Warunkiem koniecznym realizacji przez samorząd terytorialny nałożonych na niego zadań jest posiadanie odpowiednich zasobów finansowych. Zasoby pieniężne gmin są gromadzone przede wszystkim w ich budżetach, w mniejszym natomiast zakresie na kontach poza budżetowych funduszy celowych (np. funduszy ochrony i kształtowania środowiska). Dla samodzielności samorządu terytorialnego nie są obojętne źródła i metody pozyskania środków pieniężnych. Wydaje się, że z punktu widzenia samodzielności gmin nadal istotne znaczenie ma podział dochodów na tzw. własne, tj. dochody przyznawane ustawowo organom lokalnym na czas nieoznaczony, i tzw. dochody obce, które nie mają charakteru stałego, a ponadto nie są to dochody płynące z własnej działalności organów lokalnych i przyznanych budżetom lokalnym danin publicznych. Dochody własne mogą pochodzić z wielu źródeł, np. z tzw. danin publicznych (podatków i opłat komunalnych), udziałów gmin w dochodach niektórych podatków państwowych, dochodach z tzw. majątku komunalnego. Dochody obce – konieczność ich występowania i rozmiary zależą od wielu czynników: 1) zróżnicowanie terytorialne dochodów własnych, jest to spowodowane odmiennością warunków naturalnych, gospodarczych i infrastrukturalnych, 2) równomierne zapewnienie realizacji potrzeb socjalnych społeczności lokalnych, 3) bariera komercjalizacji usług komunalnych i socjalnych, 4) ograniczenie odrębności stanu infrastruktury technicznej, 5) niwelacja skutków centralnych decyzji gospodarczych. Do kategorii dochodów obcych zalicza się: udziały we wpływach; z podatków państwowych; dotacje ogólne, celowe i wyrównawcze oraz dochody pochodzące z tzw. redystrybucji poziomej dokonywanej między jednostkami tego samego szczebla o zróżnicowanych dochodach własnych.
W odniesieniu do każdego szczebla samorządów ustawa wyróżnia dochody, które wystąpią w każdej jednostce ( obligatoryjne ) oraz takie, które mogą lecz nie muszą znaleźć się wśród źródeł dochodów konkretnego samorządu ( fakultatywne ).
Ustawa o dochodach jednostek samorządów terytorialnych przewiduje następujące obligatoryjne źródła dochodów gmin:
1/ wpływy z podatków: ● rolnego, ● od nieruchomości, ● leśnego, ● od środków transportowych, ● od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanej w formie karty podatkowej, ● od spadków i darowizn, ● od posiadania psów ● od czynności cywilnoprawnych.
2/ Wpływy z opłat: ● skarbowej, ● eksploatacyjnej, ● targowej, ● miejscowej, ● administracyjnej. ● innych, pobieranych na podstawie innych przepisów.
3/ Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości a) 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT ), zamieszkałych na terenie gminy, b) 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy,
4/ Subwencja ogólna,
5/ Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
6/ Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
7/ Odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
8/ Dochody z majątku gminy.
Wśród fakultatywnych źródeł dochodów gminy wymienione zostały: 1/ dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin, 2/ dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego, 3/ dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, 4/ dotacje z funduszy celowych, ● środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi, 5/ spadki, zapisy i darowizny, 6/ odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, 7/ opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochody gmin, 8/ odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału, 9/ dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami, 10/ inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
Do dochodów gminy możemy zaliczyć także zaciąganie kredytów i pożyczek, które możemy sklasyfikować w dwóch kategoriach: 1) krótkoterminowe – na zadania bieżące, 2) długoterminowe – na zadania inwestycyjne.
Gmina może także emitować obligacje gminne (komunalne) dla pozyskania środków na finansowanie inwestycji gminnych. Obligacje mogą też zapewnić elastyczne sterowanie wielkością i strukturą przychodów gminy. Samorządy lokalne mogą w sytuacji nadwyżki środków finansowych wykupywać obligacje, bądź też w przypadku niedoboru, emitować nowe.
