Epoka brązu (1850 p.n.e. – 800 p.n.e.) – opanowano wtedy metalurgię brązu - wypieranie narzędzi z kamienia
Epoka żelaza (od około 800 roku p.n.e.) – jak sama nazwa wskazuje charakteryzowała się pojawieniem się żelaza i stopniowym wypieraniem narzędzi z brązu. Nastąpił rozwój technik rolniczych i zróżnicowanie rzemiosł.
II. Etapy antropogenezy.
Australopithecus (Afryka Wschodnia - około 4,4 miliona lat temu do 1,2 miliona lat temu) Homo habilis (Afryka Wschodnia, Azja Południowa – około 2,1 miliona la temu do 1,4 miliona lat temu) Homo erectus (pitekantrop) – (Afryka, Azja Południowa, Europa – około 1,5 miliona lat temu – 250 tysięcy lat temu, charakteryzował się całkowicie pionową postawą ciała) Homo sapiens neandertalensis (neandertalczyk) – (Afryka, Azja, Europa – około 250-40 tysięcy lat temu) Homo sapiens sapiens (człowieka współczesny) – (wszystkie kontynenty, w Afryce od około 100 tysięcy lat temu). Człowiek współczesny stopniowo rozprzestrzenił się z Afryki na inne kontynenty (W Europie około 40 tysięcy lat temu).
Antropogeneza – nauka o człowieku.
III. Starożytny Bliski Wschód.
Był to obszar kształtowania się najstarszych cywilizacji oraz powstania pierwszych miast i organizmów państwowych. To właśnie kilkutysiącletnie dziedzictwo kulturowe Bliskiego Wschodu legło u podstaw cywilizacji śródziemnomorskich, takich jak: greckiej, rzymskiej i bizantyńskiej (cywilizacja – stan rozwoju społecznego przeciwstawny stanowi barbarzyństwa i dorobek kulturowy osiągnięty przez określone społeczeństwo w danej epoce historycznej). W starożytnym Bliskim Wschodzie, oprócz największych centrów cywilizacji, takich jak: Mezopotamia i Egipt, ogromną rolę kulturotwórczą odegrały również Elam, Anatolia, Syria i Palestyna. Wszystkie te wyżej wymienione ośrodki – mimo ich wyraźnego wzajemnego zróżnicowania – tworzyły wielki krąg cywilizacyjne, który był wyznaczony obszarem Żyznego Półksiężyca.
Żyzny Półksiężyc – jest to termin zarówno geograficzny, jak i kulturowy, określający większą część starożytnego Bliskiego Wschodu, a ściślej obszar ciągnący się łukiem ponad pustynia syryjską – od Palestyny przez Syrię, wschodnią część Anatolii, po Mezopotamię i Elam.
IV. Cechy wspólne cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu:
rozwój gospodarki w dolinach wielkich rzek: Nilu, Tygrys. Eufrat, Ganges, Jangcy, Huang-to rozbudowa sieci irygacyjnej, gdyż gospodarka rolna była uzależniona od wylewów rzek dominacja politeizmu – wiara w wielobóstwo powstanie i rozbudowa miast, które z czasem stały się centrami władzy i administracji wykształcenie się zhierarchizowanego społeczeństwa wykształcenie się organizacji państwowej
MEZOPOTAMIA.
Mezopotamia to inaczej Międzyrzecze (od greckiego słowa Mesopotamis – czyli kraj znajdujący się między rzekami). Był to w większości nizinny obszar położony w dolinie dwóch wielkich rzek: Eufratu i Tygrysu. To właśnie owe rzeki, jak i rozbudowany system kanałów nawadniających, umożliwił z jednej strony produkcję rolną na tym obszarze, a z drugiej osadnictwo.
Mezopotamia składała się z kilku krain historycznych. Były to: Sumer (południowa Mezopotamia), nazwa pochodzi od dominującego wówczas na tym obszarze ludu – Sumerów; Akad (północna część Sumeru – środkowa Mezopotamia), z głównymi miastami między innymi Akad; Babilonia (środkowa Mezopotamia), po upadku Akadu z głównymi miastami Akad i Babilon; Asyria (północna Mezopotamia) z głównym miastem Asur; Mitanni (południowa Syria – państwo husyckie) oraz Chaldea.
Pierwsze miasta Ur, Uruk, Nippur, Lagasz zostały założone na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Były to tereny osadnicze dla Sumerów, Hurtów oraz innych plemion semickich. To właśnie Sumerowie zapisali się najwięcej w dziedzinie cywilizacyjnej Mezopotamii. Byli oni twórcami pisma klinowego, które z kolie przejęli Akadowie, Babilończycy i Asyryjczycy. Pismo to, poprzez plemiona husyckie, zostało przeniesione do innych państw starożytnego Bliskiego Wschodu. Mezopotamskie pismo klinowe było najstarszym w pełni rozwiniętym systemem pisania w dziejach ludzkości. Wynaleźli je Sumerowie pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. jako pismo piktograficzne, w którym poszczególne znaki oznaczały przedstawiające je słowo. Bardzo szybki pismo piktograficzne zostało przekształcone w formę bardziej zaawansowaną, a mianowicie w pismo ideograficzne. Poszczególne znaki w tym piśmie nie oznaczały już samych konkretnych przedmiotów rzeczywistych, ale także kojarzące się z nimi pojęcia abstrakcyjne. Na przykład nogi – mogły oznaczać słowa: stać, iść, przynosić, czy biec. Równolegle z tymi zmianami – ewolucja wewnętrzna, zmieniała się także zewnętrzna forma pisma, a więc wygląd jego znaków. Pierwotne piktogramy zostały już w początkach III tysiąclecia zastąpione znakami coraz bardziej schematycznymi, które składały się z krótkich i prostych kresek. Dalsze uproszczenia miało miejsce już w XXVII-XVI wieku p.n.e. i doprowadziły do powstania klasycznych znaków – klinów.
Pierwsza monarchia została na tamtych terenach stworzona przez Akadów. W XXVI wieku p.n.e., a w Babilonie w XIX wieku p.n.e. W 1792 roku p.n.e. na tron w Babilonie wstąpił Hammurabi, który panował tam do 1750 roku p.n.e. Po kilku latach panowania zdążył on sobie podporządkować całość tamtejszych terenów. Opanował całą Mezopotamię aż po Zatokę Perską. To właśnie za jego czasów powstał jeden z pierwszych zborów praw – tzw. Kodeks Hammurabiego. W 1901 roku odnaleziono w Suzie kolumnę z zapisem kodeksu. Obecnie znajduje się ona w Luwrze w Paryżu. Kodeks ten powstawał przez całe lata jego panowania. Wówczas to kodeksy umieszczano na wielkich kamiennych stelach, wystawianych następnie w świątyniach i innych miejscach publicznych. W kodeksie tym została sformułowana zasada odwetu „oko za oko, ząb za ząb”. Najbardziej znane zapisy tego kodeksu to: „Jeśli ktoś dopuści się rabunku i zostanie złapany, człowiek ten poniesie karę śmierci”; „Jeśli syn uderzy swego ojca, utną mu rękę”; „Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko człowiekowi klasy pełnoprawnych obywateli, wydłubią mu oko”. Kolejny wielkim władcą był Nabuchodonozor II (604-562 p.n.e.). Wybudował on tzw. słynne mury obronne miejskie . W 598 roku p.n.e. zdobył Jerozolimę, rozpoczynając tym samym tzw. „niewolę babilońską”. Trwała ona aż do podboju Babilonu przez króla perskiego Cyrusa Wielkiego.
Ustrój, społeczeństwo, gospodarka.
Ustrój Babilonii, podobnie jak całego starożytnego Bliskiego Wschodu, opierał się na monarchii. W Babilonii i Egipcie była to monarchia absolutna: władca sprawował nieograniczoną władzę, miał prawo życia i śmierci nad poddanymi; był źródłem prawa - jego wola była najwyższym prawem, ale sam stał poza prawem; odbierany i czczony jako Bóg, sparował rządy uciekając się do terroru. Z chwilą całkowitej emancypacji świeckiej władzy króla, stał się on wybrańcem bogów, sprawującym swą władzę z ich woli i polecenia, nawet nie koniecznie z urodzenia.
Społeczeństwo mezopotamskie dzieliło się na kilka warstw: warstwa panująca (arystokracja rodowa) oraz pozostała ludność wolna. Praktycznie dopiero od II tysiąclecia p.n.e. pojawiali się – jednak zupełnie marginalnie – niewolnicy. Bardzo ważne stanowiska i znaczące funcie kapłańskie otrzymywali ludzie z odpowiednim arystokratycznym pochodzeniu. Dużą rolę w społeczeństwie mezopotamskim odgrywały świątynie i związani z nimi kapłanowi. Za najbardziej typowe – wręcz modelowe – może uchodzić społeczeństwo starobabaliońskie (2005-2595 p.n.e.). Dzieliło się ono na kilka grup: awilum – pełnoprawni obywatele, wolni, dysponujący własna ziemia i głównymi srokami produkcji; muszkenowie – ludzie królewscy – wolni, stanowiący służbę dla króla, sytuowani jednak niżej niż pełnoprawni obywatele, w zamiana za pracę na rzecz króla i dworu otrzymywali oni w dzierżawę ziemię; wardom – niewolnicy, którzy nie posiadali żadnych praw.
Gospodarka opierała się na rolnictwie. Uprawiano większość tradycyjnych zbóż, z których najbardziej popularny był jęczmień. Zboże było głównym źródłem bogactwa i artykułem eksportowym. Drugie miejsce po rolnictwie zajmowała hodowla: owiec, bydła rogatego, kóz, świń i drobiu, a trzecie różne gałęzie rzemiosła: głównie metalurgia, jubilerstwo, kamieniarstwo.
