Question

Wykonaj polecenia:

1.Wymień środki wyrazu, jakimi posługuje się słuchowisko radiowe. Które z nich są wykorzystywane również w teatrze telewizji?

2. Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa Adama Hanuszkiewicza: Auntentycznym bohaterem spektaklu telewizyjnego jest twarz człowieka, bo w niej, w jej oczach, zmarszczak, oddechu skupia się cały wyraz.

Proszę o jak najszybszą odpowiedź! Daję naj!

Answer 1

W POSZUKIWANIU DEFINICJI REPORTAŻU RADIOWEGO   Encyklopedia Powszechna PWN (1971): Reportaż (fr.) gatunek w twórczości dziennikarskiej, opis konkretnych faktów oparty na autentycznych materiałach i obserwacjach autora; współcześnie reporterzy posługują się często kamerą filmową (r. filmowy), aparatem fotograficznym (fotoreportaż), taśmą magnetofonową (r. dźwiękowy); reportaż literacki, artystyczne przedstawienie rzeczywistych faktów.   Słownik Wyrazów Obcych i Zwrotów Obcojęzycznych Władysława Kopalińskiego (Wiedza Powszechna 1989): „reportaż – gatunek publicystyczno – literacki, żywy opis prawdziwych wydarzeń, oparty na obserwacji autora, reportażysty. łac. reportare – odnosić, zawiadamiać.   Słownik Języka Polskiego (PWN 1983): reportaż dźwiękowy, filmowy (podkreślenie autorki) – reportaż, w którym relacja autora jest wyrażona za pomocą nagranego autentycznego dźwięku, obrazu filmowego, nadawany np. przez radio, telewizję.   Słownik Terminów Literackich (Ossolineum 1976): Reportaż – gatunek publicystyczno -literacki obejmujący utwory o charakterze sprawozdań z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem. Forma ta ukształtowała się w drugiej połowie XIX wieku w związku z dynamicznym rozwojem prasy. (...) Ze względu na rodzaj tematyki wyróżnia się reportaż społeczno-obyczajowy, podróżniczy, wojenny, sądowy, sportowy i in. O charakterze reportażu decyduje stosunek elementów informacyjnych oraz autorskiej interpretacji i oceny. Na pograniczu literatury pięknej znajdują się odmiany reportażu, które łączą materiał autentyczny z fikcją fabularną, charakterystykami psychologicznymi bohaterów i rozwiniętym komentarzem narratora. Reportaż nowoczesny wchłonął wiele doświadczeń prozy narracyjnej, zwłaszcza powieściowej i nowelistycznej, z drugiej strony techniki reportażowe wpłynęły zwrotnie na kształtowanie się metod literackiej narracji (powieść reportażowa)...   Encyklopedia Gazety Wyborczej (Wydawnictwo Naukowe PWN): reportaż (fr.), gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych autorowi z własnych obserwacji lub ze źródłowych dokumentów; zwykle łączy informację z próbą interpretacji przedstawianych zjawisk; odmiany reportaży: literacki, radiowy, telewizyjny, filmowy, fotoreportaż (podkreślenie autorki)   Popularna Encyklopedia Mass Mediów (Kurpisz S.A. Poznań 1999 pod red. prof. dr Józefa Skrzypczaka) reportaż radiowy – popularna forma radiowego dokumentu, której podstawą jest autentyczne wydarzenie, człowiek w realnym dramatycznym wymiarze, tworzywem zaś udramatyzowany świat dźwięków, relacja o rzeczywistości. Za granicą odpowiednikiem terminu „reportaż” jest ang. feature. Proste reportaże mają charakter sprawozdań z rozmaitych wydarzeń o dużym znaczeniu społecznym, publicystycznym lub historycznym. Reportaże artystyczne przyjmują postać zamkniętej kompozycji o silnie zarysowanych walorach estetycznych. Autor wyraża w nich swój stosunek do rzeczywistości, którą opisuje dźwiękiem. W przeszłości pisano reportaże, wsłuchując się w język ludzi a potem dawano tekst do „odegrania” tzw. „naturszczykom”. Początki polskiej szkoły reportażu łączą się z wysłaniem na konkurs Prix Italia w 1956 roku utworu Jerzego Janickiego „Opowieść o mariackim hejnale”. (...) kontrpropozycją artystyczną była twórczość reportażowa Jacka Stwory, który rzeczywistość realną traktował instrumentalnie, budując w swoich utworach dramaturgię poprzez ścieranie się myśli i idei. Dla badaczy sztuki reportażu był „poetą radia” i prekursorem tzw. reportażu kreowanego.   