Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. rozwój cywilizacyjny Krety znacznie przyspieszył, powstała cywilizacja minojska (od imienia mitycznego władcy Knossos – Minosa). Wprawdzie wyspę także dotknął kryzys końca wczesnej epoki brązu, ale zdołała ona obronić swój dorobek, podczas gdy regres w Grecji kontynentalnej i na Archipelagu został pogłębiony (lub spowodowany) przez migracje z Azji (kultury Lefkandi-I i Kastri)[14]. Ponownie nawiązano kontakty zewnętrzne, po raz pierwszy na dużą skalę z Lewantem i Egiptem, co zaowocowało poznaniem nowych technologii i wymianą kulturalną[14]. Osady przekształciły się w miasta o zaawansowanej architekturze i infrastrukturze, których centrum były wielkie pałace – siedziba władcy, ośrodek gospodarczy i religijny, którego mieszkańcy posługiwali się pismem (hieroglificznym i linearnym A)[14]. Szczyt rozwoju cywilizacji minojskiej to tzw. okres młodych pałaców (ok. 1675-1450 p.n.e.) – na wyspie wzrosła liczba miast, pałaców i willi, dominującym ośrodkiem było Knossos, brak fortyfikacji wskazuje na brak konfliktów na wyspie, rozwinęła się wyrafinowana sztuka (będąca pod wielkim wpływem Egiptu i innych cywilizacji Bliskiego Wschodu) i rzemiosło[15][16]. Ekspansja Krety na inne wyspy sprawiła, że niektóre z nich stały się częścią kultury minojskiej w drugiej połowie średniej epoki brązu, wpływy minojskie promieniowały też na zacofaną w tym okresie Grecję kontynentalną[14][17]. XVI wiek p.n.e. to początek upadku Krety – najpierw trzęsienie ziemi, potem erupcja wulkanu na Thirze[18] zachwiały gospodarką i stabilnością społeczną wyspy[19]. Osłabiona cywilizacja padła ofiarą inwazji (ok. 1450 roku p.n.e.) z Grecji kontynentalnej, dokonanej przez przedstawicieli kultury mykeńskiej, którzy zniszczyli wszystkie pałace poza Knossos, gdzie zasiedli jako władcy wyspyPrzybycie Greków
[2
Kwestia przybycia na tereny obecnej Grecji ludów, które możemy uznać za Greków jest obiektem sporów i dyskusji[21][22]. Za pewne uznaje się, że u schyłku III tysiąclecia p.n.e. lub w ciągu II tysiąclecia p.n.e. na południe Bałkanów napływały ludy mówiące językami z grupy indoeuropejskiej (do niej zalicza się język grecki), jednak nie udało się wypracować konsensusu na temat charakteru tego wydarzenia, jego czasu i ilości fal migracyjnych[22]. Tradycyjnie historycy zakładali, że mapa dialektów języka greckiego z czasów klasycznych świadczy o wystąpieniu w przeszłości trzech fal migracji grup ludności, z których każda posługiwała się danym dialektem w ukształtowanej formie[22]. Badania archeologiczne wskazywały, że w latach ok. 2000-1900, 1600 i 1200 p.n.e. miały w Grecji miejsce okresy przełomowe (przy czym środkowy był mniej wyraźny niż pozostałe), które powiązano z danymi o dialektach i ukuto teorię o wystąpieniu wtedy trzech inwazji ludów greckich: Jonów, Achajów i Dorów[22]. Nowsze badania podały w wątpliwość ten pogląd – uznano za błędną koncepcję przybycia Greków już ukształtowanych, z gotowym językiem, zakładając, że formowanie się kultury i mowy greckiej miało miejsce już na terenie Grecji i przebiegało na skutek mieszania się elementów religii, języka i kultury różnych grup.[22] Odrzucono więc jako zbędną teorię trzech migracji, z kolei pierwszy okres przełomowy zaczęto traktować nie jako gwałtowną, krótką inwazję, ale długotrwały proces (trwający wiek lub dwa), w czasie którego w różnych fazach napływało wiele grup ludności[22]. Niektórzy badacze wskazują, że pojawienie się w Grecji języka, z którego wyewoluowała Greka, należy wiązać z pojawieniem się w Mykenach pierwszych grobów szybowych (XVII w. p.n.e.), co mogło być spowodowane przybyciem ludu, który narzucił się miejscowym jako elita władzy[21].
Osobną kwestią jest pytanie skąd przodkowie Greków przybyli do Grecji. Najprawdopodobniej dotarli tam przez Bałkany i północną Grecję, ale brak jest dowodów archeologicznych potwierdzających tę tezę[22]. Niezbyt pomocne są też badania lingwistyczne – ze znanych języków Grekę najbardziej przypominały staromacedoński i frygijski (uznawane niekiedy za dialekty wspólnego protojęzyka), trochę także staroarmeński[21]. Znane miejsce, gdzie najwcześniej posługiwano się tymi językami (greckim, macedońskim, frygijskim, w przypadku staroarmeńskiego pewność jest mniejsza) to południowe Bałkany, więc być może tutaj należałoby szukać siedzib przodków Greków; brak jednak na razie wystarczających dowodów archeologicznych[21].