Religia miała charakter politeistyczny. Najważniejszym bogiem był Marduk - bóg Babilonu oraz całego państwa. Inni znani bogowie to: Anu – bóg nieba; Enil – bóg powietrza i wiatrów, Isztar – bogini miłości i uciech oraz Nabu – bóg sztuki pisarskiej i nauki. Religia odgrywała wówczas ogromną rolę zarówno w życiu całego państwa, jak i jednostki. Potężne mury świątyń mezopotamskich stanowiły część systemu obronnego miast. Były to ogromne potężne ściany, które posiadały jedynie niewielkie otwory przepuszczające światło. Na kompleksy świątynne, oprócz budynków centralnych, składały się inne mniejsze budynki kultowe, place, sady, ogrody i pomieszczenia gospodarcze. Pałace mezopotamskie, nie były jak w Egipcie jedynie domami władców, ale potężnymi kompleksami mieszkalno-administracyjno-gospodarczymi.
Największy poemat mezopotamski to „Epos o Gilgameszu”, który powstał w III tysiącleciu p.n.e. Gilgamesz był legendarnym władcą sumeryjskim. Władał miastem Uruk w Mezopotamii. Głównymi zaś utworami filozoficznymi i dydaktyczno-moralizatorskimi były „Monolog cierpiącego” oraz „Dialog pana z niewolnikiem”.
Olbrzymia role odgrywały mezopotamskie świątynie. Potężne mury świątyń miały także inne niż religijne cele – stanowiły one część systemu obronnego miast, stad też ich charakterystyczne kształty. Wielkie potężne ściany miały jedynie niekiedy bardzo małe ona – a raczej otworu, służące do przepuszczania światła. Były ozdobione najczęściej fryzami (poziomy pas dekoracyjny, rzeźbiony lub malowany, który zdobił elewację budynków i ścian) oraz mozaika (obraz, inaczej wzór dekoracyjny wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni, marmuru, szkła, ceramiki, które były składane na odpowiednim podłożu jako ozdoba sklepień, posadzek, czy wyrobów rzemiosła artystycznego; inaczej motyw dekoracyjny). Kompleksy świątynię składały się - oprócz budynków centralnych - z wielu mniejszych budynków kultowych i gospodarczych, placów, sadów, ogrodów. Były one wszystkie ogrodzone obowiązkowo zewnętrznymi murami. Wcześniejsze świątynie umieszczano początkowo na platformach, które wynosiły je kilka metrów ponad ziemię. Pierwowzór słynnych świątyń stanowiły zikkuraty. Były to kilkupoziomowe wieże, po które schodami wchodziło się do mieszczącej się na szczycie świątyni. Najsłynniejszy i jednocześnie największy mezopotamski zikkurat,, nosił nazwę E-temen-an-ki (inaczej Dom podstaw nieba i ziemi), towarzyszył on świątyni boga Marduka i znany był powszechnie jako słynna wieża Babel.
Z panowaniem Nabuchodonozora II (605-562 p.n.e.) wiąże się kilka bardzo ważnych wydarzeń politycznych na starożytnym Bliskim Wschodzie. To właśnie on zdobył dwukrotnie Jerozolimę – w 598 roku p.n.e. i 586 roku p.n.e.). Niewola babilońska trwała od 586 roku. Po 13 latach oblężenia zdobył on w 571 roku p.n.e. Tyr (miasto fenickie). Od tego momentu władza króla Babilonu roztaczała się nad Syrię, Palestynę, Fenicje. Państwo babilońskie objęło swym zasięgiem, poza wspomnianymi krainami, Mezopotamię oraz spora część Arabii.
EGIPT.
Starożytny Egipt tylko w części pokrywa się z terytorium dzisiejszej Zjednoczonej Republiki Egiptu. W starożytności obejmował on prawie wyłącznie dolinę i deltę Nilu. Dzielił się na dwie krainy: Egipt Dolny (delta rzeki) i Egipt Górny (dolina rzeki). Prawie trzy czwarte uprawnego areału ziemi znajdowało się w obszarze delty. Wpłynęło to na większe zaludnienie tego obszaru. Rytm życia w Egipcie uzależniony był od wylewów Nilu. On też wpływał na urodzaj i nieurodzaj, którego bezpośrednią konsekwencją był głód. Z kolei urodzajność pól zależała od ich prawidłowego nawodnienia, jak też umiejętności odprowadzenia nadmiaru wody. W tym celu stosowano system irygacyjny (irygacja – sztuczne nawadnianie pół w celu uzyskania lepszych plonów), który polegał na budowie sieci kanałów odprowadzających wodę. Nil dostarczał podstawowych środków do życia: wodę i żywność. Ponadto Nil był jednym z najważniejszych wówczas szlaków transportowych. Dlatego też, nie bez przesady, nazywa się ten kraj „darem Nilu”. Podstawą gospodarki było rolnictwo, zdeterminowane w dużym stopniu systemem wodnym. Oprócz zbóż (jęczmień, proso, pszenica) Egipcjanie uprawiali także warzywa (ogórki, cebula, czosnek, rzepa, groch) i owoce (daktyle, figi, oliwki). Rozwinęli oni także prawie wszystkie rodzaje rzemiosł i przetwórstwa, znane w starożytności: kamieniarstwo, metalurgię, tkactwo, garncarstwo, wikliniarstwo, rzemiosło artystyczne i obróbkę trzciny papirusowej. Eksploatowali też ze swych kopalń metal i kamienie szlachetne: złoto, miedź, cyny, ołów i żelazo.
Historia starożytnego Egiptu obejmuje ponad 3000 lat. Historia polityczna zaczyna się właściwie od roku 3100 p. n.e., kiedy to powstało zjednoczone państwo egipskie. Pierwszym władcą zjednoczonego Egiptu (rozumianego jako Egipt Dolny i Egipt Górny) według tradycji i zgodnie z przyjętą teorią miał być Menes. W 332 r. p.n.e. państwo to zostało podbite przez Aleksandra Macedońskiego. W 31 roku p.n.e., po porażce w bitwie pod Akcjum, Egipt stał się jedną z wielu prowincji Rzymu.
Na czele państwa egipskiego stał król, zwany mylnie po grecku faraonem. Był on władcą absolutnym, najwyższym kapłanem, który pośredniczył między Egiptem, a jego ludem i bogami. Po śmierci stawał się w drugim życiu-wcieleniu od razu bogiem. Był także naczelnym wodzem oraz rozstrzygał wszelkie najważniejsze konflikty. Częstym zjawiskiem były małżeństwa zawierane między członkami rodziny królewskiej i to bardzo bliskiej, na przykład małżeństwo brata z siostrą. Najwyższym urzędnikiem państwowym był wezyr. Wyręczał on faraona w zarządzaniu krajem oraz sprawował nadzór nad całą administracją. Podstawową jednostką terytorialną i administracyjną starożytnego Egiptu był nom (okręg). Na ich czele stali specjalni naczelnicy, posiadający olbrzymią władzę. Oprócz wyżej wymienionych urzędników ogromną władzę dzierżyli w swych rękach także kapłani, którzy tworzyli tak naprawdę państwo w państwie (państwo teokratyczne). Ich potęga wynikała z jednej strony z olbrzymiej roli religii i jej wpływu na życie państwowe i indywidualne człowieka, oraz z pozycji majątkowych. W rękach kapłanów znajdowały się olbrzymie majątki świątynne, które obejmowały zarówno pola uprawne, jak i zakłady rzemieślnicze. Wpływ na rządy w państwie posiadała także arystokracja rodowa (rody książęce i królewskie). To właśnie przedstawiciele tej warstwy społecznej obsadzali najważniejsze urzędy w państwie. Pozostałą masę społeczeństwa egipskiego tworzyła ludność wolna – głównie chłopi, handlarze, rzemieślnicy, czy urzędnicy niższego szczebla. Z chwilą rozpoczęcia przez Egipt ekspansji terytorialnej, podbitą ludność zamieniano w niewolników.
Religia.
Egipt to kraj Bogów. Każde bóstwo, zgodnie z wierzeniami miało swoją naturę, charakter osobisty, a także miejsce kultu i własne symbole. Do najważniejszych bogów należeli: Amon z Teb (zwany czasem Amon-Re) - pan wszechświata, nieba, bóg-słonce; Ptah – stwórca świata, patron rzemiosł i sztuki, czczony pod postacią byka; Atum – bóg zachodzącego słońca, czczony pod postacią lwa i węża; Horus – bóg nieba, syn Re, czczony pod postacią sokoła; Set – bóg burzy i pustyni, przynosił zło; Izyda – bogini miłości i nieba, opiekunka władzy królewskiej, magii i czarów; Ozyrys – umierający i zmartwychwstający bóg, decydujący o życiu i wegetacji, najwyższy sędzia zmarłych; Tot – bóg pisma, mądrości i nauki, Bastet – bogini zabawy i muzyki.
W religii Egipcjan bardzo ważną rolę odgrywała wiara w życie pozagrobowe. Śmierć pojmowano nie jako definitywny koniec, lecz jedynie jako oddzielenie się ciała od duszy. Śmierć była przejściem do innego świata – świata zmarłych. Elementy duchowne zmarłego znajdowały w ciele schronienie. Dlatego też tak duże znaczenie przywiązywano do zachowania ciała po śmierci w stanie nienaruszonym oraz wyposażenie go w niezbędne przedmioty, potrzebne do życia. Znana w Egipcie mumifikacja, nie była jednak zjawiskiem powszechnym. Stać na nią było tylko nielicznych, tych najbogatszym i najszlachetniejszych. Mumifikacja polegała na zabalsamowaniu ciała i owinięciu go w kilka warstw tkanin i bandaży. Narządy wewnętrzne, m.in. serce i wątrobę usuwano z ciała zmarłego i umieszczano w specjalnych urnach. Tak przygotowane ciało układano w sarkofagach. W grobowcach umieszczano wszelkie narzędzia i przyrządy, potrzebne zmarłemu do życia w innym świecie. Prawa i wskazówki dla zmarłych zostały zawarte w „Księdze Piramid” i „Księdze Umarłych”, a także „Opowiadanie o zniszczeniu ludzkości”.
