Question

Przedstaw genetyczny podział gleb Polski.- ich lokalizacja.

Answer 1

Główne typy gleb w Polsce i ich rozmieszczenie.
Gleba jest zewnętrzną warstwą litosfery (rozdrobnionej i przekształconej) powstałą ze skały macierzystej, poddanej działaniu klimatu, wody, rzeźby organizmów żywych i człowieka w odpowiednio długim czasie. Gleba może zalegać od 3 cm do 3 m. Żyzność substancji może być od 3 cm do 3 m. Skład procentowy gleby przedstawia się następująco: 45% części mineralne, 25% woda, 25% powietrze, 5% substancje organiczne (w tym 90% humusu tzw. próchnicy gruntowej). Podstawowe składniki gleby to: części mineralne (zwietrzelina) i części organiczne, a także powietrze i woda. W zależności od tego, który z wymienionych składników dominował w procesie glebotwórczym wykształcił się określony typ gleby. Proces glebotwórczy polega na stopniowej zmianie zwietrzeliny w glebę. Objawem tego procesu jest wytwarzanie poziomów glebowych, które różnią się miedzy sobą barwą, ilością próchnicy, wielkością cząstek mineralnych i strukturą. Większość gleb Polski zaliczana jest do tzw. gleb lekkich, niezbyt żyznych, wymagających obfite go nawożenia organicznego i mineralnego oraz innych zabiegów agrotechnicznych;

Gleby w Polsce dzielimy na:

1. Gleby początkowego stadium rozwoju - nie mają wykształconego profilu glebowego. Występują głównie w górach i na terenach rekultywowanych, np. na piaskach wydmowych.

2. Gleby bielicowe - stanowią około 25% wszystkich ziem w Polsce. Podzielić można je na słabo, średnio i silnie zbielicowane. Gleba bielicowa ma kilkucentymetrową warstwę próchniczą, która przechodzi w poziom wymywania o zabarwieniu jasnoszarym. Zabarwienie to powstaje na skutek wymycia wodorotlenków żelaza, glinu, manganu i związków próchniczych do niżej leżącej warstwy wymywania. Gleby bielicowe wymagają intensywnego nawożenia i starannej uprawy. Bielicowaniu gleb, oprócz klimatu umiarkowanego, sprzyja środowisko lasów iglastych oraz podłoże utworów polodowcowych (piasków, żwirów). Charakterystyczną cechą gleb bielicowych jest występowanie w ich profilu poziomu bielicowania, który powstał wskutek wymycia związków glinu, żelaza, manganu w kwaśnym środowisku, jakie wytwarza rozkładająca się ściółka lasów iglastych. Po ich wymyciu na miejscu pozostaje jedynie nierozpuszczalna warstwa krzemionki o białej barwie. Związki metali gromadzą się w głębiej położonym poziomie wymywania, który od rdzawej barwy nazywany jest rudawcem lub orsztynem.

3. Gleby brunatne - to gleby umiarkowane wilgotnych lasów iglastych i mieszanych. Stanowią ok. 52% ziemi w Polsce. Powstały w wyniku procesu brunatnienia. Proces ten polega na wietrzeniu minerałów glebowych, głównie glinokrzemianów, zawierających w swym składzie żelazo. Żelazo uwolnione w czasie wietrzenia osadza się na powierzchni cząstek glebowych, dając brunatne zabarwienie. Gleby brunatne są średnio urodzajne. Gleby płowe są odmianą gleb brunatnych, z silniej wymytymi związkami ilastymi i żelazistymi. Proces brunatnienia odbywa się w klimacie umiarkowanym pod pokrywą lasów liściastych lub mieszanych na podłożu zawierającym węglan wapnia, a zatem żyźniejszym niż podłoże gleb bielicowych. Wyróżnia je charakterystyczny poziom brunatnienia, związany z dużą zawartością związków żelaza. Na gleby brunatne przypada około 20% powierzchni kraju. Rozwinęły się głównie na Pojezierzu Mazurskim, na Niz. Wielkopolskiej, na Wyżynie Małopolskiej na północ od Krakowa.

Pozostałe typy gleb to gleby pozastrefowe i astrefowe. Gleby pozastrefowe właściwe są obszarom położonym poza naszą strefą klimatyczną i roślinną. Należą do nich czarnoziemy, które rozwinęły się pierwotnie pod roślinnością stepową, na podłożu najczęściej lessowym. Zawierają dużo próchnicy - poziom próchniczny ma grubość nawet do 150 cm.

4. Czarnoziemy - (1%) Są to gleby o dużej warstwie próchniczej, powstały na terenach łąkowo - stepowych. Skałą macierzystą dla nich są lessy. Czarnoziemy występują głównie na wyżynie, w okolicach Sandomierza i Proszowic, są to najwyższej jakości gleby w Polsce.

