W naszym gronie znajdują się osoby wykazujące zainteresowania sportowe. Mając chęci i określony cel często zadajemy sobie pytanie: Co zrobić, aby osiągnąć lepszy wynik? Nie ma gotowej odpowiedzi. Wszyscy tu obecni mają w sobie „coś” – talent, wrodzone predyspozycje (uwarunkowania genetyczne), budowę ciała, zdrowie – są to rzeczy, na które nie możemy wpłynąć. Stanowią bazę do dalszej działalności sportowej i mają w ok. 30% wpływ na wynik. Najważniejszym czynnikiem jest trening, w 40-50% decyduje o sukcesie. Pozostałe nie mniej ważne, lecz w mniejszym stopniu wpływające na wynik to między innymi: ciężar ciała, odżywianie, styl biegu, cechy psychiczne. Niektórzy twierdzą, że prawidłowe i racjonalne odżywianie decyduje o wyniku biegacza od 1 do 10%. Moim zadaniem jest przedstawienie zasad racjonalnego odżywiania a dokładniej odżywiania sportowców.
ŻYWIENIE RACJONALNE to postępowanie oparte na przesłankach naukowych opracowanych przez dietetyków w celu możliwie korzystnego wpływu spożywanych przez człowieka produktów żywieniowych na poziom zdrowotności organizmu. Najkorzystniejszym modelem żywienia są posiłki urozmaicone, jadane o tych samych porach, oparte na siedmiu podstawowych składnikach: białkach, tłuszczach, węglowodanach, składnikach mineralnych, witaminach, błonniku i wodzie.
Do najczęściej spotykanych błędów żywieniowych należy: -niskie spożycie mleka, ryb, warzyw i owoców, a w szczególności warzyw surowych, -niezdrowy zwyczaj częstego spożywania tłustych gatunków wędlin, -wysokie spożycie tłuszczów, cukru, słodyczy i soli kuchennej, -zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami, -nie spożywanie pierwszych śniadań, -zbyt późno spożywany obiad.
Aby odżywianie korzystnie wpływało na stan zdrowia i samopoczucie, zapewniało potrzeby rozwojowe, umożliwiło organizmowi uczestniczenie w różnych formach aktywności ruchowej, a także sprzyjało utrzymaniu wysokiej zdolności wysiłkowej należy się kierować zasadami racjonalnego odżywiania.
ZASADY RACJONALNEGO ODŻYWIANIA:
-spożywanie chleba pełnoziarnistego zamiast pieczywa białego – pieczywo białe pozbawione jest witamin, substancji mineralnych, wartościowych olejów i białek, -spożywanie surówek przyrządzonych z surowych owoców i jarzyn, -ograniczenie do minimum spożycia cukru i słodyczy – spożywane w nadmiarze czekolady, lody, konfitury, ciastka – są bezwartościowe, powodują otyłość i niszczą uzębienie, -ograniczenie do minimum spożycia soli, która zatrzymuje wodę w organizmie, sprzyja nadciśnieniu, obciąża nerki i serce, -ograniczenie spożycia tłuszczów, zalecane jest spożywanie chudych wędlin i serów oraz substancji biologicznie czynnych – olejów roślinnych i margaryn, -spożywanie białka pochodzącego z różnych źródeł – aż 2/3 spożywanego codziennie białka powinno pochodzić z roślin i zbóż, a 1/3 – z produktów mlecznych, jajek , mięsa i ryb, -utrzymywanie właściwego składu pożywienia – codzienna dieta powinna składać się w 12-15% z białka, w 30-35% z tłuszczu i w 50-60% z węglowodanów; nadmiar białka w pożywieniu jest tak samo szkodliwy, jak nadmiar tłuszczów i węglowodanów, -jakość pożywienia jest ważniejsza od jego ilości – żywność powinna być jak najmniej przetworzona; zaleca się spożywanie żywności w największym stopniu naturalnej, pozbawionej środków konserwujących i barwiących, -spożywanie jak najświeższej żywności – czas pomiędzy zbiorem a zakupem, przygotowaniem posiłku i jego spożyciem powinna być możliwie najkrótszy.
