Napisz o podróży Leona Cieńkowskiego na lasy równikowe .
pirueta
Afryka (historia odkryć i podróży geograficznych), pierwsze wiadomości o Afryce posiadali Egipcjanie. Na początku III tysiąclecia p.n.e. dzięki egipskim wyprawom wojennym poznano część północno-wschodniej Afryki - brzegi Morza Czerwonego po Sudan, Etiopię i Somalię. Ekspedycje badawcze kierowano też w górę Nilu, docierając do jeziora Tana. Około 1500 p.n.e. na polecenie królowej Hatszepsut zorganizowano wyprawę do krainy Punt, obejmującej tereny dzisiejszego wschodniego Sudanu i Erytrei. W I tysiącleciu p.n.e. prymat w żegludze śródziemnomorskiej przejęli Fenicjanie, którzy od XV w. p.n.e. zakładali kolonie handlowe na północnych brzegach Afryki, m.in.: Tingis (obecnie Tanger), Utykę, Kartaginę. Ok. 595 p.n.e. z rozkazu faraona Necho II Fenicjanie po raz pierwszy opłynęli Afrykę z zachodu na wschód, od Morza Czerwonego przez Przylądek Dobrej Nadziei i Słupy Herkulesa (Cieśnina Gibraltarska).
Od VII w. p.n.e. na wybrzeżach Libii i Egiptu rozpoczęła się kolonizacja grecka (ok. 630 p.n.e. założono Cyrenę), dzięki której do Grecji dotarły pierwsze wiadomości o pustynnych obszarach Sahary. W VII i VI w. p.n.e. kupcy kartagińscy docierali przez Saharę do Nigru, a ok. 480 p.n.e. kartagiński żeglarz Hannon dopłynął do Zatoki Gwinejskiej (wybrzeża Kamerunu). Dalsze poznanie Afryki dokonywało się w wyniku podbojów i kolonizacji rzymskiej. Od I w. p.n.e. do I w. n.e. wysyłano ekspedycje docierające do Napaty, na północ od Meroe (Publiusz Petroniusz, 24-22 p.n.e.), oaz Fezzanu (Lucjusz Korneliusz Balbus, ok. 19. p.n.e.), Tibesti (oaza Bardai), Bahr al-Ghazal (centurioni Nerona, ok. 50 n.e.), okolic jeziora Czad (Juliusz Maternus, ok. 100 n.e.), a drogą morską do ujścia Senegalu (historyk grecki Polibiusz, ok. 145 p.n.e.). Stan wiedzy świata antycznego o Afryce zawierają przekazy Arystotelesa, Herodota, Strabona, Eratostenesa z Cyreny, Klaudiusza Ptolemeusza. Od VII w. trwał podbój Afryki przez Arabów, którzy w średniowieczu dostarczali gł. źródeł wiedzy o kontynencie afrykańskim.
W VIII w. żeglarze arabscy odkryli Komory, Kanał Mozambicki i Madagaskar. Najsłynniejszymi podróżnikami arabskim byli: Al-Idrisi (XII w.), Ibn Battuta (1325-1354 podróżował po Saharze, dotarł do Timbuktu oraz na Zanzibar) i Leon Afrykański (XVI w., poznał obszar dorzecza Nigru i Sudanu, z jego prac korzystano jeszcze w XVIII w.). Dzięki kontaktom z kupcami arabskimi genueńczycy 1312 odkryli część Wysp Kanaryjskich (wschód), a 1341 Portugalczycy cały archipelag. Odkrycia i podróże Europejczyków na większą skalę zaczęły się dopiero w XV w., kiedy z polecenia Henryka Żeglarza Portugalczycy podjęli wiele wypraw, podczas których poznawano zachodnie i wschodnie wybrzeża Afryki: 1434 G. Eannes dopłynął do przylądka Bojador, 1441 N. Tristăo i A. Gonçalves do Przylądka Białego, 1446 D. Diaz do Przylądka Zielonego, 1456 A. de Noli i A. Cadamosto dotarli na Wyspy Zielonego Przylądka, 1482-1483 D. Căo do ujścia rzeki Kongo, 1488 B. Diaz do Przylądka Dobrej Nadziei.