W latach 90-tych reportaż stał się bardzo popularnym gatunkiem twórczości radiowej. Dominował typ reportażu interwencyjnego, ale jednocześnie rozwijał się reportaż budujący przestrzeń dźwiękową, poprzez którą odwoływał się do emocji i wyobraźni”. (...) Do końca lat 80-tych polski reportaż radiowy wywoływał duże zainteresowanie na świecie ze względu na poruszaną tematykę, nisko oceniana natomiast była jego strona dźwiękowa – rezultat stanu techniki Polskiego Radia. W latach 90-tych wraz z zakupem nowej generacji magnetofonów i montażówek cyfrowych jakość techniczna produkcji polskiej radiofonii dorównała produkcjom przodujących radiofonii świata. I odtąd polski reportaż radiowy zaliczany jest do ścisłej czołówki światowej.   Z KART HISTORII RADIOWEGO REPORTAŻU ARTYSTYCZNEGO   Historia polskiego literackiego reportażu radiowego rozpoczęła się w latach pięćdziesiątych. Był to oczywiście reportaż pisany, a następnie odczytywany w radiu. Związany był z takimi mistrzami słowa jak Ksawery Pruszyński i, przede wszystkim, Melchior Wańkowicz.   Melchior Wańkowicz: Reportaż był już wtedy, kiedy pierwszy troglodyta przyniósł wiadomość o polanie, na której się pasą mastodonty. Reportaż tkwi fizjologicznie w naturze ludzkiej. Reportaż – ta najstarsza profesja literacka, wzrastał przez tysiąclecia i ciągle się rozwijał. Ten stary dąb puszczał coraz to nowe listki literackie. Jeżeli nie przychodził natłok zdarzeń, zawsze zaczynał zahaczać o literaturę piękną, żeby oddać nie tylko dwuwymiarowość świata, ale jego kolor, jego zapach, jego dźwięk. Wszystko to w poszukiwaniu prawdy o człowieku. W tym sensie pierwszymi reportażystami w radiu byli sprawozdawcy, relacjonujący ważne i mniej ważne wydarzenia, których byli świadkami. Równolegle z nimi pojawili się w radiu wspomniani już mistrzowie słowa. Do nich dołączali młodsi twórcy, którzy swoje reportaże pisali specjalnie dla radia. m. in. Andrzej Mularczyk, Jerzy Janicki. Wraz z rozwojem techniki pojawiać się zaczęły pierwsze głosy nagrane w ich naturalnym środowisku jako egzemplifikacja, uwiarygodnienie przedstawianych przez aktorów opowieści. Poza tym do nagrywanych w studiu dialogów wprowadzano naturalne tło z nagrań dokonywanych w stosownych miejscach. W roku 1955 Marian Bekajło, który zajmował się wówczas kroniką kryminalną zbierając materiały do kolejnej audycji zafascynował się głosami obecnych tam prostytutek. Nagrał opowieść jednej z nich. Do pracy nad tym nagraniem włączył się Bronisław Wiernik i tak powstał nagrany w pełni poza studiem reportaż artystyczny pt. „Czerwone róże – opowieść nieliteracka”. Możliwość rejestrowania dźwięku poza studiem radiowym stała się przełomem w rozwoju reportażu radiowego. Pierwsze taśmy z 20 minutowym nagraniem ważyły 8 kg (!).   