Pierwsza pomoc ? zespół czynności wykonywanych w razie urazu lub nagłego ataku choroby w celu zminimalizowania niekorzystnych następstw, zanim możliwe będzie udzielenie specjalistycznej pomocy medycznej (po przewiezieniu do szpitala). Rodzaje pierwszej pomocy Rozróżnia się: ? pierwszą pomoc medyczna (przedlekarską), definiowaną jako zespół czynności ratunkowych wykonywanych przez osoby bez wykształcenia medycznego ? pierwszą pomoc lekarską prowadzoną przez lekarza lub ratownika medycznego najczęściej w wyniku interwencji pogotowia ratunkowego Łańcuch ratunkowy jest zespołem czynności ratowniczych zgrupowanych w trzy ogniwa: ? pomoc przedlekarską polegającą na udzielenie podstawowej pomocy na miejscu wypadku, ? pierwszą pomoc lekarską polegającą na dodatkowej, zaawansowanej pomocy medycznej oraz transporcie do placówki pomocy specjalistycznej (zwykle do szpitala); w ramach tej formy pomocy wymienia się także pomoc udzielaną na oddziałach ratunkowych ? pomoc specjalistyczną prowadzoną zwykle na wyspecjalizowanych oddziałach szpitalnych. Zakres pierwszej pomocy W zakres pierwszej pomocy przedlekarskiej wchodzą takie czynności jak: 1. zabezpieczenie miejsca wypadku 2. sprawdzenie stanu poszkodowanego (podstawowych funkcji życiowych - krążenia, oddechu i świadomości, zlokalizowanie odniesionych urazów) 3. zapewnienie sobie pomocy, wezwanie pogotowia ratunkowego 4. prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej 5. wykonanie pozostałych/innych czynności ratunkowych zależnych od stanu pacjenta Zabezpieczenie miejsca wypadku Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego) Procedury zabezpieczania są zależne od sytuacji. Standardowo w wypadkach komunikacyjnych zatrzymuje się ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze, w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Praktycznie odległość ustawienia trójkąta od miejsca zdarzenia zależy od rodzaju drogi (inna będzie na drodze gminnej, inna na autostradzie), warunków atmosferycznych, rzeźby terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności może być zastąpiony np. samochodem, który ? o ile jest dobrze widoczny ? może spełniać podobną funkcję. Sprawdzenie stanu poszkodowanego U pacjenta nieprzytomnego należy określić, czy oddycha, przykładając policzek nad jego usta, obserwując zarazem czy unosi się klatka piersiowa (tzw. widzę, słyszę, czuję - jeśli ratownik na policzku nie wyczuł oddechu, nie usłyszał jego świstu ani nie zobaczył unoszącej się i opadającej klatki piersiowej powinien uznać, że poszkodowany nie oddycha). Przy określaniu innych nieprawidłowości kluczowe znaczenia ma obserwacja nieprzytomnego chorego.
Wstrząs jest stanem zagrożenia życia, który najogólniej wynika z niedostatecznego zaopatrzenia narządów w krew.
Szerzej, stan ten polega na zaburzeniu przepływu krwi na poziomie mikronaczyń, co powoduje niedobory zaopatrzenia tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz zaburza odbieranie szkodliwych produktów przemiany materii. Wstrząs jest stanem który wygląda podobnie do niewydolności krążenia, ale postępuje gwałtowniej.
Potoczne określenie „szok” nie powinno być stosowane zamiennie, gdyż oznacza jedynie reakcję układu nerwowego na traumatyczne przeżycia i wyraża się w postaci drżenia mięśni i bladości skóry.
Wyróżniamy 3 etapy wstrząsu:
Niepostępujący, gdy uruchomione mechanizmy kompensacyjne są wydolne i zapewniają minimalny przepływ krwi przez narządy obwodowe. Postępujący, gdy wydolność mechanizmów kompensacyjnych ulega zmniejszeniu lub jest niewystarczająca dla przeciwdziałania utrzymującej się przyczynie wstrząsu (np. trwającej utracie krwi), co doprowadza do postępującego niedokrwienia narządów obwodowych. Nieodwracalny, gdy niewydolność mechanizmów kompensacyjnych powoduje niedokrwienie, niedotlenienie i martwicę komórek prowadzącą do niewydolności narządów.