Egipskie pismo hieroglificzne w swej najstarszej postaci pojawiło się w początkach III tysiąclecia p.n.e. Było to pismo piktograficzne, czyli obrazkowe. Uproszczona wersja tego pisma to pismo hieratyczne, czyli kapłańskie a najbardziej prosta to tzw. pismo demoniczne. Hieroglificzne pismo egipskie zostało odczytane po raz pierwszy w 1822 roku, przez francuskiego badacza Jeana Champolliona, dzięki tzw. Kamieniowi z Rosetty.
Świątynie były mieszkaniami bogów. Najwspanialszym przykładem architektury sakralnej jest ogromny zespół świątynny w tebańskim Karnaku i Luksorze, połączony słynną aleją sfinksów. Jednak najbardziej znane i podziwiane do dnia dzisiejszego są piramidy. Zostały one wzniesione w czasach Starego Państwa i służyły jako grobowce dla faraonów i ich rodzin. Największymi piramidami są: piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Posiadały one kształt czworościennego ostrosłupa i były z reguły budowane w kamieniu przez okres około 30 lat przez 100 tysięcy ludzi. Piramidy Cheopsa i Chefrena znajdują się w Gizie. Są to ogromne klasyczne piramidy w kształcie regularnych ostrosłupów o podstawie kwadratu. Najwyższa jest piramida Cheopsa (164 metry). W środku znajdowało się wiele pułapek i ukrytych korytarzy. Przy piramidzie Chefrena znajduje się monumentalny sfinks (leżący lew z głową ludzką). Piramida Dżosera znajduje się w Sakarra, zbudowana jest ona na planie kwadratu, składa się z kilkustopniowych platform, pod którymi ukryta jest komora grobowa. Jest to piramida schodkowa. Wzniósł ja słynny wezyr Imhotep. Piramidom głównym towarzyszyły często mniejsze piramidy i tzw. mastaby, w których pochowani byli współpracownicy i członkowie najbliżej rodziny faraona. W późniejszych czasach piramidy wznoszono ze skał. Miały one formę długiego korytarza z kilkoma salami i mieszcząca się zwykle na końcu korytarza komorę grobową. Największym skupiskiem takich grobowców władców egipskich jest słynna Dolina Królów na zachodnim brzegu Nilu.
W starożytnym Egipcie rozwinęło się także wiele dziedzin nauki, m.in. geometria, astronomia, medycyna. Poprzez Greków, a później Rzymian osiągnięcia te trafiły do Europy.
PALESTYNA.
Syria i Palestyna (zwana Ziemią Świętą), inaczej Syro-Palestyna. Już od schyłku II tysiąclecia p.n.e. pojawili się na południu Bliskiego Wschodu Hebrajczycy, należący do ludów semickich. Stworzyli oni tam bardzo silne państwo. Nawet kiedy rozpadło się ono na dwa królestwa – Judeę i Izrael to Hebrajczycy (Żydzi), głównie dzięki swemu przywiązaniu do religii potrafili utrzymać jedność kulturową. Prowadzili oni pastewny tryb życia. Pierwszy król Saul, pochodzący z izraelskiego rodu Beniamina, zawdzięczał swoje wyniesienie do godności władcy wszystkich Hebrajczyków, udanemu dowództwu w kilku kampaniach wojennych. Około roku 1000 p.n.e. został on zamordowany przez Judejczyka Dawida, który objął władzę panując do roku 960 p.n.e. Kiedy obejmował tron, Hebrajczycy podzieli się już na dwa główne rody: izraelskie na północy i judejskie na południu. W czasie panowania Dawida Hebrajczycy zdobyli prawie całą Palestynę. Z uwagi na fakt, iż musieli oni bronić swego stanu posiadania przed innymi plemionami, przenieśli stolicę swego państwa do zdobytej przez Dawida Jerozolimy. Dawid był dla Żydów wzorem idealnego władcy. Do historii przeszedł jego pojedynek z Goliatem (olbrzymem), opisany w Biblii. To właśnie Dawidowi udało się zjednoczyć plemiona izraelskie i utworzyć silne państwo. Po jego śmierci władzę w kraju objął jego syn Salomon. Panował on w latach 960-932 p.n.e. Cały okres swych rządów poświęcił on na umocnienie obronności państwa. To właśnie za jego czasów wybudowano potężne linie fortyfikacyjne miejskie, m.in. w Jerozolimie, gdzie wzniesiono także przepiękną świątynię, w której czczono Boga – Jahwe. Konflikty wewnętrzne w państwie po śmierci Salomona, głównie na tle religijnym, doprowadziły do trwałego rozpadu państwa na dwa królestwa: północne, czyli Izrael ze stolica w Sychem i południowe, czyli Judeę ze stolicą w Jerozolimie. Izrael został podbity w 722 roku p.n.e. przez Asyrię, a Judea przez Babilonię w 586 roku p.n.e. Skutkiem nieudanego powstania społeczeństwa Judei przeciwko babilońskim najeźdźcom, była deportacja znacznej części ludności, która przeszła do historii pod nazwą „niewoli babilońskiej”.
Hebrajczycy, w przeciwieństwie do innych społeczeństw starożytnego Bliskiego Wschodu, byli wyznawcami religii monoteistycznej. Wierzyli w jednego Boga o imieniu Jahwe, które był stwórcą świata i wszystkich ludzi, najwyższym sędzią i prawodawcą. Powstanie jednego boga zbiegło się mniej więcej w czasie z pojawienie się jednego władcy – króla. Odmienność religijna Hebrajczyków stała się w pewnym sensie podstawą wykreowania się u Żydów symptomu „narodu wybranego”. Na straży takiej doktryny religijnej stali: władca, arcykapłani z całą organizacją świątynną oraz prorocy.
Biblia w ostatecznej wersji, jaką znamy dziś została zredagowana w końcu I wieku n.e. Składała się z 39 ksiąg tworzących trzy zasadnicze części: Torę, Newiim i Ketuwim. Najważniejszą i najstarszą częścią Starego Testamentu jest Tora (Nauka, Słowo). Obejmuje ona tzw. Pięcioksiąg. Biblia jest uważana za główne źródło historii ludu żydowskiego. Stary Testament mówi o czasach zwanych okresem patriarchów. Żydzi uważali swój pobyt w Egipcie za „dom niewoli”. Z tej niewoli wyprowadził ich Mojżesz w XIII wieku p.n.e., natomiast do ziemi Kanaan w Palestynie doprowadził ich Józef. Plemiona żydowskie około 1020 roku p.n.e. zjednoczyły się w jedno państwo – królestwo. Największy rozkwit Izraela przypadł na wieki XI-X p.n.e. za czasów królów Saula, Dawida i Salomona.
FENICJA.
Znajdowała się na wąskim pasie środkowej Syro-Palestyny. Względna izolacja tych terenów (spowodowana w głównej mierze geografią terenu – góry) oraz izolacja polityczno-etniczna (wnętrze lądu opanowane przez Aramejczyków i Hebrajczyków) sprzyjały szerzeniu wśród Fenicjan, którzy opanowali te tereny już od końca XIII wieku p.n.e. - świadomości swej odrębności kulturowej i etnicznej. Otwarcie kraju na morze, pokazywało prawie jedyną drogę rozwoju istniejących tam już wcześniej ośrodków miejskich. Właśnie tą drogą wspólnota miasta fenickich i sami Fenicjanie.
Fenicjanie był to lud wielkich żeglarzy, handlarzy i piratów, kupców oraz dyplomatów. Był to lud bardzo niechętnie walczący – nastawiony raczej na działalność gospodarcza. Fenicjanie nie dokonali wielkich odkryć i sukcesów w dziedzinie literatury, sztuki, nauk. Z drugiej jednak strony, jako wielcy praktycy i racjonaliści słynęli oni z wyrobów rzemiosła użytkowego. To właśnie im świat zawdzięcza wynalezienie szkła – upowszechnianie wszelkich wynalazków, w tym najdoskonalszego systemu pisma wynalezionego na Bliskim Wschodzie – alfabetu. Tą drogą po pewnych zmianach powstał alfabet fenicki, którzy w dalszej kolejności przejęli Grecy. Ostatecznie przez nich ukształtowany jako alfabet łaciński stałą się on podstawa pisma dominującego do dnia dzisiejszego.
Najważniejszymi miastami fenickimi były: Arados, Byblos, Sydon, Akko. W okresie późniejszym powstały Trypolis, Beritos. Najstarszym miastem regionu – jeszcze z czasów przedfenickich – był potężny już w III tysiącleciu p.n.e. Byblos, który stanowił najważniejszy port całej Syro-Palestyny.
Miasta fenickie znalazły się pod ostrzałem potężnej Asyrii. W obliczu przeważającej armii wroga – miasta fenickie ze swą wyjątkową niechęcią do walki– zazwyczaj same wolały dawać swym przeciwnikom daniny, niż być do tego zmuszane siła. Tak postąpiły największe z nich : Arados, Byblos, Tyr, Sydon. Dopiero w końcu VIII wieku p.n.e., gdy Asyria zaczęła realizować planową politykę podoju tych ziem, która naruszała w dużym stopniu suwerenność, a przede wszystkim godziła w interesy gospodarcze Fenicji, włączyła się ona do aktywnej walki. Tyr bronił się przed asyryjskimi najeźdźcami prawie 5 lat. Przez prawie 13 lat, tj. od 586 roku p.n.e. do 573 roku p.n.e. wytrzymał on oblężenie armii babilońskiej Nabuchodonozora II.
Wraz z powstaniem potęgi imperium perskiego Fenicja została włączona do jego V satrapii., obejmującej w istocie rzeczy całą Syro-Palestynę. Zgodnie z zasadą panującą w monarchii perskiej dynastii Achemenidów, utrzymywała ona nadal wewnętrzną autonomię, zupełną swobodę handlu oraz działalności gospodarczej. Bardzo szybko została nawiązana dość silna współpraca persko-fenicka.
