Przedmiotem prawa pracy są stosunki prawne powstające w związku z pracą i na tle pracy między pracownikiem i pracodawcą. Stosunek prawny powstający w związku z pracą jest stosunkiem pracy podporządkowanej, albowiem pracownik nie wykonuje jej dla siebie, lecz dla pracodawcy, pod jego nadzorem i według jego zaleceń. Z tym wiążą się określone następstwa prawne, m.in. to, że pracownik wykonując polecenia pracodawcy nie odpowiada za ich rezultat. Ryzyko związane z pracą ponosi pracodawca, a nie pracownik. Normy prawa pracy mają zastosowanie do stosunków pracy nawiązywanych na podstawie umowy, powołania, mianowania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę. Nie mają natomiast zastosowania do różnego rodzaju umów regulowanych przepisami kodeksu cywilnego (np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło).
Podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy (ustawa z 26 czerwca 1974 r.) wielokrotnie nowelizowany. Nie jest on jednak jedynym źródłem ujmującym całokształt problematyki stosunków pracy. Poza nim unormowania prawne dotyczące pracy znalazły odzwierciedlenie w innych aktach prawnych, spośród których w szczególności należy wymienić: - ustawę z 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, - ustawę z 25 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw, - ustawę z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, - ustawę z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców, - ustawę z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, - ustawę z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Zgodnie z treścią ustawy z 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw prawo pracy, poza unormowaniami kodeksowymi i innych ustaw oraz wydawanych na ich podstawie aktów wykonawczych organów administracji, obejmuje także: - postanowienia układów zbiorowych pracy, - inne oparte na ustawie porozumienia zbiorowe, - regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy. Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i wydawanych na ich podstawie aktów wykonawczych. Z kolei postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników, niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych. Podobnie nie mogą być mniej korzystne dla pracownika postanowienia umowy o pracę oraz inne akty, na których podstawie powstaje stosunek pracy. Stronami w zawieraniu układów zbiorowych pracy są pracownicy, reprezentowani przez przedstawicieli związków zawodowych i pracodawcy, których mogą reprezentować.
Umowa o pracę i jej rodzaje Treścią umowy o pracę jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz pracodawcy do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Od innych umów o świadczenie usług (umowa o dzieło, umowa zlecenia) różni się w szczególności tym, że pracownik jest podporządkowany pracodawcy, który z kolei dostarcza pracownikowi niezbędnych środków i przedmiotów pracy, jak również zapewnia odpowiednie do wykonywania pracy pomieszczenie. Pracownik nie odpowiada za wynik pracy, jak ma to miejsce w umowie o dzieło, jest jedynie obowiązany do starannego wykonywania czynności, co upodabnia – dla odmiany - umowę o pracę do umowy zlecenia. Umowa o pracę zostaje zawarta z momentem złożenia przez pracownika i pracodawcę zgodnych oświadczeń woli dotyczących jej istotnych postanowień. Powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków umowy. W szczególności umowa o pracę powinna określać: - rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania, - wynagrodzenie za pracę, - termin rozpoczęcia pracy i czas jej trwania. Ze względu na czas trwania rozróżnia się następujące rodzaje umów o pracę: - na czas nie określony, - na czas określony, - na czas wykonania określonej pracy. Każda z wymienionych umów może być poprzedzona zawarciem umowy o pracę na okres próbny nie przekraczający 3 miesięcy. Umowa na czas nie określony jest umową o zatrudnienie „na stałe". Zostaje zawarta, jeśli postanowienie o stałym zatrudnieniu znajduje słowne sformułowanie w tekście umowy albo kiedy brak jest jakichkolwiek na ten temat ustaleń. Umowa na okres próbny jest zawierana w celu sprawdzenia przydatności pracownika do określonej pracy. Umowa na czas określony powinna zawierać końcową datę jej obowiązywania. Z nastaniem określonego terminu umowa wygasa. Umowa na czas wykonania określonej pracy jest umową zawieraną na czas wykonywania określonych czynności (prac) i kończy się z chwilą, kiedy te prace rzeczywiście zostaną wykonane.