ODŻYWIANIE SPORTOWCÓW – specyficzny sposób odżywiania różniący się od odżywiania innych grup ludności głównie wartością energetyczną i różnorodnością składników pokarmowych. Różnice te spowodowane są wielokrotnie zwiększoną u sportowców przemianą materii i wymianą gazową, wzrostem anaerobowych procesów biochemicznych i gromadzenia się produktów niepełnego spalania w organizmie, a także nieco inną regulacją przemiany materii, związaną z silnym zaangażowaniem emocjonalnym sportowca. Wydatek energetyczny podczas treningu wynosi ok. 1200-1500 kcal. Dzienne zapotrzebowanie na energię waha się u sportowców w granicach 4300-6300 kcal. W przeliczeniu na jeden kilogram masy ciała jest to wielkość od 66 do 76 kcal. Obok konieczności zaspokojenia wysokiego zapotrzebowania na energię, duże znaczenia w żywieniu sportowców ma jakościowy skład pożywienia co do podaży niektórych produktów wśród dietetyków istnieje wiele kontrowersji. Dotyczą one głównie spożywania białka, którego dzienne zapotrzebowanie wg prowadzonych badań waha się w różnych krajach od 1,0 do 4,0 g na kg masy ciała. Białko to powinno służyć jedynie do celów budulcowych, a nie energetycznych. Uważa się, że nadmiar białka może doprowadzić do spadku wydolności i wytrzymałości organizmu. Najekonomiczniejszym i podstawowym źródłem energii są węglowodany, pokrywające 60% i więcej zapotrzebowania energetycznego, spożywane w ilości 7,0 13,0 g na kg masy ciała. Zawartość ich w dziennej racji sportowca winna wynosić średnio 600-800 g, głównie w postaci skrobi. Tłuszcze pokrywają ok. 40% zapotrzebowania energetycznego. Nadmiar ich obniża efektywność pracy treningowej, pogłębia kwasicę powysiłkową. Prawidłowo ułożona dieta sportowca nie wymaga podawania dodatkowych witamin w postaci preparatów farmakologicznych czy odżywek. Wyniki badań dowodzą, że większość ze stosowanych dotychczas witamin nie wpływa w sposób istotny na poprawę wydolności fizycznej. Zachodzi natomiast potrzeba podawania sportowcom dużej ilości napojów. Według niektórych badaczy organizm sportowca potrzebuje 1 ml wody na zmetabolizowanie pobranej z pożywienia 1 kcal. Wynika stąd, że w wielu dyscyplinach sportu należy zapewnić zawodnikom ok. 4-5 l wody dziennie w różnych postaciach (napoje, zupy, jarzyny, owoce). W związku z dużym odwodnieniem organizmu sportowca bardzo ważna jest także gospodarka wodno-mineralna. Odżywianie sportowca w zależności od specyfiki uprawianej dyscypliny i konkurencji sportowej, a także okresów i rodzajów treningów sprowadza się do pewnych zaleceń.
TRENING WYTRZYMAŁOŚCIOWY – wymaga wzbogacenia pożywienia w węglowodany i witaminy C, B1, B2, PP. Istotną rolę w tych wysiłkach odgrywa poziom cukru we krwi. Zawodnicy powinni otrzymywać cukry i słodycze (dżemy, miód, ciastka, czekolady, cukierki), a także warzywa i owoce, ale w ilościach nie przekraczających normy. Nie należy zwiększać ilości produktów zbożowych i ziemniaków. TRENING SIŁOWY – powinien być związany ze wzbogaceniem racji pokarmowej w białko, zwłaszcza pełnowartościowe. Obok mięsa i produktów mięsnych należy podawać mleko, sery, jaja.
TRENING SZYBKOŚCIOWY – pożywienie należy wzbogacić produktami dostarczającymi składniki mineralne, zwłaszcza fosfor (nerki, wątroba, sery podpuszczkowe, mięso, ryby, jaja), wpływający na wytworzenie refleksu i szybkości reakcji.
OKRES ODPOCZYNKU – wymaga dostarczenia organizmowi dużych ilości węglowodanów w celu wyrównania strat glikogenu zużytego podczas intensywnych zawodów czy treningu sportowego.