W fenickich miastach-państwach władzę sprawowali najczęściej dziedziczni królowie. Ich pozycja przypominała pozycję wysokiego urzędnika. Dlatego też pozbawiona była, tak charakterystycznej dla krajów starożytnego Bliskie Wschodu – elementów ideologii monarszej. Król sprawował funkcje kultowe, kapłańskie, ale Fenicjanie nie wyobrażali sobie, iż miał on jakieś szczególne związki z bogami. Według ich wierzeń był on człowiekiem takim, jak oni, jedyne co go wyróżniało - to dziedziczne prawo do przywództwa. W rządach pomagała mu rada starszych, która składała się z doświadczonych wiekiem przedstawicieli wybitnych rodów arystokratycznych – arystokracji ziemskiej oraz rodzin kapłańskich i rzemieślniczych. W społeczeństwie fenickim, nie widać było jakiś sztywnych, klarownych podziałów społecznych. Cała ludność wolna cieszyła się zupełną swobodą działalności gospodarczej. Wyjątkowo duże znaczenie miały rodu kupieckie. Gospodarka opierała się – oprócz oczywiście dominującego handlu – na rolnictwie, osadnictwie i ogrodnictwie. Gleby były tam bardzo żyzne i dość dobrze nawodnione, dlatego też rosły tam liczne granaty, oliwki, figi, daktyle oraz winna latorośl. Fenicjanie słynęli jednak przede wszystkich jako handlerze (handel tranzytowy ) oraz z produkcji rzemieślniczej. Posiadali niezwykłą wiedze geograficzną i nawigacyjną. To właśnie oni dokonali największego wyczyny żeglarskiego w starożytności opływając około 600 roku p.n.e. (prawie 2 tysiące lat przed Portugalczykami) Afrykę. Feniccy kupcy, dzięki licznym bazom operowali na całym obszarze Morza Śródziemnego. Przez miasta fenickie szedł tez potężny strumień towarów z Zachodu di Azji i na odwrót.
Podstawę wielkości kontynentalnej Fenicji była liczba i potęga jej zamorskich kolonii. W XII wieku p.n.e. dalekie fenickie wyprawy badawcze – prym w tej dziedzinie wiodło najsilniejsze wówczas miasto – Tyr. Pod koniec XII wieku p.n.e. zostało założone za Cieśniną Gibraltarska Gades (dzisiejszy Kadyks) w Hiszpanii oraz Luksusu na wybrzeżu marokańskim, a także Utyka w dzisiejszej Tunezji. Już wówczas był skolonizowany cały Cypr. Około 814 roku p.n.e. Tyr założył swa najpotężniejszą kolonię – Kartaginę, która z biegiem czasu charakteryzowała się coraz luźniejszymi związkami ze swą metropolią.
Kolonizacja fenicka (później kartagińska) objęła: cale północne wybrzeże Afryki, Iberię (Hiszpanię); Baleary, Sardynie, północno-zachodnią część Sycylii, Maltę i inne mniejsze wyspy środkowego basenu Morza Śródziemnego.
ASYRIA.
Na potęgę na terenie Mezopotamii w XVIII wieku wyrosła Asyria. Najważniejszymi jej ośrodkami były: Asur, Niniwa i Karabela. Państwo asyryjskie prowadziło walki o dostęp do Eufratu i opanowanie Babilonii. W XIII wieku p.n.e. za panowania Tukultimiurty I został zdobyty Babilon. W IX wieku p.n.e. Asyryjczycy opanowali ponadto wybrzeże Morza Śródziemnego, Armenii oraz dotarli do Syrii. Ostatnim wielki władca asyryjskim była Asurbanipla (panowała w latach 668 d0 około 627 roku p.n.e.). To właśnie on dokonał wielu podbojów: około 667 roku p.n.e. zdobył Egipt, około 664 roku p.n.e. zdobył Teby i opanowała cały kraj, w 648 roku p.n.e. został podbity Babilon, około 644 roku p.n.e. Suza- stolica Elamu. To właśnie także on przeszedł do historii jako wielki miłośnik kultury i sztuki. Trzy najważniejsze miasta: Asur, Niniwa i Klachu stały się ośrodkami rozwoju cywilizacyjnego. W Niniwie wybudował on wielka bibliotekę. Rozpad państwa zaczają się w 626 roku p.n.e. wraz z utrata Babilonu. W 614 roku p.n.e. Aszur zdobyli Medowie, a dwa lata później upadła Niniwa.
Ogromne terytoria starożytnego Bliskiego Wschodu, które były podporządkowane władzy asyryjskiej, pozostawały wobec niej w różnym stopniu podległości. Uznawano zazwyczaj supremację króla Asyrii, co wiązało się z wypełnianiem obowiązków wasalnych, takich jak: daniny, okresowe kontrybucje, dostarczanie wojskowych kontyngentów posiłkowych. Państwa te otrzymywała status państw zależnych, zachowywały jednak własną strukturę władzy oraz dużą autonomię wewnętrzną. . Za twórcę polityki prowincjonalna państwa asyryjskiego uznaje się powszechnie Tiglatpilesara III. W Mezopotamii status wyjątkowy posiadała tylko Babilonia. Jednak stałym elementem asyryjskiej polityki imperialnej były masowe deportacje niekiedy całych plemion i narodów rzezie i niszczenie niemal całkowicie zbuntowanych miast.
Na czele imperium, jego administracji i armii stał król, będący jednocześnie ulubieńcem boga Aszura. Najbliższe otoczenie króla stanowili urzędnicy władz centralnych oraz ważni funkcjonariusze pałacowi, wśród których wyznaczała się pozycja wezyra i głównodowodzącego armia królewska.
PERSJA.
Persowie był to lud pasterski, indoirański, który na początku I tysiąclecia p.n.e. przybył najprawdopodobniej z Turkiestanu. Około 639 roku p.n.e. Persowie opanowali Anszan, który nazwali Parsa. Państwo perskie zyskało jednak na znaczeniu dopiero za panowania Cyrusa II Wielkiego (559-530 p.n.e.). To właśnie on dokonał podboju Medów i Licyjczyków, zajmują Armenię i Lubę, a w 539 roku p.n.e. zajął on Babilon. W 538 roku p.n.e. wydał on dekret pozwalający Żydom deportowanym jeszcze przez Nabuchodonozora II na powrót do ojczyzny i odbudowe świątyni jerozolimskiej. Objął on także kontrolę nad Asyrią, Palestyna i Fenicją. Jeszcze za swego życia wprowadził on do współrządów – na tak rozległym terenie – swych dwóch synów: na zachodzie Kambyzesa, a na wschodzie Bardie. Stolicą całego królestwa oraz swą osobista rezydencją uczynił on nowo zbudowane Pasargade w centralnej Persji, Nie zdołał on za życia podbić Egiptu, do której do wyprawy się szykował. Następca Cyrusa został jego syn Kambyzes II 9529-522 p.n.e.), który już po trzech latach od wstąpienia na tron ruszył na podbój Egiptu – ostatniego niezależnego państwa na starożytnym Bliskim Wschodzie. W 526 roku p.n.e. zwyciężył on pod Peluzjum i podbił tym samym państwo egipskie. Po jego śmierci Persję nawiedziło widmo walk o władze. Wyszedł z jej zwycięsko wybitny wódz, polityk i administrator Dariusz I Wielki (521-486 p.n.e.). To właśnie on podbił całe północne Indie. Jednak okazał się on władcą bardzo tolerancyjnym. Podbite przez niego narody mogły bez przeszkód kultywować swe obyczaje, swój język, religię. Na wzór mezopotamski nakazał on opracować kodeks „Rozporządzenia o słusznych przepisach”.
U szczytu swej potęgi państwo perskie zetknęło się jednak z Grekami, co doprowadziło do wielkich wojen persko-greckich. Ponadto Dariusz I Wielki przeprowadził także reformę podziału terytorialnego i administracyjnego państwa.
Zarówno Cyrus II Wielki, jaki i Dariusz I Wielki pozostawiali na nowo podbitych terenach zastane tam organizmy państwowe i administracyjne. Podstawą organizacji przestrzennej imperium Achemenidów były ogromne prowincje zwane satrapami. Początkowo na ich czele stałą satrapa (namiestnik prowincji – satrapii, cieszący się dużą autonomia). Satrapowie cieszyli się dużą swoboda w działaniach wewnętrznych, pod warunkiem lojalności, terminowego dostarczania danin. To właśnie oni sprawowali tam rządy, wymierzali sprawiedliwość, dowodzili podległymi sobie jednostkami wojskowymi. Imperium utrzymywało się z ogromnego bogactwa, pochodzącego z ludności podbitej. Władze centralne imperium stanowił sam „wielki król” i jego najbliższe otoczenie. Istotnym elementem spajającym tak bardzo rozległe imperium był system poczty i dróg królewskich. Na straży granic stała potężna armia. Jej trzon - od czasów Dariusza stanowił elitarny korpus wojsk pieszych – „nieśmiertelni”, który pełnił jednocześnie funkcje gwardii królewskiej i podstawę stałej armii.
Praca w moim życiu jest czymś ważnym, lecz nie najważniejszym.Ważna jest dlatego, że bez niej nie możemy zdobyć funduszy na realizowanie swoich marzeń czy potrzeb.Pracując rośnie poczucie sensu zycia.Jeżeli pracujemy jako np.adwokat to praca zwiększa pewność siebie i daje nam satysfakcję.Wykonywanie zawodu pozwala często nam uciec od nieszczęśc, które zdarzają sie dosyc czesto.To właśnie dzieki pracy możemy stać sie kimś wielkim.Pracując niezależnie gdzie możemy coś zyskać.Mówi nam o tym nawet przysłowie, ''iż każda praca popłaca'' Praca jest użytkiem człowieka.Niezależnie od epok zawsze ''szła w parze z człowiekiem''.Prawdopodobnie tak już zostanie.
