Question

Różnorodność porostów ;
Budowa porostów ;
Znaczenie porostów ;
Skala porostów ...

P.S na jutro ...;(

Answer 1

Co to są porosty?
Porosty Lichenes to organizmy zaliczane do królestwa grzybów, posiadające zdolność wchodzenia w związki z glonami i nazywane grzybami lichenizowanymi. Do tej pory na świecie opisano ponad 20 000 gatunków porostów, spośród których w Polsce występuje ponad 1600. To bardzo duża liczba, jednak z powodu niewielkich rozmiarów jakie osiąga większość gatunków, trudno je dostrzec niewprawnym okiem. Aby je zauważyć, wystarczy przyjrzeć się dokładniej korze drzewa, przydrożnym kamieniom czy powierzchni drewnianego płotu. Widziane z daleka jako różnobarwne proszkowate plamki, punkty czy listkowate rozetki, w powiększeniu ukazują ogromną różnorodność form, kształtów i barw. Tajemnicze kropki, widziane pod lupą okazują się być miseczkowatymi owocnikami, a dziwny nalot na murze to w rzeczywistości proszkowata plecha porostu złożona z koralikowato rozgałęzionych lub ułożonych nad sobą ziarenek.

Porosty są organizmami dualistycznymi, powstały dzięki wytworzeniu symbiozy pomiędzy samożywnym glonem i cudzożywnym grzybem. Podwójna natura tych organizmów nie jest na zewnątrz rozpoznawalna. Porost nie przypomina żadnego z tworzących go komponentów. Grzyb należy przeważnie do podgromady workowców Ascomycotina, rzadziej do grzybów podstawkowych Basidiomycotina lub grzybów niedoskonałych Deuteromycotina i wchodzi w związek z glonem, którym jest zazwyczaj przedstawiciel zielenic właściwych Chlorophyta lub sinic Cyanophyta.

Wzajemny związek między glonem, a grzybem może mieć różny charakter, od swobodnego po bardzo ścisły, dlatego istnieją różne koncepcje zależności w symbiozie porostowej. U niektórych gatunków strzępki grzyba przenikają tylko do galaretowatej osłonki komórki glonu, u innych mogą wnikać w ściany lub nawet do jej wnętrza. Na ogół przyjmuje się, że cudzożywny grzyb otrzymuje od glonu węglowodany, zabezpieczając jednocześnie komórki glonu przed gwałtowną utratą wody i nadmiernym promieniowaniem słonecznym.

Porosty rozpowszechnione są na całej kuli ziemskiej, nie rosną tylko na obszarach pokrytych lodem. Dzięki symbiozie zarówno grzyb jak i glon mają znacznie poszerzony potencjał ekologiczny i mogą zajmować środowiska, w których żaden z nich nie pozostając w układzie symbiotycznym nie mógłby egzystować; co więcej, występują w miejscach niedostępnych dla innych form życia. Mimo, że porosty uważane są za organizmy pionierskie, rosnące w siedliskach ubogich gdzie stanowią zazwyczaj znaczny udział wszystkich występujących organizmów, mają jednocześnie bardzo ściśle określone wymagania ekologiczne. Cecha ta wiąże się z ich niezwykłą wrażliwością na jakiekolwiek niekorzystne zmiany w ekosystemie, co umożliwia ich wykorzystywanie w Setniczka zwyczajna (Sarcogyne regularis) bioindykacji - metodzie badawczej polegającej na wykorzystaniu żywych organizmów jako wskaźników stanu zanieczyszczenia środowiska.