Zasady racjonalnego żywienia powinny być znane rodzicom i trenerom, zwłaszcza tym, którzy prowadzą cały cykl treningowy z uczniami i przygotowują ich do udziału w zawodach. Praktyka dowodzi, że na końcowy wynik w danych zawodach sportowych obok aktualnej formy znaczny wpływ ma między innymi sposób żywienia i czas spożywania posiłków. Przy planowaniu tych elementów należy wziąć pod uwagę fakt, iż przejście pokarmu z żołądka do jelita cienkiego trwa ok. 4 godzin oraz to, że czas trawienia produktów bogatych w węglowodany (produkty zbożowe, warzywa, owoce) jest najkrótszy, pokarmów białkowych (mleko, mięso) – dłuższy, natomiast tłuszczy – najdłuższy. Przez okres 1-2 godzin przebywa woda, kawa, mleko, jajka na miękko, przez okres 2-3 godzin – jajecznica, jajka na twardo, białe pieczywo, ziemniaki, kiełbasa wołowa, przez 3-4 godzin – gotowane produkty typu kurczak, szynka, cielęcina, ryż, chleb ciemny, razowy, jabłko, przez 4 5 godzin – stek wołowy, kotlet schabowy, groch, fasola, mięso wędzone. Posiłek zatem powinien być podany 3-4 godziny przed zawodami. Spożycie go w krótszym odstępie czasu może spowodować poglikemię. W skład posiłku powinny wchodzić produkty bogatowęglowodanowe – 75-130 g, całkowita wartość kaloryczna powinna wynosić 500-650 kcal. W pożywieniu należy unikać tłuszczów (do 2-10 g), potraw smażonych powodujących wzdęcia i gazy, zawierających dużo włókien oraz tzw. Produktów szybko spalanych. Posiłek powinien zawierać 2 3 szklanki płynów (soki owocowe, woda, mleko o niskiej zawartości tłuszczu). Jeżeli zawody odbywają się we wczesnych godzinach porannych, to kolacja w dniu je poprzedzającym powinna być spożywana stosunkowo wcześnie i zawierać produkty bogatowęglowodanowe z ograniczeniem mięsa i tłuszczu. Śniadanie w tym przypadku powinno być lekkie, znoszące uczucie głodu. Istotnym elementem żywienia przed zawodami jest podanie sportowcowi odpowiedniej ilości i jakości napojów.
Zdrowym odrzywianiem sportowca jest jedzenie które zawiera wiele energi, ale nie może być za bardzo kaloryczne. Najczęściej jedzą różnego rodzaju owoce, które zawierają wiele witamin. Jedzą równierz warzywa i to najczęściej ekologiczne. Dużo energi nabywa się przez białko a więc różnego radzaju sery, mleka maślanki czy mięsa. Nie jadają często smarzonych jaki i pieczonych potraw. Skupiają się oni na zdrowym jedzeniu na parze. Piją dużo wody aby organizm sie nie odwodnił. Sportowcy unikają raczej fas-foodów itp rzeczy. Nie jedzą często w pizzeriach itp.
W naszym gronie znajdują się osoby wykazujące zainteresowania sportowe. Mając chęci i określony cel często zadajemy sobie pytanie: Co zrobić, aby osiągnąć lepszy wynik? Nie ma gotowej odpowiedzi. Wszyscy tu obecni mają w sobie „coś” – talent, wrodzone predyspozycje (uwarunkowania genetyczne), budowę ciała, zdrowie – są to rzeczy, na które nie możemy wpłynąć. Stanowią bazę do dalszej działalności sportowej i mają w ok. 30% wpływ na wynik. Najważniejszym czynnikiem jest trening, w 40-50% decyduje o sukcesie. Pozostałe nie mniej ważne, lecz w mniejszym stopniu wpływające na wynik to między innymi: ciężar ciała, odżywianie, styl biegu, cechy psychiczne. Niektórzy twierdzą, że prawidłowe i racjonalne odżywianie decyduje o wyniku biegacza od 1 do 10%. Moim zadaniem jest przedstawienie zasad racjonalnego odżywiania a dokładniej odżywiania sportowców.
ŻYWIENIE RACJONALNE to postępowanie oparte na przesłankach naukowych opracowanych przez dietetyków w celu możliwie korzystnego wpływu spożywanych przez człowieka produktów żywieniowych na poziom zdrowotności organizmu. Najkorzystniejszym modelem żywienia są posiłki urozmaicone, jadane o tych samych porach, oparte na siedmiu podstawowych składnikach: białkach, tłuszczach, węglowodanach, składnikach mineralnych, witaminach, błonniku i wodzie.
Do najczęściej spotykanych błędów żywieniowych należy:
-niskie spożycie mleka, ryb, warzyw i owoców, a w szczególności warzyw surowych,
-niezdrowy zwyczaj częstego spożywania tłustych gatunków wędlin,
-wysokie spożycie tłuszczów, cukru, słodyczy i soli kuchennej,
-zbyt długie przerwy pomiędzy posiłkami,
-nie spożywanie pierwszych śniadań,
-zbyt późno spożywany obiad.
Aby odżywianie korzystnie wpływało na stan zdrowia i samopoczucie, zapewniało potrzeby rozwojowe, umożliwiło organizmowi uczestniczenie w różnych formach aktywności ruchowej, a także sprzyjało utrzymaniu wysokiej zdolności wysiłkowej należy się kierować zasadami racjonalnego odżywiania.