Epoka brązu (1850 p.n.e. – 800 p.n.e.) – opanowano wtedy metalurgię brązu - wypieranie narzędzi z kamienia
Epoka żelaza (od około 800 roku p.n.e.) – jak sama nazwa wskazuje charakteryzowała się pojawieniem się żelaza i stopniowym wypieraniem narzędzi z brązu. Nastąpił rozwój technik rolniczych i zróżnicowanie rzemiosł.
II. Etapy antropogenezy.
Australopithecus (Afryka Wschodnia - około 4,4 miliona lat temu do 1,2 miliona lat temu) Homo habilis (Afryka Wschodnia, Azja Południowa – około 2,1 miliona la temu do 1,4 miliona lat temu) Homo erectus (pitekantrop) – (Afryka, Azja Południowa, Europa – około 1,5 miliona lat temu – 250 tysięcy lat temu, charakteryzował się całkowicie pionową postawą ciała) Homo sapiens neandertalensis (neandertalczyk) – (Afryka, Azja, Europa – około 250-40 tysięcy lat temu) Homo sapiens sapiens (człowieka współczesny) – (wszystkie kontynenty, w Afryce od około 100 tysięcy lat temu). Człowiek współczesny stopniowo rozprzestrzenił się z Afryki na inne kontynenty (W Europie około 40 tysięcy lat temu).Antropogeneza – nauka o człowieku.
III. Starożytny Bliski Wschód.
Był to obszar kształtowania się najstarszych cywilizacji oraz powstania pierwszych miast i organizmów państwowych. To właśnie kilkutysiącletnie dziedzictwo kulturowe Bliskiego Wschodu legło u podstaw cywilizacji śródziemnomorskich, takich jak: greckiej, rzymskiej i bizantyńskiej (cywilizacja – stan rozwoju społecznego przeciwstawny stanowi barbarzyństwa i dorobek kulturowy osiągnięty przez określone społeczeństwo w danej epoce historycznej). W starożytnym Bliskim Wschodzie, oprócz największych centrów cywilizacji, takich jak: Mezopotamia i Egipt, ogromną rolę kulturotwórczą odegrały również Elam, Anatolia, Syria i Palestyna. Wszystkie te wyżej wymienione ośrodki – mimo ich wyraźnego wzajemnego zróżnicowania – tworzyły wielki krąg cywilizacyjne, który był wyznaczony obszarem Żyznego Półksiężyca.
Żyzny Półksiężyc – jest to termin zarówno geograficzny, jak i kulturowy, określający większą część starożytnego Bliskiego Wschodu, a ściślej obszar ciągnący się łukiem ponad pustynia syryjską – od Palestyny przez Syrię, wschodnią część Anatolii, po Mezopotamię i Elam.
IV. Cechy wspólne cywilizacji starożytnego Bliskiego Wschodu:
rozwój gospodarki w dolinach wielkich rzek: Nilu, Tygrys. Eufrat, Ganges, Jangcy, Huang-to rozbudowa sieci irygacyjnej, gdyż gospodarka rolna była uzależniona od wylewów rzek dominacja politeizmu – wiara w wielobóstwo powstanie i rozbudowa miast, które z czasem stały się centrami władzy i administracji wykształcenie się zhierarchizowanego społeczeństwa wykształcenie się organizacji państwowejMEZOPOTAMIA.
Mezopotamia to inaczej Międzyrzecze (od greckiego słowa Mesopotamis – czyli kraj znajdujący się między rzekami). Był to w większości nizinny obszar położony w dolinie dwóch wielkich rzek: Eufratu i Tygrysu. To właśnie owe rzeki, jak i rozbudowany system kanałów nawadniających, umożliwił z jednej strony produkcję rolną na tym obszarze, a z drugiej osadnictwo.
Mezopotamia składała się z kilku krain historycznych. Były to: Sumer (południowa Mezopotamia), nazwa pochodzi od dominującego wówczas na tym obszarze ludu – Sumerów; Akad (północna część Sumeru – środkowa Mezopotamia), z głównymi miastami między innymi Akad; Babilonia (środkowa Mezopotamia), po upadku Akadu z głównymi miastami Akad i Babilon; Asyria (północna Mezopotamia) z głównym miastem Asur; Mitanni (południowa Syria – państwo husyckie) oraz Chaldea.
Pierwsze miasta Ur, Uruk, Nippur, Lagasz zostały założone na przełomie IV i III tysiąclecia p.n.e. Były to tereny osadnicze dla Sumerów, Hurtów oraz innych plemion semickich. To właśnie Sumerowie zapisali się najwięcej w dziedzinie cywilizacyjnej Mezopotamii. Byli oni twórcami pisma klinowego, które z kolie przejęli Akadowie, Babilończycy i Asyryjczycy. Pismo to, poprzez plemiona husyckie, zostało przeniesione do innych państw starożytnego Bliskiego Wschodu. Mezopotamskie pismo klinowe było najstarszym w pełni rozwiniętym systemem pisania w dziejach ludzkości. Wynaleźli je Sumerowie pod koniec IV tysiąclecia p.n.e. jako pismo piktograficzne, w którym poszczególne znaki oznaczały przedstawiające je słowo. Bardzo szybki pismo piktograficzne zostało przekształcone w formę bardziej zaawansowaną, a mianowicie w pismo ideograficzne. Poszczególne znaki w tym piśmie nie oznaczały już samych konkretnych przedmiotów rzeczywistych, ale także kojarzące się z nimi pojęcia abstrakcyjne. Na przykład nogi – mogły oznaczać słowa: stać, iść, przynosić, czy biec. Równolegle z tymi zmianami – ewolucja wewnętrzna, zmieniała się także zewnętrzna forma pisma, a więc wygląd jego znaków. Pierwotne piktogramy zostały już w początkach III tysiąclecia zastąpione znakami coraz bardziej schematycznymi, które składały się z krótkich i prostych kresek. Dalsze uproszczenia miało miejsce już w XXVII-XVI wieku p.n.e. i doprowadziły do powstania klasycznych znaków – klinów.
Pierwsza monarchia została na tamtych terenach stworzona przez Akadów. W XXVI wieku p.n.e., a w Babilonie w XIX wieku p.n.e. W 1792 roku p.n.e. na tron w Babilonie wstąpił Hammurabi, który panował tam do 1750 roku p.n.e. Po kilku latach panowania zdążył on sobie podporządkować całość tamtejszych terenów. Opanował całą Mezopotamię aż po Zatokę Perską. To właśnie za jego czasów powstał jeden z pierwszych zborów praw – tzw. Kodeks Hammurabiego. W 1901 roku odnaleziono w Suzie kolumnę z zapisem kodeksu. Obecnie znajduje się ona w Luwrze w Paryżu. Kodeks ten powstawał przez całe lata jego panowania. Wówczas to kodeksy umieszczano na wielkich kamiennych stelach, wystawianych następnie w świątyniach i innych miejscach publicznych. W kodeksie tym została sformułowana zasada odwetu „oko za oko, ząb za ząb”. Najbardziej znane zapisy tego kodeksu to: „Jeśli ktoś dopuści się rabunku i zostanie złapany, człowiek ten poniesie karę śmierci”; „Jeśli syn uderzy swego ojca, utną mu rękę”; „Jeśli pełnoprawny obywatel wybił oko człowiekowi klasy pełnoprawnych obywateli, wydłubią mu oko”. Kolejny wielkim władcą był Nabuchodonozor II (604-562 p.n.e.). Wybudował on tzw. słynne mury obronne miejskie . W 598 roku p.n.e. zdobył Jerozolimę, rozpoczynając tym samym tzw. „niewolę babilońską”. Trwała ona aż do podboju Babilonu przez króla perskiego Cyrusa Wielkiego.
Ustrój, społeczeństwo, gospodarka.
Ustrój Babilonii, podobnie jak całego starożytnego Bliskiego Wschodu, opierał się na monarchii. W Babilonii i Egipcie była to monarchia absolutna: władca sprawował nieograniczoną władzę, miał prawo życia i śmierci nad poddanymi; był źródłem prawa - jego wola była najwyższym prawem, ale sam stał poza prawem; odbierany i czczony jako Bóg, sparował rządy uciekając się do terroru. Z chwilą całkowitej emancypacji świeckiej władzy króla, stał się on wybrańcem bogów, sprawującym swą władzę z ich woli i polecenia, nawet nie koniecznie z urodzenia.
Społeczeństwo mezopotamskie dzieliło się na kilka warstw: warstwa panująca (arystokracja rodowa) oraz pozostała ludność wolna. Praktycznie dopiero od II tysiąclecia p.n.e. pojawiali się – jednak zupełnie marginalnie – niewolnicy. Bardzo ważne stanowiska i znaczące funcie kapłańskie otrzymywali ludzie z odpowiednim arystokratycznym pochodzeniu. Dużą rolę w społeczeństwie mezopotamskim odgrywały świątynie i związani z nimi kapłanowi. Za najbardziej typowe – wręcz modelowe – może uchodzić społeczeństwo starobabaliońskie (2005-2595 p.n.e.). Dzieliło się ono na kilka grup: awilum – pełnoprawni obywatele, wolni, dysponujący własna ziemia i głównymi srokami produkcji; muszkenowie – ludzie królewscy – wolni, stanowiący służbę dla króla, sytuowani jednak niżej niż pełnoprawni obywatele, w zamiana za pracę na rzecz króla i dworu otrzymywali oni w dzierżawę ziemię; wardom – niewolnicy, którzy nie posiadali żadnych praw.
Gospodarka opierała się na rolnictwie. Uprawiano większość tradycyjnych zbóż, z których najbardziej popularny był jęczmień. Zboże było głównym źródłem bogactwa i artykułem eksportowym. Drugie miejsce po rolnictwie zajmowała hodowla: owiec, bydła rogatego, kóz, świń i drobiu, a trzecie różne gałęzie rzemiosła: głównie metalurgia, jubilerstwo, kamieniarstwo.