Dalszy rozwój reportażu artystycznego uzależniony był więc w znacznej mierze od możliwości technicznych. Dziś młodym adeptom tej sztuki pewnie trudno sobie wyobrazić, że nasi mistrzowie jeździli na nagrania z wozem transmisyjnym, potem z dźwiękowcem obsługującym duży i bardzo ciężki sprzęt. Dość powiedzieć, że kiedy ja przyszłam do radia w latach 80-tych, to pierwszy mój magnetofon ważył kilka kilogramów i był oczywiście monofoniczny! Końcówka lat 80-tych zapoczątkowała przyspieszenie rozwoju reportażu artystycznego, jeśli chodzi o tak istotną w tym gatunku sferę jaką jest dźwięk. Najpierw stereofonia, a potem cyfryzacja otworzyła absolutnie nowe możliwości kształtowania przestrzeni dźwiękowej. Pierwszy polski reportaż radiowy zrealizowany w pełni techniką cyfrową powstał w 1993 roku – „Chwalcie łąki umajone”, który stworzyłam wspólnie z reżyserem Waldemarem Modestowiczem. Tworzenie dźwiękowych obrazów stało się moją pasją, dzieloną potem z innymi twórcami – Marią Blimel i Wandą Wasilewską, Hanną Wilczyńską-Toczko, Katarzyną Michalak i in.).   Ten proces trwa do dziś, a reportaż zarówno w sensie technicznym jak i poszukiwań formalnych stymuluje rozwój innych form radiowego przekazu. Nim jednak nadeszła era stereofonii i cyfryzacji w historię reportażu artystycznego wpisali się kolejni wybitni twórcy tacy jak: Krystyna Melon, Krystyna Usarek, Witold Zadrowski, Adam Wielowieyski – mistrzowie fabularnego sposobu opisywania rzeczywistości (wydarzenie postrzegane przez osoby biorące w nim udział). Mają oni swoich uczniów w kolejnych pokoleniach reportażystów. Jest nim, na przykład, Krzysztof Wyrzykowski. Osobnym zjawiskiem był Jacek Stwora, który dramaturgię budował nie z przebiegu zdarzeń, lecz ścierania się myśli i idei. Sięgnął także po narrację odautorską przywracając jej należne miejsce w kształtowaniu struktury reportażu. Jego twórczość wywarła wielki wpływ na młodsze pokolenia twórców. Wśród nich Janinę Jankowską i Annę Sekudewicz. Jako mistrzyni naturalnej groteski w historię radiowego reportażu wpisała się Irena Linkiewicz. Interesującym zjawiskiem nie mieszczącym się w ramach klasycznego reportażu była tzw. „białostocka szkoła”, której twórcy (m. in.: Andrzej Bartosz i Wiesław Janicki) swoje utwory nazywali „teatrem naturalnym”, w którym tzw. „naturszczycy” odtwarzali sytuacje znane im z własnego życia. Swoją kartę w historii reportażu ma także Jan Smyk – autor znakomitych reportaży satyrycznych.   Te karty historii wspomniałam, żeby pokazać jaką drogę przebył reportaż w sensie strukturalnym, formalnym i brzmieniowym. Od czytanej literatury faktu, poprzez etap poszukiwań koherencji między literaturą piękną i dźwiękiem nagrywanym poza studiem, aż po ostateczne zwycięstwo oryginalnej materii dźwiękowej jako podstawowego tworzywa reportażu artystycznego.   REPORTAŻYŚCI I ICH DZIEŁO   Radiowy reportaż artystyczny zrodził się z tęsknoty za refleksją, z potrzeby uporządkowania świata, odpowiedzi na pytania o sens zjawisk. Owa „tęsknota za głębią” wspomagana przez rozwój techniki doprowadziła do pojawienia się grona entuzjastów dźwięku – autorów zafascynowanych tymi środkami wyrazu, którymi mogło dysponować tylko radio. To oni odkrywali i odkrywają do dziś możliwości tego środka wyrazu jakim jest szeroko rozumiany dźwięk. Obok reportaży tzw. szybkiego obiegu, w moim rozumieniu bliższych relacji reporterskiej, od lat 90-tych pojawiają się reportaże artystyczne coraz bogatsze dźwiękowo i coraz trudniej przekładalne na język pisany. Reporterzy ograniczają się do relacjonowania zdarzeń (co, gdzie i kiedy się stało), a przygotowywane przez nich relacje dążą do skrótu, do uproszczonego