Wybierając się na wakacje, każdy chce wiedzieć, jakie jest prawdopodobieństwo, że w wybranym przez niego miejscu pogoda będzie słoneczna i ciepła. Innymi słowy interesuje go klimat, czyli przewidywane, w oparciu o wieloletnie obserwacje, warunki pogodowe. Najważniejsze czynniki kształtujące klimat to temperatura oraz opady (deszcz, śnieg, deszcz ze śniegiem lub grad). Okresowe wahania temperatur oraz opadów także charakteryzują dany klimat. Na przykład klimat śródziemnomorski, lecz także w niektórych regionach Kalifornii, Chile, RPA i Australii, cechują łagodne, deszczowe zimy oraz gorące, suche lata. Nie oznacza to jednak, że w lecie nie spadnie tam ani jedna kropla deszczu. Występującym na tych terenach silnym, letnim burzom towarzyszą gwałtowne ulewy. Generalnie jednak turyści mogą liczyć na piękną pogodę przez całe lato. SZEROKOŚĆ GEOGRAFICZNA I RZEŹBA TERENU Szerokość geograficzna decyduje o tym, ile energii słonecznej dociera do danego miejsca. Generalnie wraz z oddalaniem się od równika w kierunku biegunów ilość tej energii, a więc i ciepła, maleje. W rejonie biegunów promienie słoneczne muszą przedrzeć się przez głębszą warstwę atmosfery ziemskiej niż w okolicy równika. W rezultacie, atmosfera absorbuje więcej promieniowania słonecznego. Ponadto, ta sama ilość promieni słonecznych pada na rozleglejszy obszar na biegunie niż na równiku. Wzniesienie danego miejsca powyżej poziomu morza, także wpływa na jego średnie temperatury. Obliczono, że przeciętnie wraz ze wzniesieniem się o każde 1000 metrów temperatura spada o 70C. W związku z tym, wysoko położone równiny i tereny górzyste strefy tropikalnej są o wiele chłodniejsze niż obszary nadmorskie o takiej samej szerokości geograficznej, a na szczytach pasm górskich panuje klimat polarny. Ukształtowanie powierzchni nie jest bez znaczenia dal rozmieszczenia opadów. Gdy wilgotny wiatr znad oceanu zatrzyma się na górach, tworzą się chmury, w rezultacie na szczyty i zbocza spada dużo deszczu. Jednak, jeśli wiatr ominie przeszkodę w postaci gór, powietrze opada, ogrzewa się i wchłania wilgoć. W związku z tym, pomimo że po jednej stronie góry, tej zwróconej do oceanu, jest on bardzo wilgotny, po drugiej opady są wyjątkowo skromne. Mówi się, że obszary te są „osłonięte od deszczu” Morze łagodzi klimat, który staje się coraz ostrzejszy w miarę oddalania się w głąb kontynentu. Bryzy morska i lądowa łagodzą różnice temperatur. Ląd nagrzewa się szybciej niż woda. W ciągu dnia, gdy temperatura na lądzie rośnie, chłodniejsze powietrze nawiewane jest od morza do lądu. W nocy zachodzi odwrotny proces. Woda ochładza się wolniej niż ląd, więc bryza wieje z lądu w kierunku morza. Temperatura zależy też nierzadko od bliskości prądów oceanicznych. Ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom) płynie od Zatoki Meksykańskiej, w poprzek Oceanu Atlantyckiego do wybrzeży północno-zachodniej Europy. Wiatry wiejące od Golfsztromu w stronę lądu, powodują, że klimat Europy północno-zachodniej jest o wiele cieplejszy niż klimat północno-wschodnich terenów Ameryki Północnej położonych na tej samej szerokości geograficznej. Prądy morskie mogą także obniżać temperaturę danego regionu. Na przykład Prąd Beneguelski płynący wzdłuż wybrzeży południowo-zachodniej Afryki oraz Prąd Peruwiański (Prąd Humboldta) u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej znacznie ochładzają zwrotnikowy klimat sąsiadujących wybrzeży. Obszary leżące w centrum kontynentów, z daleka od łagodzącego wpływu mórz i oceanów cechuje ostry klimat kontynentalny z o wiele gorętszym latem i