1497-1498 V. da Gama żeglując do Indii opłynął Afrykę od południa, docierając do Malindi (Kenia). 1487 P. Covilhăo wyruszył z Kairu i przez Morze Czerwone oraz Madagaskar przybył do Etiopii, w której przebywał 30 lat. Odkrywając nowe ziemie Portugalczycy zakładali faktorie handlowe, m.in. w: Mozambiku (1498), Sofali, Mombasie, Malindi (1505), Akrze (1515), Mogadiszu, Massaui (1520). W XVII w. powstały również kolonie holenderskie (Kapsztad,1610), angielskie i francuskie (gł. na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej). W XVII-XVIII w. nie podejmowano, poza nielicznymi wyprawami, większych podróży do wnętrza kontynentu. 1749-1754 Senegal i Gambię badał Francuz Adanson, 1768-1772 Anglik J. Bruce poszukiwał źródeł Nilu, docierając do Nubii, 1772-1775 Kraj Przylądkowy badali Szwedzi A. Sparrmann i K.P. von Thunberg. W latach 1773-1776 i 1785-1786 na Madagaskarze przebywał także M. Beniowski, Słowak z pochodzenia, szlachcic i podróżnik, konfederat barski. W czasie pierwszej podróży dowodził wyprawą francuską, podczas drugiej próbował podbić wyspę.
Przełomową datą w historii poznania Afryki był rok 1788 - założone wówczas Brytyjskie Towarzystwo Afrykańskie, wysyłając kolejne ekspedycje rozpoczęło systematyczne badania kontynentu afrykańskiego, przede wszystkim dorzeczy wielkich rzek: Nigru, Nilu, Zambezi i Konga, oraz Kotliny Środkowoafrykańskiej, Wielkiego Rowu Wschodnioafrykańskiego, Sahary i Sudanu. 1796 pierwsza wyprawa Szkota M. Parka ustaliła, że Niger i Senegal są różnymi rzekami. Badaniami dorzecza Nigru zajmowali się: 1797-1800 F.K. Hornemann, 1822-1824 ekspedycja H. Clappertona, D. Denhama i W. Oudneya (1823 odkryli jezioro Czad), 1825-1830 H. Clapperton i R. Lander ustalili cały bieg Nigru. Do Timbuktu dotarli: 1826 A.G. Laing (przez Saharę), 1828 R. Caillié, źródła Nigru odkryli 1879 M. Moustier i J. Zweifel. W poznaniu Sahary i Sudanu szczególne osiągnięcia mieli: H. Barth i J. Richardson (ekspedycje 1849-1855 do jeziora Czad i Timbuktu), G. Rohlfs (1865-67 wyprawa z Trypolisu przez Kukawę do Lagos, 1873-1879 badania Pustyni Libijskiej), G. Nachtigal (wyprawa 1869-1875 do Tibesti, na wyżyny Darfur, Kordofan, Wadaj i do Egiptu).
Zachodnią Saharę badali od 1857 H. Duveyrier, 1876 F. Foureau, 1883 Ch.E. de Foucauld, 1898 J. Tilho (później badał także wyżynę Ennedi i masyw Tibesti). Kolejnym obszarem objętym badaniami było dorzecze Nilu i jeziora Afryki Środkowej. 1761 pierwszy do katarakt na Nilu dotarł C. Niebuhr, 1770 J. Bruce odkrył źródła Nilu Błękitnego, 1848 J.L. Krapf, J. Rebmann i J. Erhardt dotarli do Kenii i odkryli Kilimandżaro, 1857-1858 R.F. Burton i J.H. Speke dotarli do jeziora Tanganika i Jeziora Wiktorii (1860-1862 Speke z J.A. Grantem odkryli wypływ Nilu z Jeziora Wiktorii), 1861 R. F. Burton zdobył szczyt Fako w masywie Kamerunu, 1861-1864 S. Baker dotarł do Jeziora Alberta i Wodospadów Murchisona, a E. Schnitzer (Emin Pasza) odkrył rzekę Semliki, łączącą Jezioro Edwarda z Jeziorem Wiktorii.
