Napisz notkę piotra aragońskiego do leksykonu znakomitych władców.
weronika145 [ ANDORA – LIECHTENSTEIN – LUKSEMBURG – MALTA – MONAKO – SAN MARINO ] pr. zbiorowa pod redakcją Józefa Łaptosa „Historia małych krajów Europy”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2002 Jedna z pozycji należących do klasycznej serii opracowań historii poszczególnych krajów. „Historia małych krajów Europy” należy do nielicznych (jeżeli nie jest jedyną) prac poświęconych europejskim „liliputom”. W odróżnieniu od wielu wcześniejszych pozycji serii tu opis dziejów poszczególnych państw doprowadzono do czasów nam współczesnych.
[ ANDORA – LIECHTENSTEIN – LUKSEMBURG – MALTA – MONAKO – SAN MARINO ] pr. zbiorowa pod redakcją Józefa Łaptosa „Historia małych krajów Europy”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2002 1 Ossolineum, Wrocław 2002
Każdemu państwu poświęcono wyodrębnioną część książki, w porządku alfabetycznym. Wszystkie rozpoczyna charakterystyka położenia geograficznego. Następnie autorzy przedstawiali dzieje tego regionu, państwowości, władców – aż po charakterystykę bieżącej sytuacji w danym państewku.
Otwiera więc historia Andory, pióra Danuty Kucały, w porównaniu do innych części opracowania – stosunkowo krótka. Obok danych geograficznych, autorka już na pierwszych stronach streszcza najistotniejsze elementy współczesnych realiów gospodarczo-politycznych oraz kluczowe daty historyczne. Potem następuje pogłębiony zarys dziejów Andory od kilku tysiącleci wstecz po wczesne średniowiecze i narodziny państwowości ok. IX w. (opis tego burzliwego okresu dokumentuje zarówno fakty historyczne, ślady tej epoki w zachowanych dokumentach, jak i zabytki, które przetrwały do czasów dzisiejszych). W kolejnych częściach opracowania znajdziemy informacje o okresie schyłkowego średniowiecza oraz dziejach nowożytnych, kiedy to tworzyły się zręby narodowej specyfiki Andory – charakteryzujące ten kraj po dziś dzień.
Burzliwy XIX w. odznaczył się przemieszaniem wpływów potężnych sąsiadów – Francji i Hiszpanii. Sytuacja w obu tych krajach nie pozostawała bez wpływu na rozwój Andory, a była to przecież – w pierwszych latach XIX w. epoka wojen napoleońskich. XIX. stulecie zaznaczyło się również konfliktem wewnętrznym między zwolennikami reform, a konserwatystami. Spory trwały właściwie do progu lat 30. XX wieku, ale to one wyznaczyły pewne ramy systemu władzy, które wciąż obowiązują w Andorze. Jednocześnie, u progu XX w. Andora zaczęła się usamodzielniać i rozwijać własną tożsamość narodową i samodzielną politykę.
Najszerzej opisany przez autorkę okres historii Andory to lata II wojny światowej i powojenna historia kraju doprowadzona do końca lat 90. Był to okres największych zmian – od wprowadzenia powszechnych wyborów i gwałtownej modernizacji, po okres niemalże nieustannej, powojennej, koniunktury. Napędzała ją gospodarka, turystyka, lokalny przemysł (zwłaszcza tytoniowy). Na początku lat 80. ukonstytuował się pierwszy rząd – to kolejna cezura w dziejach Andory, oto właściwie na naszych oczach w przeszłość zaczął odchodzić pielęgnowany od średniowiecza system rządów, a ta niewielka pirenejska dolina zaczęła zyskiwać uznanie międzynarodowe. W 1993 r. Andora została 184. członkiem ONZ. Państwo to nadal uchodzi za “raj podatkowy” (pomimo wprowadzenia, pod naciskiem UE, pewnych obciążeń fiskalnych) i za jeden z najważniejszych punktów na szlaku przemytu wyrobów tytoniowych.
Obszerniej opisana została historia Liechtensteinu (autorstwa Andrzeja Jureczko oraz Ewy Wac). Zasadniczą treść, jak w każdym z kolejnych opracowań, poprzedza opis warunków geograficznych kraju. W pierwszym rozdziale poświęconym dziejom Liechtensteinu skondensowane zostały informacje dotyczące tego regionu począwszy od trzeciego tysiąclecia p.n.e. po ukształtowanie się księstwa w XVI-XVII w. Autorzy opisują też losy i koneksje austriackiego rodu Liechtensteinów.
Kolejne stulecia, znaczone ogólnoeuropejskimi konfliktami, nie ominęły Liechtensteinu. Było to poniekąd naturalne – ze względu na położenie księstwa, ale i polityczną przynależność (jako 343. państwo Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, potem członek Związku Reńskiego i Związku Niemieckiego). W czasie wojen napoleońskich i na terytorium księstwa toczono boje. Zarazem próg XIX w. jest okresem istotnym dla historii Liechtensteinu – u władzy znalazł się książę Jan I, który jako pierwszy władca zainteresował się rozwojem i modernizacją podległego mu terytorium. W ramach półwiecza w obrębie Związku Niemieckiego Liechtenstein stawał się coraz bardziej spójnym i świadomym swej tożsamości organizmem politycznym (w 1818 r. uchwalono pierwszą konstytucję księstwa, choć oczywiście oddawała ona pełnię władzy książętom). Po śmierci Jana I w 1836 r., jego syn książę Alojzy II przeprowadził Liechtenstein przez burzliwe czasy Wiosny Ludów i niepokojów – tak w państwach niemieckich, jak i całej Europie. Księstwo stało się oazą spokoju, dobrobytu i absolutnej władzy swych władców... A syn Alojzego – Jan II – podtrzymał przyjęte przez antenatów linie polityki.
Epoka Jana II, panującego do 1929 r. i nazywanego “Dobrym”, zagwarantowała księstwu długi okres prosperity. Zawarto układ celny z Austrią, w 1862 r. uchwalono nową konstytucję (zawarte w niej zasady przetrwały bez większych zmian ponad pół wieku), zaś wojna prusko-austriacka w znikomym stopniu odbiła się na mieszkańcach Liechtenteinu.
W drugiej połowie XIX w. Liechtenstein był związany z Austro-Węgrami. Był to również okres zmian społecznych i ekonomicznych, a także rozwoju nauki – nie bez znaczenia dla dalszych losów państewka. Pomimo dramatycznej sytuacji gospodarczej oraz wyhamowania reform, co było spowodowane wybuchem i krwawym przebiegiem I wojny światowej (oraz zniknięciem z map Austro-Węgier) oraz będącego konsekwencją tych wydarzeń rewolucyjnego wrzenia w księstwie – ród Liechtensteinów ostał się przy władzy. Zaproponowane przez Jana II zmiany, których kwintesencją była konstytucja z 1921 r., na nowo określiły rzeczywistość polityczną, społeczną i ekonomiczną. Nie bez znaczenia były tu również coraz mocniejsze związki ze Szwajcarią, dla której nadchodziły doskonałe czasy. Księstwo cieszyło się niekwestionowanym uznaniem społeczności międzynarodowej i aspirowało do członkostwa w Lidze Narodów. Jednak widoczna już wówczas zależność od Szwajcarii spowodowała, że plany Jana II utknęły w martwym punkcie. Wkrótce miano ponownie rozważać kwestię, czy Liechtenstein jest jeszcze suwerennym podmiotem stosunków międzynarodowych czy swoistym protektoratem Szwajcarii.
W przeddzień II wojny światowej sytuacja księstwa była nie najlepsza, a przygotowania wojenne w całej Europie nie sprzyjały wyjściu z dołka. Zadeklarowana podczas II wojny światowej neutralność pozwoliła jednak ustrzec się zniszczeń wojennych. Dzięki temu okres powojenny stał się w dziejach księstwa kolejnym okresem wzrostu. W obszernym fragmencie opracowania autorzy charakteryzują sytuację w Liechtensteinie w okresie powojennym, dzieląc materiał wedle zagadnień – stabilizacji sytuacji politycznej, pozycji na arenie międzynarodowej, aspektów gospodarczych, sfer – socjalnej, edukacyjnej, kulturalnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że współczesne dzieje księstwa autorzy zakończyli mniej więcej na przełomie lat 60. i 70.
Kolejna część pracy – autorstwa Józefa Łaptosa – poświęcona jest dziejom Luksemburga. Sami Luksemburczycy wywodzą historię swego państwa od 963 r., choć jest to data przybliżona, o bardziej symbolicznym niźli odnoszącym się do początku rzeczywistej państwowości wymiarze.
Autor z kolei zaczyna śladów pierwszych ludzi na terenie dzisiejszego Luksemburga, datowanych na ok. 5200-5100 r. p.n.e. W pierwszym fragmencie opracowania streszczono starożytną i wczesnośredniowieczną epokę w dziejach tych ziem – od plemion, przez przemarsze legionów rzymskich, po najazdy plemion germańskich, dynastię merowińską i Karolingów.
“W Niedzielę Palmową 963 r. Zygfryd [z tzw. rodziny ardeńskiej, wywodzącej swe korzenie od Karolingów] podpisał umowę o wymianie ziem z opactwem benedyktyńskim Saint-Maximin (w Trewirze) za ziemie usytuowane w Feulen k. Echternach i otrzymał zamek zbudowany na skalistym cyplu nad rzeką Alzette” – pisze autor. Oto powstał Luksemburg (w wolnym tłumaczeniu – “mały zamek”). A zarazem Dom Luksemburgów.
Zarówno Zygfryd, jak i kolejni jego potomkowie, mieli znaczącą pozycję i wpływy sięgające daleko poza granice zakupionego majątku. Niemniej wszyscy oni poświęcali swój czas i uwagę Luksemburgowi – na równi np. z tronem bawarskim czy Lotaryngią. Z czasem, wygrywając wszelkie możliwe rozgrywki znaczenie – i terytorium – Luksemburga rozrastały się. Były to czasy konfliktu cesarstwa z papiestwem, stąd też możliwości nie brakowało.
Fortuna kołem się toczy – po spadku wpływów w XIII w., XIV w. był “stuleciem Luksemburga”. Wpływy rodu sięgały na tyle daleko, że u progu XIV. stulecia Henryk Blondel był o krok od sięgnięcia po koronę cesarstwa – a właściwie koronacja miała nawet miejsce, tyle że z pominięciem pewnych istotnych elementów, zaś wkrótce później Henryk zginął w potyczce na włoskiej ziemi... Jednak potęgę rodu miał zbudować jego syn – Jan Luksemburski (nazywany też Ślepym lub Czeskim). Odtąd Luksemburczycy na stałe zadomowili się na europejskich tronach, a “ojcowizna” poszła w zapomnienie. Po wygaśnięciu dynastii w XV w. miała pójść pod rządy “obcych” rodów.
Luksemburg znajdował się w orbitach wpływów Hiszpanii, Niderlandów, Francji. W XVIII w. z kolei o polityce Luksemburga decydowała Austria. Napoleon, rzucając Austriaków na kolana, zaprowadził w księstwie własne porządki. Potem, po upadku cesarza, na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego, powstało Wielkie Księstwo Luksemburga. Teoretycznie należało do konfederacji niemieckiej, praktycznie – jego władca, Wilhelm Orański, król Niderlandów – uczynił z Luksemburga XVIII prowincję swego królestwa. Pół wieku później, na przełomie lat 60. i 70. XIX w. Luksemburg uzyskał status państwa niepodległego. Zaczęło się “drugie życie” księstwa., zwłaszcza pod względem ekonomicznym.
I wojna światowa przetoczyła się przez księstwo, wywracając do góry nogami całą polityczną rzeczywistość państwa. Niemniej, w konsekwencji tych wydarzeń Luksemburg przyjął stałe – funkcjonujące po części do dnia dzisiejszego – zasady istnienia, w tym zdeptaną wkrótce przez III Rzeszę neutralność. Przy czym Wehrmacht, idąc po Belgię i Holandię, właściwie nawet nie zauważył, że po drodze “połknął” jeszcze księstwo luksemburskie. Luksemburczycy zaczęli od słania do Berlina wezwań do uszanowania ich niezależności. Z czasem, wraz z nasilającym się terrorem i całkowitym lekceważeniem petycji mieszkańców księstwa, sympatie odwróciły się całkowicie na rzecz aliantów. Wjeżdżające do księstwa oddziały amerykańskie witano z euforią nie mniejszą niż w Paryżu.
Stosunkowo sporą część opracowania autor przeznaczył na okres powojenny. W jego ramach zawarte zostały opisy wysiłków na rzecz odbudowy kraju, wyborów politycznych Luksemburczyków, otwarcia na Europę w polityce zagranicznej, procesów integracyjnych. Historia kraju została doprowadzona do przełomu lat 80.-90. XX wieku.
Warto nadmienić, że obszerne fragmenty pracy autor poświęcił sztuce luksemburskiej (czy szerzej kulturze oraz kręgom intelektualnym księstwa), jej rozwojowi i cechom charakterystycznym dla każdej omawianej epoki.
Najobszerniejsza część książki to historia Malty. W gruncie rzeczy nic dziwnego – wyspa ta miała barwną, burzliwą przeszłość, a i teraźniejszości Maltańczyków nie sposób odmówić swoistej egzotyki.
Autor tej części “Historii małych krajów Europy”, Mariusz Misztal, miał więc zadanie nieco uproszczone i z pewnością mógł zawrzeć w “swojej” części więcej informacji niż się tam znalazło. Jednak skondensowana forma wcale opracowaniu nie zaszkodziła.
Na początku oczywiście znalazły się podstawowe informacje – położenie, warunki geograficzne, klimatyczne, charakterystyka społeczeństwa i najstarsze ślady ludzkiej obecności na wyspie (ok. 3800-3600 p.n.e.). Autor przygląda się też starożytnej historii bardziej wnikliwie i skrupulatnie niż ma to miejsce w innych częściach pracy – zarówno okres dominacji Fenicjan, jak i późniejsze: Cesarstwa Rzymskiego i Bizancjum, a następnie arabski – zostały omówione bardziej dogłębnie (w sumie niemal czwarta część opracowania).
Jednak najskrupulatniej autor przyjrzał się średniowiecznej i nowożytnej historii wyspy. Wówczas to Malta przechodziła kolejno przez ręce Normanów, Genueńczyków, Szwabów, Andegawenów czy Domu Aragońskiego, by wreszcie dostać się pod rządy Zakonu Joannitów. Każda zmiana rządzących, oczywiście, nie przechodziła bez ważkich wydarzeń i gwałtownych wydarzeń. Stąd być może to właśnie średniowiecze było dla Malty okresem najistotniejszym, w którym wykuwały się zręby państowości. Ostateczną tożsamość – wraz z maltańskim krzyżem – przynieśli wyspie joannici.
Mariusz Misztal wprowadzając czytelnika w czasy rządów Zakonu Kawalerów Św. Jana poprzedza właściwą część tekstu krótkim zarysem historii Zakonu. Zakonnicy trafili na wyspę w 1530 r. i choć Malta wydawała się im prowincjonalnym zaściankiem (w każdym bądź razie w porównaniu do Akry czy Rodos, na które joannici “mieli ochotę”), dla wyspy był to czas rozkwitu – kto wie czy nie najbardziej dynamicznego w całych jej dziejach. Już w 1565 r. Maltańczycy musieli stanąć pod bronią, by odeprzeć najazd wojsk sułtana Sulejmana Wspaniałego. Kilkumiesięczne oblężenie obfitowało w zwroty akcji, grę dyplomacji europejskiej i doniosłe konsekwencje – wcale nie ustępując legendarnemu oblężeniu Konstantynopola.
Ruszyły prace nad budową miasta Valetta (od La Valetty, wielkiego mistrza Zakonu). Odparcie tureckiej inwazji umocniło joannitów i utwierdziło wyspiarzy w poczuciu bezpieczeństwa. Rozpoczął się okres rozwoju Malty. Politycznie był to okres konfliktu zakonu z centralnymi instytucjami kościelnymi, zainteresowania rządzących nauką, kulturalnie – czas artystów, zaliczających się dziś do kanonu maltańskiej sztuki, i rozkwitu architektury. Gospodarczo wyspa nadal pozostawała krajem rolniczym, choć powstawanie czy rozrastanie się miast i rzemiosła okrętowego sprawiały, że Malta stała się ważnym punktem na śródziemnomorskich szlakach handlowych. Względny dobrobyt, jaki zapanował na Malcie, sprawił, że pod rządami joannitów liczba ludności wyspy wzrosła pięciokrotnie – do 100 tys. osób.