Religia miała charakter politeistyczny. Najważniejszym bogiem był Marduk - bóg Babilonu oraz całego państwa. Inni znani bogowie to: Anu – bóg nieba; Enil – bóg powietrza i wiatrów, Isztar – bogini miłości i uciech oraz Nabu – bóg sztuki pisarskiej i nauki. Religia odgrywała wówczas ogromną rolę zarówno w życiu całego państwa, jak i jednostki. Potężne mury świątyń mezopotamskich stanowiły część systemu obronnego miast. Były to ogromne potężne ściany, które posiadały jedynie niewielkie otwory przepuszczające światło. Na kompleksy świątynne, oprócz budynków centralnych, składały się inne mniejsze budynki kultowe, place, sady, ogrody i pomieszczenia gospodarcze. Pałace mezopotamskie, nie były jak w Egipcie jedynie domami władców, ale potężnymi kompleksami mieszkalno-administracyjno-gospodarczymi.
Największy poemat mezopotamski to „Epos o Gilgameszu”, który powstał w III tysiącleciu p.n.e. Gilgamesz był legendarnym władcą sumeryjskim. Władał miastem Uruk w Mezopotamii. Głównymi zaś utworami filozoficznymi i dydaktyczno-moralizatorskimi były „Monolog cierpiącego” oraz „Dialog pana z niewolnikiem”.
Olbrzymia role odgrywały mezopotamskie świątynie. Potężne mury świątyń miały także inne niż religijne cele – stanowiły one część systemu obronnego miast, stad też ich charakterystyczne kształty. Wielkie potężne ściany miały jedynie niekiedy bardzo małe ona – a raczej otworu, służące do przepuszczania światła. Były ozdobione najczęściej fryzami (poziomy pas dekoracyjny, rzeźbiony lub malowany, który zdobił elewację budynków i ścian) oraz mozaika (obraz, inaczej wzór dekoracyjny wykonany z drobnych kawałków kolorowych kamieni, marmuru, szkła, ceramiki, które były składane na odpowiednim podłożu jako ozdoba sklepień, posadzek, czy wyrobów rzemiosła artystycznego; inaczej motyw dekoracyjny). Kompleksy świątynię składały się - oprócz budynków centralnych - z wielu mniejszych budynków kultowych i gospodarczych, placów, sadów, ogrodów. Były one wszystkie ogrodzone obowiązkowo zewnętrznymi murami. Wcześniejsze świątynie umieszczano początkowo na platformach, które wynosiły je kilka metrów ponad ziemię. Pierwowzór słynnych świątyń stanowiły zikkuraty. Były to kilkupoziomowe wieże, po które schodami wchodziło się do mieszczącej się na szczycie świątyni. Najsłynniejszy i jednocześnie największy mezopotamski zikkurat,, nosił nazwę E-temen-an-ki (inaczej Dom podstaw nieba i ziemi), towarzyszył on świątyni boga Marduka i znany był powszechnie jako słynna wieża Babel.
Z panowaniem Nabuchodonozora II (605-562 p.n.e.) wiąże się kilka bardzo ważnych wydarzeń politycznych na starożytnym Bliskim Wschodzie. To właśnie on zdobył dwukrotnie Jerozolimę – w 598 roku p.n.e. i 586 roku p.n.e.). Niewola babilońska trwała od 586 roku. Po 13 latach oblężenia zdobył on w 571 roku p.n.e. Tyr (miasto fenickie). Od tego momentu władza króla Babilonu roztaczała się nad Syrię, Palestynę, Fenicje. Państwo babilońskie objęło swym zasięgiem, poza wspomnianymi krainami, Mezopotamię oraz spora część Arabii.
EGIPT.
Starożytny Egipt tylko w części pokrywa się z terytorium dzisiejszej Zjednoczonej Republiki Egiptu. W starożytności obejmował on prawie wyłącznie dolinę i deltę Nilu. Dzielił się na dwie krainy: Egipt Dolny (delta rzeki) i Egipt Górny (dolina rzeki). Prawie trzy czwarte uprawnego areału ziemi znajdowało się w obszarze delty. Wpłynęło to na większe zaludnienie tego obszaru. Rytm życia w Egipcie uzależniony był od wylewów Nilu. On też wpływał na urodzaj i nieurodzaj, którego bezpośrednią konsekwencją był głód. Z kolei urodzajność pól zależała od ich prawidłowego nawodnienia, jak też umiejętności odprowadzenia nadmiaru wody. W tym celu stosowano system irygacyjny (irygacja – sztuczne nawadnianie pół w celu uzyskania lepszych plonów), który polegał na budowie sieci kanałów odprowadzających wodę. Nil dostarczał podstawowych środków do życia: wodę i żywność. Ponadto Nil był jednym z najważniejszych wówczas szlaków transportowych. Dlatego też, nie bez przesady, nazywa się ten kraj „darem Nilu”. Podstawą gospodarki było rolnictwo, zdeterminowane w dużym stopniu systemem wodnym. Oprócz zbóż (jęczmień, proso, pszenica) Egipcjanie uprawiali także warzywa (ogórki, cebula, czosnek, rzepa, groch) i owoce (daktyle, figi, oliwki). Rozwinęli oni także prawie wszystkie rodzaje rzemiosł i przetwórstwa, znane w starożytności: kamieniarstwo, metalurgię, tkactwo, garncarstwo, wikliniarstwo, rzemiosło artystyczne i obróbkę trzciny papirusowej. Eksploatowali też ze swych kopalń metal i kamienie szlachetne: złoto, miedź, cyny, ołów i żelazo.
Historia starożytnego Egiptu obejmuje ponad 3000 lat. Historia polityczna zaczyna się właściwie od roku 3100 p. n.e., kiedy to powstało zjednoczone państwo egipskie. Pierwszym władcą zjednoczonego Egiptu (rozumianego jako Egipt Dolny i Egipt Górny) według tradycji i zgodnie z przyjętą teorią miał być Menes. W 332 r. p.n.e. państwo to zostało podbite przez Aleksandra Macedońskiego. W 31 roku p.n.e., po porażce w bitwie pod Akcjum, Egipt stał się jedną z wielu prowincji Rzymu.
Na czele państwa egipskiego stał król, zwany mylnie po grecku faraonem. Był on władcą absolutnym, najwyższym kapłanem, który pośredniczył między Egiptem, a jego ludem i bogami. Po śmierci stawał się w drugim życiu-wcieleniu od razu bogiem. Był także naczelnym wodzem oraz rozstrzygał wszelkie najważniejsze konflikty. Częstym zjawiskiem były małżeństwa zawierane między członkami rodziny królewskiej i to bardzo bliskiej, na przykład małżeństwo brata z siostrą. Najwyższym urzędnikiem państwowym był wezyr. Wyręczał on faraona w zarządzaniu krajem oraz sprawował nadzór nad całą administracją. Podstawową jednostką terytorialną i administracyjną starożytnego Egiptu był nom (okręg). Na ich czele stali specjalni naczelnicy, posiadający olbrzymią władzę. Oprócz wyżej wymienionych urzędników ogromną władzę dzierżyli w swych rękach także kapłani, którzy tworzyli tak naprawdę państwo w państwie (państwo teokratyczne). Ich potęga wynikała z jednej strony z olbrzymiej roli religii i jej wpływu na życie państwowe i indywidualne człowieka, oraz z pozycji majątkowych. W rękach kapłanów znajdowały się olbrzymie majątki świątynne, które obejmowały zarówno pola uprawne, jak i zakłady rzemieślnicze. Wpływ na rządy w państwie posiadała także arystokracja rodowa (rody książęce i królewskie). To właśnie przedstawiciele tej warstwy społecznej obsadzali najważniejsze urzędy w państwie. Pozostałą masę społeczeństwa egipskiego tworzyła ludność wolna – głównie chłopi, handlarze, rzemieślnicy, czy urzędnicy niższego szczebla. Z chwilą rozpoczęcia przez Egipt ekspansji terytorialnej, podbitą ludność zamieniano w niewolników.
Religia.
Egipt to kraj Bogów. Każde bóstwo, zgodnie z wierzeniami miało swoją naturę, charakter osobisty, a także miejsce kultu i własne symbole. Do najważniejszych bogów należeli: Amon z Teb (zwany czasem Amon-Re) - pan wszechświata, nieba, bóg-słonce; Ptah – stwórca świata, patron rzemiosł i sztuki, czczony pod postacią byka; Atum – bóg zachodzącego słońca, czczony pod postacią lwa i węża; Horus – bóg nieba, syn Re, czczony pod postacią sokoła; Set – bóg burzy i pustyni, przynosił zło; Izyda – bogini miłości i nieba, opiekunka władzy królewskiej, magii i czarów; Ozyrys – umierający i zmartwychwstający bóg, decydujący o życiu i wegetacji, najwyższy sędzia zmarłych; Tot – bóg pisma, mądrości i nauki, Bastet – bogini zabawy i muzyki.
W religii Egipcjan bardzo ważną rolę odgrywała wiara w życie pozagrobowe. Śmierć pojmowano nie jako definitywny koniec, lecz jedynie jako oddzielenie się ciała od duszy. Śmierć była przejściem do innego świata – świata zmarłych. Elementy duchowne zmarłego znajdowały w ciele schronienie. Dlatego też tak duże znaczenie przywiązywano do zachowania ciała po śmierci w stanie nienaruszonym oraz wyposażenie go w niezbędne przedmioty, potrzebne do życia. Znana w Egipcie mumifikacja, nie była jednak zjawiskiem powszechnym. Stać na nią było tylko nielicznych, tych najbogatszym i najszlachetniejszych. Mumifikacja polegała na zabalsamowaniu ciała i owinięciu go w kilka warstw tkanin i bandaży. Narządy wewnętrzne, m.in. serce i wątrobę usuwano z ciała zmarłego i umieszczano w specjalnych urnach. Tak przygotowane ciało układano w sarkofagach. W grobowcach umieszczano wszelkie narzędzia i przyrządy, potrzebne zmarłemu do życia w innym świecie. Prawa i wskazówki dla zmarłych zostały zawarte w „Księdze Piramid” i „Księdze Umarłych”, a także „Opowiadanie o zniszczeniu ludzkości”.