ZASADY RACJONALNEGO ODŻYWIANIA:
-spożywanie chleba pełnoziarnistego zamiast pieczywa białego – pieczywo białe pozbawione jest witamin, substancji mineralnych, wartościowych olejów i białek,
-spożywanie surówek przyrządzonych z surowych owoców i jarzyn,
-ograniczenie do minimum spożycia cukru i słodyczy – spożywane w nadmiarze czekolady, lody, konfitury, ciastka – są bezwartościowe, powodują otyłość i niszczą uzębienie,
-ograniczenie do minimum spożycia soli, która zatrzymuje wodę w organizmie, sprzyja nadciśnieniu, obciąża nerki i serce,
-ograniczenie spożycia tłuszczów, zalecane jest spożywanie chudych wędlin i serów oraz substancji biologicznie czynnych – olejów roślinnych i margaryn,
-spożywanie białka pochodzącego z różnych źródeł – aż 2/3 spożywanego codziennie białka powinno pochodzić z roślin i zbóż, a 1/3 – z produktów mlecznych, jajek , mięsa i ryb,
-utrzymywanie właściwego składu pożywienia – codzienna dieta powinna składać się w 12-15% z białka, w 30-35% z tłuszczu i w 50-60% z węglowodanów; nadmiar białka w pożywieniu jest tak samo szkodliwy, jak nadmiar tłuszczów i węglowodanów,
-jakość pożywienia jest ważniejsza od jego ilości – żywność powinna być jak najmniej przetworzona; zaleca się spożywanie żywności w największym stopniu naturalnej, pozbawionej środków konserwujących i barwiących,
-spożywanie jak najświeższej żywności – czas pomiędzy zbiorem a zakupem, przygotowaniem posiłku i jego spożyciem powinna być możliwie najkrótszy.
ODŻYWIANIE SPORTOWCÓW – specyficzny sposób odżywiania różniący się od odżywiania innych grup ludności głównie wartością energetyczną i różnorodnością składników pokarmowych. Różnice te spowodowane są wielokrotnie zwiększoną u sportowców przemianą materii i wymianą gazową, wzrostem anaerobowych procesów biochemicznych i gromadzenia się produktów niepełnego spalania w organizmie, a także nieco inną regulacją przemiany materii, związaną z silnym zaangażowaniem emocjonalnym sportowca.
Wydatek energetyczny podczas treningu wynosi ok. 1200-1500 kcal. Dzienne zapotrzebowanie na energię waha się u sportowców w granicach 4300-6300 kcal. W przeliczeniu na jeden kilogram masy ciała jest to wielkość od 66 do 76 kcal.
Obok konieczności zaspokojenia wysokiego zapotrzebowania na energię, duże znaczenia w żywieniu sportowców ma jakościowy skład pożywienia co do podaży niektórych produktów wśród dietetyków istnieje wiele kontrowersji. Dotyczą one głównie spożywania białka, którego dzienne zapotrzebowanie wg prowadzonych badań waha się w różnych krajach od 1,0 do 4,0 g na kg masy ciała. Białko to powinno służyć jedynie do celów budulcowych, a nie energetycznych. Uważa się, że nadmiar białka może doprowadzić do spadku wydolności i wytrzymałości organizmu.
Najekonomiczniejszym i podstawowym źródłem energii są węglowodany, pokrywające 60% i więcej zapotrzebowania energetycznego, spożywane w ilości 7,0 13,0 g na kg masy ciała. Zawartość ich w dziennej racji sportowca winna wynosić średnio 600-800 g, głównie w postaci skrobi.
Tłuszcze pokrywają ok. 40% zapotrzebowania energetycznego. Nadmiar ich obniża efektywność pracy treningowej, pogłębia kwasicę powysiłkową.
Prawidłowo ułożona dieta sportowca nie wymaga podawania dodatkowych witamin w postaci preparatów farmakologicznych czy odżywek. Wyniki badań dowodzą, że większość ze stosowanych dotychczas witamin nie wpływa w sposób istotny na poprawę wydolności fizycznej.
Zachodzi natomiast potrzeba podawania sportowcom dużej ilości napojów. Według niektórych badaczy organizm sportowca potrzebuje 1 ml wody na zmetabolizowanie pobranej z pożywienia 1 kcal. Wynika stąd, że w wielu dyscyplinach sportu należy zapewnić zawodnikom ok. 4-5 l wody dziennie w różnych postaciach (napoje, zupy, jarzyny, owoce). W związku z dużym odwodnieniem organizmu sportowca bardzo ważna jest także gospodarka wodno-mineralna.