Rozmnażanie porostów
Porosty rozmnażają się głównie wegetatywnie (bezpłciowo) przez izydia, soredia oraz przez fragmentację plechy. Izydia to uwypuklenia na powierzchni plechy w formie brodawek, otoczone warstwą korową. Zawierają one zarówno komórki glonu, jak i grzyba. Soredia, czyli urwistki, to jedna lub kilka komórek glonu otoczonych strzępkami grzybni. Powstają w tzw. soraliach tworzących się w miąższu lub pod powierzchnią plechy. Zarówno izidia jak i soredia mogą być przenoszone na znaczne odległości przez wodę, wiatr i zwierzęta, aby w dogodnych warunkach dać początek nowej plesze. Ten sposób rozmnażania zapewnia ciągłość symbiozy bez konieczności tworzenia jej od nowa. W przypadku rozmnażania generatywnego (płciowego) symbioza zostaje przerwana. Płciowo rozmnaża się tylko grzyb, tworzący na plesze owocniki z zarodnikami. Poszczególne gatunki różnią się znacznie pod względem wytwarzanych zarodników. Różnice dotyczą nie tylko budowy, kształtu i rozmiarów ale także liczby zarodników powstających w worku, która zazwyczaj wynosi osiem, jednak u pewnych gatunków może nawet przekraczać sto, tak jak u setniczki zwyczajnej Sarcogyne regularis.
U porostów spotykamy dwa typy owocników: peritecja (otocznie) oraz apotecja (miseczki). Otocznia ma kształt stożkowaty, a na Placidium rufescens jej szczycie znajduje się otwór, przez który uwalniane są zarodniki. Peritecja widoczne są jako czarne punkty na powierzchni łuseczkowatej plechy obierka rudawego Placidium rufescens, gatunku spotykanego w Pieninach dość często na skałach wapiennych w nasłonecznionych miejscach oraz na mchach i humusie. W przypadku apotecjum – owocnika w kształcie miseczki, zarodniki uwalniane są z całej jego powierzchni. Przykładem porostu wykształcającego apotecja jest jaskrawiec żółtozielonawy Caloplaca flavovirescens często spotykany w PPN na skałach wapiennych.
Niektóre porosty wytwarzają owocniki bardzo rzadko, podczas gdy u innych są one powszechne. Jednak brak owocników u gatunków, które zazwyczaj je wykształcają, świadczy o pojawieniu się czynników wpływających niekorzystnie na kondycję plechy.

Znaczenie porostów w przyrodzie
Porosty odgrywają dużą rolę dla zachowania równowagi w ekosystemach, jednak ze względu na niewielkie rozmiary ich znaczenie jest często niedoceniane, a nawet zupełnie pomijane. Przede wszystkim, dzięki zdolności pobierania wody z opadów atmosferycznych i powolnego jej uwalniania utrzymują na stałym poziomie wilgotność powietrza, jaskrawiec żółtozielonawy (Caloplaca flavovirescens) kształtując w ten sposób specyficzny mikroklimat w zbiorowiskach leśnych.

Duże właściwości chłonne porostów sprawiają, że organizmy te zatrzymując w plechach substancje rozpuszczone w wodzie działają jak naturalny biologiczny filtr, chroniąc podłoże przed bezpośrednim działaniem szkodliwych związków. Ta cecha porostów sprawia, że są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia powietrza i jako pierwsze reagują na niekorzystne zmiany w ekosystemie. Będąc tak czułymi bioindykatorami powietrza porosty wykorzystuje się do określania stopnia zanieczyszczenia atmosfery w aglomeracjach miejskich i na terenach w mniejszym stopniu zmienionych przez człowieka. Znając wymagania i tolerancję poszczególnych gatunków na stężenie w powietrzu SO2, które określa tzw. skala porostowa, możemy na podstawie składu gatunkowego występujących porostów określić stopień zanieczyszczenia powietrza na danym obszarze. Wykorzystywanie porostów monitoringowych skali porostowej jest obecnie szeroko stosowane w badaniach naukowych na świecie.

Jako organizmy pionierskie, porosty rosną w siedliskach bardzo ubogich, gdzie stanowią zazwyczaj znaczny udział wszystkich występujących organizmów. Tak jest np. w wysokich górach, na obszarach stepowych czy w tundrze, gdzie są nie tylko podstawowym pożywieniem dla zwierząt roślinożernych, ale także stanowią schronienie dla drobnych bezkręgowców. Są organizmami pionierskimi, rosnącymi na pionowych skałach niedostępnych dla roślin naczyniowych. Uczestniczą w pierwszych stadiach tworzenia się gleby – wśród porostów i w szczelinach skał zatrzymuje się pył przenoszony przez wiatr i w tych miejscach gromadzi się detrytus, umożliwiając rozwój mchów, kolejnego stadium w procesie sukcesji.