Przedmiotem prawa pracy są stosunki prawne powstające w związku z pracą i na tle pracy między pracownikiem i pracodawcą. Stosunek prawny powstający w związku z pracą jest stosunkiem pracy podporządkowanej, albowiem pracownik nie wykonuje jej dla siebie, lecz dla pracodawcy, pod jego nadzorem i według jego zaleceń. Z tym wiążą się określone następstwa prawne, m.in. to, że pracownik wykonując polecenia pracodawcy nie odpowiada za ich rezultat. Ryzyko związane z pracą ponosi pracodawca, a nie pracownik.
Normy prawa pracy mają zastosowanie do stosunków pracy nawiązywanych na podstawie umowy, powołania, mianowania, wyboru i spółdzielczej umowy o pracę. Nie mają natomiast zastosowania do różnego rodzaju umów regulowanych przepisami kodeksu cywilnego (np. umowy zlecenia czy umowy o dzieło).
Podstawowym źródłem prawa pracy jest kodeks pracy (ustawa z 26 czerwca 1974 r.) wielokrotnie nowelizowany. Nie jest on jednak jedynym źródłem ujmującym całokształt problematyki stosunków pracy. Poza nim unormowania prawne dotyczące pracy znalazły odzwierciedlenie w innych aktach prawnych, spośród których w szczególności należy wymienić:
- ustawę z 17 grudnia 1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa,
- ustawę z 25 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw,
- ustawę z 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych,
- ustawę z 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców,
- ustawę z 23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych,
- ustawę z 14 grudnia 1994 r. o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu.
Zgodnie z treścią ustawy z 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw prawo pracy, poza unormowaniami kodeksowymi i innych ustaw oraz wydawanych na ich podstawie aktów wykonawczych organów administracji, obejmuje także:
- postanowienia układów zbiorowych pracy,
- inne oparte na ustawie porozumienia zbiorowe,
- regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy.
Postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i wydawanych na ich podstawie aktów wykonawczych.
Z kolei postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników, niż postanowienia układów zbiorowych pracy i porozumień zbiorowych.
Podobnie nie mogą być mniej korzystne dla pracownika postanowienia umowy o pracę oraz inne akty, na których podstawie powstaje stosunek pracy.
Stronami w zawieraniu układów zbiorowych pracy są pracownicy, reprezentowani przez przedstawicieli związków zawodowych i pracodawcy, których mogą reprezentować.
Umowa o pracę i jej rodzaje
Treścią umowy o pracę jest zobowiązanie się pracownika do wykonywania określonej pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz pracodawcy do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.
Od innych umów o świadczenie usług (umowa o dzieło, umowa zlecenia) różni się w szczególności tym, że pracownik jest podporządkowany pracodawcy, który z kolei dostarcza pracownikowi niezbędnych środków i przedmiotów pracy, jak również zapewnia odpowiednie do wykonywania pracy pomieszczenie. Pracownik nie odpowiada za wynik pracy, jak ma to miejsce w umowie o dzieło, jest jedynie obowiązany do starannego wykonywania czynności, co upodabnia – dla odmiany - umowę o pracę do umowy zlecenia.
Umowa o pracę zostaje zawarta z momentem złożenia przez pracownika i pracodawcę zgodnych oświadczeń woli dotyczących jej istotnych postanowień. Powinna być zawarta na piśmie z wyraźnym określeniem rodzaju i warunków umowy.
W szczególności umowa o pracę powinna określać:
- rodzaj pracy i miejsce jej wykonywania,
- wynagrodzenie za pracę,
- termin rozpoczęcia pracy i czas jej trwania.
Ze względu na czas trwania rozróżnia się następujące rodzaje umów o pracę:
- na czas nie określony,
- na czas określony,
- na czas wykonania określonej pracy.
Każda z wymienionych umów może być poprzedzona zawarciem umowy o pracę na okres próbny nie przekraczający 3 miesięcy.
Umowa na czas nie określony jest umową o zatrudnienie „na stałe". Zostaje zawarta, jeśli postanowienie o stałym zatrudnieniu znajduje słowne sformułowanie w tekście umowy albo kiedy brak jest jakichkolwiek na ten temat ustaleń.
Umowa na okres próbny jest zawierana w celu sprawdzenia przydatności pracownika do określonej pracy.
Umowa na czas określony powinna zawierać końcową datę jej obowiązywania. Z nastaniem określonego terminu umowa wygasa.
Umowa na czas wykonania określonej pracy jest umową zawieraną na czas wykonywania określonych czynności (prac) i kończy się z chwilą, kiedy te prace rzeczywiście zostaną wykonane.