Odżywianie sportowca w zależności od specyfiki uprawianej dyscypliny i konkurencji sportowej, a także okresów i rodzajów treningów sprowadza się do pewnych zaleceń.
TRENING WYTRZYMAŁOŚCIOWY – wymaga wzbogacenia pożywienia w węglowodany i witaminy C, B1, B2, PP. Istotną rolę w tych wysiłkach odgrywa poziom cukru we krwi. Zawodnicy powinni otrzymywać cukry i słodycze (dżemy, miód, ciastka, czekolady, cukierki), a także warzywa i owoce, ale w ilościach nie przekraczających normy. Nie należy zwiększać ilości produktów zbożowych i ziemniaków.
TRENING SIŁOWY – powinien być związany ze wzbogaceniem racji pokarmowej w białko, zwłaszcza pełnowartościowe. Obok mięsa i produktów mięsnych należy podawać mleko, sery, jaja.
TRENING SZYBKOŚCIOWY – pożywienie należy wzbogacić produktami dostarczającymi składniki mineralne, zwłaszcza fosfor (nerki, wątroba, sery podpuszczkowe, mięso, ryby, jaja), wpływający na wytworzenie refleksu i szybkości reakcji.
OKRES ODPOCZYNKU – wymaga dostarczenia organizmowi dużych ilości węglowodanów w celu wyrównania strat glikogenu zużytego podczas intensywnych zawodów czy treningu sportowego.
Zasady racjonalnego żywienia powinny być znane rodzicom i trenerom, zwłaszcza tym, którzy prowadzą cały cykl treningowy z uczniami i przygotowują ich do udziału w zawodach. Praktyka dowodzi, że na końcowy wynik w danych zawodach sportowych obok aktualnej formy znaczny wpływ ma między innymi sposób żywienia i czas spożywania posiłków. Przy planowaniu tych elementów należy wziąć pod uwagę fakt, iż przejście pokarmu z żołądka do jelita cienkiego trwa ok. 4 godzin oraz to, że czas trawienia produktów bogatych w węglowodany (produkty zbożowe, warzywa, owoce) jest najkrótszy, pokarmów białkowych (mleko, mięso) – dłuższy, natomiast tłuszczy – najdłuższy. Przez okres 1-2 godzin przebywa woda, kawa, mleko, jajka na miękko, przez okres 2-3 godzin – jajecznica, jajka na twardo, białe pieczywo, ziemniaki, kiełbasa wołowa, przez 3-4 godzin – gotowane produkty typu kurczak, szynka, cielęcina, ryż, chleb ciemny, razowy, jabłko, przez 4 5 godzin – stek wołowy, kotlet schabowy, groch, fasola, mięso wędzone. Posiłek zatem powinien być podany 3-4 godziny przed zawodami. Spożycie go w krótszym odstępie czasu może spowodować poglikemię. W skład posiłku powinny wchodzić produkty bogatowęglowodanowe – 75-130 g, całkowita wartość kaloryczna powinna wynosić 500-650 kcal. W pożywieniu należy unikać tłuszczów (do 2-10 g), potraw smażonych powodujących wzdęcia i gazy, zawierających dużo włókien oraz tzw. Produktów szybko spalanych. Posiłek powinien zawierać 2 3 szklanki płynów (soki owocowe, woda, mleko o niskiej zawartości tłuszczu).
Jeżeli zawody odbywają się we wczesnych godzinach porannych, to kolacja w dniu je poprzedzającym powinna być spożywana stosunkowo wcześnie i zawierać produkty bogatowęglowodanowe z ograniczeniem mięsa i tłuszczu. Śniadanie w tym przypadku powinno być lekkie, znoszące uczucie głodu. Istotnym elementem żywienia przed zawodami jest podanie sportowcowi odpowiedniej ilości i jakości napojów.
LICZE NA NAJ
Zdrowym odrzywianiem sportowca jest jedzenie które zawiera wiele energi, ale nie może być za bardzo kaloryczne. Najczęściej jedzą różnego rodzaju owoce, które zawierają wiele witamin. Jedzą równierz warzywa i to najczęściej ekologiczne. Dużo energi nabywa się przez białko a więc różnego radzaju sery, mleka maślanki czy mięsa. Nie jadają często smarzonych jaki i pieczonych potraw. Skupiają się oni na zdrowym jedzeniu na parze. Piją dużo wody aby organizm sie nie odwodnił. Sportowcy unikają raczej fas-foodów itp rzeczy. Nie jedzą często w pizzeriach itp.