Porosty wykorzystywano od wieków w lecznictwie, jako środki przeciwdziałające wielu chorobom. Używano do tego celu między innymi plech z rodzajów Cetraria - płucnica, Pseudevernia - mąklik, Ramalina - odnożyca i Usnea - brodaczka. Granicznik płucnik Lobaria pulmonaria oraz gatunki z rodzaju brodaczka Usnea były wykorzystywane przy leczeniu schorzeń dróg oddechowych. Dzięki zawartości kwasów porostowych niektóre gatunki mają właściwości bakteriostatyczne. Obecnie jednak tylko płucnica islandzka Cetraria islandica stosowana jest powszechnie na skalę przemysłową jako składnik wielu mieszanek wykrztuśnych. Gatunku tego używano także przy wypieku chleba. Najbardziej znanym przykładem porostu nadającego się do konsumpcji jest misecznica jadalna Lecanora esculenta, występująca na pustyniach arabskich, uznawana za biblijną mannę. Jadalna jest także Umbilicaria esculenta - kruszownica jadalna, używana do dzisiaj w kuchni Japońskiej.

Zagrożenia porostów
Od dziesięcioleci obserwować można postępujące wymieranie wielu gatunków porostów lub zmniejszanie się zasięgów ich występowania. Gatunki zagrożone wymarciem obejmuje „Czerwona lista porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce”, będąca dokumentacją zjawiska wymierania tych organizmów. Na liście znalazło się 886 gatunków, którym przypisano różny status zagrożenia. Chociaż wiele porostów podlega ochronie gatunkowej, tak naprawdę jedyną skuteczną metodą ochrony w przypadku porostów jest ochrona całych ekosystemów, sprzężona z szeregiem innych działań, obejmujących przede wszystkim zmniejszenie emisji zanieczyszczeń. Powodem postępującego procesu wymierania porostów jest stale zwiększająca się antropopresja, będąca przyczyną niekorzystnych zmian w środowisku, w wyniku których zanikają gatunki najbardziej wrażliwe. Oto kilka przyczyn tego zjawiska:
- napływ związków fitotoksycznych z ośrodków przemysłowych i komunalnych
- nadmierny ruch komunikacyjny i zanieczyszczenie powietrza związane z motoryzacją
- niszczenie pojedynczych starych drzew i alei przydrożnych
- zmniejszanie liczby starych drzew w drzewostanach, zastępowanie różnowiekowych drzewostanów monokulturami
- zmiany stosunków wodnych
- eksploatacja skał stanowiących podłoże dla wielu gatunków epilitycznych odnożyca pośrednia - Ramalina intermedia (porosty rosnące na skałach)
- zbieractwo dla celów leczniczych – płucnica Cetraria i kwiaciarskich - chrobotek Cladonia

Do najbardziej zagrożonych grup ekologicznych porostów należą krzaczkowate epifity (porosty rosnące na korze drzew) i wiele gatunków o plesze listkowatej. Wszystkie gatunki przedstawione poniżej są rzadko spotykane na terenie Parku i objęte całkowitą ochroną. Wszystkie znajdują się także na "Czerwonej liście porostów wymarłych i zagrożonych w Polsce".

Krzaczkowate plechy odnożycy pośredniej Ramalina intermedia spotkać można w PPN na skałach wapiennych, gdzie gatunek ten często tworzy skupienia w postaci murawek. Jasnozielona, miękka i krucha plecha o odcinkach nieregularnie lub widełkowato rozgałęzionych przyczepiona jest do podłoża cienką nasadą. Soralia tworzą się na brzegach i końcach postrzępionych odcinków.
brodaczka kępkowa - Usnea hirta
Brodaczka kępkowa Usnea hirta w Pienińskim PN rośnie na sosnach i suchych jałowcach w nasłonecznionych miejscach. Wykształca krzaczkowatą, obficie rozgałęzioną plechę, mogącą osiągać długość 7 cm. Gałązki są obłe, odstające od podłoża lub zwisające, jasnozielone, z licznymi soreliami, szczególnie w podszczytowej części. Podłożem odpowiednim dla tego gatunku jest kora drzew szpilkowych, rzadziej liściastych oraz martwe drewno.