mroźniejszą zimą niż obszary na tej samej szerokości geograficznej sąsiadujące z morzem. STREFY KLIMATYCZNE Wszelkie sposoby klasyfikacji klimatów oparte są na podziale dokonanym przez rosyjskiego meteorologa Władimira Kppena (1846-1940). Kppen podzielił świat na sześć głównych stref klimatycznych: A, B, C, D, E i H. A – klimat gorący i wilgotny; B – klimat suchy;C – klimat umiarkowany ciepły; D – klimat chłodny; E – klimat polarny; H – klimat górski. Następnie dokonał dalszego podziału na podgrupy w oparciu o ogólną charakterystykę oraz okresowe wahania temperatury i opadów. Ustalając granice pomiędzy strefami klimatycznymi Kppen wziął też pod uwagę procesy wegetacyjne i rodzaje gleb. Elementy te pomagają określić wpływ klimatu na dany teren i często są lepszym wskaźnikiem niż dane statystyczne. W klasyfikacji Kppena grupa A zawiera klimaty z wysokimi opadami przez cały rok, jak i te gdzie występuje pora deszczowa i pora sucha. KLIMATY GORĄCE I WILGOTNE Klimaty w tej strefie są gorące i wilgotne. Większe opady występują nad lądami niż nad oceanami z powodu silnego parowania podłoża i rozwiniętych prądów pionowych, tworzących ogromne chmury deszczowe. Roczna i dobowa amplituda temperatury jest niewielka (2-50C). Dwukrotnie w ciągu roku, po przejściu Słońca przez równik w ciągu kilku tygodni występują obfite deszcze zenitalne. Dalej od równika pory deszczowe przesuwają się („wędrują za Słońcem”), a bliżej zwrotników występuje już tylko jedna pora deszczowa w ciągu roku. Klimat z obfitymi opadami w ciągu całego roku stwarza dogodne warunki dla rozwoju bujnych lasów tropikalnych. Mimo wielkich zniszczeń, jakich dokonali leśnicy i rolnicy, wielki obszary takich lasów występują w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej, w dorzeczu rzeki Zair na południu Afryki oraz na rozległych obszarach południowo-wschodniej Azji. Obszary te cechuje bardzo wysoka temperatura (25-270C) utrzymująca się przez cały rok, roczne opady dochodzą nawet do 1800-2500mm, duża wilgotność powietrza oraz duże nasłonecznienie. W południe promienie słoneczne padają prawie pod kątem prostym, a długość dnia zmienia się w ciągu roku bardzo nieznacznie. Parny, gorący klimat jest idealny dla rozwoju tropikalnej dżungli. Klimat monsunowy, w który większość rocznych opadów przypada na jeden okres, występuje w południowo-wschodniej Azji oraz w północnej Australii. Obszary te znane są z dużych rocznych zmian pogody. W Indiach, na przykład, zimy są suche, wiatry wieją z północnego wschodu, z głębi kontynentu. Na wiosnę ziemia bardzo się nagrzewa, jest bardzo sucho, w powietrzu unosi się mnóstwo pyłu. Gorące masy powietrza unoszą się w górę tworząc układy niżowe, w kierunku, których wieją wilgotne wiatry z południowego zachodu. Wiatry te przynoszą obfite deszcze, dzięki którym rozwija się bujne życie w lasach monsunowych. Tereny z suchymi zimami leżące w pobliżu lasów tropikalnych, to dogodne miejsce dla traw i pojedynczych drzew, czyli dla tak zwanej sawanny, która występuje na zwrotnikowych obszarach Afryki i Południowej Ameryki.
KLIMATY SUCHE W tej strefie klimaty są mało zróżnicowane termicznie, natomiast bardzo znacznie mogą się różnić pod względem wilgotności. Większą część strefy na kontynentach zajmują obszary stepów i pustyń, gdyż są one pod wpływem pasatów wiejących od lądów w stronę oceanów. W wielkich wyżach oceanicznych przeważa typ pogody słonecznej z umiarkowanymi opadami, z wiatrami pasatowymi. Inwersje pasatowe są wzmacniane przez oziębione powietrze nad zimnymi prądami morskimi u zachodnich wybrzeży kontynentów.