Do poznania południowych krańców kontynentu afrykańskiego przyczyniła się także rozpoczęta 1835 i trwająca do 1848 Wielka Wędrówka Burów (tzw. Wielki Trek) oraz powstałe 1843 w Afryce Południowej Przylądkowe Towarzystwo do Badania Afryki Środkowej. Wśród podróżników i odkrywców Afryki Południowej i Wschodniej należy wymienić D. Livingstone'a, który 1840-1873 badał m.in.: kotlinę Kalahari, bagna Makarikari (obecnie Makgadikgadi), Wodospady Wiktorii, odkrył jeziora: Ngami, Niasa, Mueru, Banguelu, rzeki Luapulę i Lualabę, ustalił bieg Zambezi, przeszedł w poprzek Afrykę Południową z zachodu na wschód. Livingstone został uznany za zaginionego, na jego poszukiwania wyruszyły liczne wyprawy.
Najsłynniejszą kierował H.M. Stanley (spotkał Livingstone'a 1871 nad jeziorem Tanganika), dokonując w jej trakcie nowych odkryć: 1874-1877 ostatecznie ustalił źródła Nilu, dotarł do rzek Lualaba i Kongo oraz do Oceanu Atlantyckiego, odkrył Jezioro Edwarda, 1887-1889 badał dorzecze Konga (wyprawa od Oceanu Atlantyckiego do Oceanu Indyjskiego, odkrycie Ruwenzori, jeziora Tumba i Leopolda II). W końcu XIX w. badania i podróże po Afryce kontynuowali m.in.: V.L. Cameron (1873-1875 przeszedł wszerz Afrykę, odkrył wypływ rzeki Lukuga z jeziora Tanganika), A. Grandidier (1865-1870 badał Madagaskar), P.S. de Brazza (1875 zbadał bieg rzeki Ogowe, 1876-1877 wytyczył dział wodny między Lualabą a Kongiem, 1880 założył stację naukową nad Kongiem), A. Serpa Pinto (1877-1879 badał Afrykę Połudnową, m.in. dorzecze Zambezi), H. von Wissmann (ekspedycje 1881-1882 i 1884-1885 do dorzecza Konga), J.B. Marchand (1896-1899 transkontynentalna wyprawa z Gabonu przez wyżynę Azande, Etiopię do Dżibuti), H. Meyer (1889 zdobył Kilimandżaro).
Organizowano też wiele wypraw o charakterze administracyjno-wojskowym, które również przyczyniały się do dalszego poznania nowych obszarów. W XX w. na terenie Afryki prowadzono wiele szczegółowych badań naukowych, a ekspedycje dotarły do ostatnich nie zbadanych obszarów wnętrza kontynentu i miejsc trudno dostępnych. Poza badaniami naukowymi do najważniejszych osiągnięć należą: zdobycie Ruwenzori (1906, L.A. di Savoia), odkrycie źródeł Zambezi (1906, Harding), pierwsza próba przebycia Sahary samochodem podjęta przez Francuzów (1917, udała się 1922-1923 za pomocą ciągników gąsienicowych na trasie Touggourt-Timbuktu), pierwszy lot z Londynu do Kapsztadu (1932). Od lat 70. XX w. na terenie Afryki prowadzone są liczne międzynarodowe, kompleksowe badania środowiska przyrodniczego, którym patronują różne instytucje naukowe, m.in. Światowy Fundusz na rzecz Przyrody, z którego inspiracji założono 1990 park narodowy Korup w Kamerunie, chroniący lasy tropikalne.
