Question

1. Wynień cechy charakterystyczne Kryzysu Ekonomicznego w Polsce w latach 1929-1935.

2. W czym przejawiała się wojna celna z Niiemcami (1925r.)

Answer 1

Detonatorem, który uruchomił światowy kryzys ekonomiczny, był krach giełdowy na giełdzie nowojorskiej. Czwartek 24 października 1929 r. przeszedł do historii kapitalizmu jako najczarniejszy dzień, kiedy to na rynku pojawiło się kilkadziesiąt milionów akcji i obligacji, które nie znalazły nabywców. W ciągu najbliższych dni nastąpiło gigantyczne załamanie, które pociągnęło za sobą panikę na innych giełdach i zapoczątkowało okres wielkiego kryzysu. Wielostronne powiązania gospodarcze, łączące wszystkie kraje kapitalistyczne spowodowały, że kryzys ogarnął stopniowo całą Europę. Gospodarka polska powiązana z gospodarką światową odczuła dotkliwie spadek koniunktury. W Polsce, podobnie jak w niektórych innych krajach o strukturze rolno-przemysłowej, kryzys nie zakończył się w roku 1933, lecz trwał dalej. Za koniec recesji w Polsce można uznać dopiero rok 1935, mimo że kryzys przemysłowy zaczął przełamywać się już w roku 1933.

Stosunki pomiędzy II Rzeczpospolitą a niemiecką Republiką Weimarską były naznaczone problemem braku akceptacji dla traktatu wersalskiego wśród niemieckich elit politycznych (co przejawiało się między innymi poprzez układ w Rapallo pomiędzy Niemcami a Rosją Radziecką w 1922 roku). II Rzeczpospolita, twór traktatu wersalskiego, traktowany był przez część polityków i niemieckiej opinii publicznej jako byt przejściowy i nienaturalny. Plebiscyty i długotrwałe ustalanie ostatecznych granic oraz mniejszości narodowe na Śląsku, Warmii i Mazurach, podział Górnego Śląska stanowiły przyczynek dla napięć tak na szczeblu centralnym, jak i lokalnym. Tak zwany mały traktat wersalski narzucał Polsce rygorystyczne wymogi dotyczące mniejszości narodowych, w tym mniejszości niemieckiej, które to wymogi nie musiały być wypełniane przez Republikę Weimarską wobec mniejszości polskiej. Od 1924 roku Republika Weimarska przeżywała swoje "pięć tłustych lat" - okres względnej stabilizacji politycznej i rozkwitu gospodarczego, umożliwiającego podejmowanie bardziej dynamicznych posunięć na arenie międzynarodowej (traktat z Locarno i przyjęcie Niemiec do Ligi Narodów w 1925 roku).

 

Wojna celna polsko-niemiecka

W początkowych latach II Rzeczpospolitej wymianę handlową polsko-niemiecką regulowały zapisy traktatu wersalskiego oraz konwencja górnośląska z 1922 roku, przyjęta w ramach podziału regionu poprzez plebiscyt. Traktat wersalski wymuszał, aby Niemcy przyznały państwom ententy i nowo tworzonym państwom w Europie Środkowej klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Konwencja górnośląska zakładała, że Niemcy dopuszczą na swój rynek określone kwoty węgla wydobywanego w kopalniach po polskiej stronie granicy. Obydwa te dokumenty wygasały w 1925 roku. Obydwie strony, polska i niemiecka, pragnęły wykorzystać ten fakt jako narzędzie nacisku politycznego. Strona polska była dodatkowo osłabiona skutkami reformy skarbowo-walutowej rządu Władysława Grabskiego i spowolnienia gospodarczego, które w 1924 roku zmniejszyło wpływy budżetowe.

Od stycznia 1925 roku Niemcy, niezobowiązani skupem polskiego węgla, gestem politycznym w ogóle zaprzestali zakupów tego surowca w Polsce i podwyższyły cło na polskie towary. Niektóre polskie produkty zostały objęte embargiem. Strona polska odpowiedziała podwyżką cła na towary niemieckie. Wojna celna poskutkowała spadkiem wartości złotego, co niweczyło część pozytywnych skutków reformy skarbowo-walutowej. Zamknięcie rynku niemieckiego przyczyniło się do nieopłacalności i spadku produkcji przemysłowej, najbardziej dotkniętym sektorem stał się przemysł wydobywczy skupiony w województwie śląskim. Pojawiło się masowe bezrobocie, powróciła inflacja i nadmierny deficyt budżetowy, pokrywany emisją dodatkowego bilonu. Wojna celna polsko-niemiecka doprowadziła do upadku rządu Władysława Grabskiego w listopadzie 1925 roku.

Przezwyciężenie spowolnienia gospodarczego i zmiany polityczne

Na przełomie 1925 i 1926 roku II Rzeczpospolita zdołała przezwyciężyć kryzys gospodarczy wywołany wojną celną polsko-niemiecką. Załamanie się handlu zagranicznego spowodowało konieczność inwestycji i wzrostu produkcji miejscowej. Jako pierwsze poprawę odczuło rolnictwo, w warunkach wzrostu cen otrzymujące większe wpływy za produkcję rolną i podstawowe produkty spożywcze. Bezrobocie wywołane kryzysem zagospodarowano poprzez prace interwencyjne i wielkie inwestycje publiczne. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć budowę magistrali węglowej łączącej Tarnowskie Góry na Górnym Śląsku i port w Gdyni oraz budowę samego miasta i portu Gdynia. Niski kurs złotego czynił eksport bardzo opłacalnym, linia kolejowa i nowy port umożliwiły uruchomienie sprzedaży polskiego węgla na innych, niż niemieckie, rynkach, głównie skandynawskich. Paradoksalnie, w dłuższej perspektywie, wojna celna polsko-niemiecka wymusiła przyspieszenie inwestycji i modernizacji kraju oraz znalezienie nowych partnerów handlowych dla przemysłu II Rzeczpospolitej.

Niepokoje społeczne, jakie towarzyszyły kryzysowi roku 1925 roku, strajki i protesty, przyczyniły się także do radykalizacji nastrojów politycznych i umożliwiły Józefowi Piłsudskiemu, odsuniętemu od władzy, przeprowadzenie w maju 1926 roku zamachu stanu, który przeszedł do historii jako zamach majowy i wprowadził zmiany ustrojowe, które stopniowo czyniły z II Rzeczpospolitej państwo autorytarne.