Question

Wpływ I i II wojny światowej na kształt granic państwa polskiego. Potrzebuję tak 3,4 strony A4. Dam naj

Answer 1

graniczne – SG w liczbach
Wpływ procesu kształtowania granic po I i II wojnie światowej na wybór koncepcji organizacji formacji granicznych.
Data publikacji: 19-12-2007




W przypadku odradzającego się Państwa Polskiego, podpisany w Wersalu dnia 28.06.1919 r. traktat pokojowy z Niemcami nie kończył istniejących problemów granicznych. Burzliwy proces kształtowania się jego granic trwał do końca 1922 r. Nie ułatwiała go nowa sytuacja geopolityczna, w jakiej znalazła się Polska po powstaniu ZSRR - kraju o odmiennym systemie ustrojowym.

Na mocy Traktatu Wersalskiego ustalona została granica polsko - niemiecka. Polsce przyznano Pomorze Wschodnie wyłączając z niego Gdańsk, który otrzymał status „wolnego miasta”, oraz prawie całą Wielkopolskę. Przewidywał on przeprowadzenie plebiscytów na Górnym Śląsku, Warmii i Mazurach. W ich wyniku Polsce przypadły powiaty: katowicki, lubliniecki, pszczyński, rybnicki, świętochłowicki i tarnogórski. Przeprowadzony w najgorszym dla Polski okresie, wojny z sowiecką Rosją, plebiscyt na Warmii i Mazurach, zakończył się klęską. Dnia 12.08.1920 roku, w przededniu decydującej bitwy o Warszawę, Rada Ambasadorów w Paryżu uznała dotychczasową granicę Prus Wschodnich. Polska otrzymała jedynie skrawek ziemi na Mazurach i nad Wisłą. Na domiar złego, mniej więcej w tym samym czasie, wojska czeskie, wykorzystując zaistniałą sytuację, złamały porozumienie dotyczące linii demarkacyjnej i zajęły obszar dawnego Śląska Cieszyńskiego.


Zupełnie inny charakter miał proces ustalania wschodniej i północno - wschodniej granicy Polski. Rozpad Cesarstwa Romanowów oraz powstanie w jego miejsce państwa o odmiennym systemie politycznym otworzyły dla Polski możliwości uzyskania znacznych nabytków terytorialnych. W kraju ścierały się dwie koncepcje zagospodarowania kresów. Jedna przewidywała powstanie niezależnych państw: ukraińskiego i białoruskiego, mających spełniać pomiędzy Polską a Rosją rolę swoistego bufora. Druga natomiast zakładała inkorporację zdobytych na wschodzie ziem. Niestety realizacja obu koncepcji nie była możliwa bez działań zbrojnych. Wynikiem prowadzonych w latach 1919 - 1920 wojen z Ukrainą oraz Rosją Sowiecką było ustalenie granicy wschodniej. Ostateczne decyzje w tej kwestii zawarte zostały w Traktacie Ryskim z marca 1921 roku. Przez cały okres międzywojenny granica wschodnia była granicą niespokojną. Na ten stan niebagatelny wpływ miał fakt bezpośredniego sąsiedztwa z państwem o nie akceptowanym politycznie ustroju społeczno - politycznym oraz konflikt polsko - litewski dotyczący Wileńszczyzny, zapoczątkowany zajęciem ziemi wileńskiej przez gen. Lucjana Żeligowskiego.


Odmienne warunki panujące na granicach Polski spowodowały konieczność wypracowania dwóch różnych systemów jej ochrony. Jeden dla granicy zachodniej, północnej i południowej budowany w oparciu o władze cywilne (Prusy Wschodnie, Niemcy, Czechosłowacja, Rumunia), drugi dla granicy wschodniej z Rosją, Łotwą i Litwą, gdzie dominującą rolę odgrywały instytucje wojskowe. Podział ten odzwierciedlał historyczne tradycje sąsiadujących z Polską państw w zakresie ochrony granic. Niemcy i Austro-Węgry preferowały cywilny nadzór nad formacjami granicznymi o charakterze policyjnym. Natomiast zarówno w Rosji Carskiej jak i Sowieckiej funkcjonował wojskowy typ ochrony granicy.