Badaniami objęto również strefę pustyń, gł. dzięki Konferencji Pustynnienia Ziem (UNCOD), powołanej 1977 przez ONZ, po katastrofalnej suszy w Sahelu w latach 60. bieżącego stulecia. Pod patronatem UNESCO trwają badania Afryki w ramach programu Człowiek i Biosfera (Man and Biosphere). W poznaniu Afryki wzięli udział także Polacy. Pierwszy opis Trypolitanii i Egiptu sporządził M.K. Radziwiłł (Sierotka), który 1582-1584 odbył podróż do Ziemi Świętej. Wzmianki o Afryce zamieścili też w relacjach ze swoich wypraw do Indii i Azji M. Boym i K. Pawłowski. Na przełomie XVIII i XIX w. Polacy zaczęli podróżować do Afryki Północnej w celach poznawczych - J. Potocki do Egiptu i Maroka, J. Drohojowski 1788-1791 do Egiptu. Specjalną misję wojskową spełniał 1840-1845 L.T. Bystrzonowski w Algierii, zapoznając się, na zlecenie księcia A.J. Czartoryskiego, z metodami walki powstańczej.
W XIX w. w Afryce przebywało wielu polskich badaczy, m.in.: 1875-1877 i 1879-1880 A. Rehman (w Afryce Południowej), 1882-1885 uczestnicy ekspedycji S.K. Szolc-Rogozińskiego: L. Janikowski, K. Tomczek, J. Hirschenfeld, W. Ostaszewski-Barański (wyprawiono się w głąb Kamerunu, badano dorzecze rzeki Mungo, odkryto góry Rumby, rzekę Memeh i Jezioro Słoniowe, zebrano cenne zbiory etnograficzne, Rogoziński i Janikowski weszli na najwyższy szczyt Kamerunu - Fako, 4070 m n.p.m.). 1887-1889 L. Janikowski prowadził dalsze badania w Kamerunie. Kraje Afryki Północnej badali: 1866-1867 ornitolog i zoolog W. Taczanowski, 1887-1888 botanik J. T. Rastafiński, 1889-1890 agronom i podróżnik J. Dybowski, który kierował także wyprawą 1891-1892 w okolice jeziora Czad i Konga Środkowego, w celu ratowania ekspedycji P. Crampela.
Badaniami Afryki Północno-Wschodniej zajmowali się: 1819-1820 orientalista J.J. Sękowski (Egipt, Nubia), 1847 botanik i protozoolog L. Cienkowski (wyprawa nad Nil Błękitny), lekarz i podróżnik I. Żagiell (prawdopodobnie dotarł do źródeł Nilu), 1847 zoolog A.S. Waga, 1888-1889 orientalista K.B. Załuski. Na uwagę zasługują także zbiory podróżnika A. Pisulińskiego, który 1884-1890 wraz z W. Jautzem i S. i K. Stebleckimi prowadził faktorię handlową nad rzeką Shire (obecnie Malawi), skąd odbywali podróże badawcze w dorzecze Zambezi. W XX w. w Afryce Środkowej światowej sławy badania prowadził 1884-1890 antropolog i etnolog J. Czekanowski.
