Question

Ziemie polskie w drugiej połowie XIX w. (zdjęcie) Zad. zamknięte.

Answer 1

Galicja. Monarchia Habsburgów przeżywała kryzys na początku drugiej połowy XIX wieku i została zreformowana. Zyskali na tym także Polacy. W ramach monarchii Austro-Węgierskiej, powstałej w 1867 roku, Galicja otrzymała autonomię. Funkcjonował Sejm Krajowy (władza ustawodawcza) i Wydział Krajowy (władza wykonawcza). Polaków wybierano także do parlamentu austriackiego w Wiedniu, gdzie tworzyli wpływowe koło polskie. Władzę cesarską reprezentował namiestnik, który urzędował we Lwowie.Autonomia dawała Polakom szeroki zakres wolności. Polacy zajmowali stanowiska w administracji. Bardzo ważne było to, że doszło do polonizacji szkolnictwa. Rozwijały się uczelnie w Krakowie i Lwowie. Okazją do okazywania nastrojów patriotycznych były obchody uroczystości rocznicowych wielkich wydarzeń z historii Polski i m.in. powtórne pogrzeby królów. W Galicji znalazły także miejsce do legalnego funkcjonowania partie polityczne.Zabór rosyjski.Sytuacja w zaborze rosyjskim w drugiej połowie XIX wieku była dla Polaków tragiczna. Było to efektem represji po nieudanym powstaniu styczniowym. Ostatecznie zlikwidowano autonomię Królestwa Polskiego. Zlikwidowano nawet tę nazwę, aby wymazać ze świadomości słowo "polskie", a tereny te zaczęto nazywać Krajem Przywiślańskim. Zlikwidowano polskie instytucje, a kadrę zamieniono na rosyjską, podobnie jak język urzędowy.Gwałtowna i brutalna rusyfikacja objęła także sądownictwo i szkolnictwo (tylko religii można było uczyć się po polsku). Całkowicie zlikwidowano Kościół unicki - podobnie jak wcześniej zrobiono to na ziemiach bezpośrednio wcielonych do cesarstwa - wychodząc z założenia, że jego wierni wyznają prawosławie. Represje nie ominęły także Kościoła katolickiego, który Rosjanie próbowali odizolować od papieża.Zabór pruski.O ile w pierwszej połowie XIX wieku sytuacja Polaków w zaborze pruskim nie była najgorsza, o tyle w drugiej połowie za rządów kanclerza Otto von Bismarcka Niemcy rozpoczęli walkę z polskością. Kulturkampf - walka o kulturę - była uderzeniem w Kościół katolicki, a pośrednio także w Polaków, którzy w zdecydowanej większości byli katolikami. Państwo odebrało Kościołowi niektóre uprawnienia, mieszało się w obsadzanie stanowisk kościelnych, a nawet doprowadziło do uwięzienia prymasa Mieczysława Ledóchowskiego.Germanizacja prowadzona była także poprzez ograniczanie języka polskiego. Gdy zaczęto nauczać po niemiecku, w szkołach wybuchały strajki dzieci (najbardziej znany we Wrześni). Niemcy próbowali wysiedlić Polaków z zajmowanych przez nich ziem (tzw. rugi pruskie, w wyniku których wydalono ok. 25 tysięcy Polaków, którzy nie mieli obywatelstwa pruskiego). Poza tym Niemcy przeznaczyli pieniądze na wykupywanie ziemi od Polaków, czym miała zajmować się Komisja Kolonizacyjna. Jednak nawet wysoka cena gruntów nie zachęciła Polaków do masowego sprzedawania swoich ziem i uchwalono ustawę o przymusowym wykupie ziemi. Na szczęście nie była skutecznie egzekwowana.Walkę z polskością prowadziła też HAKATA (Niemieckie Towarzystwo Monarchii Wschodniej), która była nacjonalistyczną organizacją popierającą politykę zapoczątkowaną przez Bismarcka.Początek polskich partii politycznych.Podobnie jak w całej Europie, także i na ziemiach polskich w drugiej połowie XIX wieku zaczęły rozwijać się nowoczesne partie polityczne. Najlepiej rozwinęły się w tym czasie w Galicji, gdzie panowała największa swoboda polityczna.Ruch ludowy.Miał on na celu poprawę bytu chłopów. Najsilniej rozwinął się w Galicji. Jednym z pierwszych działaczy był ksiądz Stanisław Stojałowski. Wydawał on pisma (m.in. "Wieniec" i "Pszczółka"), w których nakłaniał do trzeźwości, edukacji i oszczędności. Podobna treść znajdowała się w piśmie "Przyjaciel Ludu", wydawanym przez Bolesława i Marię Wysłouchów. Jednak oni coraz więcej miejsca zaczęli poświęcać na sprawy narodowe.W 1895 roku powstała partia ludowa - Stronnictwo Ludowe. W 1903 roku zmieniono je na Polskie Stronnictwo Ludowe. Głosiło ono głównie hasła ekonomiczne, a w dziedzinie polityki domagało się zlikwidowania systemu kurialnego w wyborach do parlamentu, który dawał mało mandatów poselskich chłopom. W 1913 roku partia podzieliła się na PSL-Lewicę (Jan Stapiński) i PSL-Piast (m.in. Wincenty Witos).Ruch narodowy.Twórcą ruchu narodowego był Zygmunt Miłkowski. Rezydując w Szwajcarii założył Ligę Polską. Wysłał stamtąd do Polski Zygmunta Balickiego, który założył tajny Związek Młodzieży Polskiej - "Zet". W 1893 roku powstała w Warszawie dzięki niemu i działaczom krajowym Liga Narodowa. Przekształciła się później w Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, nazywane w skrócie endecją. Narodowcy chcieli zjednoczyć siły polskie i odbudować państwo w granicach przedrozbiorowych.Ruch robotniczy i socjalistyczny.W 1882 roku w Warszawie Ludwik Waryński założył pierwszą socjalistyczną partię polską - I Proletariat. Jej program to: likwidacja własności prywatnej, odrzucenie walki o niepodległość, bezpłatna edukacja. Po rozbiciu partii, powstał w 1888 roku II Proletariat, który był kontynuacją partii Waryńskiego.Inny program przyjęła Polska Partia Socjalistyczna, powstała w 1892 roku. Najważniejszym jego punktem była walka o odzyskanie niepodległej Polski, w której przeprowadzone miały być reformy społeczne. Jej głównymi działaczami byli: Stanisław Wojciechowski i Józef Piłsudski.Reakcją na to części socjalistów, którzy uważali walkę o niepodległość za odstępstwo od socjalizmu, było powołanie do życia Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (zmienionej na Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy). Głównymi działaczami byli: Róża Luksemburg, Feliks Dzierżyński i Adolf Warski. Dla SKPiL najważniejsza była walka z kapitalizmem.Ruch socjalistyczny rozwinął się także w Galicji, gdzie w 1897 roku powstała Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Na jej czele stał Ignacy Daszyński. Dążyła ona do wprowadzenia zabezpieczeń socjalnych dla robotników i powszechnego prawa wyborczego.