Wybierając się na wakacje, każdy chce wiedzieć, jakie jest prawdopodobieństwo, że w wybranym przez niego miejscu pogoda będzie słoneczna i ciepła. Innymi słowy interesuje go klimat, czyli przewidywane, w oparciu o wieloletnie obserwacje, warunki pogodowe.
Najważniejsze czynniki kształtujące klimat to temperatura oraz opady (deszcz, śnieg, deszcz ze śniegiem lub grad). Okresowe wahania temperatur oraz opadów także charakteryzują dany klimat. Na przykład klimat śródziemnomorski, lecz także w niektórych regionach Kalifornii, Chile, RPA i Australii, cechują łagodne, deszczowe zimy oraz gorące, suche lata. Nie oznacza to jednak, że w lecie nie spadnie tam ani jedna kropla deszczu. Występującym na tych terenach silnym, letnim burzom towarzyszą gwałtowne ulewy. Generalnie jednak turyści mogą liczyć na piękną pogodę przez całe lato.
SZEROKOŚĆ GEOGRAFICZNA I RZEŹBA TERENU
Szerokość geograficzna decyduje o tym, ile energii słonecznej dociera do danego miejsca. Generalnie wraz z oddalaniem się od równika w kierunku biegunów ilość tej energii, a więc i ciepła, maleje.
W rejonie biegunów promienie słoneczne muszą przedrzeć się przez głębszą warstwę atmosfery ziemskiej niż w okolicy równika. W rezultacie, atmosfera absorbuje więcej promieniowania słonecznego. Ponadto, ta sama ilość promieni słonecznych pada na rozleglejszy obszar na biegunie niż na równiku.
Wzniesienie danego miejsca powyżej poziomu morza, także wpływa na jego średnie temperatury. Obliczono, że przeciętnie wraz ze wzniesieniem się o każde 1000 metrów temperatura spada o 70C. W związku z tym, wysoko położone równiny i tereny górzyste strefy tropikalnej są o wiele chłodniejsze niż obszary nadmorskie o takiej samej szerokości geograficznej, a na szczytach pasm górskich panuje klimat polarny. Ukształtowanie powierzchni nie jest bez znaczenia dal rozmieszczenia opadów. Gdy wilgotny wiatr znad oceanu zatrzyma się na górach, tworzą się chmury, w rezultacie na szczyty i zbocza spada dużo deszczu. Jednak, jeśli wiatr ominie przeszkodę w postaci gór, powietrze opada, ogrzewa się i wchłania wilgoć. W związku z tym, pomimo że po jednej stronie góry, tej zwróconej do oceanu, jest on bardzo wilgotny, po drugiej opady są wyjątkowo skromne. Mówi się, że obszary te są „osłonięte od deszczu”
Morze łagodzi klimat, który staje się coraz ostrzejszy w miarę oddalania się w głąb kontynentu. Bryzy morska i lądowa łagodzą różnice temperatur. Ląd nagrzewa się szybciej niż woda. W ciągu dnia, gdy temperatura na lądzie rośnie, chłodniejsze powietrze nawiewane jest od morza do lądu. W nocy zachodzi odwrotny proces. Woda ochładza się wolniej niż ląd, więc bryza wieje z lądu w kierunku morza.
Temperatura zależy też nierzadko od bliskości prądów oceanicznych. Ciepły Prąd Zatokowy (Golfsztrom) płynie od Zatoki Meksykańskiej, w poprzek Oceanu Atlantyckiego do wybrzeży północno-zachodniej Europy. Wiatry wiejące od Golfsztromu w stronę lądu, powodują, że klimat Europy północno-zachodniej jest o wiele cieplejszy niż klimat
północno-wschodnich terenów Ameryki Północnej położonych na tej samej szerokości geograficznej. Prądy morskie mogą także obniżać temperaturę danego regionu. Na przykład Prąd Beneguelski płynący wzdłuż wybrzeży południowo-zachodniej Afryki oraz Prąd Peruwiański (Prąd Humboldta) u zachodnich wybrzeży Ameryki Południowej znacznie ochładzają zwrotnikowy klimat sąsiadujących wybrzeży.
Obszary leżące w centrum kontynentów, z daleka od łagodzącego wpływu mórz i oceanów cechuje ostry klimat kontynentalny z o wiele gorętszym latem i mroźniejszą zimą niż obszary na tej samej szerokości geograficznej sąsiadujące z morzem.