Wielka Rewolucja Francuska zakończyła jednak okres rządów joannitów. Napoleon Bonaparte na kilka lat wprowadził wojska francuskie i przejął pełnię władzy. W 1801 r. zastąpili go jednak Brytyjczycy. Przeszło półtora wieku ich rządów było jednak czasem zastoju – nowa administracja miała problemy ze zrozumieniem specyfiki wyspy i jej mieszkańców, o językowych trudnościach nie wspominając. Po kilku dekadach brytyjskiej dominacji doszło wręcz do “wojny językowej”, jak nazywano okres gwałtownych sporów, protestów ludności i kolejnych dyskryminujących maltański język edyktów administracji. A był to wyłącznie jeden z problemów Anglików.
Malta przetrwała jednak zarówno burze XIX w., jak i I wojnę światową. Dopiero II wojna światowa, ze względu na rozmach działań i specyficzną rolę wyspy w logistyce aliantów (“brytyjski lotniskowiec na Morzu Śródziemnym”), postawiła wyspiarzy przed realnym niebezpieczeństwem. Malta stała się celem nieustannych nalotów i ataków, ponadto wojska państw osi zablokowały możliwość dotarcia jakichkolwiek statków do portów. Przez długie miesiące wyspiarze walczyli na krawędzi swoich możliwości – dzięki nielicznym dostawom i pojedynczym jednostkom, którym udawało się przerwać blokadę. Dopiero upadek reżimu faszystowskiego we Włoszech pozwolił Maltańczykom odetchnąć.
Wykorzystując wdzięczność Brytyjczyków i dobrą koniunkturę międzynarodową, wyspiarze zaczęli myśleć o niepodległości. W 1962 r. udało im się uzyskać autonomię. Dwa lata później, 21 września 1964 r., Malta proklamowała niepodległość.
Autor doprowadza opowieść o historii Malty do przełomu lat 80. i 90. W osobnych “podrozdziałach” – poświęconych temu okresowi najnowszych dziejów kraju – charakteryzuje też zabiegi państwa o przyjęcie do UE, rolę i pozycję Kościoła w polityce i życiu Maltańczyków, sytuację w gospodarce, problemy demograficzne, a wreszcie życie kulturalne.
Historia Monako – pióra Andrzeja Macieja Brzezińskiego – należy do krótszych części książki. Zbudowana podobnie, jak poprzednie – począwszy od określenia warunków geograficznych i charakterystyki kraju oraz starożytnej przeszłości regionu, w którym leży Monako. Regionu – dodajmy – z dużo mniej barwną przeszłością niźli większość innych europejskich liliputów, co sprawia, że okres średniowieczny został tu przedstawiony na kilku stronach. Dopiero w późnym średniowieczu Skała Monako zaczęła zyskiwać samodzielność, a gdy pod koniec XIII w. uciekinier z Genui Franciszek Przebiegły podstępem zdobył twierdzę usytuowaną na Skale – zaczęła się historia dynastii Grimaldich w Monako (tak przynajmniej utrzymują jego mieszkańcy).
XIV w. był jednak epoką nie gasnących sporów i utarczek, rozgrywających się na niemal całej długości wybrzeża liguryjskiego (gdzie leży i Monako). Narastające konflikty przerodziły się z czasem w wojnę stuletnią, w której rodzina Grimaldich brała aktywny udział. Dla codzienności mieszkańców Skały konflikt ten nie miał jednak wielkiego znaczenia, wybuch wojny stuletniej przeniósł militarną konfrontację wgłąb kontynentu.
Mieszkańcy Monako cieszyli się wówczas wolnością od obciążeń podatkowych i powinności feudalnych, silnym parlamentem, wydajnym rolnictwem. Mimo że na przełomie XIV i XV w. władza niejednokrotnie przechodziła tu z rąk do rąk, zawsze – ostatecznie – powracała do rodu Grimaldich. Protektorat Genui został zastąpiony protektoratem Francji, co oceniono potem jako polityczny sukces. W następnych dziesięcioleciach Monako “zdryfowało” z wolna pod protektorat hiszpański, co skończyło się wkroczeniem 200 (!) żołnierzy hiszpańskich na teren Skały. Znów nastąpił okres lawirowania między mocarstwami i – w połowie XVII w. – powrót pod zwierzchnią władzę Francji.
Polityka lawirowania była dziedziczona przez kolejnych potomków rodu. Starali się oni unikać głębszego zaangażowania w działania Paryża, nierzadko prowadzące do konfrontacji militarnej. Nie zawsze było to możliwe lecz Monako mimo to jedynie marginalnie uczestniczyło w niespokojnej historii całego kontynentu. Dopiero Wielka Rewolucja Francuska i epoka wojen napoleońskich rzuciły Skałę na “głęboką wodę”. Księstwo i z tej opresji wyszło jednak zasadniczo nienaruszone.
Po klęsce Napoleona Francja musiała zrzec się swej zwierzchności nad Skałą. “Protektorem” Monako na prawie pół wieku stało się Królestwo Sardynii. Była to spokojniejsza epoka w dziejach Europy – książe Monako, Honoriusz V, mógł pomyśleć o rozwoju swych poddanych. Inwestowano w przemysł, badania naukowe, wprowadzono pierwsze rozwiązania socjalne. W 1848 r. ogłoszono konstytucję księstwa, jednak pozostała ona “martwą literą”...
W drugiej połowie XIX w. terytorium znajdujące się pod bezpośrednią władzą księcia skurczyło się do półtora kilometra kwadratowego, a liczba ludności – do 1200 osób. I stał się cud (gospodarczy) – Monako rozkwitło jako ośrodek turystyczny i raj podatkowy, gdzie zniesiono nie tylko podatki osobiste, ale i od opłat za majątki, ruchomości, patenty. Mieszkańców zwolniono od obowiązku służby wojskowej. Zaczęto przyciągać też hazardzistów. Monako ponownie wiązało się z Francją.
Wybuch I wojny światowej i “wielka smuta”, jaka zapanowała na całym kontynencie po jej zakończeniu, odbiły się negatywnie na kondycji księstwa. Nieliczni mieli ochotę się bawić, gdy w pamięci żyły jeszcze obrazy spod Verdun i frontów wschodnich. Poza tym padały monarchie, rozpływały się fortuny, sytuacja polityczna była napięta... Turystów niby nie ubywało – przybywały ich wręcz rekordowe ilości – lecz całość gospodarki znalazła się w stagnacji. II wojna światowa również przeszła jakby obok. Byli nazistowscy kolaboranci, było antynazistowskie podziemie...
W listopadzie 1949 r. koronowano kolejnego księcia Monako – Rainiera III (tego samego, który w masowej świadomości zasłynął jako mąż Grace Kelly). Jego polityka zaczęła stopniowo “rozpędzać” Monako, choć nie była wolna od błędów. Lata jego panowania odznaczały się przede wszystkim dużą liczbą konfliktów z politykami księstwa, zawieszeniem konstytucji (z 1911 r.), sporami i prywatnymi dramatami książęcej pary. Dopiero lata 60. przyniosły przełamanie niekorzystnych trendów politycznych i gospodarczych. Do turystycznego i handlowego sektora dołączył niezwykle prężnie rozwijający się sektor finansowy.
Historia księstwa od ok. połowy XIX w. po dzień dzisiejszy została przez autora napisana najskrupulatniej – wiele miejsca zajmują tu nie tylko opisy przekształceń państwa i wydarzeń politycznych, ale też życia i postaci kolejnych władców Skały. Historia księstwa na skale została przez autora doprowadzona do 1997 r. – roku obchodów 700-lecia dynastii Grimaldich. Tekst został wzbogacony genealogią rodu Grimaldich, uwzględniającą jednak jedynie tych członków rodu, którzy rządzili (bądź współrządzili) księstwem.
Najkrótszy rozdział książki stanowi historia Republiki San Marino. Ta najstarsza w Europie republika parlamentarna (tradycyjnie przyjmuje się za jej początek datę – 301 r. p.n.e.!), o konstytucji zbudowanej ze zbieranych przez stulecia tradycyjnych, niezbyt uporządkowanych zasad, jest w skali kontynentu ewenementem wartym uwagi.
Autorka tej części opracowania, Aleksandra Pronińska, opis kraju zaczyna od określenia najważniejszych zasad ustrojowych i administracyjnych republiki. Opisuje również największe miasta San Marino. Następnie, w krótkich artykułach, przedstawia losy kraju w epoce starożytnej i średniowiecznej. W stronę suwerenności San Marino kierowało się jednak aż w XIV w., osiągając ją u schyłku XV w. W 1491 r. w nazwie państwa znalazło się Słowo “Republika”. Odtąd zaczęły się kilkusetletnie starania mieszkańców o utrzymanie niepodległości. A wpływy i władzę zmierzyć musieli się z Francuzami, Hiszpanami, Wenecjanami... Dopiero w XVIII. stuleciu doczekali się międzynarodowego uznania. Nie stałoby się tak zapewne, gdyby nie Napoleon, który uszanował wolę i władców San Marino.
Nadchodził jednak równie – a może nawet bardziej – burzliwy okres: czas jednoczenia Włoch. W 1849 r. dotarł tu nawet ścigany przez wrogów Garibaldi. Aby uchronić republikę od spustoszenia przez pościg, Garibaldi rozwiązał tu swój legion. Tak czy inaczej nie obyło się bez międzynarodowej awantury i otoczenia republiki przez Austriaków, żądających wydania wszystkich przebywających w San Marino obcokrajowców.
Włosi nie zapomnieli pomocy udzielonej przez San Marino. Po powstaniu niepodległego państwa włoskiego obie republiki utrzymywały przyjazne, dobrosąsiedzkie stosunki.
Na progu XX w. San Marino tkwiło w stagnacji gospodarczej, mimo politycznego ożywienia. Sytuacja ta trwała przez kilkadziesiąt lat. Jednocześnie, w ślad za swym sąsiadem, powstał i przejął władzę ruch faszystowski (upadł zresztą również w tym samym czasie, co we Włoszech – w 1943 r.).
Zwięzłe opracowanie dziejów tej republiki kończy króciutki półstronicowy zarys powojennej historii państwa. Pod tym względem rozdział ten odbiega na niekorzyść od pozostałych części pracy.
“Historia małych krajów Europy” wzbogacona jest o bibliografię poszczególnych rozdziałów pracy oraz indeksy nazwisk i nazw geograficznych.
Jest to jedno z pierwszych powszechnie dostępnych opracowań historii tych państw. Nieliczne inne prace dostępne są właściwie wyłącznie w uniwersyteckich bibliotekach. Praca ta z pewnością znajdzie się na półce każdego czytelnika zainteresowanego historią Europy – nie tylko tą dawną lecz i współczesną, gdyż nie sposób rozmawiać o współczesnej Europie i Unii Europejskiej (choćby o polityce podatkowej) bez zrozumienia i wiedzy o tych mikro-państwach.
(mj)
wersja do wydruku
POZOSTAŁE:
[ AFGANISTAN ] Ahmed Rashid „Talibowie. Wojujący islam, ropa naftowa i fundamentalizm w środkowej Azji” (Taliban: Islam, Oil and the New Game in Central Asia) Wydawnictwo Znak Kraków 2001 Legendarna już dzisiaj książka. Pierwsze wydanie ukazało się w 2000 r. lecz poza wąskimi grupami ekspertów i dziennikarzy zajmujących się Azją Środkową, przeszło bez echa. Sytuację zmieniły zamachy 11 września i amerykańska operacja w Afganistanie. Była to wówczas jedyna właściwie ogólnodostępna pozycja stanowiąca kompendium wiedzy o współczesnym Afganistanie i rządach talibów. Zjeżdżający do Afganistanu korespondenci wojenni (dziś wojna tu, jutro tam…) masowo wykupowali książkę Rashida w pakistańskich księgarniach. Zaczęto ją również tłumaczyć na kolejne języki – a wynikiem tego zainteresowania jest również polskie wydanie. Ahmed Rashid, pakistański dziennikarz – przez kilkanaście lat korespondent „Far Eastern Economic Review” oraz publicysta „Daily Telegraph”, „International Herald Tribune”, BBC World Service, współpracownik RFI i Radio Australia – Afganistanem zajmował się od początku lat 80. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Ana Tortajada „Zdławiony krzyk” Wydawnictwo Amber Sp. z o.o., Warszawa 2001 Relacja hiszpańskiej dziennikarki z podróży do Pakistanu i Afganistanu latem 2000 r. Autorka zajmuje się problematyką sytuacji kobiet na świecie – w tym przypadku skoncentrowała się na Afgankach. W książce sportretowane zostało środowisko afgańskich uchodźców w Pakistanie oraz kobiece „podziemie” w Afganistanie. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Antonio Giustozzi „Koran, kałasznikow i laptop. Rebelia neotalibów w Afganistanie”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009 Dogłębna analiza ruchu neotalibów – czyli odradzających się po upadku reżimu w 2001 r. afgańskich talibów. Pierwsza po polsku – i jedna z nielicznych w światowej literaturze – próba opisania odradzającej się rebelii afgańskich i pakistańskich fundamentalistów. Rebelii zupełnie odmiennej od tego, z czym mieliśmy do czynienia przed 11 września. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Asne Seierstad "Księgarz z Kabulu" Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2005 Jedna z najlepszych i literacko najpiękniejszych książek reporterskich o Afganistanie. Rodzinna saga, w której bez zbędnego patosu, zachwytów i ubolewań, opisano życie afgańskiej rodziny z Kabulu. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Jan Petrus „Afganistan. Zarys dziejów” Wiedza Powszechna, Warszawa 1987 Skondensowane kompendium wiedzy o dziejach Afganistanu. Spektrum dziejów od starożytności po dni poprzedzające radziecką interwencję. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Joanna Modrzejewska-Leśniewska „Talibowie” Wyższa Szkoła Humanistyczna Pułtusk 2001 Interesująca kompilacja faktograficzna o Afganistanie lat 1989-2001, a zwłaszcza o okresie rządów talibów. W pewnej mierze oparta na materiałach dostępnych w Internecie, raportach organizacji międzynarodowych, rocznikach. Ostatnia część pracy – dotycząca wydarzeń zachodzących jesienią 2001 r. – została wzbogacona obserwacjami autorki, przebywającej wówczas w Stanach Zjednoczonych. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Jolanta Sierakowska-Dyndo „Afganistan – narodziny republiki” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Waszawa 2002 Afganistan teoretycznie jest dziś republiką, choć niektórzy twierdzą, że nigdy nie będzie – gdyż Afgańczycy republikanizmu i idącej za nim demokracji w zachodnim rozumieniu nigdy nie zaakceptują. Jolanta Sierakowska-Dyndo opisała rozwój myśli republikańskiej w tym kraju i jego konsekwencje. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Jolanta Sierakowska-Dyndo „Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 1998 Pozycja o charakterze wybitnie naukowym. Autorka jest jedną z najwybitniejszych znawczyń Afganistanu oraz meandrów życia i myślenia jego mieszkańców. W tej pozycji skupiła się na poszukiwaniu i budowaniu z analizowanych „symboli, znaków i przekazów” wiedzy o tym, w jaki sposób myślą Afgańczycy. Co nie mniej ważne, książka jest też próbą przełożenia tytułowej „wyobraźni” na myślenie człowieka Zachodu – począwszy od wytłumaczenia niektórych zawiłości języków Afganistanu (zarówno używany na zachodzie kraju dari – odmiana języka perskiego – jak i dominujący na wschodzie pasztu, obejmują dziesiątki słów znaczeń wzajemnie nieprzetłumaczalnych), poprzez odmienne tradycje kultywowania religii, po wpływy polityczne. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Józef Żebrowski „Afganistan – wspomnienia wojenne” wydawnictwo „Jasieńczyk”, Białystok 1996 Wspomnienia Polaka służącego w szeregach Armii Czerwonej podczas wojny w Afganistanie. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Krzysztof Korzeniewski „Afganistan – gdzie regułą jest brak reguł”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006 Wbrew pozorom to nie zbiór reportaży, a raczej praktyczny przewodnik po historii, realiach i zagrożeniach czyhających na „obcych” w Afganistanie. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Krzysztof Mroziewicz „Kabul w okresie postu” Wydawnictwo Literackie Wydawnictwo „Myśl” Kraków 1990 Reportaże afgańskie Krzysztofa Mroziewicza z lat 80. Barwna, naszpikowana szczegółami i anegdotami reporterska opowieść ówczesnego korespondenta PAP w Azji. Dobra i dla specjalistów, i dla miłośników literatury faktu – choć trzeba też brać pod uwagę, że autor – mający olbrzymią wiedzę o problemach regionu – zwykł ze znawstwem żonglować nazwami dziesiątek ugrupowań, co dla osób niezorientowanych w realiach Afganistanu końca lat 80. może stanowić problem. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Piotr Balcerowicz „Afganistan. Historia – ludzie – polityka” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2001 „Reporterska” praca orientalisty związanego z Uniwersytetem Warszawskim, Piotra Balcerowicza. Autor kilkakrotnie odwiedził Afganistan, zaś podstawą materiału zebrango w książce stała się podróż odbyta latem 2001 r. na zaproszenie „ministerstwa spraw zagranicznych” Sojuszu Północnego. Książka ukazała się wkrótce później, znowuż – poniekąd na fali zainteresowania talibami po zamachach 11 września. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Radek Sikorski „Prochy świętych. Afganistan – czas wojny” (Dust of the Saints. A journey to Herat in time of war) Wydawnictwo Książkowe TWÓJ STYL Warszawa 2002 Afganistan czasu wojny z Armią Czerwoną. Autor – który wyjechał z Polski na początku lat 80. do Wielkiej Brytanii, a tam zaczął pracować m.in. jako korespondent wojenny w Angoli i Afganistanie (zdobywca pierwszej nagrody World Press Photo w kategorii zdjęć reporterskich) – opisuje własną podróż przez terytorium ogarniętego wojną Afganistanu. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Roger Willemsen „Podróż do Afganistanu”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007 Prosta opowieść o trudnej podróży – książka niemieckiego pisarza to reportaż z podróży przez Afganistan, od Kabulu po Kunduz. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Ryszard Piekarowicz „Cień Amanullaha” Książka i Wiedza 1984 Książka wydana w czasach apogeum wojny między afgańskim ruchem oporu a Armią Czerwoną. Stąd też nie należy się tu spodziewać nadmiernej wylewności dla mudżahedinów i krytyki działań ZSRR. Choć i – na szczęście – sam autor powstrzymał się od ideologicznych peanów na cześć Wielkiego Brata, a Afgańczyków opisuje z nutą sympatii. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Siba Shakib „Nad Afganistanem Bóg już tylko płacze. Historia Shirin-Gol” Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2002 Losy „przeciętnej” Afganki, miotanej przez zawirowania ostatniego, burzliwego ćwierćwiecza afgańskiej historii. >> więcej
[ AFGANISTAN ] Tom Carew „Dżihad! Tajna wojna w Afganistanie” Wydawnictwo Zysk i S-ka Poznań 2003 Tak wartka, że aż bliska beletrystyki opowieść o początkach wojny w Afganistanie. Niemniej jednak to literatura faktu – Tom Carew, były żołnierz SAS, był pierwszym zachodnim agentem (po dziś dzień takich jak on nazywa się oficjalnie doradcami lub instruktorami), który został przerzucony do Afganistanu, by wspierać mudżahedinów w walce z Rosjanami. I choć barwność opisów oraz biografii autora może być odbierana jako koloryzowanie relacji – nie sposób jednak odmówić tej książce reporterskiego zacięcia, walorów dokumentu i odbiegania od afgańskich realiów (konsultantem polskiego wydania był orientalista Bogusław R. Zagórski). >> więcej
[ AFGANISTAN ] Wojciech Jagielski „Modlitwa o deszcz” Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2002/2004 Jedna z najlepszych książek reporterskich ostatnich lat, pewna pozycja w kanonie polskiego reportażu. Autor, dziennikarz „Gazety Wyborczej”, połączył w niej olbrzymią wiedzę o Afganistanie, doświadczenia zebrane podczas podróży reporterskich po tym kraju, a wreszcie – talent literacki. >> więcej
[ AFRYKA – AIDS ] Adam Leszczyński „Naznaczeni. Afryka i AIDS” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2003 Wstrząsający reportaż – kontynent i choroba splecione w morderczym uścisku. Książka powstała po dwóch latach przygotowań i zbierania materiałów. Potem Leszczyński zwolnił się z pracy i wyjechał do Afryki. Zebrane w książce relacje są owocem tej podróży. Uzupełniają je zdjęcia Krzysztofa Miękusa oraz krótkie notki o charakterze popularno-naukowym autorstwa Sławomira Zagórskiego, szefa działu NAUKA „Gazety Wyborczej”. >> więcej
[ AFRYKA – SUDAN – ETIOPIA – ERYTREA – SOMALIA – DŻIBUTI ] Praca zbiorowa pod red. naukową J. Mantel-Niećko i M. Ząbka „Róg Afryki” Wydawnictwo TRIO Warszawa 1999 Właściwie pierwsza w Polsce i, jak dotąd, jedyna książka poświęcona najnowszej historii tego zakątka Afryki. Warta uwagi jako kompendium informacji o regionie, który od lat – zarazem budził pożądanie mocarstw ze względu na swoje strategiczne położenie, ale i od lat uwikłany jest w wewnętrzne konflikty, nie budzące specjalnego zainteresowania społeczności międzynarodowej. >> więcej
[ AFRYKA ] Klaus Brinkbäumer „Afrykańska odyseja”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009 Zapis podróży niemieckiego dziennikarza szlakami wiodącymi z Afryki Zachodniej do Europy. Barwny – i nierzadko wstrząsający – portret kolejnych miejsc i ludzi na szlaku współczesnych czarnych Odysów, którzy rozpaczliwie próbują przedrzeć się do Starego Świata. >> więcej
[ ALBANIA – GRECJA ] Gazmend Kapllani „Krótki podręcznik przekraczania granic”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009 Wspomnienia albańskiego publicysty i filozofa, który jako 24-latek wraz z grupą uchodźców z Albanii przedostał się do Grecji. Obrazki z życia niechcianego imigranta. >> więcej
[ ALBANIA ] Tadeusz Czekalski „Albania” Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2003 Historia Albanii w serii „Historia państw świata w XX wieku” - kolejna monografia o kraju, który dla olbrzymiej większości Polaków jest albo w ogóle anonimowy, albo pozostaje synonimem biedy. Dzieje tego kraju okazują się być historią tyleż jednak barwną, co tragiczną. Co gorsza, XX wiek upłynął tu pod znakiem kilku zaledwie nazwisk: Ahmed Zogu, Enver Hodża czy współcześni - Sali Berisha i Fatos Nano. Książka jest pierwszą na naszym rynku próbą całościowego ogarnięcia najnowszej historii Albańczyków. >> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA - KOLUMBIA ] Adam Elbanowski „Nowe Królestwo Grenady”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006 Historia podboju Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza terytorium dzisiejszej Kolumbii, i poszukiwań mitycznego Eldorado. Książka niesłychanie oryginalna pod względem formalnym. Autor oddaje w niej przede wszystkim głos dziejopisom sprzed setek lat. >> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA ] John Charles Chasteen „Ogień i krew. Historia Ameryki Łacińskiej”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007 Historia kontynentu południowoamerykańskiego w wersji skondensowanej. >> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA ] Robert Harvey „Libertadores. Bohaterowie Ameryki Łacińskiej” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004 Robert Harvey to dziennikarz „Daily Telegraph” i „The Economist”, jeden z najlepszych znawców świata latynoamerykańskiego. Jego książka to zbiór barwnych biografii kilku symbolicznych postaci, które wywalczyły krajom Ameryki Łacińskiej wolność i stały się żywymi do dnia dzisiejszego ikonami walki o niepodległość oraz ideału polityka. XIX-wieczni bohaterowie – Simon Bolivar, Francisco de Miranda, Jose de San Martin, Bernardo O’Higgins, Agustin de Iturbide i Pedro de Braganza – zostali opisani w sposób barwny lecz nie uciekający się do wymuszonej beletrystyki. Galerię postaci uzupełnia Thomas lord Cochrane. >> więcej
[ AMERYKA POŁUDNIOWA – KUBA – ARGENTYNA – BRAZYLIA – CHILE – KOLUMBIA – WENEZUELA – MEKSYK – PERU ] Artur Domosławski „Gorączka latynoamerykańska” Świat Książki, Warszawa 2004 Jedna z najlepszych wydanych ostatnio książek reporterskich. Jej autor jest korespondentem „Gazety Wyborczej” w Ameryce Łacińskiej. W „Gorączce latynoamerykańskiej” zebrał dziesiątki reportaży opublikowanych na łamach „Gazety”, notatki z rozmów i lektur, własne przemyślenia – i stworzył pierwszą od lat książkę o Ameryce Łacińskiej, która udanie oddaje specyfikę, historię i mentalność tego regionu. Tę książkę warto polecić właściwie wszystkim – nie tylko latynoamerykanistom, ale i ekonomistom, politologom, miłośnikom historii i dobrej literatury. >> więcej
[ AMERYKA ŚRODKOWA – BELIZE – GWATEMALA – HONDURAS – KOSTARYKA – NIKARAGUA – PANAMA ] Artur Gruszczak „Ameryka Środkowa”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007 Obszerny tom poświęcony XX-wiecznej historii państw Ameryki Środkowej. Druga w serii „Historia państwa świata XX wieku” po „Rogu Afryki” monografia, będąca zbiorczym portretem najnowszej historii regionu, a nie konkretnego państwa. >> więcej
[ ARABIA SAUDYJSKA ] Stephane Marchand „Arabia Saudyjska. Zagrożenie”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2004 Balansująca między reportażem, publicystyką i analizą praca francuskiego dziennikarza, opisująca tajniki życia społecznego i politycznego jednego z najważniejszych krajów muzułmańskich. >> więcej
[ AUSTRIA ] Martin Pollack „Dlaczego rozstrzelali Stanisławów”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009 Zbiór reportażów publikowanych przez Martina Pollacka w ciągu ostatnich prawie trzydziestu lat. Z pozoru większość tych tekstów w jakiś sposób nawiązuje do Austrii – w rzeczywistości jednak autor prowadzi nas przez historię i kraje całej Europy Środkowo-Wschodniej, tropiąc losy bohaterów, którzy w taki czy inny sposób padli ofiarą totalitaryzmów. >> więcej
[ AZERBEJDŻAN ] Tadeusz Świętochowski „Azerbejdżan”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2006 Pozycja z serii „Historia państw świata w XX wieku” – skondensowany pakiet wiedzy o jednym z kluczowych państw Azji Centralnej. >> więcej
[ AZJA ŚRODKOWA – KAZACHSTAN – KIRGISTAN – TADŻYKISTAN – TURKMENISTAN – UZBEKISTAN ] Ahmed Rashid „Dżihad. Narodziny wojującego islam w Azji Środkowej”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2003 Wnikliwa analiza współczesnego fundamentalizmu islamskiego w dawnych radzieckich republikach Azji Środkowej, napisana przez znanego pakistańskiego dziennikarza, Ahmeda Rashida.
>> więcej
[ AZJA ] Tiziano Terzani „W Azji”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009 Swoista kronika przemian społeczno-politycznych na Dalekim Wschodzie. Reportaże pisane od lat 60. do 90. z kilkunastu azjatyckich krajów, w tym miejsc rzadko dostępnych dla ludzi Zachodu, jak Birma, Kaszmir czy Korea Północna. Kawał świetnej literatury, a zarazem bogate źródło wiedzy o regionie. >> więcej
[ BAŁKANY – UKRAINA – ROSJA – KAUKAZ – TURCJA ] Charles King „Dzieje Morza Czarnego” Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006 Monografia poświęcona Morzu Czarnemu. Wyjątkowa pozycja przyjmująca za punkt odniesienia perspektywę akwenu morskiego i jego roli w polityce, historii oraz kulturze ludów czy też państw położonych na jego brzegach. Wywód poprowadzony został od starożytności po czasy dzisiejsze. >> więcej
[ BAŁKANY ] Barbara Jelavich „Historia Bałkanów. Wiek XVIII i XIX”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005 Pierwszy tom kompleksowej, szczegółowej historii Bałkanów i najważniejszych narodów tamtego regionu: Albańczyków, Bułgarów, Greków, Rumunów i wszystkich narodów, które miały w przyszłości wejść w skład Jugosławii. >> więcej
[ BAŁKANY ] Barbara Jelavich „Historia Bałkanów. Wiek XX”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005 Drugi tom historii Bałkanów i zamieszkujących ten region narodów. Szczegółowa, licząca sobie pół tysiąca stron analiza współczesnej historii „kotła bałkańskiego” doprowadzona do progu lat 80. >> więcej
[ BAŁKANY ] Bora Ćosić „Podróż na Alaskę”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008 Gorzkie rozliczenie z komunistyczną Jugosławią i jej elitami, obudowane anegdotami z życia bohemy tamtych czasów. >> więcej
[ BAŁKANY ] Ivan Čolović „Bałkany – terror kultury”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007 Wybór esejów z lat 1997-2004, w których znakomity serbski etnolog i analityk opisuje mechanizmy tworzenia i politycznego wykorzystywania mitów narodowych. >> więcej
[ BAŁKANY ] Maria Todorova „Bałkany wyobrażone”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008 Licząca sobie ponad pół tysiąca stron podróż przez historię Bałkanów, tamtejsze nacjonalizmy i kulturę. Jedna z najważniejszych pozycji na temat tego regionu, jakie ukazały się w Polsce. >> więcej
[ BELGIA ] Józef Łaptos „Belgia”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005 Pozycja z serii „Poznajemy Unię Europejską” – skondensowane kompendium wiedzy o najnowszej historii Belgii, jej bieżącej sytuacji, systemie politycznym, społeczeństwie, itp. >> więcej
[ BIAŁORUŚ – LITWA – UKRAINA – MOŁDAWIA – ROSJA ] Anne Applebaum „Między Wschodem a Zachodem. Przez pogranicza Europy”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2009 Wznowienie zbioru reportaży napisanych przez Anne Applebaum na początku lat 90. z okolic Pogranicza: krajów sąsiadujących z Polską, na terenie których mieszały się wpływy kultur Wschodu i Zachodu, wielka polityka i etniczne mniejszości. >> więcej
[ BIAŁORUŚ - ROSJA ] Adam Eberhardt „Gra pozorów. Stosunki rosyjsko-białoruskie 1991-2008”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008 Obszerna analiza relacji między Mińskiem a Moskwą w ciągu kilkunastu lat od rozpadu ZSRR po dzień dzisiejszy. >> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Artur Klinau „Mińsk. Przewodnik po Mieście Słońca”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008 Rozbudowany esej, będący przewodnikiem po mieście, historii, polityce i kulturze całej Białorusi. >> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Eugeniusz Mironowicz „Białoruś”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2007 Obszernie opracowana historia Białorusi w XX wieku. >> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Małgorzata Nocuń, Andrzej Brzeziecki „Białoruś – kartofle i dżinsy”, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2007 Reporterski opis kilkunastu lat zmagań rozproszonej białoruskiej opozycji z reżimem prezydenta Aleksandra Łukaszenki. >> więcej
[ BLISKI WSCHÓD – TERRORYZM ] Peter L. Bergen „Osama bin Laden. Portret z bliska”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007 Portret ikony terroryzmu i opowieść „o jego czasach”, zbudowana z opowieści ludzi, którzy spotkali przywódcę Al-Kaidy. Najlepsza spośród wydanych w Polsce książek o bin Ladenie. >> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Guy Sorman „Dzieci Rifa’y. Muzułmanie i nowoczesność”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007 Książkowy esej francuskiego intelektualisty, poświęcony modernizacji islamu i dostosowywaniu tej religii do potrzeb i wyzwań XXI w. >> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Stanisław Guliński "Całkiem Bliski Wschód", Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2008 Zbiór reportażów z jedenastu krajów muzułmańskich (w tym Bośni i Hercegowiny oraz Krymu). >> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Wiebke Walther „Historia literatury arabskiej”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 Historia literatury arabskiej – od tworzenia nazwisk, przez poezję, po prozę i dramat czasów współczesnych. >> więcej
[ BOLIWIA – NARKOBIZNES ] Urszula Ługowska „Boom kokainowy w Ameryce Łacińskiej. Casus Boliwii” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2002 Jedna z pierwszych publikacji książkowych w języku polskim służąca próbie diagnozy zjawiska narkobiznesu. Autorka specjalizuje się w problematyce iberoamerykańskiej, a problematyce boliwijskiego narkobiznesu poświęciła już jedną z wcześniejszych prac. >> więcej
[ BOŚNIA I HERCEGOWINA ] Emir Suljagić „Pocztówki z grobu”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007 Wspomnienia bośniackiego dziennikarza z ponad trzech lat oblężenia Srebrenicy oraz jego tragicznego, ludobójczego finału. >> więcej
[ BOŚNIA I HERCEGOWINA ] Praca zbiorowa pod red. Mateusza Gniazdowskiego „Europejski protektorat? Bośnia i Hercegowina w perspektywie środkowoeuropejskiej”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008 Zbiór tekstów napisanych przez ekspertów z różnych ośrodków w krajach środkowoeuropejskich, poświęcony polityce Europy – a właściwie jej porażce – wobec Bośni i Hercegowiny. Raczej pesymistyczna próba prognozy przyszłości tego kraju, wciąż nie potrafiącego zażegnać konfliktów, które doprowadziły tam do brutalnej wojny w latach 1992-1995. >> więcej
[ CHINY – AZJA ŚRODKOWA ] Peter Hopkirk „Obce diabły na Jedwabnym Szlaku. W poszukiwaniu zaginionych miast i skarbów w chińskiej części Azji Środkowej”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2008 Niezwykła opowieść o naukowej eksploracji chińskiego Turkiestanu, dziś znanego bardziej jako buntująca się, muzułmańska prowincja Xinjiang. Byłaby to świetna książka przygodowa, gdyby nie fakt, że to prawdziwa relacja z wypraw naukowych, jakie odbyły się w pierwszych trzech dekadach XX wieku. >> więcej
[ CHINY ] Anna Pawlak „Ogrody chińskie”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Konfucjusza w Krakowie, Polskie Stowarzyszenie Szuki Orientu, Warszawa 2009 Publikacja dla miłośników chińskiej kultury. Obszerna prezentacja kunsztu chińskiego ogrodnictwa. >> więcej
[ CHINY ] Fabienne Verdier „Pasażerka ciszy”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007 Wspomnienia francuskiej artystki i dyplomatki, która spędziła w Chinach dziesięć lat życia. >> więcej
[ CHINY ] Guy Sorman „Rok Koguta. O Chinach, rewolucji i demokracji”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006 Barwna mieszanka reportażu, eseju, analizy ekonomicznej i fragmentów najprzeróżniejszych publikacji – portret Chin u progu XXI wieku. >> więcej
[ CHINY ] Jakub Polit „Chiny” Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2004 XX-wieczna historia Chin w pigułce. Próba przedstawienia niezwykle burzliwej historii tego kraju na kilkuset stronach – od schyłku cesarstwa po przejęcie władzy przez Hu Jintao. Książka porządkująca wiedzę o Państwie Środka. Równolegle zaprezentowana jest tu historia Tajwanu – odkąd stał się on Republiką Chińską na Tajwanie, rządzoną przez Czang Kaj-szeka i jego spadkobierców z partii Kuomintang. >> więcej
[ CHINY ] Jonathan Fenby „Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi”, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2009 Najobszerniejsza i najbardziej dogłębna z monografii poświęconych historii współczesnych Chin dostępnych po polsku. Na dodatek umiejętnie i interesująco napisana. >> więcej
[ CHINY ] Marcin Jacoby „Powtórzenie i falsyfikat w malarstwie chińskim”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Konfucjusza w Krakowie, Polskie Stowarzyszenie Sztuki Orientu, Warszawa 2009 Praca inaugurująca nową serię wydawniczą pt. „Cywilizacja Państwa Środka”, poświęconą kulturze i sztuce Chin. Zawiera m.in. analizę kilkudziesięciu chińskich traktatów malarskich, charakteryzujących podejście tamtejszych artystów do kopii, stylizacji i falsyfikatów. >> więcej
[ CHINY ] Philip P. Pan „Z cienia Mao. Walka o duszę nowych Chin”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2009 Zbiór reportażów z Chin napisanych przez reportera „Washington Post”. Jedna z najciekawszych książek o Państwie Środka wydanych w ostatnich latach w Polsce. >> więcej
[ CHINY ] Pierre Picquart „Imperium chińskie. Historia i teraźniejszość chińskiej diaspory”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006 Praca poświęcona – jak wskazuje jej podtytuł – chińskiej diasporze na świecie. Autor, francuski politolog, specjalizuje się w tym temacie. Tu stworzył zwięzłą charakterystykę historii, obecnej sytuacji i wpływu diaspory chińskiej na współczesny świat. >> więcej
[ CHINY ] Rana Mitter „Gorzka rewolucja”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008 Książka poświęcona przełomowym zmianom, do jakich dochodziło w Chinach przez całe zeszłe stulecie. Wbrew pozorom w przeważającej mierze opowiada o wydarzeniach, do jakich doszło zanim jeszcze komuniści przejęli władzę w Państwie Środka. >> więcej
[ CHINY ] Redakcja naukowa prof. dr hab. Karin Tomala „Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000” Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Wydawnictwo TRIO Warszawa 2001 Przekrojowa, obszerna praca zbiorowa poświęcona Chinom „epoki” Deng Xiaopinga i nieco późniejszym. Mao Zedong, umierając wczesną jesienią 1976 r., nie przypuszczał zapewne, że transformacja jego państwa będzie tak szybka. Reformy Deng Xiaopinga doprowadziły w ciągu kilkunastu lat do diametralnych, wielkich przemian, które dla dziennikarzy pozostają wdzięcznym obiektem do opisywania, dla biznesmenów ery globalizacji „rajem na ziemi” zaś dla polityków intrygującą zagadką. Dzisiejsze Chiny nie pozwalają się jednoznacznie zaszufladkować. >> więcej
[ CHINY ] Redakcja naukowa prof. dr hab. Karin Tomala, doc. Dr hab. Krzysztof Gawlikowski „Chiny. Rozwój społeczeństwa i państwa na przełomie XX i XXI wieku” Instytut Studiów Politycznych PAN oraz Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2002 Kontynuacja i uzupełnienie omawianej na kolumnie KSIĄŻKI „Pulsu Świata” publikacji pt. „Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000”. Nie tak obszerna jak poprzednia, ale i nie mniej ciekawa. >> więcej
[ CHINY ] Waldemar J. Dziak, Jerzy Bayer „Mao. Zwycięstwa, nadzieje, klęski”, Instytut Studiów Politycznych PAN, Collegium Civitas, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007 Polityczna biografia chińskiego przywódcy i próba oceny jego dziedzictwa. Pozycja całkowicie niemal pomijająca prywatne życie twórcy komunistycznych Chin, a zarazem bardzo szczegółowo analizująca zarówno ideologię Mao, jak i politykę państwa pod jego rządami. Nie w całej rozciągłości jednak, a jedynie w kilku kluczowych okresach. >> więcej
[ CHINY ] Xiao Rundcrantz „Czerwona prokurator. Opowieść o przemocy, władzy i korupcji w Chinach”, Wydawnictwo Videograf II, Katowice 2008 Mroczna opowieść o kulisach chińskiego wymiaru sprawiedliwości. Wspomnienia młodej prawniczki, która przez niemal dziesięć lat – od końcówki lat 80. do 1998 roku – pracowała jako prokurator. >> więcej
[ CHINY ] Xue Xinran „Dobre kobiety z Chin. Głosy z ukrycia”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008 Zbiór reportaży, opowiadający o sytuacji kobiet w XX-wiecznych Chinach. Relacje z pierwszej ręki, zebrane przez autorkę, jednoznacznie pokazują, że Chinki znajdują się dziś w nie mniejszej opresji niż kobiety w biednych regionach Indii czy muzułmanki z konserwatywnych krajów islamskich. >> więcej
[ CYPR ] Przemysław Osiewicz „Pokojowa regulacja kwestii cypryjskiej. Aspekty prawne i polityczne”, Wydawnictwo MADO, Toruń 2008 Obszerne naukowe studium poświęcone konfliktowi cypryjskiemu, w szczegółowy sposób opisujące próby zażegnania sporów o podział tej śródziemnomorskiej wyspy. >> więcej
[ CYWILIZACJA – ABORCJA] Kazimiera Szczuka „Milczenie owieczek – rzecz o aborcji” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004 Bogato zdokumentowany esej – „głos w sporze o aborcję”. Poglądy autorki są doskonale znane, zresztą nawet niezorientowani czytelnicy zrozumieją zawarte w tytule przesłanie. Natomiast bez względu na to czy zgadzamy się, czy też nie, ze stanowiskiem autorki – „Milczenie owieczek” zawiera sporo informacji o zjawisku. >> więcej
[ CYWILIZACJA – CHRZEŚCIJAŃSTWO ] Jutta Seibert „Leksykon sztuki chrześcijańskiej”, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2007 Obszerna i zawierająca dziesiątki ilustracji publikacja popularnonaukowa, zawierająca zbiór haseł nie tylko z dziedziny sztuki, ale i szeroko pojętej kultury oraz historii chrześcijaństwa. >> więcej
[ CYWILIZACJA – ISLAM ] Gilles Kepel „Fitna: wojna w sercu islamu”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006 Książka znanego francuskiego eksperta w sprawach islamu, fundamentalizmu i Bliskiego Wschodu. Wywód prowadzący nas przez wydarzenia z ostatnich lat – od porażki porozumienia pokojowego z Oslo, przez rewolucję neokonserwatywną w USA, zamachy 11 września, inwazję na Irak, po diagnozę sytuacji w europejskich społecznościach muzułmańskich – zmierza do konkluzji: w świecie islamu toczy się wewnętrzna wojna, fitna. >> więcej
[ CYWILIZACJA – KONFLIKTY ] Krzysztof Kubiak „Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005 Rodzaj leksykonu wymienionych w tytule konfliktów zbrojnych na świecie A.D. 2004. Pozycja unikalna, gdyż obok powszechnie znanych, obecnych w mediach od lat, wojen autor odszukał i konflikty w najodleglejszych zakątkach świata, i konflikty w naszym bliskim sąsiedztwie. W obu przypadkach takie, o których nie mieliśmy dotąd pojęcia. >> więcej
[ CYWILIZACJA – KONFLIKTY ] Krzysztof Kubiak „Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007 Drugie, rozszerzone i zaktualizowane, wydanie przewodnika po najniebezpieczniejszych miejscach świata. >> więcej
[ CYWILIZACJA – NARKOTYKI ] Richard Davenport-Hines „Odurzeni. Historia narkotyków 1500-2000” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006 Obszerne dzieło poświęcone środkom odurzającym, a właściwie związkom narkotyków i kultur całego świata. Pięć wieków konsumpcji substancji odurzających zostało tu opisanych w erudycyjnym mega-eseju. >> więcej
[ CYWILIZACJA – POLITYKA – MEDIA ] Marek Ostrowski „Co nas obchodzi świat. Ściągawka na czas chaosu”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006 Zbiór esejów znanego publicysty, szefa działu zagranicznego tygodnika „Polityka”. Kilkadziesiąt tekstów poświęconych najważniejszym problemom współczesnego świata. >> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – ANTYSEMITYZM ] David I. Kertzer „Papieże a Żydzi. O roli Watykanu w rozwoju współczesnego antysemityzmu”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005 Kontrowersyjna praca o postawach Kościoła katolickiego wobec Żydów na przestrzeni XIX i XX w., obciążająca Watykan częściową odpowiedzialnością za Holocaust. >> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – KONFLIKTY ] „Wojna i przemoc w religiach świata”, Pr. Zbiorowa – wybór i opracowanie Adel Theodor Khoury, Ekkehard Grundmann, Hans-Peter Müller, Wydawnictwo Jedność i Wydawnictwo Herder, Kielce 2006 Zbiór sześciu tekstów, omawiających zagadnienie wojny w odniesieniu do pięciu największych religii świata – judaizmu, chrześcijaństwa, islamu, hinduizmu i buddyzmu. >> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – PRAWOSŁAWIE ] Elżbieta Przybył „Prawosławie”, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2006 Kompendium wiedzy o prawosławiu powstałe na bazie broszury tej samej autorki, wydanej w 2000 r. w serii „Krótko i węzłowato”. >> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA ] Benedykt XVI (jako kard. Joseph Ratzinger) „Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata”; Wydawnictwo Jedność & Wydawnictwo Herder, Kielce 2005 Wydana w 2003 r. praca papieża Benedykta XVI poświęcona relacjom między religiami i percepcji najważniejszych wartości w kontekście dialogu ekumenicznego. >> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA ] Karen Armstrong „W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005 Arcyciekawa książka jednej z najsłynniejszych obecnie specjalistek w dziedzinie religioznawstwa. Przewodnik po historii trzech największych monoteistycznych religii i wiwisekcja gniewu, jaki od czasu do czasu ogarnia wyznawców. >> więcej
[ CYWILIZACJA - RELIGIA ] George Weigel „Boży wybór”, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2006 Analiza sytuacji w Kościele katolickim po pierwszym roku pontyfikatu Benedykta XVI. Przyszłość, teraźniejszość i przeszłość Kościoła z domieszką biografii papieża. >> więcej
[ CYWILIZACJA - WOJNY ] Leszek S. Zakrzewski „Ethos rycerski w dawnej i współczesnej wojnie” Wydawnictwo TRIO Warszawa 2004 Próba odnalezienia w wojnach dawnych i współczesnych postaw i reguł etycznych. Autor poszukuje ich zarówno w konfliktach, które rozegrały się przed wiekami, jak i kodeksie bushido i postawie japońskich kamikaze, wojnach prowadzonych przez muzułmanów w oparciu o system etyczny Koranu, a wreszcie - nawet w wojnie w Kosowie, gdzie interwencję NATO określano przecież jako „moralną wojnę”. >> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Idee i ideologie we współczesnym świecie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 Leksykon ideologii politycznych oraz idei: od agraryzmu po wolność. >> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 Leksykon problemów współczesnego świata – pierwsza tego typu publikacja dostępna w polskich księgarniach, obejmująca cały wachlarz zagrożeń dla ludzkości. >> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Konflikty współczesnego świata”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008 Leksykon wiedzy o stanie bezpieczeństwa na świecie, konfliktach zbrojnych i zagrożeniach związanych z terroryzmem u progu XXI wieku. >> więcej
[ CYWILIZACJA ] Anna Czekanowska „Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec”, Wydawnictwo TRIO, Collegium Civitas, Warszawa 2008 Przekrojowa prezentacja tradycyjnych kultur muzycznych prawie całego świata, z uwzględnieniem całego kontekstu: od religii po szeroką rozumianą kulturę i strukturę społeczną. >> więcej
[ CYWILIZACJA ] Anthony Storr „Kolosy na glinianych nogach. Studium guru”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009 Znany brytyjski psychiatra przygląda się największym guru w historii ludzkości – i próbuje ocenić ich fenomen z naukowego punktu widzenia. Jego praca o
[ ANDORA – LIECHTENSTEIN – LUKSEMBURG – MALTA – MONAKO – SAN MARINO ] pr. zbiorowa pod redakcją Józefa Łaptosa „Historia małych krajów Europy”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2002
Jedna z pozycji należących do klasycznej serii opracowań historii poszczególnych krajów. „Historia małych krajów Europy” należy do nielicznych (jeżeli nie jest jedyną) prac poświęconych europejskim „liliputom”. W odróżnieniu od wielu wcześniejszych pozycji serii tu opis dziejów poszczególnych państw doprowadzono do czasów nam współczesnych.
[ ANDORA – LIECHTENSTEIN – LUKSEMBURG – MALTA – MONAKO – SAN MARINO ] pr. zbiorowa pod redakcją Józefa Łaptosa „Historia małych krajów Europy”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 2002 1
Ossolineum, Wrocław 2002
Każdemu państwu poświęcono wyodrębnioną część książki, w porządku alfabetycznym. Wszystkie rozpoczyna charakterystyka położenia geograficznego. Następnie autorzy przedstawiali dzieje tego regionu, państwowości, władców – aż po charakterystykę bieżącej sytuacji w danym państewku.
Otwiera więc historia Andory, pióra Danuty Kucały, w porównaniu do innych części opracowania – stosunkowo krótka. Obok danych geograficznych, autorka już na pierwszych stronach streszcza najistotniejsze elementy współczesnych realiów gospodarczo-politycznych oraz kluczowe daty historyczne. Potem następuje pogłębiony zarys dziejów Andory od kilku tysiącleci wstecz po wczesne średniowiecze i narodziny państwowości ok. IX w. (opis tego burzliwego okresu dokumentuje zarówno fakty historyczne, ślady tej epoki w zachowanych dokumentach, jak i zabytki, które przetrwały do czasów dzisiejszych). W kolejnych częściach opracowania znajdziemy informacje o okresie schyłkowego średniowiecza oraz dziejach nowożytnych, kiedy to tworzyły się zręby narodowej specyfiki Andory – charakteryzujące ten kraj po dziś dzień.
Burzliwy XIX w. odznaczył się przemieszaniem wpływów potężnych sąsiadów – Francji i Hiszpanii. Sytuacja w obu tych krajach nie pozostawała bez wpływu na rozwój Andory, a była to przecież – w pierwszych latach XIX w. epoka wojen napoleońskich. XIX. stulecie zaznaczyło się również konfliktem wewnętrznym między zwolennikami reform, a konserwatystami. Spory trwały właściwie do progu lat 30. XX wieku, ale to one wyznaczyły pewne ramy systemu władzy, które wciąż obowiązują w Andorze. Jednocześnie, u progu XX w. Andora zaczęła się usamodzielniać i rozwijać własną tożsamość narodową i samodzielną politykę.
Najszerzej opisany przez autorkę okres historii Andory to lata II wojny światowej i powojenna historia kraju doprowadzona do końca lat 90. Był to okres największych zmian – od wprowadzenia powszechnych wyborów i gwałtownej modernizacji, po okres niemalże nieustannej, powojennej, koniunktury. Napędzała ją gospodarka, turystyka, lokalny przemysł (zwłaszcza tytoniowy). Na początku lat 80. ukonstytuował się pierwszy rząd – to kolejna cezura w dziejach Andory, oto właściwie na naszych oczach w przeszłość zaczął odchodzić pielęgnowany od średniowiecza system rządów, a ta niewielka pirenejska dolina zaczęła zyskiwać uznanie międzynarodowe. W 1993 r. Andora została 184. członkiem ONZ. Państwo to nadal uchodzi za “raj podatkowy” (pomimo wprowadzenia, pod naciskiem UE, pewnych obciążeń fiskalnych) i za jeden z najważniejszych punktów na szlaku przemytu wyrobów tytoniowych.
Obszerniej opisana została historia Liechtensteinu (autorstwa Andrzeja Jureczko oraz Ewy Wac). Zasadniczą treść, jak w każdym z kolejnych opracowań, poprzedza opis warunków geograficznych kraju. W pierwszym rozdziale poświęconym dziejom Liechtensteinu skondensowane zostały informacje dotyczące tego regionu począwszy od trzeciego tysiąclecia p.n.e. po ukształtowanie się księstwa w XVI-XVII w. Autorzy opisują też losy i koneksje austriackiego rodu Liechtensteinów.
Kolejne stulecia, znaczone ogólnoeuropejskimi konfliktami, nie ominęły Liechtensteinu. Było to poniekąd naturalne – ze względu na położenie księstwa, ale i polityczną przynależność (jako 343. państwo Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, potem członek Związku Reńskiego i Związku Niemieckiego). W czasie wojen napoleońskich i na terytorium księstwa toczono boje. Zarazem próg XIX w. jest okresem istotnym dla historii Liechtensteinu – u władzy znalazł się książę Jan I, który jako pierwszy władca zainteresował się rozwojem i modernizacją podległego mu terytorium. W ramach półwiecza w obrębie Związku Niemieckiego Liechtenstein stawał się coraz bardziej spójnym i świadomym swej tożsamości organizmem politycznym (w 1818 r. uchwalono pierwszą konstytucję księstwa, choć oczywiście oddawała ona pełnię władzy książętom). Po śmierci Jana I w 1836 r., jego syn książę Alojzy II przeprowadził Liechtenstein przez burzliwe czasy Wiosny Ludów i niepokojów – tak w państwach niemieckich, jak i całej Europie. Księstwo stało się oazą spokoju, dobrobytu i absolutnej władzy swych władców... A syn Alojzego – Jan II – podtrzymał przyjęte przez antenatów linie polityki.
Epoka Jana II, panującego do 1929 r. i nazywanego “Dobrym”, zagwarantowała księstwu długi okres prosperity. Zawarto układ celny z Austrią, w 1862 r. uchwalono nową konstytucję (zawarte w niej zasady przetrwały bez większych zmian ponad pół wieku), zaś wojna prusko-austriacka w znikomym stopniu odbiła się na mieszkańcach Liechtenteinu.
W drugiej połowie XIX w. Liechtenstein był związany z Austro-Węgrami. Był to również okres zmian społecznych i ekonomicznych, a także rozwoju nauki – nie bez znaczenia dla dalszych losów państewka. Pomimo dramatycznej sytuacji gospodarczej oraz wyhamowania reform, co było spowodowane wybuchem i krwawym przebiegiem I wojny światowej (oraz zniknięciem z map Austro-Węgier) oraz będącego konsekwencją tych wydarzeń rewolucyjnego wrzenia w księstwie – ród Liechtensteinów ostał się przy władzy. Zaproponowane przez Jana II zmiany, których kwintesencją była konstytucja z 1921 r., na nowo określiły rzeczywistość polityczną, społeczną i ekonomiczną. Nie bez znaczenia były tu również coraz mocniejsze związki ze Szwajcarią, dla której nadchodziły doskonałe czasy. Księstwo cieszyło się niekwestionowanym uznaniem społeczności międzynarodowej i aspirowało do członkostwa w Lidze Narodów. Jednak widoczna już wówczas zależność od Szwajcarii spowodowała, że plany Jana II utknęły w martwym punkcie. Wkrótce miano ponownie rozważać kwestię, czy Liechtenstein jest jeszcze suwerennym podmiotem stosunków międzynarodowych czy swoistym protektoratem Szwajcarii.
W przeddzień II wojny światowej sytuacja księstwa była nie najlepsza, a przygotowania wojenne w całej Europie nie sprzyjały wyjściu z dołka. Zadeklarowana podczas II wojny światowej neutralność pozwoliła jednak ustrzec się zniszczeń wojennych. Dzięki temu okres powojenny stał się w dziejach księstwa kolejnym okresem wzrostu. W obszernym fragmencie opracowania autorzy charakteryzują sytuację w Liechtensteinie w okresie powojennym, dzieląc materiał wedle zagadnień – stabilizacji sytuacji politycznej, pozycji na arenie międzynarodowej, aspektów gospodarczych, sfer – socjalnej, edukacyjnej, kulturalnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że współczesne dzieje księstwa autorzy zakończyli mniej więcej na przełomie lat 60. i 70.
Kolejna część pracy – autorstwa Józefa Łaptosa – poświęcona jest dziejom Luksemburga. Sami Luksemburczycy wywodzą historię swego państwa od 963 r., choć jest to data przybliżona, o bardziej symbolicznym niźli odnoszącym się do początku rzeczywistej państwowości wymiarze.
Autor z kolei zaczyna śladów pierwszych ludzi na terenie dzisiejszego Luksemburga, datowanych na ok. 5200-5100 r. p.n.e. W pierwszym fragmencie opracowania streszczono starożytną i wczesnośredniowieczną epokę w dziejach tych ziem – od plemion, przez przemarsze legionów rzymskich, po najazdy plemion germańskich, dynastię merowińską i Karolingów.
“W Niedzielę Palmową 963 r. Zygfryd [z tzw. rodziny ardeńskiej, wywodzącej swe korzenie od Karolingów] podpisał umowę o wymianie ziem z opactwem benedyktyńskim Saint-Maximin (w Trewirze) za ziemie usytuowane w Feulen k. Echternach i otrzymał zamek zbudowany na skalistym cyplu nad rzeką Alzette” – pisze autor. Oto powstał Luksemburg (w wolnym tłumaczeniu – “mały zamek”). A zarazem Dom Luksemburgów.
Zarówno Zygfryd, jak i kolejni jego potomkowie, mieli znaczącą pozycję i wpływy sięgające daleko poza granice zakupionego majątku. Niemniej wszyscy oni poświęcali swój czas i uwagę Luksemburgowi – na równi np. z tronem bawarskim czy Lotaryngią. Z czasem, wygrywając wszelkie możliwe rozgrywki znaczenie – i terytorium – Luksemburga rozrastały się. Były to czasy konfliktu cesarstwa z papiestwem, stąd też możliwości nie brakowało.
Fortuna kołem się toczy – po spadku wpływów w XIII w., XIV w. był “stuleciem Luksemburga”. Wpływy rodu sięgały na tyle daleko, że u progu XIV. stulecia Henryk Blondel był o krok od sięgnięcia po koronę cesarstwa – a właściwie koronacja miała nawet miejsce, tyle że z pominięciem pewnych istotnych elementów, zaś wkrótce później Henryk zginął w potyczce na włoskiej ziemi... Jednak potęgę rodu miał zbudować jego syn – Jan Luksemburski (nazywany też Ślepym lub Czeskim). Odtąd Luksemburczycy na stałe zadomowili się na europejskich tronach, a “ojcowizna” poszła w zapomnienie. Po wygaśnięciu dynastii w XV w. miała pójść pod rządy “obcych” rodów.
Luksemburg znajdował się w orbitach wpływów Hiszpanii, Niderlandów, Francji. W XVIII w. z kolei o polityce Luksemburga decydowała Austria. Napoleon, rzucając Austriaków na kolana, zaprowadził w księstwie własne porządki. Potem, po upadku cesarza, na mocy decyzji kongresu wiedeńskiego, powstało Wielkie Księstwo Luksemburga. Teoretycznie należało do konfederacji niemieckiej, praktycznie – jego władca, Wilhelm Orański, król Niderlandów – uczynił z Luksemburga XVIII prowincję swego królestwa. Pół wieku później, na przełomie lat 60. i 70. XIX w. Luksemburg uzyskał status państwa niepodległego. Zaczęło się “drugie życie” księstwa., zwłaszcza pod względem ekonomicznym.
I wojna światowa przetoczyła się przez księstwo, wywracając do góry nogami całą polityczną rzeczywistość państwa. Niemniej, w konsekwencji tych wydarzeń Luksemburg przyjął stałe – funkcjonujące po części do dnia dzisiejszego – zasady istnienia, w tym zdeptaną wkrótce przez III Rzeszę neutralność. Przy czym Wehrmacht, idąc po Belgię i Holandię, właściwie nawet nie zauważył, że po drodze “połknął” jeszcze księstwo luksemburskie. Luksemburczycy zaczęli od słania do Berlina wezwań do uszanowania ich niezależności. Z czasem, wraz z nasilającym się terrorem i całkowitym lekceważeniem petycji mieszkańców księstwa, sympatie odwróciły się całkowicie na rzecz aliantów. Wjeżdżające do księstwa oddziały amerykańskie witano z euforią nie mniejszą niż w Paryżu.
Stosunkowo sporą część opracowania autor przeznaczył na okres powojenny. W jego ramach zawarte zostały opisy wysiłków na rzecz odbudowy kraju, wyborów politycznych Luksemburczyków, otwarcia na Europę w polityce zagranicznej, procesów integracyjnych. Historia kraju została doprowadzona do przełomu lat 80.-90. XX wieku.
Warto nadmienić, że obszerne fragmenty pracy autor poświęcił sztuce luksemburskiej (czy szerzej kulturze oraz kręgom intelektualnym księstwa), jej rozwojowi i cechom charakterystycznym dla każdej omawianej epoki.
Najobszerniejsza część książki to historia Malty. W gruncie rzeczy nic dziwnego – wyspa ta miała barwną, burzliwą przeszłość, a i teraźniejszości Maltańczyków nie sposób odmówić swoistej egzotyki.
Autor tej części “Historii małych krajów Europy”, Mariusz Misztal, miał więc zadanie nieco uproszczone i z pewnością mógł zawrzeć w “swojej” części więcej informacji niż się tam znalazło. Jednak skondensowana forma wcale opracowaniu nie zaszkodziła.
Na początku oczywiście znalazły się podstawowe informacje – położenie, warunki geograficzne, klimatyczne, charakterystyka społeczeństwa i najstarsze ślady ludzkiej obecności na wyspie (ok. 3800-3600 p.n.e.). Autor przygląda się też starożytnej historii bardziej wnikliwie i skrupulatnie niż ma to miejsce w innych częściach pracy – zarówno okres dominacji Fenicjan, jak i późniejsze: Cesarstwa Rzymskiego i Bizancjum, a następnie arabski – zostały omówione bardziej dogłębnie (w sumie niemal czwarta część opracowania).
Jednak najskrupulatniej autor przyjrzał się średniowiecznej i nowożytnej historii wyspy. Wówczas to Malta przechodziła kolejno przez ręce Normanów, Genueńczyków, Szwabów, Andegawenów czy Domu Aragońskiego, by wreszcie dostać się pod rządy Zakonu Joannitów. Każda zmiana rządzących, oczywiście, nie przechodziła bez ważkich wydarzeń i gwałtownych wydarzeń. Stąd być może to właśnie średniowiecze było dla Malty okresem najistotniejszym, w którym wykuwały się zręby państowości. Ostateczną tożsamość – wraz z maltańskim krzyżem – przynieśli wyspie joannici.
Mariusz Misztal wprowadzając czytelnika w czasy rządów Zakonu Kawalerów Św. Jana poprzedza właściwą część tekstu krótkim zarysem historii Zakonu. Zakonnicy trafili na wyspę w 1530 r. i choć Malta wydawała się im prowincjonalnym zaściankiem (w każdym bądź razie w porównaniu do Akry czy Rodos, na które joannici “mieli ochotę”), dla wyspy był to czas rozkwitu – kto wie czy nie najbardziej dynamicznego w całych jej dziejach. Już w 1565 r. Maltańczycy musieli stanąć pod bronią, by odeprzeć najazd wojsk sułtana Sulejmana Wspaniałego. Kilkumiesięczne oblężenie obfitowało w zwroty akcji, grę dyplomacji europejskiej i doniosłe konsekwencje – wcale nie ustępując legendarnemu oblężeniu Konstantynopola.
Ruszyły prace nad budową miasta Valetta (od La Valetty, wielkiego mistrza Zakonu). Odparcie tureckiej inwazji umocniło joannitów i utwierdziło wyspiarzy w poczuciu bezpieczeństwa. Rozpoczął się okres rozwoju Malty. Politycznie był to okres konfliktu zakonu z centralnymi instytucjami kościelnymi, zainteresowania rządzących nauką, kulturalnie – czas artystów, zaliczających się dziś do kanonu maltańskiej sztuki, i rozkwitu architektury. Gospodarczo wyspa nadal pozostawała krajem rolniczym, choć powstawanie czy rozrastanie się miast i rzemiosła okrętowego sprawiały, że Malta stała się ważnym punktem na śródziemnomorskich szlakach handlowych. Względny dobrobyt, jaki zapanował na Malcie, sprawił, że pod rządami joannitów liczba ludności wyspy wzrosła pięciokrotnie – do 100 tys. osób.
Wielka Rewolucja Francuska zakończyła jednak okres rządów joannitów. Napoleon Bonaparte na kilka lat wprowadził wojska francuskie i przejął pełnię władzy. W 1801 r. zastąpili go jednak Brytyjczycy. Przeszło półtora wieku ich rządów było jednak czasem zastoju – nowa administracja miała problemy ze zrozumieniem specyfiki wyspy i jej mieszkańców, o językowych trudnościach nie wspominając. Po kilku dekadach brytyjskiej dominacji doszło wręcz do “wojny językowej”, jak nazywano okres gwałtownych sporów, protestów ludności i kolejnych dyskryminujących maltański język edyktów administracji. A był to wyłącznie jeden z problemów Anglików.
Malta przetrwała jednak zarówno burze XIX w., jak i I wojnę światową. Dopiero II wojna światowa, ze względu na rozmach działań i specyficzną rolę wyspy w logistyce aliantów (“brytyjski lotniskowiec na Morzu Śródziemnym”), postawiła wyspiarzy przed realnym niebezpieczeństwem. Malta stała się celem nieustannych nalotów i ataków, ponadto wojska państw osi zablokowały możliwość dotarcia jakichkolwiek statków do portów. Przez długie miesiące wyspiarze walczyli na krawędzi swoich możliwości – dzięki nielicznym dostawom i pojedynczym jednostkom, którym udawało się przerwać blokadę. Dopiero upadek reżimu faszystowskiego we Włoszech pozwolił Maltańczykom odetchnąć.
Wykorzystując wdzięczność Brytyjczyków i dobrą koniunkturę międzynarodową, wyspiarze zaczęli myśleć o niepodległości. W 1962 r. udało im się uzyskać autonomię. Dwa lata później, 21 września 1964 r., Malta proklamowała niepodległość.
Autor doprowadza opowieść o historii Malty do przełomu lat 80. i 90. W osobnych “podrozdziałach” – poświęconych temu okresowi najnowszych dziejów kraju – charakteryzuje też zabiegi państwa o przyjęcie do UE, rolę i pozycję Kościoła w polityce i życiu Maltańczyków, sytuację w gospodarce, problemy demograficzne, a wreszcie życie kulturalne.
Historia Monako – pióra Andrzeja Macieja Brzezińskiego – należy do krótszych części książki. Zbudowana podobnie, jak poprzednie – począwszy od określenia warunków geograficznych i charakterystyki kraju oraz starożytnej przeszłości regionu, w którym leży Monako. Regionu – dodajmy – z dużo mniej barwną przeszłością niźli większość innych europejskich liliputów, co sprawia, że okres średniowieczny został tu przedstawiony na kilku stronach. Dopiero w późnym średniowieczu Skała Monako zaczęła zyskiwać samodzielność, a gdy pod koniec XIII w. uciekinier z Genui Franciszek Przebiegły podstępem zdobył twierdzę usytuowaną na Skale – zaczęła się historia dynastii Grimaldich w Monako (tak przynajmniej utrzymują jego mieszkańcy).
XIV w. był jednak epoką nie gasnących sporów i utarczek, rozgrywających się na niemal całej długości wybrzeża liguryjskiego (gdzie leży i Monako). Narastające konflikty przerodziły się z czasem w wojnę stuletnią, w której rodzina Grimaldich brała aktywny udział. Dla codzienności mieszkańców Skały konflikt ten nie miał jednak wielkiego znaczenia, wybuch wojny stuletniej przeniósł militarną konfrontację wgłąb kontynentu.
Mieszkańcy Monako cieszyli się wówczas wolnością od obciążeń podatkowych i powinności feudalnych, silnym parlamentem, wydajnym rolnictwem. Mimo że na przełomie XIV i XV w. władza niejednokrotnie przechodziła tu z rąk do rąk, zawsze – ostatecznie – powracała do rodu Grimaldich. Protektorat Genui został zastąpiony protektoratem Francji, co oceniono potem jako polityczny sukces. W następnych dziesięcioleciach Monako “zdryfowało” z wolna pod protektorat hiszpański, co skończyło się wkroczeniem 200 (!) żołnierzy hiszpańskich na teren Skały. Znów nastąpił okres lawirowania między mocarstwami i – w połowie XVII w. – powrót pod zwierzchnią władzę Francji.
Polityka lawirowania była dziedziczona przez kolejnych potomków rodu. Starali się oni unikać głębszego zaangażowania w działania Paryża, nierzadko prowadzące do konfrontacji militarnej. Nie zawsze było to możliwe lecz Monako mimo to jedynie marginalnie uczestniczyło w niespokojnej historii całego kontynentu. Dopiero Wielka Rewolucja Francuska i epoka wojen napoleońskich rzuciły Skałę na “głęboką wodę”. Księstwo i z tej opresji wyszło jednak zasadniczo nienaruszone.
Po klęsce Napoleona Francja musiała zrzec się swej zwierzchności nad Skałą. “Protektorem” Monako na prawie pół wieku stało się Królestwo Sardynii. Była to spokojniejsza epoka w dziejach Europy – książe Monako, Honoriusz V, mógł pomyśleć o rozwoju swych poddanych. Inwestowano w przemysł, badania naukowe, wprowadzono pierwsze rozwiązania socjalne. W 1848 r. ogłoszono konstytucję księstwa, jednak pozostała ona “martwą literą”...
W drugiej połowie XIX w. terytorium znajdujące się pod bezpośrednią władzą księcia skurczyło się do półtora kilometra kwadratowego, a liczba ludności – do 1200 osób. I stał się cud (gospodarczy) – Monako rozkwitło jako ośrodek turystyczny i raj podatkowy, gdzie zniesiono nie tylko podatki osobiste, ale i od opłat za majątki, ruchomości, patenty. Mieszkańców zwolniono od obowiązku służby wojskowej. Zaczęto przyciągać też hazardzistów. Monako ponownie wiązało się z Francją.
Wybuch I wojny światowej i “wielka smuta”, jaka zapanowała na całym kontynencie po jej zakończeniu, odbiły się negatywnie na kondycji księstwa. Nieliczni mieli ochotę się bawić, gdy w pamięci żyły jeszcze obrazy spod Verdun i frontów wschodnich. Poza tym padały monarchie, rozpływały się fortuny, sytuacja polityczna była napięta... Turystów niby nie ubywało – przybywały ich wręcz rekordowe ilości – lecz całość gospodarki znalazła się w stagnacji. II wojna światowa również przeszła jakby obok. Byli nazistowscy kolaboranci, było antynazistowskie podziemie...
W listopadzie 1949 r. koronowano kolejnego księcia Monako – Rainiera III (tego samego, który w masowej świadomości zasłynął jako mąż Grace Kelly). Jego polityka zaczęła stopniowo “rozpędzać” Monako, choć nie była wolna od błędów. Lata jego panowania odznaczały się przede wszystkim dużą liczbą konfliktów z politykami księstwa, zawieszeniem konstytucji (z 1911 r.), sporami i prywatnymi dramatami książęcej pary. Dopiero lata 60. przyniosły przełamanie niekorzystnych trendów politycznych i gospodarczych. Do turystycznego i handlowego sektora dołączył niezwykle prężnie rozwijający się sektor finansowy.
Historia księstwa od ok. połowy XIX w. po dzień dzisiejszy została przez autora napisana najskrupulatniej – wiele miejsca zajmują tu nie tylko opisy przekształceń państwa i wydarzeń politycznych, ale też życia i postaci kolejnych władców Skały. Historia księstwa na skale została przez autora doprowadzona do 1997 r. – roku obchodów 700-lecia dynastii Grimaldich. Tekst został wzbogacony genealogią rodu Grimaldich, uwzględniającą jednak jedynie tych członków rodu, którzy rządzili (bądź współrządzili) księstwem.
Najkrótszy rozdział książki stanowi historia Republiki San Marino. Ta najstarsza w Europie republika parlamentarna (tradycyjnie przyjmuje się za jej początek datę – 301 r. p.n.e.!), o konstytucji zbudowanej ze zbieranych przez stulecia tradycyjnych, niezbyt uporządkowanych zasad, jest w skali kontynentu ewenementem wartym uwagi.
Autorka tej części opracowania, Aleksandra Pronińska, opis kraju zaczyna od określenia najważniejszych zasad ustrojowych i administracyjnych republiki. Opisuje również największe miasta San Marino. Następnie, w krótkich artykułach, przedstawia losy kraju w epoce starożytnej i średniowiecznej. W stronę suwerenności San Marino kierowało się jednak aż w XIV w., osiągając ją u schyłku XV w. W 1491 r. w nazwie państwa znalazło się Słowo “Republika”. Odtąd zaczęły się kilkusetletnie starania mieszkańców o utrzymanie niepodległości. A wpływy i władzę zmierzyć musieli się z Francuzami, Hiszpanami, Wenecjanami... Dopiero w XVIII. stuleciu doczekali się międzynarodowego uznania. Nie stałoby się tak zapewne, gdyby nie Napoleon, który uszanował wolę i władców San Marino.
Nadchodził jednak równie – a może nawet bardziej – burzliwy okres: czas jednoczenia Włoch. W 1849 r. dotarł tu nawet ścigany przez wrogów Garibaldi. Aby uchronić republikę od spustoszenia przez pościg, Garibaldi rozwiązał tu swój legion. Tak czy inaczej nie obyło się bez międzynarodowej awantury i otoczenia republiki przez Austriaków, żądających wydania wszystkich przebywających w San Marino obcokrajowców.
Włosi nie zapomnieli pomocy udzielonej przez San Marino. Po powstaniu niepodległego państwa włoskiego obie republiki utrzymywały przyjazne, dobrosąsiedzkie stosunki.
Na progu XX w. San Marino tkwiło w stagnacji gospodarczej, mimo politycznego ożywienia. Sytuacja ta trwała przez kilkadziesiąt lat. Jednocześnie, w ślad za swym sąsiadem, powstał i przejął władzę ruch faszystowski (upadł zresztą również w tym samym czasie, co we Włoszech – w 1943 r.).
Zwięzłe opracowanie dziejów tej republiki kończy króciutki półstronicowy zarys powojennej historii państwa. Pod tym względem rozdział ten odbiega na niekorzyść od pozostałych części pracy.
“Historia małych krajów Europy” wzbogacona jest o bibliografię poszczególnych rozdziałów pracy oraz indeksy nazwisk i nazw geograficznych.
Jest to jedno z pierwszych powszechnie dostępnych opracowań historii tych państw. Nieliczne inne prace dostępne są właściwie wyłącznie w uniwersyteckich bibliotekach. Praca ta z pewnością znajdzie się na półce każdego czytelnika zainteresowanego historią Europy – nie tylko tą dawną lecz i współczesną, gdyż nie sposób rozmawiać o współczesnej Europie i Unii Europejskiej (choćby o polityce podatkowej) bez zrozumienia i wiedzy o tych mikro-państwach.
(mj)
wersja do wydruku
POZOSTAŁE:
[ AFGANISTAN ] Ahmed Rashid „Talibowie. Wojujący islam, ropa naftowa i fundamentalizm w środkowej Azji” (Taliban: Islam, Oil and the New Game in Central Asia) Wydawnictwo Znak Kraków 2001
Legendarna już dzisiaj książka. Pierwsze wydanie ukazało się w 2000 r. lecz poza wąskimi grupami ekspertów i dziennikarzy zajmujących się Azją Środkową, przeszło bez echa. Sytuację zmieniły zamachy 11 września i amerykańska operacja w Afganistanie. Była to wówczas jedyna właściwie ogólnodostępna pozycja stanowiąca kompendium wiedzy o współczesnym Afganistanie i rządach talibów. Zjeżdżający do Afganistanu korespondenci wojenni (dziś wojna tu, jutro tam…) masowo wykupowali książkę Rashida w pakistańskich księgarniach. Zaczęto ją również tłumaczyć na kolejne języki – a wynikiem tego zainteresowania jest również polskie wydanie. Ahmed Rashid, pakistański dziennikarz – przez kilkanaście lat korespondent „Far Eastern Economic Review” oraz publicysta „Daily Telegraph”, „International Herald Tribune”, BBC World Service, współpracownik RFI i Radio Australia – Afganistanem zajmował się od początku lat 80.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Ana Tortajada „Zdławiony krzyk” Wydawnictwo Amber Sp. z o.o., Warszawa 2001
Relacja hiszpańskiej dziennikarki z podróży do Pakistanu i Afganistanu latem 2000 r. Autorka zajmuje się problematyką sytuacji kobiet na świecie – w tym przypadku skoncentrowała się na Afgankach. W książce sportretowane zostało środowisko afgańskich uchodźców w Pakistanie oraz kobiece „podziemie” w Afganistanie.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Antonio Giustozzi „Koran, kałasznikow i laptop. Rebelia neotalibów w Afganistanie”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009
Dogłębna analiza ruchu neotalibów – czyli odradzających się po upadku reżimu w 2001 r. afgańskich talibów. Pierwsza po polsku – i jedna z nielicznych w światowej literaturze – próba opisania odradzającej się rebelii afgańskich i pakistańskich fundamentalistów. Rebelii zupełnie odmiennej od tego, z czym mieliśmy do czynienia przed 11 września.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Asne Seierstad "Księgarz z Kabulu" Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2005
Jedna z najlepszych i literacko najpiękniejszych książek reporterskich o Afganistanie. Rodzinna saga, w której bez zbędnego patosu, zachwytów i ubolewań, opisano życie afgańskiej rodziny z Kabulu.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Jan Petrus „Afganistan. Zarys dziejów” Wiedza Powszechna, Warszawa 1987
Skondensowane kompendium wiedzy o dziejach Afganistanu. Spektrum dziejów od starożytności po dni poprzedzające radziecką interwencję.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Joanna Modrzejewska-Leśniewska „Talibowie” Wyższa Szkoła Humanistyczna Pułtusk 2001
Interesująca kompilacja faktograficzna o Afganistanie lat 1989-2001, a zwłaszcza o okresie rządów talibów. W pewnej mierze oparta na materiałach dostępnych w Internecie, raportach organizacji międzynarodowych, rocznikach. Ostatnia część pracy – dotycząca wydarzeń zachodzących jesienią 2001 r. – została wzbogacona obserwacjami autorki, przebywającej wówczas w Stanach Zjednoczonych.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Jolanta Sierakowska-Dyndo „Afganistan – narodziny republiki” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Waszawa 2002
Afganistan teoretycznie jest dziś republiką, choć niektórzy twierdzą, że nigdy nie będzie – gdyż Afgańczycy republikanizmu i idącej za nim demokracji w zachodnim rozumieniu nigdy nie zaakceptują. Jolanta Sierakowska-Dyndo opisała rozwój myśli republikańskiej w tym kraju i jego konsekwencje.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Jolanta Sierakowska-Dyndo „Granice wyobraźni politycznej Afgańczyków. Normatywno-aksjologiczne aspekty tradycji afgańskiej” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 1998
Pozycja o charakterze wybitnie naukowym. Autorka jest jedną z najwybitniejszych znawczyń Afganistanu oraz meandrów życia i myślenia jego mieszkańców. W tej pozycji skupiła się na poszukiwaniu i budowaniu z analizowanych „symboli, znaków i przekazów” wiedzy o tym, w jaki sposób myślą Afgańczycy. Co nie mniej ważne, książka jest też próbą przełożenia tytułowej „wyobraźni” na myślenie człowieka Zachodu – począwszy od wytłumaczenia niektórych zawiłości języków Afganistanu (zarówno używany na zachodzie kraju dari – odmiana języka perskiego – jak i dominujący na wschodzie pasztu, obejmują dziesiątki słów znaczeń wzajemnie nieprzetłumaczalnych), poprzez odmienne tradycje kultywowania religii, po wpływy polityczne.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Józef Żebrowski „Afganistan – wspomnienia wojenne” wydawnictwo „Jasieńczyk”, Białystok 1996
Wspomnienia Polaka służącego w szeregach Armii Czerwonej podczas wojny w Afganistanie.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Krzysztof Korzeniewski „Afganistan – gdzie regułą jest brak reguł”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006
Wbrew pozorom to nie zbiór reportaży, a raczej praktyczny przewodnik po historii, realiach i zagrożeniach czyhających na „obcych” w Afganistanie.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Krzysztof Mroziewicz „Kabul w okresie postu” Wydawnictwo Literackie Wydawnictwo „Myśl” Kraków 1990
Reportaże afgańskie Krzysztofa Mroziewicza z lat 80. Barwna, naszpikowana szczegółami i anegdotami reporterska opowieść ówczesnego korespondenta PAP w Azji. Dobra i dla specjalistów, i dla miłośników literatury faktu – choć trzeba też brać pod uwagę, że autor – mający olbrzymią wiedzę o problemach regionu – zwykł ze znawstwem żonglować nazwami dziesiątek ugrupowań, co dla osób niezorientowanych w realiach Afganistanu końca lat 80. może stanowić problem.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Piotr Balcerowicz „Afganistan. Historia – ludzie – polityka” Wydawnictwo Akademickie DIALOG Warszawa 2001
„Reporterska” praca orientalisty związanego z Uniwersytetem Warszawskim, Piotra Balcerowicza. Autor kilkakrotnie odwiedził Afganistan, zaś podstawą materiału zebrango w książce stała się podróż odbyta latem 2001 r. na zaproszenie „ministerstwa spraw zagranicznych” Sojuszu Północnego. Książka ukazała się wkrótce później, znowuż – poniekąd na fali zainteresowania talibami po zamachach 11 września.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Radek Sikorski „Prochy świętych. Afganistan – czas wojny” (Dust of the Saints. A journey to Herat in time of war) Wydawnictwo Książkowe TWÓJ STYL Warszawa 2002
Afganistan czasu wojny z Armią Czerwoną. Autor – który wyjechał z Polski na początku lat 80. do Wielkiej Brytanii, a tam zaczął pracować m.in. jako korespondent wojenny w Angoli i Afganistanie (zdobywca pierwszej nagrody World Press Photo w kategorii zdjęć reporterskich) – opisuje własną podróż przez terytorium ogarniętego wojną Afganistanu.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Roger Willemsen „Podróż do Afganistanu”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007
Prosta opowieść o trudnej podróży – książka niemieckiego pisarza to reportaż z podróży przez Afganistan, od Kabulu po Kunduz.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Ryszard Piekarowicz „Cień Amanullaha” Książka i Wiedza 1984
Książka wydana w czasach apogeum wojny między afgańskim ruchem oporu a Armią Czerwoną. Stąd też nie należy się tu spodziewać nadmiernej wylewności dla mudżahedinów i krytyki działań ZSRR. Choć i – na szczęście – sam autor powstrzymał się od ideologicznych peanów na cześć Wielkiego Brata, a Afgańczyków opisuje z nutą sympatii.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Siba Shakib „Nad Afganistanem Bóg już tylko płacze. Historia Shirin-Gol” Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA S.A., Warszawa 2002
Losy „przeciętnej” Afganki, miotanej przez zawirowania ostatniego, burzliwego ćwierćwiecza afgańskiej historii.
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Tom Carew „Dżihad! Tajna wojna w Afganistanie” Wydawnictwo Zysk i S-ka Poznań 2003
Tak wartka, że aż bliska beletrystyki opowieść o początkach wojny w Afganistanie. Niemniej jednak to literatura faktu – Tom Carew, były żołnierz SAS, był pierwszym zachodnim agentem (po dziś dzień takich jak on nazywa się oficjalnie doradcami lub instruktorami), który został przerzucony do Afganistanu, by wspierać mudżahedinów w walce z Rosjanami. I choć barwność opisów oraz biografii autora może być odbierana jako koloryzowanie relacji – nie sposób jednak odmówić tej książce reporterskiego zacięcia, walorów dokumentu i odbiegania od afgańskich realiów (konsultantem polskiego wydania był orientalista Bogusław R. Zagórski).
>> więcej
[ AFGANISTAN ] Wojciech Jagielski „Modlitwa o deszcz” Wydawnictwo W.A.B. Warszawa 2002/2004
Jedna z najlepszych książek reporterskich ostatnich lat, pewna pozycja w kanonie polskiego reportażu. Autor, dziennikarz „Gazety Wyborczej”, połączył w niej olbrzymią wiedzę o Afganistanie, doświadczenia zebrane podczas podróży reporterskich po tym kraju, a wreszcie – talent literacki.
>> więcej
[ AFRYKA – AIDS ] Adam Leszczyński „Naznaczeni. Afryka i AIDS” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2003
Wstrząsający reportaż – kontynent i choroba splecione w morderczym uścisku. Książka powstała po dwóch latach przygotowań i zbierania materiałów. Potem Leszczyński zwolnił się z pracy i wyjechał do Afryki. Zebrane w książce relacje są owocem tej podróży. Uzupełniają je zdjęcia Krzysztofa Miękusa oraz krótkie notki o charakterze popularno-naukowym autorstwa Sławomira Zagórskiego, szefa działu NAUKA „Gazety Wyborczej”.
>> więcej
[ AFRYKA – SUDAN – ETIOPIA – ERYTREA – SOMALIA – DŻIBUTI ] Praca zbiorowa pod red. naukową J. Mantel-Niećko i M. Ząbka „Róg Afryki” Wydawnictwo TRIO Warszawa 1999
Właściwie pierwsza w Polsce i, jak dotąd, jedyna książka poświęcona najnowszej historii tego zakątka Afryki. Warta uwagi jako kompendium informacji o regionie, który od lat – zarazem budził pożądanie mocarstw ze względu na swoje strategiczne położenie, ale i od lat uwikłany jest w wewnętrzne konflikty, nie budzące specjalnego zainteresowania społeczności międzynarodowej.
>> więcej
[ AFRYKA ] Klaus Brinkbäumer „Afrykańska odyseja”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009
Zapis podróży niemieckiego dziennikarza szlakami wiodącymi z Afryki Zachodniej do Europy. Barwny – i nierzadko wstrząsający – portret kolejnych miejsc i ludzi na szlaku współczesnych czarnych Odysów, którzy rozpaczliwie próbują przedrzeć się do Starego Świata.
>> więcej
[ ALBANIA – GRECJA ] Gazmend Kapllani „Krótki podręcznik przekraczania granic”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009
Wspomnienia albańskiego publicysty i filozofa, który jako 24-latek wraz z grupą uchodźców z Albanii przedostał się do Grecji. Obrazki z życia niechcianego imigranta.
>> więcej
[ ALBANIA ] Tadeusz Czekalski „Albania” Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2003
Historia Albanii w serii „Historia państw świata w XX wieku” - kolejna monografia o kraju, który dla olbrzymiej większości Polaków jest albo w ogóle anonimowy, albo pozostaje synonimem biedy. Dzieje tego kraju okazują się być historią tyleż jednak barwną, co tragiczną. Co gorsza, XX wiek upłynął tu pod znakiem kilku zaledwie nazwisk: Ahmed Zogu, Enver Hodża czy współcześni - Sali Berisha i Fatos Nano. Książka jest pierwszą na naszym rynku próbą całościowego ogarnięcia najnowszej historii Albańczyków.
>> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA - KOLUMBIA ] Adam Elbanowski „Nowe Królestwo Grenady”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006
Historia podboju Ameryki Łacińskiej, zwłaszcza terytorium dzisiejszej Kolumbii, i poszukiwań mitycznego Eldorado. Książka niesłychanie oryginalna pod względem formalnym. Autor oddaje w niej przede wszystkim głos dziejopisom sprzed setek lat.
>> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA ] John Charles Chasteen „Ogień i krew. Historia Ameryki Łacińskiej”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007
Historia kontynentu południowoamerykańskiego w wersji skondensowanej.
>> więcej
[ AMERYKA ŁACIŃSKA ] Robert Harvey „Libertadores. Bohaterowie Ameryki Łacińskiej” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004
Robert Harvey to dziennikarz „Daily Telegraph” i „The Economist”, jeden z najlepszych znawców świata latynoamerykańskiego. Jego książka to zbiór barwnych biografii kilku symbolicznych postaci, które wywalczyły krajom Ameryki Łacińskiej wolność i stały się żywymi do dnia dzisiejszego ikonami walki o niepodległość oraz ideału polityka. XIX-wieczni bohaterowie – Simon Bolivar, Francisco de Miranda, Jose de San Martin, Bernardo O’Higgins, Agustin de Iturbide i Pedro de Braganza – zostali opisani w sposób barwny lecz nie uciekający się do wymuszonej beletrystyki. Galerię postaci uzupełnia Thomas lord Cochrane.
>> więcej
[ AMERYKA POŁUDNIOWA – KUBA – ARGENTYNA – BRAZYLIA – CHILE – KOLUMBIA – WENEZUELA – MEKSYK – PERU ] Artur Domosławski „Gorączka latynoamerykańska” Świat Książki, Warszawa 2004
Jedna z najlepszych wydanych ostatnio książek reporterskich. Jej autor jest korespondentem „Gazety Wyborczej” w Ameryce Łacińskiej. W „Gorączce latynoamerykańskiej” zebrał dziesiątki reportaży opublikowanych na łamach „Gazety”, notatki z rozmów i lektur, własne przemyślenia – i stworzył pierwszą od lat książkę o Ameryce Łacińskiej, która udanie oddaje specyfikę, historię i mentalność tego regionu. Tę książkę warto polecić właściwie wszystkim – nie tylko latynoamerykanistom, ale i ekonomistom, politologom, miłośnikom historii i dobrej literatury.
>> więcej
[ AMERYKA ŚRODKOWA – BELIZE – GWATEMALA – HONDURAS – KOSTARYKA – NIKARAGUA – PANAMA ] Artur Gruszczak „Ameryka Środkowa”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2007
Obszerny tom poświęcony XX-wiecznej historii państw Ameryki Środkowej. Druga w serii „Historia państwa świata XX wieku” po „Rogu Afryki” monografia, będąca zbiorczym portretem najnowszej historii regionu, a nie konkretnego państwa.
>> więcej
[ ARABIA SAUDYJSKA ] Stephane Marchand „Arabia Saudyjska. Zagrożenie”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2004
Balansująca między reportażem, publicystyką i analizą praca francuskiego dziennikarza, opisująca tajniki życia społecznego i politycznego jednego z najważniejszych krajów muzułmańskich.
>> więcej
[ AUSTRIA ] Martin Pollack „Dlaczego rozstrzelali Stanisławów”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2009
Zbiór reportażów publikowanych przez Martina Pollacka w ciągu ostatnich prawie trzydziestu lat. Z pozoru większość tych tekstów w jakiś sposób nawiązuje do Austrii – w rzeczywistości jednak autor prowadzi nas przez historię i kraje całej Europy Środkowo-Wschodniej, tropiąc losy bohaterów, którzy w taki czy inny sposób padli ofiarą totalitaryzmów.
>> więcej
[ AZERBEJDŻAN ] Tadeusz Świętochowski „Azerbejdżan”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2006
Pozycja z serii „Historia państw świata w XX wieku” – skondensowany pakiet wiedzy o jednym z kluczowych państw Azji Centralnej.
>> więcej
[ AZJA ŚRODKOWA – KAZACHSTAN – KIRGISTAN – TADŻYKISTAN – TURKMENISTAN – UZBEKISTAN ] Ahmed Rashid „Dżihad. Narodziny wojującego islam w Azji Środkowej”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2003
Wnikliwa analiza współczesnego fundamentalizmu islamskiego w dawnych radzieckich republikach Azji Środkowej, napisana przez znanego pakistańskiego dziennikarza, Ahmeda Rashida.
>> więcej
[ AZJA ] Tiziano Terzani „W Azji”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009
Swoista kronika przemian społeczno-politycznych na Dalekim Wschodzie. Reportaże pisane od lat 60. do 90. z kilkunastu azjatyckich krajów, w tym miejsc rzadko dostępnych dla ludzi Zachodu, jak Birma, Kaszmir czy Korea Północna. Kawał świetnej literatury, a zarazem bogate źródło wiedzy o regionie.
>> więcej
[ BAŁKANY – UKRAINA – ROSJA – KAUKAZ – TURCJA ] Charles King „Dzieje Morza Czarnego” Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2006
Monografia poświęcona Morzu Czarnemu. Wyjątkowa pozycja przyjmująca za punkt odniesienia perspektywę akwenu morskiego i jego roli w polityce, historii oraz kulturze ludów czy też państw położonych na jego brzegach. Wywód poprowadzony został od starożytności po czasy dzisiejsze.
>> więcej
[ BAŁKANY ] Barbara Jelavich „Historia Bałkanów. Wiek XVIII i XIX”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005
Pierwszy tom kompleksowej, szczegółowej historii Bałkanów i najważniejszych narodów tamtego regionu: Albańczyków, Bułgarów, Greków, Rumunów i wszystkich narodów, które miały w przyszłości wejść w skład Jugosławii.
>> więcej
[ BAŁKANY ] Barbara Jelavich „Historia Bałkanów. Wiek XX”, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005
Drugi tom historii Bałkanów i zamieszkujących ten region narodów. Szczegółowa, licząca sobie pół tysiąca stron analiza współczesnej historii „kotła bałkańskiego” doprowadzona do progu lat 80.
>> więcej
[ BAŁKANY ] Bora Ćosić „Podróż na Alaskę”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008
Gorzkie rozliczenie z komunistyczną Jugosławią i jej elitami, obudowane anegdotami z życia bohemy tamtych czasów.
>> więcej
[ BAŁKANY ] Ivan Čolović „Bałkany – terror kultury”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007
Wybór esejów z lat 1997-2004, w których znakomity serbski etnolog i analityk opisuje mechanizmy tworzenia i politycznego wykorzystywania mitów narodowych.
>> więcej
[ BAŁKANY ] Maria Todorova „Bałkany wyobrażone”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008
Licząca sobie ponad pół tysiąca stron podróż przez historię Bałkanów, tamtejsze nacjonalizmy i kulturę. Jedna z najważniejszych pozycji na temat tego regionu, jakie ukazały się w Polsce.
>> więcej
[ BELGIA ] Józef Łaptos „Belgia”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005
Pozycja z serii „Poznajemy Unię Europejską” – skondensowane kompendium wiedzy o najnowszej historii Belgii, jej bieżącej sytuacji, systemie politycznym, społeczeństwie, itp.
>> więcej
[ BIAŁORUŚ – LITWA – UKRAINA – MOŁDAWIA – ROSJA ] Anne Applebaum „Między Wschodem a Zachodem. Przez pogranicza Europy”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2009
Wznowienie zbioru reportaży napisanych przez Anne Applebaum na początku lat 90. z okolic Pogranicza: krajów sąsiadujących z Polską, na terenie których mieszały się wpływy kultur Wschodu i Zachodu, wielka polityka i etniczne mniejszości.
>> więcej
[ BIAŁORUŚ - ROSJA ] Adam Eberhardt „Gra pozorów. Stosunki rosyjsko-białoruskie 1991-2008”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008
Obszerna analiza relacji między Mińskiem a Moskwą w ciągu kilkunastu lat od rozpadu ZSRR po dzień dzisiejszy.
>> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Artur Klinau „Mińsk. Przewodnik po Mieście Słońca”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2008
Rozbudowany esej, będący przewodnikiem po mieście, historii, polityce i kulturze całej Białorusi.
>> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Eugeniusz Mironowicz „Białoruś”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2007
Obszernie opracowana historia Białorusi w XX wieku.
>> więcej
[ BIAŁORUŚ ] Małgorzata Nocuń, Andrzej Brzeziecki „Białoruś – kartofle i dżinsy”, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2007
Reporterski opis kilkunastu lat zmagań rozproszonej białoruskiej opozycji z reżimem prezydenta Aleksandra Łukaszenki.
>> więcej
[ BLISKI WSCHÓD – TERRORYZM ] Peter L. Bergen „Osama bin Laden. Portret z bliska”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007
Portret ikony terroryzmu i opowieść „o jego czasach”, zbudowana z opowieści ludzi, którzy spotkali przywódcę Al-Kaidy. Najlepsza spośród wydanych w Polsce książek o bin Ladenie.
>> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Guy Sorman „Dzieci Rifa’y. Muzułmanie i nowoczesność”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2007
Książkowy esej francuskiego intelektualisty, poświęcony modernizacji islamu i dostosowywaniu tej religii do potrzeb i wyzwań XXI w.
>> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Stanisław Guliński "Całkiem Bliski Wschód", Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2008
Zbiór reportażów z jedenastu krajów muzułmańskich (w tym Bośni i Hercegowiny oraz Krymu).
>> więcej
[ BLISKI WSCHÓD ] Wiebke Walther „Historia literatury arabskiej”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Historia literatury arabskiej – od tworzenia nazwisk, przez poezję, po prozę i dramat czasów współczesnych.
>> więcej
[ BOLIWIA – NARKOBIZNES ] Urszula Ługowska „Boom kokainowy w Ameryce Łacińskiej. Casus Boliwii” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2002
Jedna z pierwszych publikacji książkowych w języku polskim służąca próbie diagnozy zjawiska narkobiznesu. Autorka specjalizuje się w problematyce iberoamerykańskiej, a problematyce boliwijskiego narkobiznesu poświęciła już jedną z wcześniejszych prac.
>> więcej
[ BOŚNIA I HERCEGOWINA ] Emir Suljagić „Pocztówki z grobu”, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2007
Wspomnienia bośniackiego dziennikarza z ponad trzech lat oblężenia Srebrenicy oraz jego tragicznego, ludobójczego finału.
>> więcej
[ BOŚNIA I HERCEGOWINA ] Praca zbiorowa pod red. Mateusza Gniazdowskiego „Europejski protektorat? Bośnia i Hercegowina w perspektywie środkowoeuropejskiej”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008
Zbiór tekstów napisanych przez ekspertów z różnych ośrodków w krajach środkowoeuropejskich, poświęcony polityce Europy – a właściwie jej porażce – wobec Bośni i Hercegowiny. Raczej pesymistyczna próba prognozy przyszłości tego kraju, wciąż nie potrafiącego zażegnać konfliktów, które doprowadziły tam do brutalnej wojny w latach 1992-1995.
>> więcej
[ CHINY – AZJA ŚRODKOWA ] Peter Hopkirk „Obce diabły na Jedwabnym Szlaku. W poszukiwaniu zaginionych miast i skarbów w chińskiej części Azji Środkowej”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2008
Niezwykła opowieść o naukowej eksploracji chińskiego Turkiestanu, dziś znanego bardziej jako buntująca się, muzułmańska prowincja Xinjiang. Byłaby to świetna książka przygodowa, gdyby nie fakt, że to prawdziwa relacja z wypraw naukowych, jakie odbyły się w pierwszych trzech dekadach XX wieku.
>> więcej
[ CHINY ] Anna Pawlak „Ogrody chińskie”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Konfucjusza w Krakowie, Polskie Stowarzyszenie Szuki Orientu, Warszawa 2009
Publikacja dla miłośników chińskiej kultury. Obszerna prezentacja kunsztu chińskiego ogrodnictwa.
>> więcej
[ CHINY ] Fabienne Verdier „Pasażerka ciszy”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2007
Wspomnienia francuskiej artystki i dyplomatki, która spędziła w Chinach dziesięć lat życia.
>> więcej
[ CHINY ] Guy Sorman „Rok Koguta. O Chinach, rewolucji i demokracji”, Prószyński i S-ka, Warszawa 2006
Barwna mieszanka reportażu, eseju, analizy ekonomicznej i fragmentów najprzeróżniejszych publikacji – portret Chin u progu XXI wieku.
>> więcej
[ CHINY ] Jakub Polit „Chiny” Wydawnictwo TRIO, Instytut Historyczny UW, Warszawa 2004
XX-wieczna historia Chin w pigułce. Próba przedstawienia niezwykle burzliwej historii tego kraju na kilkuset stronach – od schyłku cesarstwa po przejęcie władzy przez Hu Jintao. Książka porządkująca wiedzę o Państwie Środka. Równolegle zaprezentowana jest tu historia Tajwanu – odkąd stał się on Republiką Chińską na Tajwanie, rządzoną przez Czang Kaj-szeka i jego spadkobierców z partii Kuomintang.
>> więcej
[ CHINY ] Jonathan Fenby „Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi”, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 2009
Najobszerniejsza i najbardziej dogłębna z monografii poświęconych historii współczesnych Chin dostępnych po polsku. Na dodatek umiejętnie i interesująco napisana.
>> więcej
[ CHINY ] Marcin Jacoby „Powtórzenie i falsyfikat w malarstwie chińskim”, Wydawnictwo TRIO, Instytut Konfucjusza w Krakowie, Polskie Stowarzyszenie Sztuki Orientu, Warszawa 2009
Praca inaugurująca nową serię wydawniczą pt. „Cywilizacja Państwa Środka”, poświęconą kulturze i sztuce Chin. Zawiera m.in. analizę kilkudziesięciu chińskich traktatów malarskich, charakteryzujących podejście tamtejszych artystów do kopii, stylizacji i falsyfikatów.
>> więcej
[ CHINY ] Philip P. Pan „Z cienia Mao. Walka o duszę nowych Chin”, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2009
Zbiór reportażów z Chin napisanych przez reportera „Washington Post”. Jedna z najciekawszych książek o Państwie Środka wydanych w ostatnich latach w Polsce.
>> więcej
[ CHINY ] Pierre Picquart „Imperium chińskie. Historia i teraźniejszość chińskiej diaspory”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006
Praca poświęcona – jak wskazuje jej podtytuł – chińskiej diasporze na świecie. Autor, francuski politolog, specjalizuje się w tym temacie. Tu stworzył zwięzłą charakterystykę historii, obecnej sytuacji i wpływu diaspory chińskiej na współczesny świat.
>> więcej
[ CHINY ] Rana Mitter „Gorzka rewolucja”, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2008
Książka poświęcona przełomowym zmianom, do jakich dochodziło w Chinach przez całe zeszłe stulecie. Wbrew pozorom w przeważającej mierze opowiada o wydarzeniach, do jakich doszło zanim jeszcze komuniści przejęli władzę w Państwie Środka.
>> więcej
[ CHINY ] Redakcja naukowa prof. dr hab. Karin Tomala „Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000” Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk oraz Wydawnictwo TRIO Warszawa 2001
Przekrojowa, obszerna praca zbiorowa poświęcona Chinom „epoki” Deng Xiaopinga i nieco późniejszym. Mao Zedong, umierając wczesną jesienią 1976 r., nie przypuszczał zapewne, że transformacja jego państwa będzie tak szybka. Reformy Deng Xiaopinga doprowadziły w ciągu kilkunastu lat do diametralnych, wielkich przemian, które dla dziennikarzy pozostają wdzięcznym obiektem do opisywania, dla biznesmenów ery globalizacji „rajem na ziemi” zaś dla polityków intrygującą zagadką. Dzisiejsze Chiny nie pozwalają się jednoznacznie zaszufladkować.
>> więcej
[ CHINY ] Redakcja naukowa prof. dr hab. Karin Tomala, doc. Dr hab. Krzysztof Gawlikowski „Chiny. Rozwój społeczeństwa i państwa na przełomie XX i XXI wieku” Instytut Studiów Politycznych PAN oraz Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2002
Kontynuacja i uzupełnienie omawianej na kolumnie KSIĄŻKI „Pulsu Świata” publikacji pt. „Chiny. Przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform 1978-2000”. Nie tak obszerna jak poprzednia, ale i nie mniej ciekawa.
>> więcej
[ CHINY ] Waldemar J. Dziak, Jerzy Bayer „Mao. Zwycięstwa, nadzieje, klęski”, Instytut Studiów Politycznych PAN, Collegium Civitas, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007
Polityczna biografia chińskiego przywódcy i próba oceny jego dziedzictwa. Pozycja całkowicie niemal pomijająca prywatne życie twórcy komunistycznych Chin, a zarazem bardzo szczegółowo analizująca zarówno ideologię Mao, jak i politykę państwa pod jego rządami. Nie w całej rozciągłości jednak, a jedynie w kilku kluczowych okresach.
>> więcej
[ CHINY ] Xiao Rundcrantz „Czerwona prokurator. Opowieść o przemocy, władzy i korupcji w Chinach”, Wydawnictwo Videograf II, Katowice 2008
Mroczna opowieść o kulisach chińskiego wymiaru sprawiedliwości. Wspomnienia młodej prawniczki, która przez niemal dziesięć lat – od końcówki lat 80. do 1998 roku – pracowała jako prokurator.
>> więcej
[ CHINY ] Xue Xinran „Dobre kobiety z Chin. Głosy z ukrycia”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2008
Zbiór reportaży, opowiadający o sytuacji kobiet w XX-wiecznych Chinach. Relacje z pierwszej ręki, zebrane przez autorkę, jednoznacznie pokazują, że Chinki znajdują się dziś w nie mniejszej opresji niż kobiety w biednych regionach Indii czy muzułmanki z konserwatywnych krajów islamskich.
>> więcej
[ CYPR ] Przemysław Osiewicz „Pokojowa regulacja kwestii cypryjskiej. Aspekty prawne i polityczne”, Wydawnictwo MADO, Toruń 2008
Obszerne naukowe studium poświęcone konfliktowi cypryjskiemu, w szczegółowy sposób opisujące próby zażegnania sporów o podział tej śródziemnomorskiej wyspy.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – ABORCJA] Kazimiera Szczuka „Milczenie owieczek – rzecz o aborcji” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004
Bogato zdokumentowany esej – „głos w sporze o aborcję”. Poglądy autorki są doskonale znane, zresztą nawet niezorientowani czytelnicy zrozumieją zawarte w tytule przesłanie. Natomiast bez względu na to czy zgadzamy się, czy też nie, ze stanowiskiem autorki – „Milczenie owieczek” zawiera sporo informacji o zjawisku.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – CHRZEŚCIJAŃSTWO ] Jutta Seibert „Leksykon sztuki chrześcijańskiej”, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2007
Obszerna i zawierająca dziesiątki ilustracji publikacja popularnonaukowa, zawierająca zbiór haseł nie tylko z dziedziny sztuki, ale i szeroko pojętej kultury oraz historii chrześcijaństwa.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – ISLAM ] Gilles Kepel „Fitna: wojna w sercu islamu”, Wydawnictwo Akademickie DIALOG, Warszawa 2006
Książka znanego francuskiego eksperta w sprawach islamu, fundamentalizmu i Bliskiego Wschodu. Wywód prowadzący nas przez wydarzenia z ostatnich lat – od porażki porozumienia pokojowego z Oslo, przez rewolucję neokonserwatywną w USA, zamachy 11 września, inwazję na Irak, po diagnozę sytuacji w europejskich społecznościach muzułmańskich – zmierza do konkluzji: w świecie islamu toczy się wewnętrzna wojna, fitna.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – KONFLIKTY ] Krzysztof Kubiak „Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie” Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2005
Rodzaj leksykonu wymienionych w tytule konfliktów zbrojnych na świecie A.D. 2004. Pozycja unikalna, gdyż obok powszechnie znanych, obecnych w mediach od lat, wojen autor odszukał i konflikty w najodleglejszych zakątkach świata, i konflikty w naszym bliskim sąsiedztwie. W obu przypadkach takie, o których nie mieliśmy dotąd pojęcia.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – KONFLIKTY ] Krzysztof Kubiak „Wojny, konflikty zbrojne i punkty zapalne na świecie”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2007
Drugie, rozszerzone i zaktualizowane, wydanie przewodnika po najniebezpieczniejszych miejscach świata.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – NARKOTYKI ] Richard Davenport-Hines „Odurzeni. Historia narkotyków 1500-2000” Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2006
Obszerne dzieło poświęcone środkom odurzającym, a właściwie związkom narkotyków i kultur całego świata. Pięć wieków konsumpcji substancji odurzających zostało tu opisanych w erudycyjnym mega-eseju.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – POLITYKA – MEDIA ] Marek Ostrowski „Co nas obchodzi świat. Ściągawka na czas chaosu”, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006
Zbiór esejów znanego publicysty, szefa działu zagranicznego tygodnika „Polityka”. Kilkadziesiąt tekstów poświęconych najważniejszym problemom współczesnego świata.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – ANTYSEMITYZM ] David I. Kertzer „Papieże a Żydzi. O roli Watykanu w rozwoju współczesnego antysemityzmu”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005
Kontrowersyjna praca o postawach Kościoła katolickiego wobec Żydów na przestrzeni XIX i XX w., obciążająca Watykan częściową odpowiedzialnością za Holocaust.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – KONFLIKTY ] „Wojna i przemoc w religiach świata”, Pr. Zbiorowa – wybór i opracowanie Adel Theodor Khoury, Ekkehard Grundmann, Hans-Peter Müller, Wydawnictwo Jedność i Wydawnictwo Herder, Kielce 2006
Zbiór sześciu tekstów, omawiających zagadnienie wojny w odniesieniu do pięciu największych religii świata – judaizmu, chrześcijaństwa, islamu, hinduizmu i buddyzmu.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA – PRAWOSŁAWIE ] Elżbieta Przybył „Prawosławie”, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2006
Kompendium wiedzy o prawosławiu powstałe na bazie broszury tej samej autorki, wydanej w 2000 r. w serii „Krótko i węzłowato”.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA ] Benedykt XVI (jako kard. Joseph Ratzinger) „Wiara – prawda – tolerancja. Chrześcijaństwo a religie świata”; Wydawnictwo Jedność & Wydawnictwo Herder, Kielce 2005
Wydana w 2003 r. praca papieża Benedykta XVI poświęcona relacjom między religiami i percepcji najważniejszych wartości w kontekście dialogu ekumenicznego.
>> więcej
[ CYWILIZACJA – RELIGIA ] Karen Armstrong „W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2005
Arcyciekawa książka jednej z najsłynniejszych obecnie specjalistek w dziedzinie religioznawstwa. Przewodnik po historii trzech największych monoteistycznych religii i wiwisekcja gniewu, jaki od czasu do czasu ogarnia wyznawców.
>> więcej
[ CYWILIZACJA - RELIGIA ] George Weigel „Boży wybór”, Społeczny Instytut Wydawniczy ZNAK, Kraków 2006
Analiza sytuacji w Kościele katolickim po pierwszym roku pontyfikatu Benedykta XVI. Przyszłość, teraźniejszość i przeszłość Kościoła z domieszką biografii papieża.
>> więcej
[ CYWILIZACJA - WOJNY ] Leszek S. Zakrzewski „Ethos rycerski w dawnej i współczesnej wojnie” Wydawnictwo TRIO Warszawa 2004
Próba odnalezienia w wojnach dawnych i współczesnych postaw i reguł etycznych. Autor poszukuje ich zarówno w konfliktach, które rozegrały się przed wiekami, jak i kodeksie bushido i postawie japońskich kamikaze, wojnach prowadzonych przez muzułmanów w oparciu o system etyczny Koranu, a wreszcie - nawet w wojnie w Kosowie, gdzie interwencję NATO określano przecież jako „moralną wojnę”.
>> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Idee i ideologie we współczesnym świecie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Leksykon ideologii politycznych oraz idei: od agraryzmu po wolność.
>> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Leksykon problemów współczesnego świata – pierwsza tego typu publikacja dostępna w polskich księgarniach, obejmująca cały wachlarz zagrożeń dla ludzkości.
>> więcej
[ CYWILIZACJA ] „Konflikty współczesnego świata”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008
Leksykon wiedzy o stanie bezpieczeństwa na świecie, konfliktach zbrojnych i zagrożeniach związanych z terroryzmem u progu XXI wieku.
>> więcej
[ CYWILIZACJA ] Anna Czekanowska „Kultury tradycyjne wobec współczesności. Muzyka, poezja, taniec”, Wydawnictwo TRIO, Collegium Civitas, Warszawa 2008
Przekrojowa prezentacja tradycyjnych kultur muzycznych prawie całego świata, z uwzględnieniem całego kontekstu: od religii po szeroką rozumianą kulturę i strukturę społeczną.
>> więcej
[ CYWILIZACJA ] Anthony Storr „Kolosy na glinianych nogach. Studium guru”, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2009
Znany brytyjski psychiatra przygląda się największym guru w historii ludzkości – i próbuje ocenić ich fenomen z naukowego punktu widzenia. Jego praca o