opisu, w którym nie ma miejsca na całą gamę odcieni, uczuć i nastrojów budowanych dźwiękiem. Autorzy reportaży radiowych nazywani są reportażystami w odróżnieniu od reporterów przekazujących na gorąco informacje/relacje z wydarzeń bieżących. Dla reportażystów fakty stają się punktem wyjścia do stawiania własnych pytań. Próbują wyjaśnić co się dzieje, dlaczego i co w związku z tym może się stać. Z powierzchni zdarzeń sięgają do ich głębi. Bycie reportażystą to wybór sposobu na życie, pewnego sposobu postrzegania świata, ustawicznej konieczności dzielenia się swoimi obserwacjami i refleksjami z innymi ludźmi. Nie każdy może być twórcą reportażu artystycznego (wymaga to określonych predyspozycji, w tym także cech charakteru i nieustającej ciekawości świata, wiedzy z różnych dziedzin (także psychologii), odpowiedzialności, dojrzałości, opanowania warsztatu, słowem – wysokich kwalifikacji.   Misją reportażysty jest poszukiwanie prawdy o człowieku i świecie, co jego dziełu nadaje walor ponadczasowości. Reportażyści zmierzają w kierunku kreacji rzeczywistości, autorskiej wizji literackiej ukształtowanej według zasad zaczerpniętych z literatury. Jeśli jeszcze do tego dodamy elegancję formy, zarówno w warstwie kompozycyjnej (dramaturgicznej) jak i brzmieniowej oraz to, że stymuluje on rozwój innych gatunków radiowego przekazu, to nie dziwi fakt, że reportaż na tle innych gatunków przekazu radiowego (informacja, relacja, wywiad, rozmowa, dyskusja, felieton, gawęda, komentarz, esej, dokument, słuchowisko) zajmuje miejsce szczególne. Przez wielu uznawany jest za radiową arystokrację. Jest więc gatunkiem niepospolitym, wyjątkowym.   Niezwykle trafną jest definicja reportażu artystycznego, którą zasłyszałam od Jana Rodzenia - kierownika Klubu Księgarza na warszawskiej Starówce. Radiowy reportaż artystyczny to „nie napisany, lecz od razu udźwiękowiony utwór literatury faktu”. Tak więc reportaż artystyczny (inaczej zwany literackim) konstruowany jest zgodnie z regułami dramaturgicznymi. W swej klasycznej formie zawiera następujące elementy: ekspozycja tematu, zawiązanie akcji, rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie – zakończenie wątków opowieści, przesłanie. Ten klasyczny model ma także swoje modyfikacje, które są wynikiem artystycznych poszukiwań reportażystów. Zawsze jednak materią reportażysty jest oryginalnie nagrany materiał dźwiękowy, który może być potem na różny sposób przetwarzany oraz muzyka używana w przeróżnych funkcjach. Wymienię choćby kilka z nich: audioscenografia (czyli budowanie przestrzeni dźwiękowej), znacznik czasu, komentarz odautorski, kontrapunkt, środek jednoczący formalnie różne wątki, element dynamizujący opowieść, środek do rozciągniętej w czasie kontemplacji nastroju, emocji, czy innego rodzaju przekazu autorskiego, wreszcie – środek wyniesienia opowieści na inny poziom niż linearny przekaz. W książce „Rola i funkcje muzyki w filmie” Zofia Lissa nazwała i opisała ok. sześćdziesięciu funkcji muzyki w filmie. Dają się one z łatwością transponować na dzieła sztuki audialnej. W Polskim Radiu reportażyści najczęściej (ze względów finansowych) sięgają do gotowych utworów muzycznych. Wykształcenie muzyczne nie jest gwarantem powodzenia w doborze muzyki do reportażu. Wiedza jest niezbędna, ale niewystarczająca. Musi być wspomagana wyczuciem estetycznym gatunku i tego, co ze sobą niesie.   