Na początku organizm radzi sobie ze wstrząsem dzięki tzw. centralizacji krążenia. Polega ona na ograniczeniu zaopatrzenia w krew mniej ważnych dla przeżycia części ciała (skóry, mięsni kończyn, jelit) i zapewnienia go dla życiowo ważnych narządów: mózgu, serca i płuc. Co ważne, usunięcie przyczyny wstrząsu w dwóch pierwszych etapach umożliwia przywrócenie prawidłowej funkcji układu krążenia.
W zależności od mechanizmu powstania, wyróżniamy:
Wstrząs hipowolemiczny
Wynika ze zmniejszonej zawartości krwi w naczyniach.
Przyczyny:
krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne utrata płynów np. przy rozległych oparzeniach (patrz: Oparzenia) silne wymioty/biegunki obfite poty, np. udar słoneczny
Objawy:
szybkie, słabo lub niewyczuwalne tętno blada, zimna skóra, często z towarzyszącymi dreszczami zimny pot niepokój, zdezorientowanie
Postępowanie:
Jeśli to możliwe, należy usunąć przyczynę wstrząsu, np. zatamować krwotok. Ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, tj. płasko na wznak z nogami uniesionymi około 30cm wyżej (można podłożyć wałek z koca itp.) Zapobiegać utracie ciepła, poszkodowany powinien leżeć na kocu i być też nim przykryty. Uspokoić poszkodowanego i starać się zachować spokój w jego otoczeniu. Wezwać karetkę pogotowia. Regularnie kontrolować ważne funkcje życiowe. Wstrząs kardiogenny
Spowodowany jest ostrym spadkiem wydajności pracy serca.
szybkie, słabo wyczuwalne tętno zimna, blada skóra zimny pot drżenia
Często dotyczy osób już leczonych z powodu chorób serca. Postępowanie:
Sprawdzić podstawowe funkcje życiowe Ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną górną połową ciała (patrz: Zawał mięśnia sercowego) Uspokoić poszkodowanego Chronić go przed wyziębieniem Wezwać karetkę
W tym rodzaju wstrząsu NIE WOLNO stosować pozycji przeciwwstrząsowej! Może ona obciążyć dodatkowo już i tak przeciążone serce!
Wstrząs anafilaktyczny
Jest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu. Z reguły występuje natychmiast po kontakcie z substancjami wyzwalającymi, mogą to być np. leki, preparaty krwi, jad owadów (patrz: Użądlenie przez owady)
Objawy:
zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki na całym ciele, czasem pokrzywka duszność związana z obrzękiem krtani i/lub skurczem oskrzeli spadek ciśnienia związany z zapaścią sercowo-naczyniową i zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych nudności, wymioty
Postępowanie:
Przerwać kontakt z alergenem (np. zaprzestać podawania leku!) Skontrolować podstawowe funkcje życiowe Ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej Wezwać karetkę pogotowia.
Pamiętać należy, że poszkodowany we wstrząsie jest na ogół przytomny! Obciążenia psychiczne, jak strach czy ból mogą nasilać wstrząs. Nie należy stosować ułożenia przeciwwstrząsowego w przypadku:
urazu czaszkowo-mózgowego duszności nagłych bólach w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu. Inne rodzaje wstrząsu: Wstrząs neurogenny. Podobny do hipowolemicznego, z tym, że mechanizm powstawania jest odwrotny: objętość krwi nie ulega zmniejszeniu, za to wskutek zahamowania przewodzenia impulsów nerwowych następuje rozszerzenie naczyń. W ten sposób krwi jest za mało aby je wypełnić i rozwija się wstrząs. Objawy i postępowanie – jak przy wstrząsie hipowolemicznym. Wstrząs septyczny. Podobny do anafilaktycznego. Jest wynikiem ostrej reakcji zapalnej jako odpowiedź organizmu na drobnoustroje. Dochodzi do rozszerzenia naczyń, ucieczki płynów z ich światła oraz wykrzepiania śródnaczyniowego. Objawy i postępowanie – jak przy wstrząsie hipowolemicznym.
Pierwsza pomoc ? zespół czynności wykonywanych w razie urazu lub nagłego ataku choroby w celu zminimalizowania niekorzystnych następstw, zanim możliwe będzie udzielenie specjalistycznej pomocy medycznej (po przewiezieniu do szpitala).