STREFY KLIMATYCZNE
Wszelkie sposoby klasyfikacji klimatów oparte są na podziale dokonanym przez rosyjskiego meteorologa Władimira Kppena (1846-1940). Kppen podzielił świat na sześć głównych stref klimatycznych: A, B, C, D, E i H. A – klimat gorący i wilgotny; B – klimat suchy;C – klimat umiarkowany ciepły; D – klimat chłodny; E – klimat polarny; H – klimat górski.
Następnie dokonał dalszego podziału na podgrupy w oparciu o ogólną charakterystykę oraz okresowe wahania temperatury i opadów. Ustalając granice pomiędzy strefami klimatycznymi Kppen wziął też pod uwagę procesy wegetacyjne i rodzaje gleb. Elementy te pomagają określić wpływ klimatu na dany teren i często są lepszym wskaźnikiem niż dane statystyczne. W klasyfikacji Kppena grupa A zawiera klimaty z wysokimi opadami przez cały rok, jak i te gdzie występuje pora deszczowa i pora sucha.
KLIMATY GORĄCE I WILGOTNE
Klimaty w tej strefie są gorące i wilgotne. Większe opady występują nad lądami niż nad oceanami z powodu silnego parowania podłoża i rozwiniętych prądów pionowych, tworzących ogromne chmury deszczowe. Roczna i dobowa amplituda temperatury jest niewielka (2-50C). Dwukrotnie w ciągu roku, po przejściu Słońca przez równik w ciągu kilku tygodni występują obfite deszcze zenitalne. Dalej od równika pory deszczowe przesuwają się („wędrują za Słońcem”), a bliżej zwrotników występuje już tylko jedna pora deszczowa w ciągu roku.
Klimat z obfitymi opadami w ciągu całego roku stwarza dogodne warunki dla rozwoju bujnych lasów tropikalnych. Mimo wielkich zniszczeń, jakich dokonali leśnicy i rolnicy, wielki obszary takich lasów występują w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej, w dorzeczu rzeki Zair na południu Afryki oraz na rozległych obszarach południowo-wschodniej Azji.
Obszary te cechuje bardzo wysoka temperatura (25-270C) utrzymująca się przez cały rok, roczne opady dochodzą nawet do 1800-2500mm, duża wilgotność powietrza oraz duże nasłonecznienie. W południe promienie słoneczne padają prawie pod kątem prostym, a długość dnia zmienia się w ciągu roku bardzo nieznacznie. Parny, gorący klimat jest idealny dla rozwoju tropikalnej dżungli.
Klimat monsunowy, w który większość rocznych opadów przypada na jeden okres, występuje w południowo-wschodniej Azji oraz w północnej Australii. Obszary te znane są z dużych rocznych zmian pogody. W Indiach, na przykład, zimy są suche, wiatry wieją z północnego wschodu, z głębi kontynentu. Na wiosnę ziemia bardzo się nagrzewa, jest bardzo sucho, w powietrzu unosi się mnóstwo pyłu. Gorące masy powietrza unoszą się w górę tworząc układy niżowe, w kierunku, których wieją wilgotne wiatry z południowego zachodu. Wiatry te przynoszą obfite deszcze, dzięki którym rozwija się bujne życie w lasach monsunowych.
Tereny z suchymi zimami leżące w pobliżu lasów tropikalnych, to dogodne miejsce dla traw i pojedynczych drzew, czyli dla tak zwanej sawanny, która występuje na zwrotnikowych obszarach Afryki i Południowej Ameryki.
KLIMATY SUCHE
W tej strefie klimaty są mało zróżnicowane termicznie, natomiast bardzo znacznie mogą się różnić pod względem wilgotności. Większą część strefy na kontynentach zajmują obszary stepów i pustyń, gdyż są one pod wpływem pasatów wiejących od lądów w stronę oceanów. W wielkich wyżach oceanicznych przeważa typ pogody słonecznej z umiarkowanymi opadami, z wiatrami pasatowymi. Inwersje pasatowe są wzmacniane przez oziębione powietrze nad zimnymi prądami morskimi u zachodnich wybrzeży kontynentów.