Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424, zaczyna się od słów Zdrów bądź, królu anielski. Pierwotnie na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy z łaciny i ze śpiewników braci czeskich[1]. Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy ustalił się sam termin kolęda w znaczeniu pieśni bożonarodzeniowej. Powstała wówczas jedna z najważniejszych polskich kolęd W żłobie leży, przypisywana Piotrowi Skardze – do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. Inną bardzo popularną kolędę Bóg się rodzi, do melodii w rytmie poloneza, napisał Franciszek Karpiński. Twórcami kolęd byli także między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński i Andrzej Morsztyn, w XIX w. Zygmunt Noskowski, a na początku XX w. Feliks Nowowiejski. Kolędę Lulajże, Jezuniu Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części Scherza h-moll op. 20. Ze współczesnych kolędy komponował Witold Lutosławski.
W polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek. W XIX wieku rozpoczęto na większą skalę zbieranie kolęd i pastorałek, a punktem odniesienia jest wydany w 1843 zbiór Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane autorstwa księdza Michała Mioduszewskiego.
Współcześnie kolędy nadal wykonywane są w praktyce ludowej na wsiach podczas okresu Bożego Narodzenia oraz Godów oraz w kościołach, szkołach, podczas jasełek, w domach podczas Wigilii. Kolędy polskie jako jedne z nielicznych w Europie są żywym elementem tzw. kolędowania po domach.
Powstają też nowe kolędy, komponowane przez współczesnych twórców, których popularność dorównuje kolędom tradycyjnym, np. kolęda z lat 30. XX w. Nie było miejsca dla Ciebie, czy Kolęda o gwieździe z musicalu Kolęda Nocka z lat 80. XX w.
W praktyce estradowej wykonują programy kolędowe oraz wydają płyty zespoły folkloru stylizowanego: Mazowsze, Śląsk; chóry, np. Poznańskie Słowiki, a także wykonawcy różnych gatunków muzycznych.
Wśród polskich artystów, którzy posiadają w swej dyskografii albumy kolędowe, są zespoły folkowe: Arka Noego, Joszko Broda, Kapela Brodów, Golec Orkiestra, Jarzębina, Muzykanci, Trebunie Tutki, Werchowyna, Zespół Polski; rockowe Edyta Bartosiewicz, De Press, Para Wino; jazzowe Aga Zaryan, Hanna Banaszak, Włodek Pawlik; gwiazdy muzyki popularnej: Eleni, Teresa Haremza, Anna Maria Jopek, Krzysztof Krawczyk, Grażyna Łobaszewska, No To Co, Krystyna Prońko, Sława Przybylska, Irena Santor, Mateusz Pospieszalski, Joanna Słowińska, Stanisław Sojka, Justyna Steczkowska, Ryszard Rynkowski, Jacek Wójcicki, Violetta Villas oraz gwiazdy scen operowych, takie jak Teresa Żylis-Gara czy Bernard Ładysz, Wiesław Ochman.
Odpowiedź: Mimo, że każdy z nas z wielką przyjemnością wyśpiewuje w okresie świąt kolędy i pastorałki, bardzo często nie znajdujemy czasu na chwilę refleksji nad ich treścią oraz historią ich powstania. A te bardzo często są niezwykle interesujące i stoi za nimi ciekawa historia.
Historia kolęd i pastorałek łączy się z czasami nam współczesnymi. Są to utwory żywe, chociaż od powstania niektórych upłynęło już kilka wieków. Największa ich ekspansja miała miejsce w dobie baroku i kontrreformacji. XIX wiek tworzył nowe pieśni, lecz przede wszystkim utrwalał (np. Zorian Dołęga Chodakowski, Oskar Kolberg) i popularyzował (śpiewniki Miarki i Mioduszewskiego) kolędy staropolskie.
Skąd pochodzi nazwa „kolęda”?
Nazwa pochodzi od łac. Kalendae – w kalendarzu juliańskim, stosowanym też w liturgii średniowiecznej, to pierwszy dzień miesiąca. Na kalendy styczniowe (Nowy Rok) składano sobie w antycznym Rzymie życzenia i podarki, zaś pieśni z tej okazji wykonywane określano, tak jak i sam uroczysty dzień, kalendae. Tego typu kolędy zachowały się i w Polsce, najstarsze znamy z Ludycji wieśnych (1534). Pieśni bożonarodzeniowe zaczęto określać mianem kolęd dość późno, o ile wiemy dopiero w XIX wieku. Rękopis z poezjami na Boże Narodzenie sporządzony w XV wieku nazywa je rotułami. Taki tytuł nadał również K. Miaskowski swym wierszom o narodzinach Chrystusa z roku 1612. W XVII wieku pisano o „kantykach”.