Wydatki gmin są odzwierciedleniem realizacji ich zadań. W wielkości poszczególnych rodzajów wydatków znajdują odbicie kierunki i zakres zadań powierzonych gminom do wykonania.
Wydatki gminy możemy podzielić na 12 sektorów: 1) rolnictwo 2) transport, 3) gospodarka komunalna, 4) gospodarka mieszkaniowa, 5) oświata i wychowanie, 6) kultura i sztuka, 7) ochrona zdrowia, 8) opieka społeczna, 9) kultura fizyczna i sport, 10) turystyka i wychowanie, 11) Administracja państwowa i samorządowa, 12) Urzędy naczelnych organów.
Wszystkie wydatki gminy powinny być planowane zgodnie z prawnymi uregulowaniami ustalającymi zadania dla gmin oraz charakterem, jaki nadają przepisy ustawowe poszczególnym zadaniom. Jeżeli Rada Gminy nie wprowadzi do uchwały budżetowej wydatków, które powinny się w niej znaleźć, to Regionalna Izba Obrachunkowa może orzec, iż uchwala taka jest nieważna w części lub w całości. Nie oznacza to, że gminy nie mają samodzielności w sposobie realizacji i wydatkowaniu środków finansowych. Są one bowiem nie tylko uprawnione, ale i zobowiązane do wykonywania zadań, a w szczególności zadań własnych, w taki sposób, aby nie naruszając przepisów prawnych właściwie zaspokajać wcześniej rozpoznane potrzeby mieszkańców danego terenu.
Warunkiem koniecznym realizacji przez samorząd terytorialny nałożonych na niego zadań jest posiadanie odpowiednich zasobów finansowych.
Zasoby pieniężne gmin są gromadzone przede wszystkim w ich budżetach, w mniejszym natomiast zakresie na kontach poza budżetowych funduszy celowych (np. funduszy ochrony i kształtowania środowiska). Dla samodzielności samorządu terytorialnego nie są obojętne źródła i metody pozyskania środków pieniężnych. Wydaje się, że z punktu widzenia samodzielności gmin nadal istotne znaczenie ma podział dochodów na tzw. własne, tj. dochody przyznawane ustawowo organom lokalnym na czas nieoznaczony, i tzw. dochody obce, które nie mają charakteru stałego, a ponadto nie są to dochody płynące z własnej działalności organów lokalnych i przyznanych budżetom lokalnym danin publicznych.
Dochody własne mogą pochodzić z wielu źródeł, np. z tzw. danin publicznych (podatków i opłat komunalnych), udziałów gmin w dochodach niektórych podatków państwowych, dochodach z tzw. majątku komunalnego.
Dochody obce – konieczność ich występowania i rozmiary zależą od wielu czynników:
1) zróżnicowanie terytorialne dochodów własnych, jest to spowodowane odmiennością warunków naturalnych, gospodarczych i infrastrukturalnych,
2) równomierne zapewnienie realizacji potrzeb socjalnych społeczności lokalnych,
3) bariera komercjalizacji usług komunalnych i socjalnych,
4) ograniczenie odrębności stanu infrastruktury technicznej,
5) niwelacja skutków centralnych decyzji gospodarczych.
Do kategorii dochodów obcych zalicza się: udziały we wpływach; z podatków państwowych; dotacje ogólne, celowe i wyrównawcze oraz dochody pochodzące z tzw. redystrybucji poziomej dokonywanej między jednostkami tego samego szczebla o zróżnicowanych dochodach własnych.
W odniesieniu do każdego szczebla samorządów ustawa wyróżnia dochody, które wystąpią w każdej jednostce ( obligatoryjne ) oraz takie, które mogą lecz nie muszą znaleźć się wśród źródeł dochodów konkretnego samorządu ( fakultatywne ).