Organizowane były także wyprawy: 1906 orientalisty i podróżnika K. Motylińskiego na Saharę i w masyw Ahaggar, 1909-1910 zoologa A.W. Jakubskiego do Afryki Wschodniej i Środkowej (pierwsze polskie wejście na Kilimandżaro), 1925 geografa L. Sawickiego i geologa M. Książkiewicza do Egiptu i Etiopii. 1934 odbyła się polska wyprawa alpinistyczna w góry Atlas, 1938-1939 wyprawa naukowa w Góry Księżycowe (masyw Ruwenzori) (E. Loth, T. Wiśniewski, T. Bernadzikiewicz, T.A. Pawłowski). Badania naukowe w Afryce w zakresie: geografii, geologii, antropologii, etnologii, archeologii, literatury, językoznawstwa, w okresie międzywojennym prowadzili m.in.: J. Czekalski, B. Malinowski, R. Stopa, K. Michałowski, Z. Smogorzewski, T. Smoleński, R. Zuber, H. Gordziałkowski. 1946-1948 badania antropologiczne w Afryce prowadził A. Waligórski. Od końca lat 50. w Egipcie i Nubii prowadzone są, rozpoczęte przez K. Michałowskiego, badania archeologiczne, w których uczestniczą m.in.: W. Godlewski, B. Żurawski, L. Krzyżaniak i S. Jakobielski
Od VII w. p.n.e. na wybrzeżach Libii i Egiptu rozpoczęła się kolonizacja grecka (ok. 630 p.n.e. założono Cyrenę), dzięki której do Grecji dotarły pierwsze wiadomości o pustynnych obszarach Sahary. W VII i VI w. p.n.e. kupcy kartagińscy docierali przez Saharę do Nigru, a ok. 480 p.n.e. kartagiński żeglarz Hannon dopłynął do Zatoki Gwinejskiej (wybrzeża Kamerunu). Dalsze poznanie Afryki dokonywało się w wyniku podbojów i kolonizacji rzymskiej. Od I w. p.n.e. do I w. n.e. wysyłano ekspedycje docierające do Napaty, na północ od Meroe (Publiusz Petroniusz, 24-22 p.n.e.), oaz Fezzanu (Lucjusz Korneliusz Balbus, ok. 19. p.n.e.), Tibesti (oaza Bardai), Bahr al-Ghazal (centurioni Nerona, ok. 50 n.e.), okolic jeziora Czad (Juliusz Maternus, ok. 100 n.e.), a drogą morską do ujścia Senegalu (historyk grecki Polibiusz, ok. 145 p.n.e.). Stan wiedzy świata antycznego o Afryce zawierają przekazy Arystotelesa, Herodota, Strabona, Eratostenesa z Cyreny, Klaudiusza Ptolemeusza. Od VII w. trwał podbój Afryki przez Arabów, którzy w średniowieczu dostarczali gł. źródeł wiedzy o kontynencie afrykańskim.
W VIII w. żeglarze arabscy odkryli Komory, Kanał Mozambicki i Madagaskar. Najsłynniejszymi podróżnikami arabskim byli: Al-Idrisi (XII w.), Ibn Battuta (1325-1354 podróżował po Saharze, dotarł do Timbuktu oraz na Zanzibar) i Leon Afrykański (XVI w., poznał obszar dorzecza Nigru i Sudanu, z jego prac korzystano jeszcze w XVIII w.). Dzięki kontaktom z kupcami arabskimi genueńczycy 1312 odkryli część Wysp Kanaryjskich (wschód), a 1341 Portugalczycy cały archipelag. Odkrycia i podróże Europejczyków na większą skalę zaczęły się dopiero w XV w., kiedy z polecenia Henryka Żeglarza Portugalczycy podjęli wiele wypraw, podczas których poznawano zachodnie i wschodnie wybrzeża Afryki: 1434 G. Eannes dopłynął do przylądka Bojador, 1441 N. Tristăo i A. Gonçalves do Przylądka Białego, 1446 D. Diaz do Przylądka Zielonego, 1456 A. de Noli i A. Cadamosto dotarli na Wyspy Zielonego Przylądka, 1482-1483 D. Căo do ujścia rzeki Kongo, 1488 B. Diaz do Przylądka Dobrej Nadziei.