Najstarsze kolędy polskie
biblijną osnowę treściową wraz z modlitewną strukturą kompozycji mają najstarsze kolędy polskie – kolędy kościelne: Zdrów bądź, krolu anjelski (zapis z 1424 r.), Stałać się rzecz wielmi dziwna (1442). Utwory te są przekładami z czeskiego, widać też podobieństwa do antyfon, graduałów i modlitw znanych z Missale Romanum i Liber Usualis. Kunsztem odznacza się pochodząca z XV lub XVI wieku polska kolęda Augustus kiedy królował – każda jej strofa rozpoczyna się kolejną literą alfabetu. Refren zapożyczony z ksiąg liturgicznych – Alleluja – zastosował autor kolędy Stała się nam nowina. Dwie kolędy kościelne pochodzące z XVI wieku są żywe w liturgii i wśród wiernych do dziś: Anioł pasterzom mówił oraz Kiedy król Herod królował (kolęda zawarta w licznych kancjonałach protestanckich XVI-XVII w.).
Kolęda paraliturgiczna.
Wraz z franciszkanami, jasełkami i zwyczajem kołysania Dzieciątka, powstawały kolędy paraliturgiczne. Były to kolędy-kołysanki, zwykle oryginalnie polskie. Liryczne w treści, wzruszały się ubóstwem i bezradnością Boga-Człowieka w żłóbku, kierując do Niego swe inwokacje. Wprowadzały autentyczne zwroty kołysankowe jak li,li, laj, lu-laj, ninu, ninu. Do tego rodzaju kolęd należą m.in. W jasełkach leży kwiatek śliczny (XVI w.) oraz Gdy śliczna Panna Syna kołysała i Lulajże, Jezuniu (obie z XVII wieku).
Kolęda realistyczna
W XVII wieku pojawiła się też kolęda realistyczna – o pasterzach, wnosząc liczne szczegóły obyczajowe swej epoki. Obok niej pisano też pieśni mistyczno-spekulatywne. Do nich należą Bóg się rodzi – moc truchleje Franciszka Karpińskiego oraz Mizerna, cicha stajenka licha Teofila Lenartowicza.
Większość autorów tradycyjnych kolęd pozostaje jednak nieznana. Również autorzy tacy jak K. Twardowski czy J. Żabczyc z czasem przestali być w śpiewnikach wymieniani jako twórcy pieśni. Tym samym kolędy, podobnie jak ich melodie, stały się anonimową własnością narodu
Wyjaśnienie:
Najstarsza zachowana polska kolęda, pochodząca z 1424, zaczyna się od słów Zdrów bądź, królu anielski. Pierwotnie na początku XV wieku tłumaczono na język polski kolędy z łaciny i ze śpiewników braci czeskich[1]. Wzrost popularności gatunku nastąpił na przełomie XVII i XVIII wieku, wtedy ustalił się sam termin kolęda w znaczeniu pieśni bożonarodzeniowej. Powstała wówczas jedna z najważniejszych polskich kolęd W żłobie leży, przypisywana Piotrowi Skardze – do melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV. Inną bardzo popularną kolędę Bóg się rodzi, do melodii w rytmie poloneza, napisał Franciszek Karpiński. Twórcami kolęd byli także między innymi Mikołaj Sęp Szarzyński i Andrzej Morsztyn, w XIX w. Zygmunt Noskowski, a na początku XX w. Feliks Nowowiejski. Kolędę Lulajże, Jezuniu Fryderyk Chopin zacytował w środkowej części Scherza h-moll op. 20. Ze współczesnych kolędy komponował Witold Lutosławski.
W polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek. W XIX wieku rozpoczęto na większą skalę zbieranie kolęd i pastorałek, a punktem odniesienia jest wydany w 1843 zbiór Pastorałki i kolędy z melodiami czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane autorstwa księdza Michała Mioduszewskiego.
Współcześnie kolędy nadal wykonywane są w praktyce ludowej na wsiach podczas okresu Bożego Narodzenia oraz Godów oraz w kościołach, szkołach, podczas jasełek, w domach podczas Wigilii. Kolędy polskie jako jedne z nielicznych w Europie są żywym elementem tzw. kolędowania po domach.
Powstają też nowe kolędy, komponowane przez współczesnych twórców, których popularność dorównuje kolędom tradycyjnym, np. kolęda z lat 30. XX w. Nie było miejsca dla Ciebie, czy Kolęda o gwieździe z musicalu Kolęda Nocka z lat 80. XX w.
W praktyce estradowej wykonują programy kolędowe oraz wydają płyty zespoły folkloru stylizowanego: Mazowsze, Śląsk; chóry, np. Poznańskie Słowiki, a także wykonawcy różnych gatunków muzycznych.