5. Czarne ziemie - (2%) Gleby zbliżone do czarnoziemu, powstałe na terenach zabagnionych. Ich ciemne zabarwienie spowodowane jest dużą zawartością próchnicy. Największe obszary znajdują się na Kujawach, w Wielkopolsce, okolicach Wrocławia, Szamotuł i Grójca.

6. Gleby bagienne (hydrogeniczne) - (9%) Obejmują gleby torfowe i mułowo - torfowe. Powstają na terenach podmokłych. Odznaczają się nagromadzeniem substancji organicznych. Powstają w wyniku gromadzenia się szczątków roślinności bagiennej w warunkach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Warunkiem urodzajności tych gleb, zwłaszcza torfowych, jest właściwa melioracja, i intensywne nawożenie.

7. Mady - (5%) występują w terenach doliny większych rzek (Wisły, Odry, Warty, Sanu). Powstają z osadów nanoszonych przez wylewające okresowo rzeki. Gleby te są tłuste i bardzo żyzne.

8. Rędziny -(1%) Gleby powstałe ze zwietrzenia skał wapiennych i gipsowych. Mają dużą zawartość wapnia. Występują głównie na wyżynach (lubelskiej, krakowsko-częstochowskiej, śląskiej)

Do najżyźniejszych typów gleb należą występujące na stosunkowo niewielkich obszarach czarnoziemy (m.in. wyżyny: Sandomierska, Lubelska, Roztocze), czarne ziemie (Kujawy, Nizina Śląska), mady (Żuławy Wiślane), rędziny (Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, Niecka Nidziańska).

Gleby charakteryzuje określony profil glebowy, czyli układ genetyczny poziomów glebowych.

A0 - poziom ściółki

A1 - poziom akumulacji próchnicy (wyróżnia się obecnością rozłożonych szczątków organicznych, korzeni roślin i organizmów glebowych)

A2 - poziom wymywania - eluwialny (woda z niego zakwaszona organicznymi kwasami ługuje niektóre związki mineralne)

B - poziom wymywania - iluwialny (odbywa się strącanie związków mineralnych wyługowanych z poziomu eluwialnego)

C - poziom skały macierzystej

W Polsce gleby zaczęły się tworzyć po ustąpieniu lądolodu skandynawskiego ostatniego zlodowacenia. Początkowo były to gleby jałowe tundrowe.

W Polsce wprowadzono podział na sześć klas bonitacyjnych (I - gleby bardzo dobre, VI - gleby złe). Najwięcej jest gleb średnich (IV klasa), a najmniej bardzo dobrych (I klasa).

Dobre gleby w Polsce układają się w dwa pasy:

- równoleżnikowy - od Wyżyny Lubelskiej po Nizinę Śląską

- południkowy - od Niziny Śląskiej w kierunku północno-wschodnim do Żuław i Warmii

W Polsce przeważają gleby średniej jakości i gleby słabe. Zajmują one ponad połowę powierzchni kraju, szczególnie w części północnej i środkowej. Gleby te wymagają wzbogacania w obornik, kompost, nawozy sztuczne, wymagają wapnowania, a nierzadko - uregulowania stosunków wodnych

Gleby Polski na większości obszarów zagrożone są erozją. Jedynie wąski pas nizin środkowych i nadmorskich poddaje się temu procesowi w niewielkim stopniu. Najsilniej erozja gleb dotyka obszary górskie, wyżynne i pagórkowate pojezierzy. Szczególnym zagrożeniem dla gleb jest erozja spowodowana działalnością człowieka, np. niewłaściwą orką, eksploatacją odkrywkową surowców, wylesianiem. Z gospodarczą działalnością wiąże się degradacja gleb, czyli pomniejszanie jej jakości. Do najbardziej powszechnych przejawów degradacji gleb należą: zakwaszenie gleb, gromadzenie substancji toksycznych, pogarszanie struktury gleb, przesuszenie, stepowanie, zamulenie. Cechy te posiada większość gleb obszarów zurbanizowanych i uprzemysłowionych.

Dewastacja i degradacja gleb jest powodowana przez: górnictwo, przemysł (energetyka, hutnictwo), przemysł chemiczny, transport, chemizację, intensyfikację rolnictwa, gospodarkę komunalną, wycieki produktów ropopochodnych podczas ich produkcji, transportu i magazynowania.

Szczególne zanieczyszczenie gleby i wód podziemnych produktami ropopochodnymi występuje na terenach dużych baz paliw, lotnisk i poligonów wojskowych.