Mistrzem w dziedzinie wykorzystania muzyki w reportażu jest w Polskim Radiu Małgorzata Małaszko. Sporadycznie (z w/w względów) zdarza się, że muzyka w reportażu jest oryginalna tzn. specjalnie napisana dla konkretnego utworu. Jedynie do trzech spośród moich reportaży muzyka została specjalnie skomponowana i nagrana. Jej autorem jest Marcin Błażewicz – kompozytor, prof. Akademii Muzycznej w Warszawie, znany także jako autor muzyki do słuchowisk. W moim reportażu „Dogonić życie” muzyka Marcina Błażewicza pełni funkcję nie tylko łącznika pomiędzy kolejnymi scenami/wątkami, ale także odautorskiemu komentarzowi przydaje wielości znaczeń. Natomiast w reportażu „Siusiający na księżyc”, który zrobiłam wspólnie z Anną Sekudewicz, kompozytor jako trzeci bohater opowieści i jego muzyka są integralnie włączeni w utwór, który opowiada o wzajemnym przenikaniu się sztuki i życia. I wreszcie trzeci reportaż, do którego Marcin Błażewicz napisał muzykę to „Coś jest i czegoś nie ma”. Muzyka jest tu elementem jednakowo ważnym jak słowo, w pewnych momentach wręcz przejmuje jego funkcję. Gdyby utwór ten pozbawić muzyki, zubożyłoby się go nie tylko w warstwie estetycznej i emocjonalnej, ale także znaczeniowej. Straciłby swój walor radiowego erotyku, który tworzy się pomiędzy słowem, a właściwie jego brzmieniem (barwą głosu, tonacją, tempem wypowiadanych przez bohatera słów) a muzyką.   To, co czyni artystyczny reportaż radiowy zjawiskiem wyjątkowym w literaturze faktu, to właśnie ten szeroko rozumiany dźwięk: różnorodność ludzkich głosów, z których każdy niesie wiele znaczeń werbalnych i pozawerbalnych Bogactwo dźwięków natury i muzyka to tworzywo literackie reportażysty radiowego. Reportaż ma dźwięczeć, ale i pachnieć, olśniewać bogactwem kolorów, a nawet smaków (w sensie dosłownym i przenośnym). Reportażysta radiowy to człowiek szczególnie wyczulony na dźwięk. I ten dźwięk jest jego pierwszą i podstawową materią w jego artystycznych kreacjach. Czy są, czy powinny być jakieś granice artystycznych kreacji reportażysty? Granice są tam, gdzie może pojawić się konflikt w obszarze uczciwych relacji pomiędzy bohaterem, reportażystą a słuchaczem. Odpowiedzialność za przekłamania puszczone w eter ciąży na reportażyście.   Być reporterem to przede wszystkim szanować drugiego człowieka, cenić prywatność, osobowość oraz wartości, które on wyznaje. (...) Dla mnie reporter musi być człowiekiem pokornym i empatycznym. (...) Dziennikarstwo pozbawione relacji z ludźmi nie jest dziennikarstwem. Kontakty z innymi ludźmi są nieodzownym czynnikiem naszej pracy. W naszym zawodzie trzeba mieć pojęcie o psychologii, trzeba wiedzieć jak zwracać się do innych, jak się do nich odnosić i jak ich rozumieć – napisał Ryszard Kapuściński w „Portrecie reportera”. Umiejętność słuchania drugiego człowieka, a nawet więcej wsłuchania się w niego i jego opowieść jest sprawą podstawową dla reportażysty. Każdy z nas ma swoje metody na zjednanie sobie rozmówców, przełamanie bariery obcości uśmiechem, otwartością, spojrzeniem, w którym jest ciekawość, ale i życzliwość. Reportażysta musi być wolny od wszelkiego osądzania, czy szufladkowania ludzi. Powinien być bacznym obserwatorem – ludzie mówią nie tylko słowami, trzeba się wsłuchać w inne wysyłane przez nich komunikaty angażując wzrok, i słuch, i intuicję. Odczytywanie tych znaków jest niezbędnym elementem zawodu reportażysty. Wszelkie oceny przyjmowane od innych lub ferowane przez nas samych rutynowo prowadzą do tego, że zamiast opisywać zaczynamy kształtować rzeczywistość.   