Question

Wypisz podstawowe zasady zawarte w deklaracji Niepodległości.

Answer 1

Tekst Deklaracji Niepodległości można podzielić na pięć części. Pierwsza część służyła przedstawieniu intencji, którymi kierował się Kongres uchwalając Deklarację. Zaraz potem dokument zawiera skondensowaną filozofię polityczną odpowiadającą ówczesnym trendom myślowym. Następnie w Deklaracji zawarto szereg zarzutów przeciwko królowi brytyjskiemu Jerzemu III. Przedostatnia część tekstu to przyjęta 2 lipca rezolucja niepodległościowa. Ostatnią częścią dokumentu z 4 lipca są podpisy przedstawicieli 13 kolonii obecnych na II Kongresie Kontynentalnym.

Pierwszy akapit Deklaracji Niepodległości stanowi wstęp do całego dokumentu. Powołanie się na samym początku na prawa przyrodzone i ustawy Boże ma charakter klasycznego oświeceniowego wyznania. Wstęp adresowany jest do opinii publicznej i ma na celu sugestywnie wskazać Wielką Brytanię jako stronę, która zaczęła cały konflikt. W pierwszym akapicie znajduje się także apel do innych narodów o udzielenie poparcia koloniom, występującym w imieniu obrony szlachetnych zasad reprezentowanych przez wielkie umysły takie jak: Voltaire, Locke czy Milton. Użyte w tym akapicie słowo naród, świadczy o przekonaniu kolonii, iż należy im się miejsce wśród innych państw.

We wstępie amerykańscy rozłamowcy sprzeciwiali się uznaniu niedobrych dla siebie praw, jakie narzucali im Brytyjczycy. Tym samym autorzy Deklaracji próbowali przeforsować tezę jakoby prawa ludzkie powinny być podporządkowane prawu natury.

Drugi akapit dokumentu z 4 lipca miał za zadanie w sposób zwięzły przedstawić filozofię życiową, którą wyznawali Amerykanie. W tej części dokumentu wyróżnione zostają cztery główne zasady filozofii amerykańskiej, są to: doktryna praw natury i naturalne przywileje jednostki, umowna teoria powstania państwa, koncepcja suwerenności ludu oraz prawo do rewolucji.

Za niezbite i oczywiste prawdy uważali tutaj Amerykanie fakt, iż ludzie zostali stworzeni przez Boga równymi sobie. Rozwinięciem tej myśli są słowa, że na pierwszym miejscu postawić należy prawo do życia, do wolności i do poszukiwania szczęścia . Właśnie te słowa stały się myślą przewodnią całego dokumentu, a także ukształtowały mentalność amerykańską. Tak sformułowany dokument odwoływał się do intelektu, serca, wyobraźni.

Answer 2

Po zajęciach uczniowie powinni umieć:

- wymienić najważniejsze dokumenty dotyczące praw człowieka oraz ich przykładowe postanowienia;

- wyjaśnić, dlaczego prawa i wolności są regulowane również przez prawo międzynarodowe;

- interpretować wybrane zapisy prawne określające prawa i wolności człowieka.

Środki dydaktyczne

1. Fragment Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych

2. Fragment Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 r.

3. Fragmenty Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ

4. Tekst „Jak Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności broni praw i wolności człowieka”

5. Ćwiczenie podsumowujące

Propozycja realizacji tematu

WPROWADZENIE

1. Wyjaśnij, że współczesne rozumienie praw człowieka jako przysługujących wszystkim ludziom, bez względu na ich miejsce w społeczeństwie czy poglądy, było obce dawnym epokom historycznym. Na przykład w starożytnym Egipcie inne prawa mieli władcy, inne kapłani, inne urzędnicy, jeszcze inne rzemieślnicy czy chłopi, niewolnicy zaś pozbawieni byli wszelkich praw. Zaproponuj, aby uczniowie podali inne przykłady znane im z historii i lektur, ilustrujące jak różny był zakres swobód i praw poszczególnych grup społecznych w różnych epokach i krajach. Odwołaj się do lekcji „Polskie tradycje demokratyczne”. Wyjaśnij, że - z wyjątkiem kilku krajów (między innymi Anglii i Polski) - dopiero w końcu XVIII wieku prawa człowieka zapisane zostały w konstytucjach i innych dokumentach prawa wewnętrznego kilku państw (w tym Stanów Zjednoczonych i Francji).