Na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. rozwój cywilizacyjny Krety znacznie przyspieszył, powstała cywilizacja minojska (od imienia mitycznego władcy Knossos – Minosa). Wprawdzie wyspę także dotknął kryzys końca wczesnej epoki brązu, ale zdołała ona obronić swój dorobek, podczas gdy regres w Grecji kontynentalnej i na Archipelagu został pogłębiony (lub spowodowany) przez migracje z Azji (kultury Lefkandi-I i Kastri)[14]. Ponownie nawiązano kontakty zewnętrzne, po raz pierwszy na dużą skalę z Lewantem i Egiptem, co zaowocowało poznaniem nowych technologii i wymianą kulturalną[14]. Osady przekształciły się w miasta o zaawansowanej architekturze i infrastrukturze, których centrum były wielkie pałace – siedziba władcy, ośrodek gospodarczy i religijny, którego mieszkańcy posługiwali się pismem (hieroglificznym i linearnym A)[14]. Szczyt rozwoju cywilizacji minojskiej to tzw. okres młodych pałaców (ok. 1675-1450 p.n.e.) – na wyspie wzrosła liczba miast, pałaców i willi, dominującym ośrodkiem było Knossos, brak fortyfikacji wskazuje na brak konfliktów na wyspie, rozwinęła się wyrafinowana sztuka (będąca pod wielkim wpływem Egiptu i innych cywilizacji Bliskiego Wschodu) i rzemiosło[15][16]. Ekspansja Krety na inne wyspy sprawiła, że niektóre z nich stały się częścią kultury minojskiej w drugiej połowie średniej epoki brązu, wpływy minojskie promieniowały też na zacofaną w tym okresie Grecję kontynentalną[14][17]. XVI wiek p.n.e. to początek upadku Krety – najpierw trzęsienie ziemi, potem erupcja wulkanu na Thirze[18] zachwiały gospodarką i stabilnością społeczną wyspy[19]. Osłabiona cywilizacja padła ofiarą inwazji (ok. 1450 roku p.n.e.) z Grecji kontynentalnej, dokonanej przez przedstawicieli kultury mykeńskiej, którzy zniszczyli wszystkie pałace poza Knossos, gdzie zasiedli jako władcy wyspyPrzybycie Greków
[2
Kwestia przybycia na tereny obecnej Grecji ludów, które możemy uznać za Greków jest obiektem sporów i dyskusji[21][22]. Za pewne uznaje się, że u schyłku III tysiąclecia p.n.e. lub w ciągu II tysiąclecia p.n.e. na południe Bałkanów napływały ludy mówiące językami z grupy indoeuropejskiej (do niej zalicza się język grecki), jednak nie udało się wypracować konsensusu na temat charakteru tego wydarzenia, jego czasu i ilości fal migracyjnych[22]. Tradycyjnie historycy zakładali, że mapa dialektów języka greckiego z czasów klasycznych świadczy o wystąpieniu w przeszłości trzech fal migracji grup ludności, z których każda posługiwała się danym dialektem w ukształtowanej formie[22]. Badania archeologiczne wskazywały, że w latach ok. 2000-1900, 1600 i 1200 p.n.e. miały w Grecji miejsce okresy przełomowe (przy czym środkowy był mniej wyraźny niż pozostałe), które powiązano z danymi o dialektach i ukuto teorię o wystąpieniu wtedy trzech inwazji ludów greckich: Jonów, Achajów i Dorów[22]. Nowsze badania podały w wątpliwość ten pogląd – uznano za błędną koncepcję przybycia Greków już ukształtowanych, z gotowym językiem, zakładając, że formowanie się kultury i mowy greckiej miało miejsce już na terenie Grecji i przebiegało na skutek mieszania się elementów religii, języka i kultury różnych grup.[22] Odrzucono więc jako zbędną teorię trzech migracji, z kolei pierwszy okres przełomowy zaczęto traktować nie jako gwałtowną, krótką inwazję, ale długotrwały proces (trwający wiek lub dwa), w czasie którego w różnych fazach napływało wiele grup ludności[22]. Niektórzy badacze wskazują, że pojawienie się w Grecji języka, z którego wyewoluowała Greka, należy wiązać z pojawieniem się w Mykenach pierwszych grobów szybowych (XVII w. p.n.e.), co mogło być spowodowane przybyciem ludu, który narzucił się miejscowym jako elita władzy[21].
Osobną kwestią jest pytanie skąd przodkowie Greków przybyli do Grecji. Najprawdopodobniej dotarli tam przez Bałkany i północną Grecję, ale brak jest dowodów archeologicznych potwierdzających tę tezę[22]. Niezbyt pomocne są też badania lingwistyczne – ze znanych języków Grekę najbardziej przypominały staromacedoński i frygijski (uznawane niekiedy za dialekty wspólnego protojęzyka), trochę także staroarmeński[21]. Znane miejsce, gdzie najwcześniej posługiwano się tymi językami (greckim, macedońskim, frygijskim, w przypadku staroarmeńskiego pewność jest mniejsza) to południowe Bałkany, więc być może tutaj należałoby szukać siedzib przodków Greków; brak jednak na razie wystarczających dowodów archeologicznych[21].