Przy tej okazji wspomnę reportaż „Prawda odwrócona” – tu pretekstem do pokazania nowego wówczas w naszym kraju zjawiska, tj. rzeczywistości medialnej i jej wpływu na tę realnie istniejącą, była historia pewnego rolnika, który nie chciał dopuścić do uśpienia swojego psa, podejrzanego o zakażenie wścieklizną. Media wykreowały tegoż rolnika na pozytywnego bohatera, którego losem przejęli się nie tylko tzw. zwykli śmiertelnicy, ale w jego sprawę (miał trafić do więzienia, by tam odbywać karę wymierzoną przez sąd za uchylanie się od wykonania wyroku) zaangażowali się politycy, najważniejsze instytucje państwa na czele z prezydentem kraju. Tymczasem ów bohater był człowiekiem nieobliczalnym po spożyciu alkoholu (a często go nadużywał)), najpospolitszym bandytą (w niewyjaśnionych do końca okolicznościach śmiertelnie ranił nożem 19-latka, za co odbył kilkuletni wyrok pozbawienia wolności. Ten mężczyzna, postrach wsi, stał się ulubieńcem mediów, niemal bożyszczem mas. Jak to możliwe? Dlaczego akurat mnie udało się dostrzec jego prawdziwe oblicze? Kiedy się ogląda świat z jadącego pociągu szczegółów nie widać. W pośpiechu przyjmuje się za prawdę opinie innych, które wciąż powielane zdają się być niepodważalne. A jednak... Reportażysta jest w sytuacji uprzywilejowanej, on nie musi, nie powinien się spieszyć. Jego obowiązkiem jest samemu rozpoznać rzeczywistość, nie przyjmować cudzych prawd za własne. Nie tylko słuchać, ale i wsłuchać się w swojego bohatera. Wtedy może dostrzec więcej. Prawda pada ofiarą wyścigu mediów o najlepszy news. Problemem jest dzisiaj nie to, żeby informacja była prawdziwa, tylko atrakcyjna. Wówczas lepiej się sprzeda. To jest wielkie zagrożenie także dla reportażystów.   ...wszystko co piszę, piszę poprzez siebie – mawiał Ryszard Kapuściński. Tak postępują reportażyści: najpierw starają się dowiedzieć jak najwięcej o sprawie, którą chcą się zająć (proces dokumentacji tematu). Potem jadą na miejsce i niejako wchłaniają w siebie wszystko, co zastają na miejscu: zdarzenia, ludzi, atmosferę, gromadzą doświadczenia, wrażenia, wiedzę. Starają się dotrzeć do głębszych warstw psychiki swoich bohaterów, prowokują sytuację, by mogli w procesie nagrań odkrywać samych siebie, uchwycić powtarzalność swoich przeżyć i próbować znaleźć w tym głębszy sens. Potem przychodzi czas na selekcję materiału, co wymaga dystansu – skupienia i koncentracji. Wiele zależy od intuicji, talentu, zasad etycznych autora. To o czym zapominamy, nie warte jest utrwalania. Trzeba wyłowić ze zdarzenia, czy bohatera jego istotę, to, co jest najważniejsze. Wreszcie końcowy etap – opracowanie artystycznej koncepcji przekazu, montaż, odpowiedni dobór środków wyrazu i tzw. zgranie – połączenie wszystkich elementów w jedną spójną artystycznie i merytorycznie całość.   Fakt, czy fakty, od których wychodzi reportażysta są zaledwie szkieletem, punktem wyjścia do przesłania o charakterze bardziej ogólnym, zwrócenia uwagi na sprawy wcześniej niedostrzegalne lub pomijane. Kilkanaście lat temu powstał reportaż „W imię czego”. Zrobiłyśmy go wspólnie z Janiną Jankowską. Był to dokument o wojnie na terenach dawnej Jugosławii, która doprowadziła do rozpadu tego kraju. Naszą ambicją było wyjaśnienie polskiemu słuchaczowi szerokiej panoramy tamtego dramatu także w sensie historycznym. Szukałyśmy odpowiedzi na pytania o przyczyny tego konfliktu, jego rozwój, cechy, do czego może w końcu doprowadzić. Z tych samych nagrań