Ustawa o dochodach jednostek samorządów terytorialnych przewiduje następujące obligatoryjne źródła dochodów gmin:
1/ wpływy z podatków:
● rolnego,
● od nieruchomości,
● leśnego,
● od środków transportowych,
● od działalności gospodarczej osób fizycznych, opłacanej w formie karty podatkowej,
● od spadków i darowizn,
● od posiadania psów
● od czynności cywilnoprawnych.
2/ Wpływy z opłat:
● skarbowej,
● eksploatacyjnej,
● targowej,
● miejscowej,
● administracyjnej.
● innych, pobieranych na podstawie innych przepisów.
3/ Udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości
a) 27,6% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT ), zamieszkałych na terenie gminy,
b) 5% wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, posiadających siedzibę na terenie gminy,
4/ Subwencja ogólna,
5/ Dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych gminy,
6/ Dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie oraz inne zadania zlecone ustawami,
7/ Odsetki od środków finansowych gminy, gromadzonych na rachunkach bankowych,
8/ Dochody z majątku gminy.
Wśród fakultatywnych źródeł dochodów gminy wymienione zostały:
1/ dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych gmin,
2/ dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z organami administracji rządowej lub z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,
3/ dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,
4/ dotacje z funduszy celowych,
● środki finansowe pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz środki na współfinansowanie programów realizowanych z udziałem środków zagranicznych nie podlegających zwrotowi,
5/ spadki, zapisy i darowizny,
6/ odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
7/ opłaty prolongacyjne oraz odsetki od nieterminowo regulowanych należności, stanowiących dochody gmin,
8/ odsetki i dywidendy od wniesionego kapitału,
9/ dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
10/ inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
Do dochodów gminy możemy zaliczyć także zaciąganie kredytów i pożyczek, które możemy sklasyfikować w dwóch kategoriach:
1) krótkoterminowe – na zadania bieżące,
2) długoterminowe – na zadania inwestycyjne.
Gmina może także emitować obligacje gminne (komunalne) dla pozyskania środków na finansowanie inwestycji gminnych. Obligacje mogą też zapewnić elastyczne sterowanie wielkością i strukturą przychodów gminy. Samorządy lokalne mogą w sytuacji nadwyżki środków finansowych wykupywać obligacje, bądź też w przypadku niedoboru, emitować nowe.
Wydatki gmin są odzwierciedleniem realizacji ich zadań. W wielkości poszczególnych rodzajów wydatków znajdują odbicie kierunki i zakres zadań powierzonych gminom do wykonania.
Wydatki gminy możemy podzielić na 12 sektorów:
1) rolnictwo
2) transport,
3) gospodarka komunalna,
4) gospodarka mieszkaniowa,
5) oświata i wychowanie,
6) kultura i sztuka,
7) ochrona zdrowia,
8) opieka społeczna,
9) kultura fizyczna i sport,
10) turystyka i wychowanie,
11) Administracja państwowa i samorządowa,
12) Urzędy naczelnych organów.
Wszystkie wydatki gminy powinny być planowane zgodnie z prawnymi uregulowaniami ustalającymi zadania dla gmin oraz charakterem, jaki nadają przepisy ustawowe poszczególnym zadaniom. Jeżeli Rada Gminy nie wprowadzi do uchwały budżetowej wydatków, które powinny się w niej znaleźć, to Regionalna Izba Obrachunkowa może orzec, iż uchwala taka jest nieważna w części lub w całości. Nie oznacza to, że gminy nie mają samodzielności w sposobie realizacji i wydatkowaniu środków finansowych. Są one bowiem nie tylko uprawnione, ale i zobowiązane do wykonywania zadań, a w szczególności zadań własnych, w taki sposób, aby nie naruszając przepisów prawnych właściwie zaspokajać wcześniej rozpoznane potrzeby mieszkańców danego terenu.