Question

Wyjaśnij przyczyny rozkwitu Europy Środkowo-Wschodniej w XIV i XV w.

Answer 1

W czasie gdy w reszcie Europy trwała epoka walk o hegemonię i kolonizację, w jej środkowo-wschodniej i północnej części miały miejsce nie mniej ważne dla historii świata wydarzenia. Objęły one obszar Rusi, Węgier i Skandynawii. Do XIV w rozwój Rosji blokowało panowanie chanów najpierw mongolskich a potem tatarskich. Dopiero po bitwie na Kulikowym Polu w 1380r, gdzie wojska moskiewskie odniosły zwycięstwo nad okupantami, państwo zyskało szansę na odzyskanie wolności. W kolejnych dziesięcioleciach następcy Dymitra Dońskiego zwycięzcy z Kulikowego Pola kontynuowali przyłączanie kolejnych ziem pod władzę Moskwy. Sto lat po Dymitrze, pod koniec XV w (gdy w Polsce i na Litwie władał Kazimierz Jagiellończyk) na tronie moskiewskim zasiadł Iwan III, twórca potęgi Rusi Moskiewskiej. Nie władał on jednak na sposób pierwszych Rurykowiczów między X a XII w. Panowanie tatarskie doprowadziło nie tylko do ekonomicznego wycieńczenia kraju, ale także zaszczepiło despotyczne tradycje polityczne. Ta fatalna tatarska szkoła odrzucająca poszanowanie ludzkiej godności odbiła się negatywnie na całej późniejszej historii Rusi i Rosji. Metody chanów tatarskich przyjęli moskiewscy carowie, szczególnie widoczne to było w sposobie rządzenia wnuka Iwana III, Iwana IV zwanego Groźnym. Już w wieku siedemnastu lat nakazał stracenie przywódcy bojarskiego rodu, który zmierzał do zamachu stanu. Nowy car chcąc złamać bojarską potęgę wydzielił z części państwa tereny zwane opryczniną, z których wysiedlono wszystkich bojarów. Powołał też specjalne oddziały zbrojne tzw.opryczników, którzy mieli za zadanie utrzymywać porządek w państwie i dbać o utrzymanie wśród ludności wierności wobec cara. Oznaczało to w ich wykonaniu niewyobrażalny terror, prowadzący do wyludnienia kraju, ale osobisty cel cara został osiągnięty- bojarstwo straciło całkowicie znaczenie polityczne i gospodarcze, powiodła się też centralizacja władzy państwowej. Okrucieństwo Iwana IV nie oznaczało wcale że jego rządy zniszczyły kraj. Wręcz przeciwnie wprowadził on reformy które zmieniły wielkie Księstwo Moskiewskie w potężne Carstwo Moskiewskie. Ukracając władzę bojarów, car zdobył dla siebie władzę absolutną i szansę na utworzenie z Rusi mocarstwa. Iwan IV pokonał chanaty tatarskie nad Wałgą, sprawiając, że Tatarzy przez dwieście lat władający Rusią sami stali się rosyjskimi poddanymi. Jak ważne były jego rządy okazało się po jego śmierci, gdy nastał okres bezkrólewia i chaosu zwany wielką smutą. Walki bojarstwa przerwał dopiero szwagier chorego psychicznie syna Iwana IV, Borys Godunow. Usuwając z Moskwy syna cara z siódmego małżeństwa, Dymitra, Godunow zdobył ogromną władzę i obwołał się carem. Po okresie nieurodzajów nastała klęska głodu, która spowodowała konflikty między chłopami a bojarstwem. Nastąpił okres Dymitriad, czyli wojen polsko- rosyjskich. W czasie gdy Ruś rozwijała się pod rządami Iwana IV, inne państwo także przeżywało- bardziej pozytywnie pojęty- rozkwit. W turcji rządził Sulejman II Wspaniały, którego głównym celem stała się ekspansja Europy Południowo-Wschodniej. Po zdobyciu Belgradu i wyspy Rodos, które stanowiły dla armii niezbędne zaplecze wojska tureckie ruszyły na Węgry będące w tym czasie pod władaniem Ludwika Jagiellończyka. Państwu nie pomogła ani Polska, ani Habsburgowie. Ci drudzy związani byli z Jagiellonami układem przewidującym przejęcie przez nich tronu po bezpotomnej śmierci króla Ludwika. Król rzeczywiście zginął w bitwie pod Mohaczem, jednak opozycyjnie nastawiona szlachta doprowadziła do koronacji magnaty Jana Zapolyi. Zwolennicy Habsburgów obwołali zaś królem Fryderyka. Doprowadziło to do konfliktu, który zakończył się w 1551r. podzieleniem Węgier na trzy części: Królestwo Węgierskie pod władzą Habsburgów, Siedmiogród oddany w Lenno synowi Zapolyi i centralne ziemie, które wcielono do Turcji. Podział Węgier utrzymywał się ponad 150 lat. Tymczasem na północy Europy miał miejsce zupełnie inny konflikt. Bezwzględne rządy Chrystiana II, króla panującego nad związanymi Unią Kalmarską krajami- Norwegią, Szwecją i Danią- wywołały powstanie i zerwanie unii, a na tronie szwedzkim zasiadł przywódca powstania- Gustaw Eriksson Waza. Tron duński objął stryj Chrystiana II, Fryderyk I. Jego syn, Chrystian III, który objął tron Danii i Norwegii w 1534r wprowadził luteranizm, czemu sprzeciwili się Norwegowie. Skończyło się to pacyfikacją kraju i likwidacją sejmu norweskiego. Kolejny król Danii, Chrystian IV dążył do opanowania wybrzeży bałtyckich. Wprowadził wiele reform i rozbudował flotę. W trakcie wojny trzydziestoletniej opowiedział się po stronie protestanckich książąt Rzeszy, lecz poniósł klęskę. Jego rywalizacja ze Szwecją także zakończyła się klęską- musiał zrzec się na jej rzecz Gotlandii, Ozylii i duńskich prowincji w Norwegii. Oznaczało to osłabnięcie pozycji Danii i umocnienie się Szwecji. Kraj ten był wyniszczony wojnami i potrzebował środków na utrzymanie niezależności. Pozyskał ją przez sekularyzację majątków kościelnych. W nowej organizacji Kościoła szwedzkiego zwierzchnikiem stał się król, a cały kościół nabrał odtąd charakteru luterańskiego. Pod rządami Gustawa I Wazy Szwecja zaczęła przemianę w mocarstwo. Po uzyskaniu od sejmu zgody na dziedziczność korony uczynił swoim następcą najstarszego syna Eryka, a młodszym wyznaczył udzielne księstwa. Nowy król okazał się jednak cierpieć na chorobę psychiczną, opozycja postanowiła więc obsadzić na tronie uwięzionego przez brata Jana. W 1568r. Sejm uchwalił detronizację Eryka XIV. Uwolniony i koronowany Jan III Waza zawarł przymierze z Polską i zakończył wojnę z Danią. Opozycja była jednak przeciwna polityce wyznaniowej nowego króla (próbował on pojednać luteranizm z katolicyzmem wprowadzając do liturgii wiele ceremonii.