Jerzy Zawartka stworzył zupełnie inny utwór. Skupił się na tym co jest największą siłą reportażu radiowego – na emocjach. Jego opowieść pokazywała niewiele więcej poza okrucieństwem tej wojny. Tym okrucieństwem media wręcz bombardowały odbiorców, dlatego tez rozmyślnie zmieniłyśmy akcenty. Reportaż Jerzego Zawartki był jednak tak mocno nacechowany emocjonalnie, że to on właśnie wzbudził zdecydowanie żywsze reakcje słuchaczy niż nasz. Artystyczny reportaż radiowy odwołuje się przede wszystkim do emocji, uczuć słuchacza, potem dopiero przychodzi czas na refleksje.   Kilka lat później robiłam reportaż „Kosowo z daleka”. Poszukiwałam swoistej równowagi pomiędzy poznaniem, a oddziaływaniem na emocje słuchacza. Udało się utrzymać jego uwagę dzięki, jak sądzę, stałemu podsycaniu emocji. Reportaż ten w formie dźwiękowego listu jest interesujący także ze względu na użycie w nim wielości form radiowego przekazu: rozmowy, felietonu, komentarza, relacji. Nagrywany był w wielu miejscach i krajach. Wymagał tłumaczenia z kilka języków. Sztuka tłumaczenia to osobny temat wart naukowego opracowania.   Reportaż jest w pewnym sensie tworem wielu autorów. Składają się na niego cudze opowieści, doświadczenia, przemyślenia bohatera i autora, głosy wreszcie, które same w sobie też niosą znaczenie poprzez ich brzmienie, tonację, barwę, artykulację, tempo, zdolności narracyjne itp. Bywa, że mamy znakomity temat, wręcz rewelacyjną historię, ale okazuje się, że nasz bohater ma wadę wymowy lub barwę głosu, które uniemożliwiają wykorzystanie tego nagrania. Zdarza się, że bohater sam zgłasza się do reportażysty i opowiada mu swoją historię a potem cofa swoją zgodę na wykorzystanie nagrania obawiając się identyfikacji. Trzeba wówczas szukać innych możliwości opowiedzenia tej historii. Poszukiwania te jednak mogą zakończyć się fiaskiem. Bywa także, że właśnie zdolności narracyjne i znakomity głos bohaterów są wielkim atutem w reportażu. Takim bohaterem jest m. in. ks. Kazimierz Orzechowski, gdyby nie jego tembr głosu, sposób w jaki opowiadał mi historie ze swojego życia, reportaż pt. „Bo Ty jesteś ze mną”, mimo mojego pomysłu na artystyczną kreację tej opowieści nie przyniósłby takich rezultatów, jakie osiągnęłam. Bo „w radiu wszystko jest dźwiękiem. Słowo również. Muzyka, efekt akustyczny, pauza lub wszystko razem jako równoprawne elementy.” (Bronisław Wiernik, „Antena” IX. 1957 rok).   Dlatego dobry reportaż to także kwestia szczęścia. W radiu tego szczęścia trzeba – jak mi się zdaje – więcej niż w przypadku reportażu pisanego. I to na wszystkich etapach twórczych. Np. w fazie zbierania materiałów – to co zobaczyliśmy, a czego nie uda nam się zarejestrować na taśmie jest już nie do odtworzenia (reportażysta prasowy w każdej chwili może to opisać). Opowiadanie o tym, czego bezpośrednio się nie nagrało (z powodu warunków atmosferycznych, awarii lub braku sprzętu w odpowiedniej chwili itp.) zazwyczaj obniża wartość całości przekazu lub wręcz go uniemożliwia. Ogromną rolę odgrywa sposób nagrania materiałów – mam tu na myśli świadome operowanie planem dźwiękowym (nadawanie znaczeń, stopnia ważności, intymności poszczególnych wypowiedzi, dynamizowania poprzez różnicowanie planów dźwiękowych) oraz montaż jako jeden z podstawowych środków wyrazu, choćby poprzez niecodzienne asocjacje odległych realności dźwiękowych lub znaczeniowych oraz kojarzenie przeciwstawieństw. Reportażyści opisują sytuacje, które zazwyczaj stworzył ktoś inny. Wiele godzin, czasem lat czekamy na różne okazje, które (bywa) w ogóle nie nadchodzą. To zawód, który wymaga wielkiej cierpliwości, pochłania mnóstwo czasu, a rezultatu naszych działań nie da się z góry przewidzieć.   