Żółtlica chropowata Flavoparmelia caperata tworzy okazałą, głęboko wcinaną, rozetkowatą plechę barwy zielonożółtej o średnicy do 20 cm. Pofałdowane i pomarszczone odcinki pokryte są soraliami o barwie żółtawej lub białej. Na żółtlica chropowata - Flavoparmelia caperata terenie Parku żółtlicę chropowatą najczęściej spotkać można na korze drzew liściastych.

Niebieskawoszarą plechę biedronecznika zmiennego Punctelia subrudecta pokrywa siateczka delikatnych, białych plamek. Są to pseudocyfelle - szczeliny w korze, pełniące funkcje przewietrzające. Listkowata plecha przybiera biedronecznik zmienny - Punctelia subrudecta zazwyczaj kształt rozetki osiągając średnicę do 10 cm. Drobne soralia obecne są na brzegach i łatkach odcinków, najliczniej jednak występują na środku plechy. Biedronecznik zmienny rośnie na korze drzew liściastych, rzadziej szpilkowych.

Dołczankę torbiastą Solorina saccata łatwo rozpoznać po zielonej, łatkowatej plesze w kształcie nieregularnej dołczanka torbiasta - Solorina saccata rozetki. Owocniki o tarczkach w kolorze ciemnobrunatnym są w charakterystyczny sposób zagłębione w powierzchni plechy - stąd też nazwa tego gatunku. Łatkowate odcinki mogą osiągać długość do 3 cm, są karbowane, nagie lub białawo przyprószone. Dołczanka rośnie bezpośrednio na ziemi i darniach mchów oraz w szczelinach skał wapiennych. Gatunek niegdyś pospolity w Pieninach, bardzo wrażliwy na zmiany ekologiczne.

Bogactwo porostów występujących w Pienińskim Parku Narodowym związane jest głównie z dużym zróżnicowaniem terenu w granicach Parku. Siedliskiem najbardziej obfitującym w gatunki są tutaj skały wapienne. Różnice w nachyleniu ścian skalnych, nasłonecznieniu i wilgotności umożliwiają rozwój różnorodnych zbiorowisk porostów naskalnych (epilitycznych), których różnobarwne plechy wyraźnie widoczne są na tle białych wapieni. Porosty rosną tu także na glebie, szczątkach roślinnych i na kamieniach - także tych zalewanych przez wody potoków i Dunajca. Wiele gatunków występuje w dobrze zachowanych zespołach leśnych, porastając korę drzew i murszejące drewno.

Badania nad porostami Pienin rozpoczęto już w XIX w. Obecnie z terenu Pienińskiego Parku Narodowego znanych jest ponad 450 gatunków porostów, z czego 71 objęto ochroną prawną. Wymieranie porostów ma miejsce także w granicach Parku. Liczba gatunków uwzględnionych na Czerwonej liście porostów zagrożonych w Polsce wynosi 216, co jest miarą dużej różnorodności gatunkowej i sprzyjających warunków ekologicznych, jednak istnieje realne zagrożenie wyginięcia wielu z nich jako tych najbardziej wrażliwych. Aktualne badania na obszarze PPN nie potwierdziły występowania 30 gatunków porostów, których obecność stwierdzono w przeszłości.

Jednym z głównych zagrożeń dla porostów w PPN, oprócz zanieczyszczenia powietrza, są zmiany stosunków wodnych jakie nastąpiły po wybudowaniu zapory i utworzeniu zbiorników retencyjnych w bezpośrednim sąsiedztwie Parku. Zmiany wilgotności powietrza mogą się przyczynić do przekształcania składu gatunkowego i zamierania kserotermicznych zbiorowisk porostów, nie tylko w pobliżu zbiornika ale także w masywie Trzech Koron. Liczne wysoko wyspecjalizowane gatunki porostów kserotermicznych o wąskiej tolerancji, prawdopodobnie nie zdołają przystosować się do nowych warunków. Ponadto intensywny ruch turystyczny, zbaczanie z wytyczonych tras i wydeptywanie znacznej powierzchni w ich pobliżu powoduje niszczenie plech porostów naskalnych i naziemnych rosnących w sąsiedztwie szlaków.