Question

przyczyny, przebieg i skutki wojny 30 letniej ????

Answer 1

Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) początkowo miała charakter religijny, pod koniec walk toczyła się o dominację w Europie. W trakcie wojny odzywały się konflikty: między protestantami i katolikami, stanami i władcami, wolnymi miastami Rzeszy i cesarzem, wreszcie między Habsburgami i Francją.

 

Powstanie czeskie

Zburzenie zborów protestanckich i pogwałcenie przywilejów wywołały w 1618 roku defenestrację praską; wybuchło powstanie. Stany Austrii, Śląska, Moraw, Węgier i Siedmiogrodu zwarły sojusz i obrały cesarzem Ferdynanda II. Czechy nie uznały go i osadziły na tronie Fryderyka V.  

   Subsydia papieskie, pomoc Hiszpanii, Ligi i elektora saskiego umożliwiły kontrofensywę. Podczas, gdy Saksonia zajęła Łużyce, oddziały hiszpańskie wkroczyły do Palatynatu, zaś wojska Ligi pokonały Czechów w 1620 roku w bitwie na Białej Górze. „Zimowy król”, Fryderyk uciekł do Holandii. Unia rozpadła się i zawarto pokój. W Czechach  nastąpiły prześladowania: wymordowano część szlachty i skonfiskowano połowę ziemi . Narzucony przymus przechodzenia na katolicyzm, przymusowa germanizacja i rządy absolutne Habsburgów pogłębiły nienawiść Czechów do Niemców.

 

Duński okres wojny

                Wzmocniony subsydiami angielskimi, holenderskimi i francuskimi, król Danii- Christian IV, wkroczył do wojny. Został jednak pokonany w bitwie pod Lutter i wyparty z Jutlandii. Klęska zmusiła go do podpisania pokoju w Lubece  w 1629 roku i nie mieszania się w sprawy Rzeszy. Ponadto na mocy edyktu restytucyjnego został zobowiązany do zwrotu wszystkich dóbr kościelnych, które dostały się w ręce protestantów.

 

Charakter wojny

                Jako że utrzymanie wojska dużo kosztowało, było ono nieliczne i unikało bitew (wojna na wyczerpanie). O długości kampanii decydowały finanse. Żołnierze sami egzekwowali swoje należności,  plądrowali kraj i dręczyli ludność.

Metody walki:

1.       Oddziały najemne o różnorodnym uzbrojeniu (szpice, arkebuzy, piki) pod najemnym dowództwem: wojska Ligi Katolickiej.

2.       Armia hiszpańska ze zdyscyplinowanym szykiem, tzw. „hiszpański kwadrat”.

3.       Wojska bez więzi wyznaniowej, surowa dyscyplina obozowa i wojenna przy dozwolonym rabunku. Zajęty kraj ponosił wszystkie koszty wojny. Zasada „wojna żywi wojnę” gwarantowała liczne terminowo opłacane wojska, ale za cenę spustoszenia kraju.

4.       Narodowe wojsko szwedzkie z ruchomym szykiem i wielką siłą ognia. Początkowo walczyło za króla i wiarę luterańską, z czasem degenerowało się i było postrachem tej wojny.

 

Szwedzki okres wojny

                Po uzyskanym rozejmie z Polską, w  1630 roku Gustaw II Adolf przyłączył się do wojny. Wylądował na wyspie Uznam, niosąc pomoc stronie protestanckiej. Jego celem był mocarstwowy status Szwecji i panowanie na Bałtyku. Francja, główna potęga antyhabsburska, obiecała Szwecji subsydia. Ludność ewangelicka witała króla przyjaźnie, natomiast księstwa Rzeszy- Brandenburgia i Saksonia zawarły przymierze z „Lwem Północy” dopiero po zniszczeniu Magdeburga.