Reportaż „Krzyk martwych ryb” – swoiste memento dla człowieka niszczącego przyrodę – robiłam trzy lata. A reportaż „Siusiający na księżyc powstawał pięć lat. Reportażyści są łącznikami pomiędzy tymi, których nie mamy szans poznać, bo przebywają daleko od nas, choć zdarza się, że mowa jest o naszych sąsiadach. Mogą nam pomóc zrozumieć innych, ich intencje, pragnienia, potrzeby, trudności, uwarunkowania, tragedie. Reportażyści mają moralne zobowiązanie, by o nich mówić. Szczególnie o tych, których głosu nikt, albo prawie nikt nie słucha, załamanych, sponiewieranych przez los lub bliźnich. („Głosy i miejsce na ciszę”).   Reportażysta wie o nich znacznie więcej niż odbiorca jego dzieła. Musi więc niejako „poprowadzić” swojego słuchacza, by mógł zrozumieć tę historię i jej sens. Poznawanie świata – prawdy zdarzeń i ludzi – wymaga skupienia na innym człowieku, empatii. Trzeba być w środku wydarzeń, bo z zewnątrz wszystko wygląda inaczej. Trzeba przeżywać razem z ludźmi, patrzeć jak reagują, łapać nastrój. Nagrywać historię, która się staje, w której sami uczestniczymy. Forma i styl reportażu powinna wynikać z tematu. Opowieść o teraźniejszości bywa niekiedy opisem otwartym, szkicem jakiejś jeszcze nieistniejącej całości. Próba uchwycenia jakiś nowych zjawisk w dziejach ludzkości, czy jednostki jest czymś ważnym i fascynującym dla twórcy. Trzeba nieustannie poszukiwać środków wyrazu, które najlepiej oddadzą istotę zjawisk, przybliżą do ich istoty. Czasem będzie to jakiś detal, np. rozmowa – odpowiednio zakomponowany może stać się metaforą, refleksją uogólniającą. („Głosy i miejsce na ciszę”).   Reportaż artystyczny sprawia, że „ucho widzi”, jest dźwiękowym filmem, który ostatecznie kształtuje się w wyobraźni słuchacza. Reportażysta tę wyobraźnię pobudza, ukierunkowuje i prowadzi poprzez głęboką emocjonalność przekazu, grę znaczeń i skojarzeń. To co dzieje się w odbiorcy jest dopełnieniem dzieła. Artystyczny przekaz wysłany w eter jest więc zawsze mniejszą lub większą niewiadomą. W zależności od percepcji słuchacza, staje się mniej lub bardziej wieloznaczny. Decyduje o tym skala jego wrażliwości, wyobraźnia, wiedza, zdolności konotacji, wreszcie warunki w jakich reportaż jest słuchany, a nawet nastrój odbiorcy. Wieloznaczny przekaz może być odebrany na wszystkich jego poziomach znaczeniowych, ale także – i z tym trzeba się liczyć – jedynie na najbardziej podstawowym, werbalnym z pominięciem pozawerbalnych przekazów. Czy to jest porażka autora? Znamy przykłady, kiedy to dopiero kolejne „odczytania” autorskiego przekazu odkrywają jego głębię wyrazu, wielopoziomowość treści. Można więc z pełnym przekonaniem powiedzieć za Umberto Eco, że odbiorca dzieła jest jego współtwórcą. „Utwór, bowiem istnieje w pełni dopiero w procesie interpretacji, sensy nie są raz na zawsze nadane, lecz uobecniają się podczas słuchania.” Umberto Eco idzie jeszcze dalej w swoich rozważaniach. W „Dziele otwartym” pisze o tym, że skoro odbiorca wchodzi w interakcję z przedmiotem artystycznym, a nie z podmiotem twórczym, ma prawo do odczytywania znaczeń niezależnie od intencji autora. Te rozważania jednak wzbudzają wiele kontrowersji, choćby w kwestii granicy między interpretacją, a nadinterpretacją.