Egipskie pismo hieroglificzne w swej najstarszej postaci pojawiło się w początkach III tysiąclecia p.n.e. Było to pismo piktograficzne, czyli obrazkowe. Uproszczona wersja tego pisma to pismo hieratyczne, czyli kapłańskie a najbardziej prosta to tzw. pismo demoniczne. Hieroglificzne pismo egipskie zostało odczytane po raz pierwszy w 1822 roku, przez francuskiego badacza Jeana Champolliona, dzięki tzw. Kamieniowi z Rosetty.
Świątynie były mieszkaniami bogów. Najwspanialszym przykładem architektury sakralnej jest ogromny zespół świątynny w tebańskim Karnaku i Luksorze, połączony słynną aleją sfinksów. Jednak najbardziej znane i podziwiane do dnia dzisiejszego są piramidy. Zostały one wzniesione w czasach Starego Państwa i służyły jako grobowce dla faraonów i ich rodzin. Największymi piramidami są: piramidy Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Posiadały one kształt czworościennego ostrosłupa i były z reguły budowane w kamieniu przez okres około 30 lat przez 100 tysięcy ludzi. Piramidy Cheopsa i Chefrena znajdują się w Gizie. Są to ogromne klasyczne piramidy w kształcie regularnych ostrosłupów o podstawie kwadratu. Najwyższa jest piramida Cheopsa (164 metry). W środku znajdowało się wiele pułapek i ukrytych korytarzy. Przy piramidzie Chefrena znajduje się monumentalny sfinks (leżący lew z głową ludzką). Piramida Dżosera znajduje się w Sakarra, zbudowana jest ona na planie kwadratu, składa się z kilkustopniowych platform, pod którymi ukryta jest komora grobowa. Jest to piramida schodkowa. Wzniósł ja słynny wezyr Imhotep. Piramidom głównym towarzyszyły często mniejsze piramidy i tzw. mastaby, w których pochowani byli współpracownicy i członkowie najbliżej rodziny faraona. W późniejszych czasach piramidy wznoszono ze skał. Miały one formę długiego korytarza z kilkoma salami i mieszcząca się zwykle na końcu korytarza komorę grobową. Największym skupiskiem takich grobowców władców egipskich jest słynna Dolina Królów na zachodnim brzegu Nilu.
W starożytnym Egipcie rozwinęło się także wiele dziedzin nauki, m.in. geometria, astronomia, medycyna. Poprzez Greków, a później Rzymian osiągnięcia te trafiły do Europy.
PALESTYNA.
Syria i Palestyna (zwana Ziemią Świętą), inaczej Syro-Palestyna. Już od schyłku II tysiąclecia p.n.e. pojawili się na południu Bliskiego Wschodu Hebrajczycy, należący do ludów semickich. Stworzyli oni tam bardzo silne państwo. Nawet kiedy rozpadło się ono na dwa królestwa – Judeę i Izrael to Hebrajczycy (Żydzi), głównie dzięki swemu przywiązaniu do religii potrafili utrzymać jedność kulturową. Prowadzili oni pastewny tryb życia. Pierwszy król Saul, pochodzący z izraelskiego rodu Beniamina, zawdzięczał swoje wyniesienie do godności władcy wszystkich Hebrajczyków, udanemu dowództwu w kilku kampaniach wojennych. Około roku 1000 p.n.e. został on zamordowany przez Judejczyka Dawida, który objął władzę panując do roku 960 p.n.e. Kiedy obejmował tron, Hebrajczycy podzieli się już na dwa główne rody: izraelskie na północy i judejskie na południu. W czasie panowania Dawida Hebrajczycy zdobyli prawie całą Palestynę. Z uwagi na fakt, iż musieli oni bronić swego stanu posiadania przed innymi plemionami, przenieśli stolicę swego państwa do zdobytej przez Dawida Jerozolimy. Dawid był dla Żydów wzorem idealnego władcy. Do historii przeszedł jego pojedynek z Goliatem (olbrzymem), opisany w Biblii. To właśnie Dawidowi udało się zjednoczyć plemiona izraelskie i utworzyć silne państwo. Po jego śmierci władzę w kraju objął jego syn Salomon. Panował on w latach 960-932 p.n.e. Cały okres swych rządów poświęcił on na umocnienie obronności państwa. To właśnie za jego czasów wybudowano potężne linie fortyfikacyjne miejskie, m.in. w Jerozolimie, gdzie wzniesiono także przepiękną świątynię, w której czczono Boga – Jahwe. Konflikty wewnętrzne w państwie po śmierci Salomona, głównie na tle religijnym, doprowadziły do trwałego rozpadu państwa na dwa królestwa: północne, czyli Izrael ze stolica w Sychem i południowe, czyli Judeę ze stolicą w Jerozolimie. Izrael został podbity w 722 roku p.n.e. przez Asyrię, a Judea przez Babilonię w 586 roku p.n.e. Skutkiem nieudanego powstania społeczeństwa Judei przeciwko babilońskim najeźdźcom, była deportacja znacznej części ludności, która przeszła do historii pod nazwą „niewoli babilońskiej”.
Hebrajczycy, w przeciwieństwie do innych społeczeństw starożytnego Bliskiego Wschodu, byli wyznawcami religii monoteistycznej. Wierzyli w jednego Boga o imieniu Jahwe, które był stwórcą świata i wszystkich ludzi, najwyższym sędzią i prawodawcą. Powstanie jednego boga zbiegło się mniej więcej w czasie z pojawienie się jednego władcy – króla. Odmienność religijna Hebrajczyków stała się w pewnym sensie podstawą wykreowania się u Żydów symptomu „narodu wybranego”. Na straży takiej doktryny religijnej stali: władca, arcykapłani z całą organizacją świątynną oraz prorocy.
Biblia w ostatecznej wersji, jaką znamy dziś została zredagowana w końcu I wieku n.e. Składała się z 39 ksiąg tworzących trzy zasadnicze części: Torę, Newiim i Ketuwim. Najważniejszą i najstarszą częścią Starego Testamentu jest Tora (Nauka, Słowo). Obejmuje ona tzw. Pięcioksiąg. Biblia jest uważana za główne źródło historii ludu żydowskiego. Stary Testament mówi o czasach zwanych okresem patriarchów. Żydzi uważali swój pobyt w Egipcie za „dom niewoli”. Z tej niewoli wyprowadził ich Mojżesz w XIII wieku p.n.e., natomiast do ziemi Kanaan w Palestynie doprowadził ich Józef. Plemiona żydowskie około 1020 roku p.n.e. zjednoczyły się w jedno państwo – królestwo. Największy rozkwit Izraela przypadł na wieki XI-X p.n.e. za czasów królów Saula, Dawida i Salomona.
FENICJA.
Znajdowała się na wąskim pasie środkowej Syro-Palestyny. Względna izolacja tych terenów (spowodowana w głównej mierze geografią terenu – góry) oraz izolacja polityczno-etniczna (wnętrze lądu opanowane przez Aramejczyków i Hebrajczyków) sprzyjały szerzeniu wśród Fenicjan, którzy opanowali te tereny już od końca XIII wieku p.n.e. - świadomości swej odrębności kulturowej i etnicznej. Otwarcie kraju na morze, pokazywało prawie jedyną drogę rozwoju istniejących tam już wcześniej ośrodków miejskich. Właśnie tą drogą wspólnota miasta fenickich i sami Fenicjanie.
Fenicjanie był to lud wielkich żeglarzy, handlarzy i piratów, kupców oraz dyplomatów. Był to lud bardzo niechętnie walczący – nastawiony raczej na działalność gospodarcza. Fenicjanie nie dokonali wielkich odkryć i sukcesów w dziedzinie literatury, sztuki, nauk. Z drugiej jednak strony, jako wielcy praktycy i racjonaliści słynęli oni z wyrobów rzemiosła użytkowego. To właśnie im świat zawdzięcza wynalezienie szkła – upowszechnianie wszelkich wynalazków, w tym najdoskonalszego systemu pisma wynalezionego na Bliskim Wschodzie – alfabetu. Tą drogą po pewnych zmianach powstał alfabet fenicki, którzy w dalszej kolejności przejęli Grecy. Ostatecznie przez nich ukształtowany jako alfabet łaciński stałą się on podstawa pisma dominującego do dnia dzisiejszego.
Najważniejszymi miastami fenickimi były: Arados, Byblos, Sydon, Akko. W okresie późniejszym powstały Trypolis, Beritos. Najstarszym miastem regionu – jeszcze z czasów przedfenickich – był potężny już w III tysiącleciu p.n.e. Byblos, który stanowił najważniejszy port całej Syro-Palestyny.
Miasta fenickie znalazły się pod ostrzałem potężnej Asyrii. W obliczu przeważającej armii wroga – miasta fenickie ze swą wyjątkową niechęcią do walki– zazwyczaj same wolały dawać swym przeciwnikom daniny, niż być do tego zmuszane siła. Tak postąpiły największe z nich : Arados, Byblos, Tyr, Sydon. Dopiero w końcu VIII wieku p.n.e., gdy Asyria zaczęła realizować planową politykę podoju tych ziem, która naruszała w dużym stopniu suwerenność, a przede wszystkim godziła w interesy gospodarcze Fenicji, włączyła się ona do aktywnej walki. Tyr bronił się przed asyryjskimi najeźdźcami prawie 5 lat. Przez prawie 13 lat, tj. od 586 roku p.n.e. do 573 roku p.n.e. wytrzymał on oblężenie armii babilońskiej Nabuchodonozora II.
Wraz z powstaniem potęgi imperium perskiego Fenicja została włączona do jego V satrapii., obejmującej w istocie rzeczy całą Syro-Palestynę. Zgodnie z zasadą panującą w monarchii perskiej dynastii Achemenidów, utrzymywała ona nadal wewnętrzną autonomię, zupełną swobodę handlu oraz działalności gospodarczej. Bardzo szybko została nawiązana dość silna współpraca persko-fenicka.