ROZWINIĘCIE

2. Odczytaj na głos (albo poproś o to któregoś z uczniów) fragment Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych (materiał pomocniczy nr 1). Zapytaj, dlaczego, zdaniem autorów, ludziom przysługują jakieś prawa i wolności i po co, wedle tekstu, zostały powołane rządy.

3. Rozdaj materiał pomocniczy nr 2 zawierający wybrane artykuły francuskiej Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Podziel klasę na dwie grupy - każdej poleć przeczytanie jednego fragmentu. Poproś, żeby uczniowie podkreślili w tekstach artykuły dotyczące praw i wolności człowieka, nazwali prawa i wolności, które zawierają te artykuły i zapisali je na tablicy. (Przydziel każdej grupie jedną część tablicy).

Sprawdź, czy ćwiczenie zostało dobrze wykonane, wspólnie skorygujcie błędy.

Wyjaśnij, że w początkowym okresie tworzenia się nowoczesnej koncepcji praw człowieka dotyczyła ona tylko praw obywatelskich i politycznych, nie obejmowała natomiast praw socjalnych czy praw mniejszości.

4. Rozdaj uczniom wybrane artykuły Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka ONZ (materiał pomocniczy nr 3). Poinformuj, w jakich okolicznościach i przez kogo została uchwalona. Wyjaśnij znaczenie terminu „deklaracja”, zwróć uwagę na fakt, iż nie zawiera ona przepisów wykonawczych, które pozwoliłyby wyegzekwować jej przestrzeganie. Podkreśl także, że Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest dokumentem prawa międzynarodowego (wyjaśnij znaczenie tego pojęcia).

Uczniowie czytają głośno wybrane artykuły Deklaracji. Nazywają prawa człowieka i zapisują je na tablicy.

5. Zapytaj uczniów: „Czym różni się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka od dokumentów omawianych poprzednio?” Poprawną odpowiedź zapisz na tablicy. Powinna ona zawierać następujące elementy:

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka jest dokumentem prawa międzynarodowego, poprzednie dokumenty regulowały prawo wewnętrzne poszczególnych państw;

- poprzednie dokumenty nie stanowiły praw socjalnych, praw kobiet i dzieci oraz praw kulturalnych;

- Powszechna Deklaracja Praw Człowieka nie zawiera przepisów pozwalających na egzekwowanie od państwa jej przestrzegania.

6. Zapisz na tablicy terminy: „konwencja” i „ratyfikacja”, zapytaj uczniów, co one oznaczają. W razie potrzeby wyjaśnij, że konwencja to umowa międzynarodowa; do przestrzegania jej zobowiązuje się każdy kraj, który ją podpisał. Ratyfikacja to zatwierdzenie przez władze (parlament, prezydenta) danego kraju zobowiązania wynikającego z podpisania jakiejś umowy międzynarodowej, np. konwencji.

Rozdaj uczniom materiał pomocniczy nr 4 „Jak Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności broni praw i wolności człowieka?”. Poproś, żeby po przeczytaniu przygotowali się do odpowiedzi na następujące pytania:

- jakie kategorie praw człowieka zawiera ten dokument?

- czy jest to dokument prawa międzynarodowego, czy prawa wewnętrznego?

- czy istnieje mozliwość egzekwowania praw zawartych w tym dokumencie od państwa, które go ratyfikowało? jeśli tak, to w jaki sposób?