1497-1498 V. da Gama żeglując do Indii opłynął Afrykę od południa, docierając do Malindi (Kenia). 1487 P. Covilhăo wyruszył z Kairu i przez Morze Czerwone oraz Madagaskar przybył do Etiopii, w której przebywał 30 lat. Odkrywając nowe ziemie Portugalczycy zakładali faktorie handlowe, m.in. w: Mozambiku (1498), Sofali, Mombasie, Malindi (1505), Akrze (1515), Mogadiszu, Massaui (1520). W XVII w. powstały również kolonie holenderskie (Kapsztad,1610), angielskie i francuskie (gł. na wybrzeżu Zatoki Gwinejskiej). W XVII-XVIII w. nie podejmowano, poza nielicznymi wyprawami, większych podróży do wnętrza kontynentu. 1749-1754 Senegal i Gambię badał Francuz Adanson, 1768-1772 Anglik J. Bruce poszukiwał źródeł Nilu, docierając do Nubii, 1772-1775 Kraj Przylądkowy badali Szwedzi A. Sparrmann i K.P. von Thunberg. W latach 1773-1776 i 1785-1786 na Madagaskarze przebywał także M. Beniowski, Słowak z pochodzenia, szlachcic i podróżnik, konfederat barski. W czasie pierwszej podróży dowodził wyprawą francuską, podczas drugiej próbował podbić wyspę.
Przełomową datą w historii poznania Afryki był rok 1788 - założone wówczas Brytyjskie Towarzystwo Afrykańskie, wysyłając kolejne ekspedycje rozpoczęło systematyczne badania kontynentu afrykańskiego, przede wszystkim dorzeczy wielkich rzek: Nigru, Nilu, Zambezi i Konga, oraz Kotliny Środkowoafrykańskiej, Wielkiego Rowu Wschodnioafrykańskiego, Sahary i Sudanu. 1796 pierwsza wyprawa Szkota M. Parka ustaliła, że Niger i Senegal są różnymi rzekami. Badaniami dorzecza Nigru zajmowali się: 1797-1800 F.K. Hornemann, 1822-1824 ekspedycja H. Clappertona, D. Denhama i W. Oudneya (1823 odkryli jezioro Czad), 1825-1830 H. Clapperton i R. Lander ustalili cały bieg Nigru. Do Timbuktu dotarli: 1826 A.G. Laing (przez Saharę), 1828 R. Caillié, źródła Nigru odkryli 1879 M. Moustier i J. Zweifel. W poznaniu Sahary i Sudanu szczególne osiągnięcia mieli: H. Barth i J. Richardson (ekspedycje 1849-1855 do jeziora Czad i Timbuktu), G. Rohlfs (1865-67 wyprawa z Trypolisu przez Kukawę do Lagos, 1873-1879 badania Pustyni Libijskiej), G. Nachtigal (wyprawa 1869-1875 do Tibesti, na wyżyny Darfur, Kordofan, Wadaj i do Egiptu).
Zachodnią Saharę badali od 1857 H. Duveyrier, 1876 F. Foureau, 1883 Ch.E. de Foucauld, 1898 J. Tilho (później badał także wyżynę Ennedi i masyw Tibesti). Kolejnym obszarem objętym badaniami było dorzecze Nilu i jeziora Afryki Środkowej. 1761 pierwszy do katarakt na Nilu dotarł C. Niebuhr, 1770 J. Bruce odkrył źródła Nilu Błękitnego, 1848 J.L. Krapf, J. Rebmann i J. Erhardt dotarli do Kenii i odkryli Kilimandżaro, 1857-1858 R.F. Burton i J.H. Speke dotarli do jeziora Tanganika i Jeziora Wiktorii (1860-1862 Speke z J.A. Grantem odkryli wypływ Nilu z Jeziora Wiktorii), 1861 R. F. Burton zdobył szczyt Fako w masywie Kamerunu, 1861-1864 S. Baker dotarł do Jeziora Alberta i Wodospadów Murchisona, a E. Schnitzer (Emin Pasza) odkrył rzekę Semliki, łączącą Jezioro Edwarda z Jeziorem Wiktorii.
