Question

Starozytna Grecja i Rzym - porównanie form ustrojowych

Answer 1

W starożytnej Grecji funkcjonowało wiele rodzajów ustrojów, opisanych później i usystematyzowanych przez
Arystotelesa. Były to m.in.: tyrania, oligarchia, demokracja, politeja. Początkowo najczęsciej występującą formą rządów była tyrania, później jednak zastępowała ją oligarchia. Demokracja była formą rządów rzadko spotykaną. Początkowe formy rządów związane były chyba ze strukturą rodową wspólnoty, którą później zastąpiła struktura warstw społecznych (chłopi, rzemieślnicy, cudzoziemcy, arystokracja). W Atenach początkowo rządził bazyleus, który skupiał w swoim ręku wszystkie władze, później dodawano do niego kolejnych urzędników (np. polimarchos, eponimos), w końcu pozostały mu już tylko sprawy kapłańskie, a władze przejął Aeropag (czyli tyrania przekształciła się w oligarchię, gdyż w Aeropagu zasiadali przedstawiciele arystokracji). Z czasem urzędy stawały się coraz bardziej kolegialne (za rządów Pizystrata i jego synów znów przejściowo zapanowała tyrania). W wyniku
reform Solona władza nabrała bardziej demokratyczny charakter, ostatecznie o demokracji możemy mówić za kadencji Klejstenesa, który całą władzę oddał w ręce zgromadzenia ludowego.

Przemiany ustrojowe wyglądają przejrzyściej na przykładzie Rzymu.Początkową formą władzy była monarchia, a władzę sprawowali królowie, z których przynajmniej część była Etruskami. Ostatni z siedmiu królów, Tarkwiniusz Pyszny, został wygnany za okrutne rządy w 509r.p.n.e., co dało początek republice - rządom sprawowanym przez lud za pośrednictwem
urzędników. Podstawowymi organami władzy były zgromadzenie obywatelskie i senat. Urzędy były kolegialne, a najważniejszym urzędnikiem był konsul (było ich dwóch). System ten opierał się na patronacie - główni politycy zapewniali sobie poparcie tłumu w zamian za pewne przywileje i przydziały. Urzędnicy więc cieszyli się poparciem zarówno senatu, jak i ludu, co zapewniało stabilność
. Republika to okres tarć politycznych między patrycjuszami i plebejuszami, którzy wywalczyli prawo do reprezentującego ich trybuna ludowego. Kryzys pojawił się w momencie ekspansji Rzymu, którego skromna liczba urzędników nie wystarczyła już na potrzeby imperium, a zdolni dowódcy wojskowi zapewniali sobie poparcie rozrośniętej do gigantycznych rozmiarów armii. Pojawiła się grupa optymatów - zwolenników senatu, najczęściej pochodzących z wyższych sfer oraz popularów, pochodzących czesto ze sfer niższych, którzy swoją władzę zawdzięczali poparciu armii i mas. Do rzezi dochodziło już w wyniku konflktu optymata Sulli i populara Mariusza, ale kres republice położył
dopiero Juliusz Cezar, który rozpętał i wygrał wojnę domową, pokonując wierne senatowi wojska Pompejusza pod Farsalos w 48r.p.n.e. Następnie mianował się dożywotnim dyktatorem. W 44r.p.n.e. został zamordowany, a władze przejął usynowiony przez niego Oktawian August. Wiedząc o nienawiści, jaką Rzymianie darzyli tytuł króla, mianował sibie princepsem. Ten wytrawny i sprytny polityk nie zlikwidował senatu, ani istniejących już urzędów, ale skupił je wszystkie w jednym ręku i utworzył nowe, zależne od siebie. Zwiększył wpływy senatu kosztem zgromadzenia obywatelskiego. W samym senacie zwiekszył zas liczbę członków i uczynił go organem od siebie zależnym (jego przeciwnicy zostali wytraceni). Ustrój ten, nazywany pryncypatem, miał być efektem tymczasowym, jednak przetrwał około 300 lat. Wtedy to (w IIIw.n.e.) Dioklecjan zreformował państwo, ustanowił system tetrarchii (podzielił władzę w imperium między dwóch cezarów i dwóch augustów), powiększył armię i biurokrację i oparł na nich swą władzę, rozpoczynając ustrój zwany dominatem.