- czym zatem różni się omawiany dokument od Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka? (Konwencja Europejska daje możliwość egzekwowania jej przestrzegania przez ratyfikujące ją państwa).

7. Uczniowie w 3-4-osobowych zespołach mają za zadanie wymyślić przykłady spraw, które mogłyby trafić do Europejskiej Komisji Praw Człowieka. Każdy zespół wymyśla jeden przykład na zadany przez nauczyciela temat z zamieszczonej w materiale pomocniczym nr 4 listy praw, a następnie przedstawia go reszcie klasy.

ZAKOŃCZENIE

8. Rozdaj uczniom test sprawdzający wiadomości. Uczniowie odczytują odpowiedzi i wyjaśniają ewentualne wątpliwości.

Pojęcia i terminy

·prawa człowieka ·deklaracja ·konwencja ·ratyfikacja ·konstytucja ·prawo wewnętrzne ·prawo międzynarodowe

Uwagi

Zwróć szczególną uwagę na kształcenie umiejętności czytania tekstów źródłowych. Na poprzedniej lekcji poproś uczniów, by w ramach pracy domowej przypomnieli sobie, o czym mówiła Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych oraz Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku. Warto także zachęcić uczniów do zastanowienia się, jakie postanowienia w zakresie praw i wolności zawierała Konstytucja 3 maja. W czym była podobna, w czym odbiegała od wspomnianych dokumentów.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1

Fragment Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej (1776 rok)

Uważamy za zrozumiałe same przez się te prawdy, że wszyscy ludzie zostali stworzeni równi, że zostali wyposażeni przez Stwórcę w pewne niezbywalne prawa, między którymi są: życie, wolność i dążenie do szczęścia. Że dla zabezpieczenia tych praw ustanowione zostały wśród ludzi rządy wywodzące swoją słuszną władzę z przyzwolenia rządzonych. Jeśli kiedykolwiek jakaś forma rządu stanie się niebezpieczna dla tych celów, prawem narodu będzie zmiana lub obalenie rządu i powołanie nowego, który oprze swoje podstawy na takich zasadach oraz zorganizuje swoją władzę w taki sposób, który naród uzna za najwłaściwszy dla zapewnienia sobie bezpieczeństwa i szczęścia. Rozwaga wprawdzie nakazuje, aby rządy dawno ustanowione nie były zmieniane dla błahych i przemijających powodów.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2

Fragmenty Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela (1789 rok)

GRUPA I Przedstawiciele ludu francuskiego, ukonstytuowani w Zgromadzenie Narodowe, zważywszy, że nieznajomość, zapomnienie czy lekceważenie praw człowieka są jedynymi przyczynami nieszczęść publicznych i korupcji rządów, postanowili wyłożyć w uroczystej deklaracji naturalne, niezbywalne i święte prawa człowieka, aby deklaracja ta, stale pozostająca w świadomości wszystkich członków ciała społecznego, przypominała im bezustannie ich prawa i ich obowiązki; aby akty władzy ustawodawczej i działanie władzy wykonawczej, mogąc być w każdej chwili porównane z celami wszelkiej instytucji politycznej, były tym samym bardziej szanowane; aby żądania obywateli państwa, odtąd oparte na prostych i niepodważalnych zasadach, prowadziły zawsze do zachowania Konstytucji i do szczęścia wszystkich.

W konsekwencji Zgromadzenie Narodowe uznaje i ogłasza, w obecności i pod opieką Istoty Najwyższej, następujące prawa i obowiązki Obywatela.

Artykuł 1

Ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi w swoich prawach. Różnice społeczne mogą być tworzone jedynie ze względów użyteczności powszechnej.

Artykuł 2

Celem każdego stowarzyszenia politycznego jest zachowanie naturalnych i niezbywalnych praw człowieka. Tymi prawami są wolność, własność, bezpieczeństwo i opór przeciwko uciskowi.