W fenickich miastach-państwach władzę sprawowali najczęściej dziedziczni królowie. Ich pozycja przypominała pozycję wysokiego urzędnika. Dlatego też pozbawiona była, tak charakterystycznej dla krajów starożytnego Bliskie Wschodu – elementów ideologii monarszej. Król sprawował funkcje kultowe, kapłańskie, ale Fenicjanie nie wyobrażali sobie, iż miał on jakieś szczególne związki z bogami. Według ich wierzeń był on człowiekiem takim, jak oni, jedyne co go wyróżniało - to dziedziczne prawo do przywództwa. W rządach pomagała mu rada starszych, która składała się z doświadczonych wiekiem przedstawicieli wybitnych rodów arystokratycznych – arystokracji ziemskiej oraz rodzin kapłańskich i rzemieślniczych. W społeczeństwie fenickim, nie widać było jakiś sztywnych, klarownych podziałów społecznych. Cała ludność wolna cieszyła się zupełną swobodą działalności gospodarczej. Wyjątkowo duże znaczenie miały rodu kupieckie. Gospodarka opierała się – oprócz oczywiście dominującego handlu – na rolnictwie, osadnictwie i ogrodnictwie. Gleby były tam bardzo żyzne i dość dobrze nawodnione, dlatego też rosły tam liczne granaty, oliwki, figi, daktyle oraz winna latorośl. Fenicjanie słynęli jednak przede wszystkich jako handlerze (handel tranzytowy ) oraz z produkcji rzemieślniczej. Posiadali niezwykłą wiedze geograficzną i nawigacyjną. To właśnie oni dokonali największego wyczyny żeglarskiego w starożytności opływając około 600 roku p.n.e. (prawie 2 tysiące lat przed Portugalczykami) Afrykę. Feniccy kupcy, dzięki licznym bazom operowali na całym obszarze Morza Śródziemnego. Przez miasta fenickie szedł tez potężny strumień towarów z Zachodu di Azji i na odwrót.
Podstawę wielkości kontynentalnej Fenicji była liczba i potęga jej zamorskich kolonii. W XII wieku p.n.e. dalekie fenickie wyprawy badawcze – prym w tej dziedzinie wiodło najsilniejsze wówczas miasto – Tyr. Pod koniec XII wieku p.n.e. zostało założone za Cieśniną Gibraltarska Gades (dzisiejszy Kadyks) w Hiszpanii oraz Luksusu na wybrzeżu marokańskim, a także Utyka w dzisiejszej Tunezji. Już wówczas był skolonizowany cały Cypr. Około 814 roku p.n.e. Tyr założył swa najpotężniejszą kolonię – Kartaginę, która z biegiem czasu charakteryzowała się coraz luźniejszymi związkami ze swą metropolią.
Kolonizacja fenicka (później kartagińska) objęła: cale północne wybrzeże Afryki, Iberię (Hiszpanię); Baleary, Sardynie, północno-zachodnią część Sycylii, Maltę i inne mniejsze wyspy środkowego basenu Morza Śródziemnego.
ASYRIA.
Na potęgę na terenie Mezopotamii w XVIII wieku wyrosła Asyria. Najważniejszymi jej ośrodkami były: Asur, Niniwa i Karabela. Państwo asyryjskie prowadziło walki o dostęp do Eufratu i opanowanie Babilonii. W XIII wieku p.n.e. za panowania Tukultimiurty I został zdobyty Babilon. W IX wieku p.n.e. Asyryjczycy opanowali ponadto wybrzeże Morza Śródziemnego, Armenii oraz dotarli do Syrii. Ostatnim wielki władca asyryjskim była Asurbanipla (panowała w latach 668 d0 około 627 roku p.n.e.). To właśnie on dokonał wielu podbojów: około 667 roku p.n.e. zdobył Egipt, około 664 roku p.n.e. zdobył Teby i opanowała cały kraj, w 648 roku p.n.e. został podbity Babilon, około 644 roku p.n.e. Suza- stolica Elamu. To właśnie także on przeszedł do historii jako wielki miłośnik kultury i sztuki. Trzy najważniejsze miasta: Asur, Niniwa i Klachu stały się ośrodkami rozwoju cywilizacyjnego. W Niniwie wybudował on wielka bibliotekę. Rozpad państwa zaczają się w 626 roku p.n.e. wraz z utrata Babilonu. W 614 roku p.n.e. Aszur zdobyli Medowie, a dwa lata później upadła Niniwa.
Ogromne terytoria starożytnego Bliskiego Wschodu, które były podporządkowane władzy asyryjskiej, pozostawały wobec niej w różnym stopniu podległości. Uznawano zazwyczaj supremację króla Asyrii, co wiązało się z wypełnianiem obowiązków wasalnych, takich jak: daniny, okresowe kontrybucje, dostarczanie wojskowych kontyngentów posiłkowych. Państwa te otrzymywała status państw zależnych, zachowywały jednak własną strukturę władzy oraz dużą autonomię wewnętrzną. . Za twórcę polityki prowincjonalna państwa asyryjskiego uznaje się powszechnie Tiglatpilesara III. W Mezopotamii status wyjątkowy posiadała tylko Babilonia. Jednak stałym elementem asyryjskiej polityki imperialnej były masowe deportacje niekiedy całych plemion i narodów rzezie i niszczenie niemal całkowicie zbuntowanych miast.
Na czele imperium, jego administracji i armii stał król, będący jednocześnie ulubieńcem boga Aszura. Najbliższe otoczenie króla stanowili urzędnicy władz centralnych oraz ważni funkcjonariusze pałacowi, wśród których wyznaczała się pozycja wezyra i głównodowodzącego armia królewska.
PERSJA.
Persowie był to lud pasterski, indoirański, który na początku I tysiąclecia p.n.e. przybył najprawdopodobniej z Turkiestanu. Około 639 roku p.n.e. Persowie opanowali Anszan, który nazwali Parsa. Państwo perskie zyskało jednak na znaczeniu dopiero za panowania Cyrusa II Wielkiego (559-530 p.n.e.). To właśnie on dokonał podboju Medów i Licyjczyków, zajmują Armenię i Lubę, a w 539 roku p.n.e. zajął on Babilon. W 538 roku p.n.e. wydał on dekret pozwalający Żydom deportowanym jeszcze przez Nabuchodonozora II na powrót do ojczyzny i odbudowe świątyni jerozolimskiej. Objął on także kontrolę nad Asyrią, Palestyna i Fenicją. Jeszcze za swego życia wprowadził on do współrządów – na tak rozległym terenie – swych dwóch synów: na zachodzie Kambyzesa, a na wschodzie Bardie. Stolicą całego królestwa oraz swą osobista rezydencją uczynił on nowo zbudowane Pasargade w centralnej Persji, Nie zdołał on za życia podbić Egiptu, do której do wyprawy się szykował. Następca Cyrusa został jego syn Kambyzes II 9529-522 p.n.e.), który już po trzech latach od wstąpienia na tron ruszył na podbój Egiptu – ostatniego niezależnego państwa na starożytnym Bliskim Wschodzie. W 526 roku p.n.e. zwyciężył on pod Peluzjum i podbił tym samym państwo egipskie. Po jego śmierci Persję nawiedziło widmo walk o władze. Wyszedł z jej zwycięsko wybitny wódz, polityk i administrator Dariusz I Wielki (521-486 p.n.e.). To właśnie on podbił całe północne Indie. Jednak okazał się on władcą bardzo tolerancyjnym. Podbite przez niego narody mogły bez przeszkód kultywować swe obyczaje, swój język, religię. Na wzór mezopotamski nakazał on opracować kodeks „Rozporządzenia o słusznych przepisach”.
U szczytu swej potęgi państwo perskie zetknęło się jednak z Grekami, co doprowadziło do wielkich wojen persko-greckich. Ponadto Dariusz I Wielki przeprowadził także reformę podziału terytorialnego i administracyjnego państwa.
Zarówno Cyrus II Wielki, jaki i Dariusz I Wielki pozostawiali na nowo podbitych terenach zastane tam organizmy państwowe i administracyjne. Podstawą organizacji przestrzennej imperium Achemenidów były ogromne prowincje zwane satrapami. Początkowo na ich czele stałą satrapa (namiestnik prowincji – satrapii, cieszący się dużą autonomia). Satrapowie cieszyli się dużą swoboda w działaniach wewnętrznych, pod warunkiem lojalności, terminowego dostarczania danin. To właśnie oni sprawowali tam rządy, wymierzali sprawiedliwość, dowodzili podległymi sobie jednostkami wojskowymi. Imperium utrzymywało się z ogromnego bogactwa, pochodzącego z ludności podbitej. Władze centralne imperium stanowił sam „wielki król” i jego najbliższe otoczenie. Istotnym elementem spajającym tak bardzo rozległe imperium był system poczty i dróg królewskich. Na straży granic stała potężna armia. Jej trzon - od czasów Dariusza stanowił elitarny korpus wojsk pieszych – „nieśmiertelni”, który pełnił jednocześnie funkcje gwardii królewskiej i podstawę stałej armii.
dasz naj ...
Praca w moim życiu jest czymś ważnym, lecz nie najważniejszym.Ważna jest dlatego, że bez niej nie możemy zdobyć funduszy na realizowanie swoich marzeń czy potrzeb.Pracując rośnie poczucie sensu zycia.Jeżeli pracujemy jako np.adwokat to praca zwiększa pewność siebie i daje nam satysfakcję.Wykonywanie zawodu pozwala często nam uciec od nieszczęśc, które zdarzają sie dosyc czesto.To właśnie dzieki pracy możemy stać sie kimś wielkim.Pracując niezależnie gdzie możemy coś zyskać.Mówi nam o tym nawet przysłowie, ''iż każda praca popłaca'' Praca jest użytkiem człowieka.Niezależnie od epok zawsze ''szła w parze z człowiekiem''.Prawdopodobnie tak już zostanie.