Do poznania południowych krańców kontynentu afrykańskiego przyczyniła się także rozpoczęta 1835 i trwająca do 1848 Wielka Wędrówka Burów (tzw. Wielki Trek) oraz powstałe 1843 w Afryce Południowej Przylądkowe Towarzystwo do Badania Afryki Środkowej. Wśród podróżników i odkrywców Afryki Południowej i Wschodniej należy wymienić D. Livingstone'a, który 1840-1873 badał m.in.: kotlinę Kalahari, bagna Makarikari (obecnie Makgadikgadi), Wodospady Wiktorii, odkrył jeziora: Ngami, Niasa, Mueru, Banguelu, rzeki Luapulę i Lualabę, ustalił bieg Zambezi, przeszedł w poprzek Afrykę Południową z zachodu na wschód. Livingstone został uznany za zaginionego, na jego poszukiwania wyruszyły liczne wyprawy.
Najsłynniejszą kierował H.M. Stanley (spotkał Livingstone'a 1871 nad jeziorem Tanganika), dokonując w jej trakcie nowych odkryć: 1874-1877 ostatecznie ustalił źródła Nilu, dotarł do rzek Lualaba i Kongo oraz do Oceanu Atlantyckiego, odkrył Jezioro Edwarda, 1887-1889 badał dorzecze Konga (wyprawa od Oceanu Atlantyckiego do Oceanu Indyjskiego, odkrycie Ruwenzori, jeziora Tumba i Leopolda II). W końcu XIX w. badania i podróże po Afryce kontynuowali m.in.: V.L. Cameron (1873-1875 przeszedł wszerz Afrykę, odkrył wypływ rzeki Lukuga z jeziora Tanganika), A. Grandidier (1865-1870 badał Madagaskar), P.S. de Brazza (1875 zbadał bieg rzeki Ogowe, 1876-1877 wytyczył dział wodny między Lualabą a Kongiem, 1880 założył stację naukową nad Kongiem), A. Serpa Pinto (1877-1879 badał Afrykę Połudnową, m.in. dorzecze Zambezi), H. von Wissmann (ekspedycje 1881-1882 i 1884-1885 do dorzecza Konga), J.B. Marchand (1896-1899 transkontynentalna wyprawa z Gabonu przez wyżynę Azande, Etiopię do Dżibuti), H. Meyer (1889 zdobył Kilimandżaro).
Organizowano też wiele wypraw o charakterze administracyjno-wojskowym, które również przyczyniały się do dalszego poznania nowych obszarów. W XX w. na terenie Afryki prowadzono wiele szczegółowych badań naukowych, a ekspedycje dotarły do ostatnich nie zbadanych obszarów wnętrza kontynentu i miejsc trudno dostępnych. Poza badaniami naukowymi do najważniejszych osiągnięć należą: zdobycie Ruwenzori (1906, L.A. di Savoia), odkrycie źródeł Zambezi (1906, Harding), pierwsza próba przebycia Sahary samochodem podjęta przez Francuzów (1917, udała się 1922-1923 za pomocą ciągników gąsienicowych na trasie Touggourt-Timbuktu), pierwszy lot z Londynu do Kapsztadu (1932). Od lat 70. XX w. na terenie Afryki prowadzone są liczne międzynarodowe, kompleksowe badania środowiska przyrodniczego, którym patronują różne instytucje naukowe, m.in. Światowy Fundusz na rzecz Przyrody, z którego inspiracji założono 1990 park narodowy Korup w Kamerunie, chroniący lasy tropikalne.
Badaniami objęto również strefę pustyń, gł. dzięki Konferencji Pustynnienia Ziem (UNCOD), powołanej 1977 przez ONZ, po katastrofalnej suszy w Sahelu w latach 60. bieżącego stulecia. Pod patronatem UNESCO trwają badania Afryki w ramach programu Człowiek i Biosfera (Man and Biosphere). W poznaniu Afryki wzięli udział także Polacy. Pierwszy opis Trypolitanii i Egiptu sporządził M.K. Radziwiłł (Sierotka), który 1582-1584 odbył podróż do Ziemi Świętej. Wzmianki o Afryce zamieścili też w relacjach ze swoich wypraw do Indii i Azji M. Boym i K. Pawłowski. Na przełomie XVIII i XIX w. Polacy zaczęli podróżować do Afryki Północnej w celach poznawczych - J. Potocki do Egiptu i Maroka, J. Drohojowski 1788-1791 do Egiptu. Specjalną misję wojskową spełniał 1840-1845 L.T. Bystrzonowski w Algierii, zapoznając się, na zlecenie księcia A.J. Czartoryskiego, z metodami walki powstańczej.
W XIX w. w Afryce przebywało wielu polskich badaczy, m.in.: 1875-1877 i 1879-1880 A. Rehman (w Afryce Południowej), 1882-1885 uczestnicy ekspedycji S.K. Szolc-Rogozińskiego: L. Janikowski, K. Tomczek, J. Hirschenfeld, W. Ostaszewski-Barański (wyprawiono się w głąb Kamerunu, badano dorzecze rzeki Mungo, odkryto góry Rumby, rzekę Memeh i Jezioro Słoniowe, zebrano cenne zbiory etnograficzne, Rogoziński i Janikowski weszli na najwyższy szczyt Kamerunu - Fako, 4070 m n.p.m.). 1887-1889 L. Janikowski prowadził dalsze badania w Kamerunie. Kraje Afryki Północnej badali: 1866-1867 ornitolog i zoolog W. Taczanowski, 1887-1888 botanik J. T. Rastafiński, 1889-1890 agronom i podróżnik J. Dybowski, który kierował także wyprawą 1891-1892 w okolice jeziora Czad i Konga Środkowego, w celu ratowania ekspedycji P. Crampela.
Badaniami Afryki Północno-Wschodniej zajmowali się: 1819-1820 orientalista J.J. Sękowski (Egipt, Nubia), 1847 botanik i protozoolog L. Cienkowski (wyprawa nad Nil Błękitny), lekarz i podróżnik I. Żagiell (prawdopodobnie dotarł do źródeł Nilu), 1847 zoolog A.S. Waga, 1888-1889 orientalista K.B. Załuski. Na uwagę zasługują także zbiory podróżnika A. Pisulińskiego, który 1884-1890 wraz z W. Jautzem i S. i K. Stebleckimi prowadził faktorię handlową nad rzeką Shire (obecnie Malawi), skąd odbywali podróże badawcze w dorzecze Zambezi. W XX w. w Afryce Środkowej światowej sławy badania prowadził 1884-1890 antropolog i etnolog J. Czekanowski.
Organizowane były także wyprawy: 1906 orientalisty i podróżnika K. Motylińskiego na Saharę i w masyw Ahaggar, 1909-1910 zoologa A.W. Jakubskiego do Afryki Wschodniej i Środkowej (pierwsze polskie wejście na Kilimandżaro), 1925 geografa L. Sawickiego i geologa M. Książkiewicza do Egiptu i Etiopii. 1934 odbyła się polska wyprawa alpinistyczna w góry Atlas, 1938-1939 wyprawa naukowa w Góry Księżycowe (masyw Ruwenzori) (E. Loth, T. Wiśniewski, T. Bernadzikiewicz, T.A. Pawłowski). Badania naukowe w Afryce w zakresie: geografii, geologii, antropologii, etnologii, archeologii, literatury, językoznawstwa, w okresie międzywojennym prowadzili m.in.: J. Czekalski, B. Malinowski, R. Stopa, K. Michałowski, Z. Smogorzewski, T. Smoleński, R. Zuber, H. Gordziałkowski. 1946-1948 badania antropologiczne w Afryce prowadził A. Waligórski. Od końca lat 50. w Egipcie i Nubii prowadzone są, rozpoczęte przez K. Michałowskiego, badania archeologiczne, w których uczestniczą m.in.: W. Godlewski, B. Żurawski, L. Krzyżaniak i S. Jakobielski