Artykuł 3

Źródło wszelkiej suwerenności spoczywa z jej istoty w Narodzie; żadne ciało, żadna jednostka nie może sprawować władzy, która nie wywodziłaby się wyraźnie z niego.

Artykuł 4

Wolność polega na tym, aby móc czynić wszystko, co nie szkodzi (...); w ten sposób korzystanie z naturalnych praw przez każdego człowieka nie ma innych granic niż te, które zapewniają innym członkom społeczeństwa korzystanie z tych samych praw. Granice te mogą być określone tylko przez ustawę.

Artykuł 5

Ustawa może zakazać tylko działania szkodliwego dla społeczeństwa. Wszystko, co nie jest zakazane przez ustawę, nie może być zabronione i nikt nie może być zmuszony do dokonania tego, czego ona nie nakazuje.

GRUPA II

Artykuł 6

Ustawa jest wyrazem woli powszechnej. Wszyscy obywatele mają prawo współuczestniczyć w jej tworzeniu osobiście lub przez swoich przedstawicieli. Musi ona być jednakowa dla wszystkich czy to, gdy chroni, czy też, gdy karze. Wszyscy obywatele, jako równi wobec ustawy, mają równy dostęp do wszelkich godności, stanowisk i urzędów publicznych według ich zdolności i bez żadnej innej różnicy niż ich cnoty i talenty.

Artykuł 7

Żaden człowiek nie może być oskarżony, aresztowany czy uwięziony, jak tylko w przypadkach określonych przez ustawę i według form, które ona przewiduje. Ci, którzy inicjują, wydają, wykonują lub polecają wykonać samowolne rozkazy, muszą zostać ukarani.

Artykuł 9

Każdy człowiek jest uważany za niewinnego dotąd, dopóki nie zostanie uznany winnym; jeżeli sądzi się, że jego aresztowanie jest niezbędne, wszelka surowość, która nie byłaby konieczna w celu zabezpieczenia jego osoby, musi być bezwzględnie zakazana przez ustawę.

Artykuł 10

Nikt nie będzie niepokojony z powodu swoich przekonań, także i religijnych, o ile ich manifestowanie nie zakłóca porządku publicznego ustanowionego ustawą.

Artykuł 11

Swobodne głoszenie myśli i opinii jest jednym z najcenniejszych praw człowieka; każdy obywatel może więc swobodnie mówić, pisać, drukować i odpowiada za nadużywanie tej wolności tylko w przypadkach określonych ustawą.

Artykuł 17

Własność jest prawem nienaruszalnym i świętym, nikt nie może zostać jej pozbawiony, chyba że legalnie stwierdzona publiczna konieczność wymaga tego jednoznacznie i pod warunkiem sprawiedliwego i uprzedniego odszkodowania.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3

Fragmenty Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka - uchwalonej przez Zgromadzenie Narodów Zjednoczonych w 1948 roku

Artykuł 12

Nikt nie może być poddany arbitralnemu ingerowaniu w jego życie prywatne, rodzinne, domowe lub korespondencję ani też atakom na jego honor i dobre imię. Każdy człowiek ma prawo do ochrony prawnej przeciwko takim ingerencjom i atakom.

Artykuł 21

1. Każdy człowiek ma prawo do uczestniczenia w rządzeniu swym krajem bezpośrednio lub też przez swobodnie wybranych przedstawicieli.

2. Każdy człowiek ma prawo równego dostępu do służby politycznej w swym kraju.

3. Wola ludu będzie podstawą władzy rządu: wola ta będzie przedstawiona w okresowo przeprowadzanych i rzetelnych wyborach, które powinny być powszechne i równe przeprowadzone w tajnym głosowaniu lub w innej zapewniającej wolne głosowanie procedurze.

Artykuł 23

1. Każdy człowiek ma prawo do pracy, do swobodnego wyboru zatrudnienia, do sprawiedliwych i zadowalających warunków pracy i do ochrony przed bezrobociem.