Rodzaje pierwszej pomocy
Rozróżnia się:
? pierwszą pomoc medyczna (przedlekarską), definiowaną jako zespół czynności ratunkowych wykonywanych przez osoby bez wykształcenia medycznego
? pierwszą pomoc lekarską prowadzoną przez lekarza lub ratownika medycznego najczęściej w wyniku interwencji pogotowia ratunkowego
Łańcuch ratunkowy
jest zespołem czynności ratowniczych zgrupowanych w trzy ogniwa:
? pomoc przedlekarską polegającą na udzielenie podstawowej pomocy na miejscu wypadku,
? pierwszą pomoc lekarską polegającą na dodatkowej, zaawansowanej pomocy medycznej oraz transporcie do placówki pomocy specjalistycznej (zwykle do szpitala); w ramach tej formy pomocy wymienia się także pomoc udzielaną na oddziałach ratunkowych
? pomoc specjalistyczną prowadzoną zwykle na wyspecjalizowanych oddziałach szpitalnych.
Zakres pierwszej pomocy
W zakres pierwszej pomocy przedlekarskiej wchodzą takie czynności jak:
1. zabezpieczenie miejsca wypadku
2. sprawdzenie stanu poszkodowanego (podstawowych funkcji życiowych - krążenia, oddechu i świadomości, zlokalizowanie odniesionych urazów)
3. zapewnienie sobie pomocy, wezwanie pogotowia ratunkowego
4. prowadzenie resuscytacji krążeniowo-oddechowej
5. wykonanie pozostałych/innych czynności ratunkowych zależnych od stanu pacjenta
Zabezpieczenie miejsca wypadku
Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego, ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego) Procedury zabezpieczania są zależne od sytuacji. Standardowo w wypadkach komunikacyjnych zatrzymuje się ruch na danym odcinku drogi. W tym celu na drodze, w odpowiednio oddalonym miejscu ustawia się trójkąt ostrzegawczy. Praktycznie odległość ustawienia trójkąta od miejsca zdarzenia zależy od rodzaju drogi (inna będzie na drodze gminnej, inna na autostradzie), warunków atmosferycznych, rzeźby terenu, itd. Trójkąt ostrzegawczy w razie konieczności może być zastąpiony np. samochodem, który ? o ile jest dobrze widoczny ? może spełniać podobną funkcję.
Sprawdzenie stanu poszkodowanego
U pacjenta nieprzytomnego należy określić, czy oddycha, przykładając policzek nad jego usta, obserwując zarazem czy unosi się klatka piersiowa (tzw. widzę, słyszę, czuję - jeśli ratownik na policzku nie wyczuł oddechu, nie usłyszał jego świstu ani nie zobaczył unoszącej się i opadającej klatki piersiowej powinien uznać, że poszkodowany nie oddycha). Przy określaniu innych nieprawidłowości kluczowe znaczenia ma obserwacja nieprzytomnego chorego.
Wstrząs jest stanem zagrożenia życia, który najogólniej wynika z niedostatecznego zaopatrzenia narządów w krew.
Szerzej, stan ten polega na zaburzeniu przepływu krwi na poziomie mikronaczyń, co powoduje niedobory zaopatrzenia tkanek w tlen i substancje odżywcze oraz zaburza odbieranie szkodliwych produktów przemiany materii. Wstrząs jest stanem który wygląda podobnie do niewydolności krążenia, ale postępuje gwałtowniej.
Potoczne określenie „szok” nie powinno być stosowane zamiennie, gdyż oznacza jedynie reakcję układu nerwowego na traumatyczne przeżycia i wyraża się w postaci drżenia mięśni i bladości skóry.
Wyróżniamy 3 etapy wstrząsu:
Niepostępujący, gdy uruchomione mechanizmy kompensacyjne są wydolne i zapewniają minimalny przepływ krwi przez narządy obwodowe. Postępujący, gdy wydolność mechanizmów kompensacyjnych ulega zmniejszeniu lub jest niewystarczająca dla przeciwdziałania utrzymującej się przyczynie wstrząsu (np. trwającej utracie krwi), co doprowadza do postępującego niedokrwienia narządów obwodowych. Nieodwracalny, gdy niewydolność mechanizmów kompensacyjnych powoduje niedokrwienie, niedotlenienie i martwicę komórek prowadzącą do niewydolności narządów.Na początku organizm radzi sobie ze wstrząsem dzięki tzw. centralizacji krążenia. Polega ona na ograniczeniu zaopatrzenia w krew mniej ważnych dla przeżycia części ciała (skóry, mięsni kończyn, jelit) i zapewnienia go dla życiowo ważnych narządów: mózgu, serca i płuc. Co ważne, usunięcie przyczyny wstrząsu w dwóch pierwszych etapach umożliwia przywrócenie prawidłowej funkcji układu krążenia.