Wśród polskich artystów, którzy posiadają w swej dyskografii albumy kolędowe, są zespoły folkowe: Arka Noego, Joszko Broda, Kapela Brodów, Golec Orkiestra, Jarzębina, Muzykanci, Trebunie Tutki, Werchowyna, Zespół Polski; rockowe Edyta Bartosiewicz, De Press, Para Wino; jazzowe Aga Zaryan, Hanna Banaszak, Włodek Pawlik; gwiazdy muzyki popularnej: Eleni, Teresa Haremza, Anna Maria Jopek, Krzysztof Krawczyk, Grażyna Łobaszewska, No To Co, Krystyna Prońko, Sława Przybylska, Irena Santor, Mateusz Pospieszalski, Joanna Słowińska, Stanisław Sojka, Justyna Steczkowska, Ryszard Rynkowski, Jacek Wójcicki, Violetta Villas oraz gwiazdy scen operowych, takie jak Teresa Żylis-Gara czy Bernard Ładysz, Wiesław Ochman.
Odpowiedź: Mimo, że każdy z nas z wielką przyjemnością wyśpiewuje w okresie świąt kolędy i pastorałki, bardzo często nie znajdujemy czasu na chwilę refleksji nad ich treścią oraz historią ich powstania. A te bardzo często są niezwykle interesujące i stoi za nimi ciekawa historia.
Historia kolęd i pastorałek łączy się z czasami nam współczesnymi. Są to utwory żywe, chociaż od powstania niektórych upłynęło już kilka wieków. Największa ich ekspansja miała miejsce w dobie baroku i kontrreformacji. XIX wiek tworzył nowe pieśni, lecz przede wszystkim utrwalał (np. Zorian Dołęga Chodakowski, Oskar Kolberg) i popularyzował (śpiewniki Miarki i Mioduszewskiego) kolędy staropolskie.
Skąd pochodzi nazwa „kolęda”?
Nazwa pochodzi od łac. Kalendae – w kalendarzu juliańskim, stosowanym też w liturgii średniowiecznej, to pierwszy dzień miesiąca. Na kalendy styczniowe (Nowy Rok) składano sobie w antycznym Rzymie życzenia i podarki, zaś pieśni z tej okazji wykonywane określano, tak jak i sam uroczysty dzień, kalendae. Tego typu kolędy zachowały się i w Polsce, najstarsze znamy z Ludycji wieśnych (1534). Pieśni bożonarodzeniowe zaczęto określać mianem kolęd dość późno, o ile wiemy dopiero w XIX wieku. Rękopis z poezjami na Boże Narodzenie sporządzony w XV wieku nazywa je rotułami. Taki tytuł nadał również K. Miaskowski swym wierszom o narodzinach Chrystusa z roku 1612. W XVII wieku pisano o „kantykach”.
Najstarsze kolędy polskie
biblijną osnowę treściową wraz z modlitewną strukturą kompozycji mają najstarsze kolędy polskie – kolędy kościelne: Zdrów bądź, krolu anjelski (zapis z 1424 r.), Stałać się rzecz wielmi dziwna (1442). Utwory te są przekładami z czeskiego, widać też podobieństwa do antyfon, graduałów i modlitw znanych z Missale Romanum i Liber Usualis. Kunsztem odznacza się pochodząca z XV lub XVI wieku polska kolęda Augustus kiedy królował – każda jej strofa rozpoczyna się kolejną literą alfabetu. Refren zapożyczony z ksiąg liturgicznych – Alleluja – zastosował autor kolędy Stała się nam nowina. Dwie kolędy kościelne pochodzące z XVI wieku są żywe w liturgii i wśród wiernych do dziś: Anioł pasterzom mówił oraz Kiedy król Herod królował (kolęda zawarta w licznych kancjonałach protestanckich XVI-XVII w.).
Kolęda paraliturgiczna.
Wraz z franciszkanami, jasełkami i zwyczajem kołysania Dzieciątka, powstawały kolędy paraliturgiczne. Były to kolędy-kołysanki, zwykle oryginalnie polskie. Liryczne w treści, wzruszały się ubóstwem i bezradnością Boga-Człowieka w żłóbku, kierując do Niego swe inwokacje. Wprowadzały autentyczne zwroty kołysankowe jak li,li, laj, lu-laj, ninu, ninu. Do tego rodzaju kolęd należą m.in. W jasełkach leży kwiatek śliczny (XVI w.) oraz Gdy śliczna Panna Syna kołysała i Lulajże, Jezuniu (obie z XVII wieku).
Kolęda realistyczna
W XVII wieku pojawiła się też kolęda realistyczna – o pasterzach, wnosząc liczne szczegóły obyczajowe swej epoki. Obok niej pisano też pieśni mistyczno-spekulatywne. Do nich należą Bóg się rodzi – moc truchleje Franciszka Karpińskiego oraz Mizerna, cicha stajenka licha Teofila Lenartowicza.
Większość autorów tradycyjnych kolęd pozostaje jednak nieznana. Również autorzy tacy jak K. Twardowski czy J. Żabczyc z czasem przestali być w śpiewnikach wymieniani jako twórcy pieśni. Tym samym kolędy, podobnie jak ich melodie, stały się anonimową własnością narodu