Question

opisz przeżycia ludności cywilnej ukazanej we fragmencie ,,pamiętnika z powstania warszawskiego''

Answer 1

Nadawcą Pamiętnika z powstania warszawskiego jest narrator, który jest zarazem uczestnikiem opisywanych wydarzeń. Można go utożsamiać z autorem relacji - sam nazywa siebie Mironem Białoszewskim. Skoro narrator, główny bohater i autor jest tą samą osobą, a nawet wprost informuje czytelnika o autentyzmie opowieści, Pamiętnik staje się dokumentem osobistym i historycznym (przedstawia przecież ważne wydarzenie w dziejach Polski). 

Narracja prowadzona jest przez dojrzałego człowieka, który podjął decyzję o spisaniu swoich obserwacji i przeżyć po ponad dwudziestu latach przemyśleń, rozmów z innymi, po lekturze opracowań historycznych. Nie jest to więc relacja bezpośrednia, ale zapis dokonany po wielu latach, zbudowany z historyjek odtwarzanych w pamięci i rekonstruowanych z opowieści innych. 

Jak wspomnieliśmy w rozdziale Uściślenia gatunkowe, dzieło Białoszewskiego jest formą pośrednią między pamiętnikiem a dziennikiem intymnym - w zapisie autor likwiduje dystans czasowy między rzeczywistością opisywaną a tą, w której dokonano rejestracji na piśmie. Wrażenie bezpośredniości relacji wynika także z charakteru prowadzonej narracji. 

Narrator zapisuje, odtwarza, informuje, wskazuje konkretne miejsca i fakty, ale również stara się dociec, dlaczego miasto skazane jest na zagładę, zrozumieć sens wydarzeń i ludzkich losów. Stawia dramatyczne pytania, z których wynika niemożność ogarnięcia ludzkim rozumem tak straszliwego pogromu zostawionej na pastwę Niemców Warszawy. Jest to więc wypowiedź świadka i uczestnika oraz człowieka podejmującego refleksję natury filozoficznej, moralnej i historycznej. 

Opowiadacz nie jest żołnierzem zaangażowanym w bezpośrednie działania zbrojne, jednak nie pozostaje na uboczu - angażuje się w budowanie barykad, przenoszenie rannych, zdobywanie pożywienia dla wojska i dla bliskich. Jego losy pokazują, że ludność cywilna również na różne sposoby wspierała powstańców. Przede wszystkim jednak zachowanie Mirona i jemu podobnych zwykłych ludzi było ukierunkowane na ratowanie własnego życia i troskę o członków rodziny oraz przyjaciół. Narrator przedstawia więc relacje międzyludzkie, ukazuje odruchy pomocy i wsparcia dla innych a także wyjątkowe reakcje zostawiania rannych bez pomocy lub trupów na ulicy, by nie narażać siebie na pewną śmierć. Opisy prowadzą więc do wniosków, które z reguły narrator pozostawia czytelnikowi, że w tak skrajnie nieludzkich warunkach człowiek został sprowadzony do biologicznych, wręcz fizjologicznych odruchów. Jeżeli zdobywał się na odwagę i ryzyko, to w trosce o zażegnanie widma głodu lub żeby ratować bliskich. 

Niekiedy Białoszewski ocenia wypadki w aspekcie moralnym (chodzi o historycznie uwarunkowany układ sił, brak wystarczającej pomocy ze strony aliantów). Nie ulega jednak moralizatorskim dywagacjom, nie przypisuje sobie prawa do oceny ludzkich reakcji, stara się zrozumieć mechanizmy działania i sposób myślenia skazanych na lęk o życie, przerażonych wizją głodu ludzi. 

Sposób prowadzenia narracji czyni z Pamiętnika świadectwo czasu o pełnym zakresie problemów, z jakimi wówczas się borykano. Ten typ świadomości, niezależnie od tego, czy był udziałem samego Białoszewskie go, uwolniony od ideologii powstańczej, także od późniejszych interpretacji politycznych i historycznych, pozwala na zbudowanie bardziej uniwersalnej prawdy o powstaniu, prawdy przerażonego i zaszczutego cywila. Odwaga takiego przedsięwzięcia artystycznego jest niezwykła: złamać bowiem należało nie tylko stereotypy współczesne, lecz także historyczne, utrwalone w naszej literaturze o wyraźnym rodowodzie romantycznym, wysuwające na plan pierwszy odwagę śmierci, ideę poświęcenia, samozagłady. Białoszewski nie kwestionuje tych wartości, przypomina jednak, że w każdej wojnie są także cywile, że tragizm krwawych wydarzeń spełnia się najwyraziściej w ich losie. W powstaniu warszawskim zginęło więcej cywilów niż żołnierzy. 

