Question

PLS pomocy muszę się nauczyć do testu. Oto pytania: Rozdział w pożodze wojen XVII wieku, przyczyny wojen, uporządkować chronologicznie najważniejsze wydarzenia, straty terytorialne, skutki działań wojennych w XVIIw., przyczyny kryzysu państwa,cechy szlachty,najważniejsze postacie.

Answer 1

Wojna :                rok:                            przyczyny:

Ze szwecją           1655 - 1660                  dążenie Zygmunta III Wazy do zachowania

                                                              tronu szwecji  wbrew stanowisku szweckiego       

                                                             wbrew stanowisku szweckiego moznowładztwa 

                                                              (krótko trwała unia personalna polsko- szwec.

 

Pod chocimem       1673                            -rywalizacja polsko-turecka o tereny 

                                                                Mołdawii i Wołoszczyzny (Rumunia)

                                                                -napady kozaków będących pod

                                                                 zwierzchnią władzą Polski na 

                                                               zwierzchnią władzą Polski na obszary     

                                                               tureckie, a Tatarów zależnych od Turccji  

                                                                Turccji na tereny RP

Pod Wiedniem  1683                              Cesarz zwórił się o pomoc do Króla Sobies-

                                                               kiego.

2) Najważniejsze wydarzenia:

1610r.- zwycięska bitwa pod Kłuszynem Stanisława Żółkiewskiego  1620r.- tragiczna klęska Polaków pod Cecorą  1621r.- obrona twierdzy Chocim  1627r.- bitwa morska pod Oliwą  1648r.- pokój westfalski  1648r.- powstanie polsko- kozackie (Bohdan Chmielnicki)  1651r.- trzydniowa bitwa pod Beresteczkiem  1652r.- zrywanie sejmów/ I- Władysław Siciński  1655r.- potop szwedzki (Karol X Gustaw)  1660r.- pokój w Oliwie  1667r.- rozejm po wojnie polsko- rosyjskiej (Ukraina podzielona między Rzeczpospolitą i Rosją)  1672r.- układ w Buczaczu  1673r.- zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem  12 wrzesień 1683r.- klęska Turków  1699r.- pokój w Karłowicach  1699r.- pokój po walkach z Turkami  1717r.- Sejm Niemy  1720r.- traktat Prus i Rosji zawarty w Poczdamie  1732r.- traktat trzech czarnych orłów (Prusy, Austria i Rosja)  6 wrzesień 1764r.- ostatnia elekcja/ Stanisław August Poniatowski  1768r.- konfederacja barska (obrona wiary i mądrości)  4 lipiec 1776r.- Deklaracja Niepodległości  1787r.- konstytucja (trójpodział władzy; wolność słowa i wyznania)  1788r.- obrady sejmu skonfederowanego (Stanisław Małachowski)  Kwiecień 1791r.- prawo o miastach  24 marzec 1794r.- Akt powstania w Krakowie (insurekcja kościuszkowska)  4 kwiecień 1794r.- bitwa pod Racławicami  10 październik 1794r.- starcie polsko- rosyjskie pod Maciejowicami  1796r.- Legiony Polskie we Włoszech □ 1797r.- wydana odezwa do rodaków przez gen. J. H. Dąbrowskiego 

3) straty terytorialne

Szwecja zajęła Inflanty po pokoju w Oliwie 1660(faktycznie miała je już wcześniej)
Turcja zabrała czasowo Podole i Ukraine (pokój w Buczaczu1672-pokój w Karłowicach 1699)
Rosja zabrała Smoleńsk, ziemie Siewierską, Czernichowską i Ukrainę lewobrzeżną z Kijowem po rozejmie w Andruszowie 1667

 

4) - 

 

5) przyczyny kryzysu państawa

 

W roku 1587, po śmierci Stefana Batorego na tronie Polskim zasiadł Zygmunt III Waza (1587-1632). Był to syn króla Szwecji, który odziedziczył tron szwedzki po swoim zmarłym ojcu lecz nie na długo (1592-1598). Ze względu na fanatyczny katolicyzm nie został zaakceptowany w protestanckiej Szwecji. Odzyskanie władzy w Szwecji stało się jego głównym celem, nawet kosztem Polski. Prowadził politykę dla własnych korzyści, wciągając Polskę w długoletnie konflikty zbrojne. Licząc na pomoc Brandenburgii w odzyskaniu tronu szwedzkiego przekazał im prawo dziedziczenia Prus Książęcych. Oznaczało to przede wszystkim osłabienie położenia Polski nad Bałtykiem, ale i spowodowało powstanie u granic Polski groźnego wroga.
Przyłączenie Litwy do Korony po unii lubelskiej spowodowało dużą ekspansję na wschód polskiej magnaterii. Ziemię możnym nadawał albo król w formie starostw, które z czasem stawały się dziedziczne, albo zagarniali ją na własną rękę. Za rządów Władysława IV (1632-1648) rosły w ten sposób olbrzymie majątki zwane latyfundiami. Folwarki powstawały kosztem ziemi chłopskiej, prowadziło to do coraz większej liczby chłopów małorolnych i bezrolnych oraz do wzrostu pańszczyzny. Monopole dworskie zastrzegły tylko sobie prawo do produkcji różnych artykułów, natomiast chłop zmuszony był je kupować, produkty ze swojego pola sprzedawać mógł tylko panu po cenie wyznaczonej przez dwór. Oprócz obowiązków świadczonych na rzecz pana, chłop zobowiązany był do płacenia podatków na rzecz państwa, kościoła, wojsk przechodzących. Folwarki rosły w siłę kosztem ubożejących chłopów. Następstwem zwiększającego się ucisku pańszczyźnianego był upadek rolnictwa. Chłop nie miał kiedy zająć się swoim gospodarstwem, bieda nie pozwalała mu utrzymać odpowiednio sprzętu i inwentarza przez co jego praca stawała się mniej wydajna. To wszystko hamowało rozwój produkcji.
Kryzys gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej pogłębiały wojny toczone na ziemiachRzeczpospolitej. Znacznemu zmniejszeniu uległa liczba ludności, zniszczenia wojenne spowodowały wyludnienie całych wsi. Ziemie uprawne były często zarośnięte.
Zbiegostwo chłopów stawało się coraz popularniejsze. Uciskowi przeciwstawiały się również całe wsie, wybuchały bunty, odmawiali danin i odrabiania pańszczyzny. Przed rosnącym uciskiem bronili się chłopi różnymi sposobami, często były to zbrojne powstania, w których brało udział kilka lub kilkadziesiąt tysięcy chłopów.
W pierwszej połowie XVII wieku rozwój miast skutecznie hamowała antymiejska polityka szlachty celna i cenowa. Tworzenie jurydyk – osad rzemieślników nie należących do cechu – było dużą konkurencją dla rzemiosła cechowego. Towary produkowane w jurydykach były gorszej jakości, ale co za tym idzie i tańsze. Również i tu wojny odegrały dużą rolę w upadku miast. Wiele domów, warsztatów rzemieślniczych zostało zniszczonych. Miasta były wyludnione, znacznie zmalała ilość kupców i rzemieślników.
W warunkach, upadku gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej, miast i mieszczaństwa, ubożeniu drobnej i średniej szlachty, wzrosła potęga magnatów. Powiększające się latyfundia skupiały wokół siebie coraz większą rzeszę szlachty zależnej od możnowładztwa. Drobna szlachta pełniła służbę w dobrach magnackich, zamożniejsza pełniła rolę zarządców. Latyfundia stały się podstawą potęgi ekonomicznej. W ten sposób możnowładztwo zaczęło odzyskiwać władzę polityczną. W sejmie przekupiona szlachta przestaje służyć Polsce, a zaczyna służyć rodzinom magnackim, z którymi jest związana. Działało to zgubnie na politykę wewnętrzną kraju jak również i zagraniczną. Sejmy i sejmiki pochłonięte były rozgrywkami pomiędzy poszczególnymi rodami magnackimi. Szczególnego znaczenia nabrało liberum veto, nazywane „źrenicą wolności szlacheckiej”. Powodowało, że jeden poseł mógł przerwać obrady sejmu. Wszystkie uchwały podjęte na obradach zostawały unieważnianie. Przyczyną zrywania sejmów było warcholstwo szlachty, przedstawianie interesów swoich województw nad interes ogólny. Szczególnie winni byli magnaci, którzy doprowadzali do zrywania sejmów, nie koniecznie z osobistych powodów, lecz pod wpływem państw ościennych, którym zależało by jakaś uchwała nie doszła do skutku. Sejm Walny złożony z króla, senatu i izby poselskiej stracił swoje znaczenie. Coraz większą rolę zaczęły odgrywać sejmiki ziemskie, które zaczęły przejmować uprawnienia sejmu walnego. Coraz więcej obowiązków przechodziło na ręce sejmików co powodowało decentralizację władzy. Sejmiki stały się samodzielnymi organami o szerokich uprawnieniach ustawodawczych, wojskowych, administracyjnych i sądowych.

6)

Charakterystyka XVII-wiecznej szlachty

Sarmaci byli plemieniem zamieszkującym ziemie polskie w I tys. p.n.e. Odznaczali się oni niezwykłą odwagą, walecznością w obronie ojczyzny, której byli zawsze wierni, a także honorem. Szlachta polska uznała za swoich przodków Sarmatów znad Wołgi i ich wszelkie pozytywne cechy przyjęła jako „odziedziczone”. Cudownym pochodzeniem tłumaczyła swoje szlacheckie przywileje i wywyższała się nad mieszczan. Do cech szlachty polskiej należało też: stanie na straży tradycji, konserwatyzm, niechęć do obcokrajowców, nietolerancja wobec innowierców, zaciekła walka o przywileje, aktywność na sejmikach i rokoszach. Swoje niskie wykształcenie panowie bracia zawdzięczali szkołom jezuickim. Edukacja miała dla nich niewielkie znaczenie. Szlachcic był obrońcą wiary katolickiej (uważano, że Bóg obdarzył szlachtę wyjątkową miłością) , lecz wierzył w zabobony i czary. Istotne jest też zamiłowanie do przepychu, bogactwa, przesady, troska wyłącznie o własny interes. Wszystkie te cechy, a także: warcholstwo, pieniactwo, pijaństwo, prywata, pycha, życie ponad stan i wykorzystywanie chłopów przyczyniły się do upadku Rzeczypospolitej. Szlachta nie wywiązywała się ze swych obowiązków względem ojczyzny. Osobę króla chcieli pozbawić jakichkolwiek wpływów, wybór króla uzależnili od siebie poprzez wolną elekcję. 

Złoty wiek- wiek XVI; Polska była wówczas (obok Turcji i Rosji) największym państwem Europy, potęgą polityczną, militarną, ekonomiczną i kulturalną. 

Strój i wygląd

Czapka- noszona zawsze i wszędzie, nawet podczas jedzenia. Do najpopularniejszych należały węgierskie magierki i czapki obszyte otokiem z futra. Często przypinano do nich specjalnymi, drogimi agrafkami ptasie pióra.

7)

Iwan IV groźny

Ur. 25 sierpnia 1530 w Kołomienskoje, zm. 18 marca 1584 w Moskwie; z dynastii Rurykowiczów, syn Wasyla III i Heleny Glińskiej.
Od 4 grudnia 1533 wielki książę moskiewski, car Wszechrusi w latach 1547-1584. Był pierwszym władcą Rosji, który koronował się na cara - 16 stycznia 1547.
Iwan IV zasłynął jako człowiek okrutny. Był władcą o rozległych zainteresowaniach intelektualnych.

Po nieudanych zalotach do siostry króla Zygmunta Augusta oraz Elżbiety I, królowej Anglii, siódmą żoną została Maria Nagoj w 1580 roku, która urodziła syna Dymitra (Po śmierci ojca w 1584 r. Dimitriw został zesłany wraz z matką przez radę regencyjną do Uglicza, gdzie zginął w wieku 8 lat w niejasnych okolicznościach).

Dymitr Samozwaniec I

Ur. ok. 1581, zm. 17 maja 1606 - car Rosji, rzekomy, cudownie ocalały Carewicz Dymitr syn Iwana IV Groźnego. Pochodzenie i prawdziwe imię dokładnie nie znane.