                W 1631 roku w bitwie pod Breitenfeld  władca Szwecji rozgromił wojska cesarskie. Jego armia przeszła przez Turyngię i Frankonię, zwyciężyła w bitwie pod Rain. Kontrofensywa cesarska pod dowództwem Wallensteina wyparła Sasów z Czech, zmusiła Gustawa do zaniechania ataku na Wiedeń i porzucenia umocnionego obozu pod Norymbergią.

                W 1632 roku w bitwie pod Lutzen zginął Gustaw, mimo to Szwedzi odnieśli zwycięstwo.  W 1634 roku po bitwie pod Nordlingiem wojska szwedzkie zostały zmuszone ustąpić z południowych Niemiec.

Po rezygnacji z edyktu restytucyjnego Ferdynand II zawarł z Saksonią pokój w Pradze w 1635 roku, do którego przyłączyła się większość księstw protestanckich. Armia Rzeszy miała usunąć obce wojska ze swych ziem.

 

Końcowy okres wojny

                Sprzymierzona z księciem weimarskim Francja przyłączyła się aktywnie do wojny w roku 1635, prowadzonej teraz z coraz większym okrucieństwem. Po objęciu tronu przez cesarza Ferdynanda III narastało dążenie do pokoju, ale nowe przymierze francusko- szwedzkie przedłużyło wojnę i związane z nią cierpienia ludności.

                Szwedom udało się wydostać z opresji po zwycięskiej bitwie pod Wittstock, wycofali się na północ i napadli na Danię. Po żmudnych rokowaniach zawarli rozejm z Brandenburgiom, potem do układu przyłączyła się Saksonia.

                Na południu Niemiec siły francusko-szwedzkie zajęły Alzację, odniosły zwycięstwo pod Alerheim i Jankovem, oskrzydlającym uderzeniem na Bawarię kończąc wojnę.

                 W 1648 roku zawarto pokój westfalski: w Munster z Francją i w Osnabruck ze Szwecją. Te dwa państwa zostały też gwarantami  traktatu .

Postanowienia traktatu westfalskiego

Kwestie religijne:

- potwierdzenie pokoju augsburskiego i objęcie jego postanowieniami kalwinów;

- podział religijny Niemiec według stanu  z 1624 roku;

-władca nie miał prawa zakazywania  zmiany wyznania (wyjątek: w krajach dziedzicznych cesarza i Górnym Palatynacie dozwolony  był tylko katolicyzm).

Kwestie ustrojowe:

- Sejm Rzeszy (stała deputacja) akceptuje wszelkie akty prawne (traktaty, edykty itp.) wydane przez cesarza;

- zaakceptowano prawo księstw niemieckich do zawierania samodzielnych porozumień lub przymierzy, ale pod warunkiem, że nie godziły one w interesy Rzeszy lub nie były skierowane przeciw cesarzowi (prawo suwerenności);

- przywrócono Palatynat Reński i zachowano elektorat dla księcia Bawarii.

 Kwestie polityczne-nabytki:

- Francja: południowa część  Górnej Alzacji, biskupstwa w Metz, Toul i Verdun, granica na Renie umocniona przyczółkami;

- Szwecja: część Pomorza ze Szczecinem, kontrola rzek Wezery, Łaby i Odry oraz miejsce i głos w Sejmie Rzeszy;

- Bawaria: Saksonia, Górny Palatynat i Łużyce;

- Brandenburgia: wschodnia część Pomorza, biskupstwa w Kamieniu, Minden i Magdeburgu

-  uznano niepodległość Zjednoczonych Prowincji (Holandia) i Szwajcarii.

Znaczenie

1.       Rozpoczęła się epoka laickiego państwa i tolerancji religijnej.

2.       Habsburgowie stracili hegemonię w Europie.

3.       Nowymi potęgami stały się : Francja, Szwecja i Holandia.

4.       W Niemczech dążenia cesarza do centralizacji straciły rację bytu; suwerenni książęta wybrali „wolność”.

5.       Rzesza stała się jedynie związkiem państw.