W zależności od mechanizmu powstania, wyróżniamy:
Wstrząs hipowolemicznyWynika ze zmniejszonej zawartości krwi w naczyniach.
Przyczyny:
krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne utrata płynów np. przy rozległych oparzeniach (patrz: Oparzenia) silne wymioty/biegunki obfite poty, np. udar słonecznyObjawy:
szybkie, słabo lub niewyczuwalne tętno blada, zimna skóra, często z towarzyszącymi dreszczami zimny pot niepokój, zdezorientowaniePostępowanie:
Jeśli to możliwe, należy usunąć przyczynę wstrząsu, np. zatamować krwotok. Ułożyć poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej, tj. płasko na wznak z nogami uniesionymi około 30cm wyżej (można podłożyć wałek z koca itp.) Zapobiegać utracie ciepła, poszkodowany powinien leżeć na kocu i być też nim przykryty. Uspokoić poszkodowanego i starać się zachować spokój w jego otoczeniu. Wezwać karetkę pogotowia. Regularnie kontrolować ważne funkcje życiowe. Wstrząs kardiogennySpowodowany jest ostrym spadkiem wydajności pracy serca.
Przyczyny:
zawał mięśnia sercowego zaburzenia rytmu serca zator tętnicy płucnejObjawy:
szybkie, słabo wyczuwalne tętno zimna, blada skóra zimny pot drżeniaCzęsto dotyczy osób już leczonych z powodu chorób serca.
Sprawdzić podstawowe funkcje życiowe Ułożyć poszkodowanego z lekko uniesioną górną połową ciała (patrz: Zawał mięśnia sercowego) Uspokoić poszkodowanego Chronić go przed wyziębieniem Wezwać karetkęPostępowanie:
W tym rodzaju wstrząsu NIE WOLNO stosować pozycji przeciwwstrząsowej! Może ona obciążyć dodatkowo już i tak przeciążone serce!
Wstrząs anafilaktycznyJest ostrą, zagrażającą życiu reakcją alergiczną całego organizmu. Z reguły występuje natychmiast po kontakcie z substancjami wyzwalającymi, mogą to być np. leki, preparaty krwi, jad owadów (patrz: Użądlenie przez owady)
Objawy:
zaczerwienienie skóry, świąd, obrzęki na całym ciele, czasem pokrzywka duszność związana z obrzękiem krtani i/lub skurczem oskrzeli spadek ciśnienia związany z zapaścią sercowo-naczyniową i zwiększoną przepuszczalnością naczyń włosowatych nudności, wymiotyPostępowanie:
Przerwać kontakt z alergenem (np. zaprzestać podawania leku!) Skontrolować podstawowe funkcje życiowe Ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej Wezwać karetkę pogotowia.Pamiętać należy, że poszkodowany we wstrząsie jest na ogół przytomny!
urazu czaszkowo-mózgowego duszności nagłych bólach w klatce piersiowej i/lub nadbrzuszu. Inne rodzaje wstrząsu: Wstrząs neurogenny. Podobny do hipowolemicznego, z tym, że mechanizm powstawania jest odwrotny: objętość krwi nie ulega zmniejszeniu, za to wskutek zahamowania przewodzenia impulsów nerwowych następuje rozszerzenie naczyń. W ten sposób krwi jest za mało aby je wypełnić i rozwija się wstrząs. Objawy i postępowanie – jak przy wstrząsie hipowolemicznym. Wstrząs septyczny. Podobny do anafilaktycznego. Jest wynikiem ostrej reakcji zapalnej jako odpowiedź organizmu na drobnoustroje. Dochodzi do rozszerzenia naczyń, ucieczki płynów z ich światła oraz wykrzepiania śródnaczyniowego. Objawy i postępowanie – jak przy wstrząsie hipowolemicznym.Obciążenia psychiczne, jak strach czy ból mogą nasilać wstrząs.
Nie należy stosować ułożenia przeciwwstrząsowego w przypadku: