Question

Kierunki rozwoju opery w XIX i XX wieku oraz twórcy z tamtego okresu.

Bardzo bym prosiła o długie przedstawienie tematu.

Answer 1

Opera to nazwa większego utworu muzycznego, w którym muzyka współdziała z akcją dramatyczną. Istnieję różne gatunki opery ze względu na charakter treści i rodzaj jej współczynników. Pod względem treści rozróżniamy dwa podstawowe gatunki: operę poważną (seria) i komiczną (buffa). Ponadto istnieje gatunek pośredni, tzw. opera semiseria – jest to zazwyczaj opera poważna z elementami komicznymi. Utwór muzyczno-dramatyczny należący do kategorii muzyki rozrywkowej i będący w zasadzie rodzajem dzieła komicznego, często o charakterze satyrycznym, to operetka. Podstawowymi współczynnikami formy są: partie wokalne-solowe, zespołowe i chór; partie instrumentalne realizowane głównie przez orkiestrę; wstawki baletowe i w niektórych gatunkach partie mówione. Z uwagi na rodzaj współczynników opery i ich przewagę wyróżniamy: melodramat, w którym śpiew ulega eliminacji na rzecz deklamowanego tekstu w oparciu o podłoże instrumentalne. Gdy głównym współczynnikiem dzieła scenicznego jest taniec, powstaje opera baletowa. Przewaga partii chóralnych decyduje o operze chóralnej, natomiast jeśli w utworze dramatycznym muzyka ogranicza się do nielicznych wstawek, będących pieśniami solowymi lub chóralnymi powstaje śpiewogra (singspiel). Poszczególne rodzaje form dramatycznych mogą wykazywać najrozmaitszą treść: mitologiczną, alegoryczną, baśniową (podania ludowe), historyczną, czy realistyczną.

O charakterze opery XIX wieku zadecydowała przede wszystkim jej treść, nawiązująca do podań ludowych, wykorzystująca elementy fantastyczne, świata nadprzyrodzonego oraz tematykę narodową i historyczną. Te elementy treści oper zadecydowały o podstawowych jej gatunkach. Za twórcę opery romantycznej z elementami ludowymi uważa się C. M. Webera (w szczególności „Wolny strzelec” 1821). W oparciu o tematykę historyczna powstała tzw. wielka opera francuska reprezentowana przez G. Spontiniego, D. Aubera, J. Halévy`ego, G. Meyerbeera i V. Belliniego. Zmiana tematyki, w szczególności wpływ muzyki ludowej, doprowadziła do przeobrażenia formy operowej. W rezultacie ograniczeniu uległa wielka aria na rzecz form mniejszych, pieśniowych. Niektóre rodzaje pieśni jak np. modlitwa i pieśń biesiadna stały się prawie nieodłącznym atrybutem opery XIX wiecznej. Typowa dla okresu romantycznego ballada stawała się niekiedy osnową całości dzieła operowego (np. „Holender tułacz“ R. Wagnera). Ograniczeniu, a nawet eliminacji uległ recytatyw na rzecz szerzej rozbudowanej partii, tj. monologu, który stał się podstawą do ukształtowania sceny. We wszystkich gatunkach opery w okresie romantyzmu widoczne jest dążenie do ujednolicenia dzieła za pomocą materiału muzycznego. Jednocześnie wzrosło znaczenie orkiestry, a w związku z tym powiększyła się jej obsada. Typowym przedstawicielem muzyki dramatycznej okresu romantycznego był R. Wagner. W jego twórczości skupiły się najważniejsze tendencje charakterystyczne dla tego okresu, chociaż najwybitniejsze swoje dzieła stworzył Wagner później, kiedy już minął okres romantyczny. Charakterystyczną cechą koncepcji dramatycznej Wagnera było współdziałanie wszystkich sztuk, głównie poezji, dramatu, sztuki teatralnej, plastyki i muzyki. Według Wagnera muzyka powinna być podporządkowana akcji dramatycznej. W związku z tym powrócił do pierwotnej koncepcji dramatu muzycznego. O jedności dzieła miały decydować podstawowe tematy muzyczne, nazwane później motywami przewodnimi. Były one jednocześnie symbolami elementarnych sił przyrody, postaci, uczuć, nastrojów, a nawet przedmiotów. Najszerzej rozbudował Wagner system motywów przewodnich w tetralogii „Pierścień Nibelunga”. Ograniczeniu natomiast uległy motywy przewodnie w „Tristianie i Izoldzie”. Wagner wykorzystał wszystkie dotychczasowe środki wyrazu. Podstawą jedności sceny były motywy przewodnie. Ich liczba uzależniona była od liczby działających w danej scenie osób oraz od sytuacji dramatycznej. Pod względem konstrukcyjnym opierała się ona na tych samych zasadach, co forma poematu symfonicznego. Wagner powiększył skład dotychczasowej orkiestry operowej, a nawet dodał do niej nowe instrumenty (tzw. tuby wagnerowskie). W harmonice rozbudował sieć odniesień harmonicznych , aż do związków półtonowych i trytonowych. Wskutek rozbudowania tych odniesień harmonicznych Wagner przekroczył zdecydowanie system diatoniczny na rzecz wzmożonej chromatyki. Zmienił się więc charakter melodyki. Straciła ona budowę okresową z charakterystycznym dla niej falowaniem napięć i odprężeń i stała się tworem ciągłym, tzw. melodią nieskończoną. Reforma Wagnera, chociaż była naturalną konsekwencją rozwoju muzyki dramatycznej XIX wieku, dała w rezultacie nową formę dzieła muzyczno-dramatycznego. Jednakże większość kompozytorów, choć doceniała zdobycze Wagnera, nie przyjęła jego reformy w całej rozciągłości, toteż nie zerwano całkowicie związków z operą tradycyjną.

Tendencje realistyczne w muzyce dramatycznej jako wyraz postawy kompozytora wobec świata i ludzi, pojawiły się w okresie romantyzmu w niektórych utworach o tematyce społecznej. („Halka” S. Moniuszki, „Niemej z Portici” Aubera, „Norma” Belliniego). Istotną cechą realizmu jest dążenie do uchwycenia życia w jego rzeczywistej postaci, bez idealizacji uczuć i stosunków międzyludzkich. Za dzieło tego rodzaju można uważać „Carmen” (1975) G. Bizeta, choć uwydatnia się w nim dość duża rozbieżność między realistyczną treścią a oprawą muzyczną. Muzyka „Carmen” w istocie niczym nie odbiega do środków wykształconych w okresie romantyzmu. Na czoło wysuwają się sceny będące symbiozą elementów aryjnych z recytatywami, a nawet w dalszym ciągu utrzymują się wyodrębnione partie aryjne o charakterze tanecznym (habanera). Zdobycze Wagnera pozostawiły znaczny ślad w twórczości u tzw. werystów: G. Pucciniego, P. Mascagniego, R. Leoncavalla. Bezpośrednim spadkobiercą Wagnera w realistycznym dramacie muzycznym był R. Strauss. Od Wagnera przejął on szereg środków orkiestrowych i harmonicznych. Na czoło wysuwają się dwa dzieła : „Salome” (1905) i „Elektra” (1009). Kompozytor dążył w nich do maksymalnej jedności czasu i miejsca. W rezultacie oba dzieła są utworami jednaktowymi, granymi bez przerw.

Dramat symboliczny i ekspresjonistyczny to rodzaje muzyki dramatycznej, które reprezentują dwa różne kierunki. W dramacie symbolicznym główny sens treści nie sprowadza się do bezpośredniego przedstawienia zdarzeń i uczuć, lecz jest głęboko ukryty niejako pod powierzchnią toczącej się akcji dramatycznej. Z tej przyczyny dramat symboliczny reprezentuje kierunek przeciwstawny do dramatu realistycznego. Wywarło to decydujący wpływ na dobór środków muzycznych, gdyż również i one ujawniają bezpośrednio przeżyć bohaterów. Traktowanie orkiestry jest oszczędne, a melodyka ma charakter recytatywny. Takim utworem jest „Peleas i Melisanda” C. Debussy`ego do tekstu M. Maeterlincka. Architektonika dramatu opiera się na podziale aktów na obrazy i obrazów na sceny. W dramacie ekspresjonistycznym – reprezentowanym przez „Oczekiwanie” i „Szczęśliwą rękę” A. Schönberga oraz częściowo przez „Wozzecka” A. Berga – na pierwszy plan wysunął się czynnik wyrazowy z dążeniem do wyodrębnienia takich szczegółów, które w codziennym życiu z trudem dają się zauważyć. W „Oczekiwaniu” liczba występujących osób została ograniczona do jednej kobiety, przeżywającej bezpośrednio następujące po sobie w krótkim czasie zmienne uczucia. Ten rodzaj stosunku do treści dzieła spowodował rozbicie formy muzycznej, wobec czego melodykę utworów ekspresjonistycznych cechuje duża zmienność. Dzieło Berga „Wozzek” stoi na pograniczu dramatu realistycznego i ekspresjonistycznego. W latach 30-tych XX wieku powstał specjalny gatunek opery klasycyzującej. Wyróżnia się trzy rodzaje: opera oratoryjna („Król Edyp” I. Strawińskiego), opera będąca przeniesieniem formy starogreckiego dramatu („Antygona” A. Honnegera), opera powracająca do formy tradycyjnej z ariami i wydzielonymi częściami – numerami („Cardilac” P. Hindemitha).  W XX wieku żywotny jest również kierunek narodowy, którego przedstawiciele sięgają do podań ludowych i przedstawiają obyczaje ludu wiejskiego, niekiedy z podkreśleniem problematyki społecznej. B. Blacher i W. Egt stworzyli próbę stworzenia opery abstrakcyjnej, w której samogłoski zastępują słowa, natomiast muzyka staje się jedynym środkiem wyrazu charakteryzującym takie uczucia człowieka.

 

Opera to baaardzo szeroki temat. Napisałam najważniejsze rzeczy w zarysie, choć i to zajęło mi trochę czasu. Jednak ze względu na rozmiar nie są ujęte wszystkie dzieła operowe z tego czasu (np. muzyka polska), tylko kierunki i ich twórcy. Mam nadzieję, że to spełni oczekiwania. Pozdrawiam.