Uniwersalizujący wypadki charakter narracji opiera się na specyficznym języku - zbudowanym na mowie potocznej, mieszającym różne elementy stylistyczne w celu oddania złożoności i chaosu zdarzeń oraz przeżyć (refleksje o języku Pamiętnika - w następnym rozdziale). Narrator nie unika opisów z użyciem wulgaryzmów, wprowadza obrazy brzydoty i degradacji człowieczeństwa. W poszarpanej składni uzewnętrznia gonitwę myśli, lęków, wątpliwości a czasem - po prostu - nakładanie się na siebie różnych rozmów, okrzyków, własnych myśli. Posługuje się niekiedy osobistym intymnym wyznaniem, nie uprawia bohaterszczyzny, nie rzuca haseł ani nie kreuje herosów, wręcz przeciwnie - pokazuje prymitywne życie, brud, gnieżdżenie się obcych ludzi w małych wspólnych pomieszczeniach. Z taką samą szczerością mówi o sobie, przyznając się również do myśli o kradzieży, do chęci opuszczenia bliskich, by nie pojechać na roboty itp. 

Uporządkowane składniowo spokojne relacje o przebiegu zdarzeń przeplatają fragmenty o dramatycznej konstrukcji, z dialogami, z narracją opartą na zdaniach eliptycznych, równoważnikach a nawet monosylabach. Oto wybrane fragmenty: 

Wróćmy do akcji. Około 13 sierpnia. Spadły bomby. Na Stare Miasto. Oczywiście, że na tę Miodową wcześniej. Ale w tych dniach Miodowej jeszcze się tak wyraźnie nie włączało do Starego Miasta, dopóki nie była tak bardzo i zupełnie odcięta od reszty Warszawy razem ze Starym Miastem, tak jak i cała ulica Długa, i aż nawet Bielańska i Przejazd - to wszystko było Stare Miasto. Inaczej się o tym nie mówiło (33). 

Ci tu - ci tu. Albo gmach PAST-y -potem, w Śródmieściu. Szło plastrami. Piętro - ci. Piętro - ci. I to wszystko uparte, długie. Dni. Noce. A i tygodnie (62). 

Zaczęło się rozemżywać. Szaro. Długo. Smutno. Nagle ni to, ni sio. Dokąd? Co to? Głupie tory - tory - jeść!... - Włochy - zatrzymanie. Rzucają na nas, ale ile, z ulicy, ze schodów, okien, peronów: marchwie, cebule, rzodkwie, buraki. Niemcy nic za to. Łapiemy. My z Ojcem też. Cebulę. Od razu ciach. Wprost. Na surowo. Ojciec od razu zjadł. Ja nie mogłem. Jechaliśmy. Wolniusieńko. Wolniusieńko. Za Warszawę. Sensacja! Co w Piastowie? Co w Ursusie? Mżawki. Przerzutki jarzyn z peronu. Mroczki. Tłumki obserwatorów-pomagierów (177). 

Zacytowane wyżej fragmenty tekstu Białoszewskiego pozwalają dostrzec swoistą manipulację odbiorcą. Wprowadzenie klimatu tamtych rozmów i chaotycznego myślenia oraz form czasu teraźniejszego pozwalają odczuć relację jako tworzoną "na żywo", niemal w trakcie przeżywania opisywanych zdarzeń. Dzięki wrażeniu autentyczności i prawdy narracja zastosowana w Pamiętniku prowadzi do zaangażowania emocjonalnego czytelnika. Dzieło to nie jest chłodnym wystudiowanym zapisem faktograficznym, ale dodatkowo jest rejestrem nastrojów i uczuć towarzyszących ludziom, zwłaszcza autorowi, podczas dramatycznych dni powstania warszawskiego. 
_______________________________