W 1604 Samozwaniec przybył do Krakowa. Został przyjęty przez Zygmunta III Wazę. Przedstawił mu plan wyprawy na Moskwę, w celu zdobycia tronu carskiego. Król nie zajął jednoznacznego stanowiska, natomiast wiele wpływowych osobistości uznało przedsięwzięcie za szkodliwe dla interesów Rzeczypospolitej. Magnackie rody spoglądały z zainteresowaniem na ten plan - wierzyły w nabycie nowych ziem dla swoich domen i rozszerzenie wpływów. Tak samo jak rosyjskie rody bojarów liczyli na przywileje podobne do tych jakie mieli polscy magnaci. Mniszchowie pragnęli wykorzystać zamęt w Rosji wywołany sporem cara Godunowa z wielkimi rosyjskimi rodami. Przychylność w Polsce pomogło mu znaleźć także przejście na katolicyzm (w czym wspomagał go ks. Franciszek Pomaski) i zamiar podporządkowania Cerkwi Prawosławnej Stolicy Apostolskiej.
Wyruszył na wschód 15 sierpnia 1604 roku. Po przekroczeniu granic Moskowii (październik), po zwycięskich bitwach i po nagłej śmierci Borysa Godunowa Dymitr 20 czerwca 1605 roku zajął Moskwę. Uznany przez carycę Marfę (żonę Iwana Groźnego i matkę zabitego carewicza Dymitra) za syna, Dymitra Iwanowicza. Koronowany 30 lipca. W 1606, tuż przed śmiercią, poślubił Marynę Mniszchównę.

Był lubiany, choć i nierozumiany przez poddanych, gdyż "nie czcił" miejscowych obyczajów. Liczne intrygi wśród szlachty wywołały rychłe powstanie, które zakończyło się śmiercią Dymitra I. Na czele buntu stał przyszły car Wasyl Szujski. Zwłoki Dymitra zostały zmasakrowane, poćwiartowane i spalone. rochami zaś nabito armatę ustawioną na rogatkach Moskwy i wystrzelono je na zachód - w kierunku Polski.

 

Zygmunt III Waza

Ur. 20 czerwca 1566 w szwedzkim zamku Gripsholm, zm. 30 kwietnia 1632 w Warszawie – król Polski (1587-1632) i Szwecji (1592-1599), tytularny król Szwecji 1599-1632 z dynastii Wazów. Jedyny syn króla szwedzkiego Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego. Dziedzic krwi Jagiellonów, co poniekąd zapewniło mu sukcesję tronu Polski i Litwy.

Wojny z Rosją: po śmierci cara Fiodora I nastąpił kryzys władzy w Rosji, określany mianem "wielkiej smuty". Mieli w nim udział Polacy, gdy po śmierci cara Borysa Godunowa osadzili na tronie moskiewskim Dymitra Samozwańca I , który jednak zsotał obalony został przez spisek bojarów, a carem ogłosił się ich przywódca Wasyl Szujski.
Wasyl zawarł układ o wzajemnej pomocy ze Szwecją, co stało się pretekstem do wszczęcia przez Zygmunta III Wazy kolejnej wojny z Rosją (1609-1618), jako wyprawy krzyżowej przeciwko prawosławiu, pobłogosławionej przez papieża Pawła V. Wojna rozpoczęła się od oblężenia Smoleńska, który Polacy zdobyli po dwóch latach.
Wcześniej, po zwycięskiej bitwie z połączonymi siłami szwedzko-rosyjskimi pod Kłuszynem w 1610, hetman polny koronny Stanisław Żółkiewski zajął Moskwę. 29 października 1611 wzięty do niewoli car Wasyl IV Szujski ukorzył się przed Zygmuntem III na Zamku Królewskim w Warszawie.
Tron moskiewski zamierzał zająć Zygmunt III Waza i rekatolizować Rosję. Bojarzy natomiast godzili się na objęcie tronu przez królewicza Władysława (miał 15 lat), syna Zygmunta III Wazy i miał on przejść na prawosławie. Po dwóch latach Polacy, pozbawieni odsieczy, zostali jednak z Moskwy wyparci. Jeszcze raz próbowali zdobyć stolicę Rosji w 1618, o co bardzo zabiegali biskupi i kler katolicki, zwłaszcza jezuici, pragnący podporządkowania prawosławnej Moskwy papieżowi. Po nieudanej próbie opanowania miasta, zawarty został w 1619 rozejm w Dywilinie, na mocy którego Rzeczpospolita odzyskała Smoleńsk oraz ziemie czernihowską i siewierską.