Wypracowanie ostatecznego modelu systemu ochrony granic zajęło władzom polskim kilka lat. Na granicy wschodniej zakończył się on w roku 1924 w momencie powstania Korpusu Ochrony Pogranicza. W przypadku granicy południowej, zachodniej i północnej o osiągnięciu celu można mówić dopiero w 1928 r., w chwili powstania Straży Granicznej.


W zupełnie innych warunkach kształtowały się granice Polski po zakończeniu II wojny światowej. Sytuacja polityczna w jakiej przyszło budować system ochrony granic państwa w niewielkim zakresie pozwalała władzom polskim na ingerowanie w zapadające w tej kwestii decyzje.


Przyjęte przez przywódców państw tzw. „wielkiej trójki” rozwiązania ustalone na konferencjach pokojowych, podporządkowane były przede wszystkim ich własnej polityce mocarstwowej, a nie interesom państw „drugiego szeregu”. Polska, która znalazła się w strefie wpływów ZSRR, zmuszona została do zaakceptowania zaproponowanego przebiegu swoich granic.


W ogłoszonych dnia 02.08.1945 r. uchwałach konferencji poczdamskiej znalazły się decyzje dotyczące kształtu polskiej granicy zachodniej, natomiast ostateczny kształt granicy wschodniej ustalony został w wyniku umowy granicznej między Polską a ZSRR podpisanej w Moskwie dnia 16.08.1945 r. Na ich mocy zachodnia granica Polski została przesunięta na linię Odry i Nysy Łużyckiej, wschodnia w dużej mierze odzwierciedlała przebieg linii Curzona, opierając się o środkowy bieg Bugu; południowa przebiegała wzdłuż łańcuchów górskich Sudetów, Karpat i Bieszczad; północna natomiast biegła brzegiem Bałtyku od wyspy Uznam do mierzei Wiślanej.


Porównując granice Polski przedwojennej i powojennej od razu zauważyć można ich skrócenie, co jest efektem zmniejszenia terytorium państwa oraz jego większej spójności terytorialnej. Obecna ma także więcej naturalnych form granicznych w postaci rzek, gór oraz wybrzeża morskiego. Takie ukształtowanie granicy ułatwia jej ochronę, wymaga bowiem mniejszego zaangażowania ludzi i sprzętu.


Polska, będąca po roku 1945 częścią bloku wschodniego zmuszona została do przyjęcia opartego na formacjach wojskowych radzieckiego systemu organizacji ochrony granic, bliskiego w początkowym okresie swojego istnienia idei KOP. Tworzony zaraz po wojnie system zabezpieczenia granic oparty został na silnych wojskowych kordonach tworzących szczelną blokadę, redukującą do minimum ruch graniczny. Do obsady nowo powstałych granic wykorzystano powracające z frontu jednostki wojskowe. W dużej mierze były to pododdziały 2. Armii Wojska Polskiego. Zabezpieczenie granic wojskami liniowymi trwało do listopada 1945 r., czyli do czasu utworzenia przez Ministerstwo Obrony Narodowej, Wojsk Ochrony Pogranicza. Dalsze losy formacji ściśle związane zostały z przemianami zachodzącymi w życiu politycznym kraju. W styczniu 1949 r. formację graniczną przejął resort bezpieczeństwa publicznego, spod którego kompetencji została ona wyprowadzona na krótko w okresie 1965 - 1971. Do końca swojego istnienia, czyli do 1990 r., przechodziła wiele reorganizacji, których przyczyną wprowadzenia była zmiana koncepcji politycznego wykorzystania służb granicznych.


Nowy, zapewniający poczucie bezpieczeństwa, układ polityczny, jaki ukształtował się na początku lat dziewięćdziesiątych w Europie, oraz zmiany ustrojowe w Polsce po 1989 r., zapoczątkowały proces przebudowy systemu ochrony granic. W dniu 12 października 1990 r. ukazała się ustawa o Straży Granicznej. Powstała formacja, w nazwie oraz w strukturze organizacyjnej, a także w podległości resortowej odwoływała się do polskiej tradycji historycznej. Z formacji o strukturze wojskowej przekształcona została w formacje cywilno – wojskową (policyjną), bliską charakterem jednostkom granicznym działającym na zachodzie Europy.