2. Każdy człowiek, bez żadnej dyskryminacji, ma prawo do równej płacy za równą pracę.

Artykuł 24

Każdy człowiek ma prawo do urlopu i wypoczynku, włączając w to rozsądne ograniczenie godzin pracy i okresowe płatne urlopy.

Artykuł 25

2. Macierzyństwo i dzieciństwo upoważniają do specjalnej opieki i pomocy. Wszystkie dzieci, zarówno małżeńskie, jak i pozamałżeńskie będą korzystać z jednakowej pomocy społecznej.

Artykuł 26

1. Każdy człowiek ma prawo do oświaty. Oświata będzie bezpłatna, przynajmniej na poziomie podstawowym. Oświata w zakresie podstawowym będzie obowiązkowa. Oświatę w zakresie technicznym i zawodowym należy uczynić powszechnie dostępną, a oświata na poziomie wyższym powinna być równie dostępna dla wszystkich zależnie od zalet osobistych.

Artykuł 27

1. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa, do korzystania ze sztuki, do uczestniczenia w postępie nauki i korzystania z jego dobrodziejstw.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4

Jak Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności broni praw i wolności człowieka?

Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności nie poprzestaje na określeniu praw i wolności, z jakich korzystać może każdy człowiek mieszkający w kraju członkowskim Rady Europy, lecz czuwa zarazem - za pośrednictwem Europejskiego Trybunału i Europejskiej Komisji Praw Człowieka - nad ich przestrzeganiem.

Konwencja umożliwia wszystkim, których prawa chronione przez Konwencję zostały pogwałcone, wniesienie skargi przeciwko rządowi państwa uznanego przez pokrzywdzoną osobę za winnego naruszenia jej praw. Skargi są rozpatrywane przez Europejską Komisję Praw Człowieka i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Skargę może złożyć pokrzywdzona osoba, grupa ludzi (organizacja, stowarzyszenie itp.) albo państwo.

Po to, aby skarga została przyjęta, należy wykazać, iż wykorzystało się już wszystkie możliwe drogi sądowe we własnym kraju. W Polsce oznacza to, iż sprawa musi być przed zgłoszeniem do Trybunału rozpatrywana przez dwie instancje sądowe (sąd rejonowy i sąd wojewódzki albo sąd wojewódzki i sąd apelacyjny).

Skargi przeciwko polskiemu rządowi mogą dotyczyć sytuacji, które zdarzyły się nie wcześniej niż 1 maja 1993 roku.

Skarga może dotyczyć tylko praw zawartych w Konwencji. Są to: prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej, wolność i bezpieczeństwo osobiste, prawo do rzetelnego procesu sądowego, zakaz działania prawa wstecz, prawo do prywatności, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność słowa, wolność zgromadzeń i stowarzyszeń, prawo do zawarcia małżeństwa.

Europejski Trybunał Praw Człowieka rozpatrywał do tej pory sprawy dotyczące m.in.:

- wolności wypowiedzi;

- ekstradycji;

- uwięzienia;

- podsłuchu telefonicznego;

- obowiązkowego wychowania seksualnego w szkołach;

- kar cielesnych w szkołach;

- praw dzieci pozamałżeńskich;

- prawa rodziców do odwiedzenia dziecka umieszczonego w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5

Ćwiczenie podsumowujące

A. Podkreśl linią ciągłą dokumenty prawa wewnętrznego, a linią przerywaną dokumenty prawa międzynarodowego:

* Konstytucja 3 Maja

* Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ)

* Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

* Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych

* Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

B. Który z wymienionych w punkcie A dokumentów pozwala obywatelom Rzeczypospolitej Polskiej składać skargę do Europejskiej Komisji Praw Człowieka, jeśli władze naruszają ich prawa? Wypisz w punktach warunki, które muszą być spełnione, żeby taka skarga została przyjęta.