rangi niż regulamin szkolny. Rozdaj uczniom fragmenty dokumentów zebrane w materiale pomocniczym nr 4 i poleć wyszukanie zapisów, które odnoszą się do sytuacji opisanej w historyjce "Szkolna gazetka". Gdy uczniowie skończą pracę, poproś o wskazanie właściwych zapisów, skoryguj i skomentuj odpowiedzi. Zastanówcie się nad zawartym w Konwencji o Prawach Dziecka sformułowaniem, które mówi, że wykonywanie prawa do swobody wypowiedzi może podlegać pewnym ograniczeniom, lecz tylko takim, które są przewidziane przez prawo i które są konieczne dla poszanowania praw lub reputacji innych osób. Czy ta uwaga odnosi się do opisanej powyżej sytuacji?

Poproś uczniów, by wskazali, jakie mogą być - ich zdaniem - konieczne ograniczenia swobody wypowiedzi w odniesieniu do szkolnej gazetki. Podyskutujcie na ten temat.

7. Zwróć uwagę, że przeżywane czasem przez uczniów poczucie bezsilności i przekonanie, że ich prawa są martwe, bo niemożliwe do wyegzekwowania, wiąże się z faktem, że w polskiej szkole nie ma tradycji obrony tych praw, a w samym prawie oświatowym brakuje uregulowań dotyczących mechanizmów ich ochrony. Ten fragment lekcji warto przeprowadzić przy użyciu metody o nazwie "metaplan", ułatwiającej graficzny zapis dyskusji klasowej. Każdy uczeń - może to być też para lub niewielki zespół uczniów - otrzymuje od nauczyciela (lub przygotowuje według jego wskazówek) nieduże karteczki w czterech kolorach. Na nich uczniowie zapisywać będą odpowiedzi na cztery kolejne pytania, ważne jest przy tym, by jednoznacznie ustalić (a jeczcze lepiej zapisać na tablicy), jaki kolor odpowiada któremu pytaniu. Pytania dotyczą czterech sfer:

- JAK JEST?, czyli w tym przypadku: JAK DZIAŁAJĄ MECHANIZMY OCHRONY PRAW UCZNIÓW W POLSKICH SZKOŁACH? (np. kartki niebieskie) - JAK POWINNO BYĆ?, czyli JAKIE INSTYTUCJE I JAKIE MECHANIZMY OCHRONY TYCH PRAW POWINNY FUNKCJONOWAĆ W POLSKIEJ OŚWIACIE? (kartki zielone) - DLACZEGO NIE JEST TAK, JAK POWINNO BYĆ? (żółte) - WNIOSKI, CZYLI CO MOŻNA W TEJ SPRAWIE ZROBIĆ? (czerwone)

Uwaga: oczywiście kolory kartoników mogą być całkowicie dowolne.

Uczniowie (indywidualnie lub w zespołach) dyskutują na kolejne tematy i uzgadniają odpowiedzi na pytania. Następnie przypinają (przyklejają) karteczki pod zapisanymi na tablicy w dużej od siebie odległości czterema "metapytaniami" (patrz: schemat z lekcji - "Idea praw człowieka i obywatela w rewolucji francuskiej"). Można zresztą poprosić ich, by w pierwszej fazie pracy wstrzymali się z ostatnią odpowiedzią - warto najpierw podzielić się swoimi przemyśleniami na pierwsze trzy tematy, a dopiero na końcu odpowiedzieć na czwarte, najtrudniejsze pytanie. Nauczyciel powinien zadbać, by wszystkie karteczki zostały odczytane, a następnie poprowadzić omówienie ich treści. Wskaż elementy, które powtarzają się w wypowiedziach kilku autorów, zwróć uwagę na propozycje najciekawsze i najbardziej kontrowersyjne. Przy pracy nad wnioskami końcowymi odrzućcie warianty skrajne oraz całkiem nierealistyczne.

Po sformułowaniu wniosków przeanalizujcie je ze względu na następujące kryteria:

- czy są one naprawdę realistyczne? - od kogo zależy wprowadzenie ich w życie? - kogo warto poinformować o waszych spostrzeżeniach, do kogo warto je skierować, gdzie można je opublikować? - co wy sami możecie w tej sprawie zrobic? Zaproponuj uczniom, by zastanowili się, czy i jakie dodatkowe zapisy należałoby umieścić w regulaminie waszej szkoły. Jakie instytucje powinny zmienić swoje funkcjonowanie, jakie nowe organy należałoby powołać, jakie procedury usprawnić czy upowszechnić, by uczniom łatwiej było rozpoznawać własne prawa i występować w ich obronie?
*statut szkoły *regulamin szkoły *katalog praw i obowiązków *mechanizmy obrony praw *procedura dochodzenia praw *obywatelskie nieposłuszeństwo *rzecznik praw ucznia
Jest prawdopodobne, że w czasie tej (i innych lekcji) uczniowie będą chcieli zająć się przypadkiem naruszenia praw uczniów w swojej, a nie fikcyjnej szkole. Nauczyciel prowadzący zajęcia z edukacji prawnej i obywatelskiej nie może być obojętny na takie sygnały i tam, gdzie to możliwe, powinien pomóc uczniom znaleźć sposób dochodzenia swych praw. Równocześnie jednak nie musi on, zwłaszcza jeśli nie czuje się do tego odpowiednio przygotowany, wchodzić w rolę nieformalnego rzecznika praw ucznia. Jego zadaniem jest tak przygotować uczniów, by sami potrafili występować w obronie własnych praw, a nie robić to za nich.

Pewnego czerwcowego dnia nauczyciel fizyki wszedł na lekcję do klasy III A i poprosił uczniów, by schowali do teczek książki i zeszyty, a wyjęli kartki. "Napiszemy sobie klasóweczkę" - powiedział z uśmiechem. Uczniom nie było jednak do śmiechu. Na wszystkich padł blady strach. W tym tygodniu mieli już trzy poważne sprawdziany i nikt nie zdążył dobrze przygotować się z fizyki. Przewodniczący klasy wstał i wyjaśnił nauczycielowi sytuację. Przypomniał, że w obowiązującym w ich szkole regulaminie zapisano, iż w ciągu tygodnia mogą być przeprowadzone co najwyżej trzy klasówki, a nauczyciele powinni zaznaczać w dzienniku ich przewidywane terminy. Nauczyciel fizyki wysłuchał argumentów ucznia, ale powiedział, że jeśli nie przeprowadzi sprawdzianu tego dnia, to będzie musiał na koniec roku wystawić uczniom takie oceny, jakie wynikają z ich dotychczasowych stopni, gdyż ze względu na przewidywany w następnym tygodniu dzień wolny jest to właściwie przedostatnia lekcja przed klasyfikacją.

Po klasie przeleciał szmer, potem zaległa cisza. Fizyk zaczął zapisywać na tablicy zadania do rozwiązania...