Vitylinka
1. Transport chlorowodoru może się odbywać w butlach stalowych. W przemyśle używany do produkcji kwasu solnego i niektórych syntez np. chlorku winylu. Naturalnie występuje w gazach wulkanicznych. 2. Dość dobrze rozpuszcza się w wodzie, a jego wodny roztwór zwany jest wodą siarkowodorową, która jest bardzo słabym kwasem beztlenowym (pKa1 = 6.89). Siarkowodór spala się w powietrzu do tlenku siarki(IV) (SO2) lub wolnej siarki (w niskiej temperaturze i przy niedostatecznym dopływie tlenu). W naturze występuje w wyniku rozkładu beztlenowego białek, w niektórych wodach mineralnych oraz w gazach wulkanicznych, towarzyszy także złożom ropy naftowej. Brak życia na dnie mórz i oceanów jest spowodowany również dużym stężeniem siarkowodoru, choć w miejscach występowania siarkowodoru występują bakterie, których procesy metaboliczne są oparte na wchłanianiu siarkowodoru zamiast tlenu. Siarkowodór zalega także nad powierzchnią szamba, w kanałach zbiornikach odpadowych, co stało się przyczyną wielu śmiertelnych wypadków z udziałem osób nieświadomych trujących właściwości siarkowodoru. Siarkowodór powstaje w niewielkich ilościach w przewodzie pokarmowym w wyniku rozkładu białek zawierających siarkę i jest jedną z przyczyn nieprzyjemnego zapachu gazów jelitowych. Wpływ na organizm Niewielkie ilości siarkowodoru powstają także w żywych komórkach. Jest to jeden z trzech znanych nauce gazów mających aktywność biologiczną (pozostałe dwa to tlenek węgla i tlenek azotu). Spowalnia metabolizm komórkowy, uruchamiając mechanizmy prowadzące do stanów przypominających hibernację. Ze środowiska zewnętrznego wchłania się głównie przez płuca i nieznacznie przez skórę. Wydala się częściowo w stanie niezmienionym tą samą drogą, a częściowo jest przekształcany do tlenków siarki oraz kwasu siarkowego i w tych postaciach wydalany z moczem. Działanie toksyczne polega na porażaniu oddychania komórkowego przez blokowanie oksydazy cytochromowej, prowadzi to do ciężkiego niedotlenienia. Hamuje też działanie innych enzymów zawierających metale oraz wiąże hemoglobinę, zakłócając transport tlenu. Siarkowodór działa bezpośrednio toksycznie na komórki nerwowe. Objawy i mechanizm ostrego zatrucia są zbliżone do zatrucia cyjanowodorem. Przy dużych stężeniach gazu jego przebieg jest gwałtowny - następuje nagłe zatrzymanie oddechu i utrata przytomności. Śmierć przez uduszenie następuje w ciągu kilku minut. Lżejsze zatrucia objawiają się drapaniem w gardle, kaszlem, podrażnieniem spojówek, mdłościami i wymiotami. Skutkami długotrwałego narażenia na małe ilości siarkowodoru mogą być: bóle i zawroty głowy, łatwe męczenie się, nudności. Często występują zmiany zapalne układu oddechowego. 3. Cyjanowodór (wzór sumaryczny: HCN, nazwa zwyczajowa: kwas pruski) – silnie toksyczny nieorganiczny związek chemiczny. W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna, łatwo parująca ciecz o intensywnym zapachu gorzkich migdałów. Z wodą tworzy stosunkowo słaby kwas cyjanowodorowy, którego sole noszą nazwę cyjanków. Toksyczność Cyjanowodór jest silną trucizną: LD50 wynosi 1,5 mg/kg ciała, natomiast LC50 ok. 25 ppm. Trwałość wynosi w lecie 5-10 min., w zimie do 1 godziny. Trujące działanie cyjanowodoru polega na blokowaniu enzymów oddychania tkankowego (zob. mitochondrium). Transport tlenu z płuc do tkanek jest zachowany, ale dochodzi do niedotlenienia (hipoksji) tkankowej. Blokada wywołana cyjanowodorem jest odwracalna, a jon cyjankowy przechodzi w rodankowy i w tej postaci jest wydalany przez nerki. Cyjanowodór występuje w minimalnych ilościach w orzechach i innych nasionach, zapach gorzkich migdałów to właśnie zapach cyjanowodoru, który powstaje z hydrolizy amigdaliny. Zastosowanie * w syntezie organicznej * w analizie chemicznej * jako pestycyd * jako gaz bojowy * przy wykonywaniu wyroków śmierci (egzekucjach) z użyciem komory gazowej 4. Zastosowania HF jest stosowany do fluorowania węglowodorów, przeróbce ropy naftowej, wytrawianiu znaków i napisów na szkle, wytwarzaniu glinu, produkcji aluminiowych puszek, oczyszczaniu kwarcu. Jest także stosowany do wyrobu heksafluorku uranu UF6 używanego do wzbogacania uranu. Fluorowodór bywa spotykany w odrdzewiaczach do stali, preparatach do oczyszczania mosiądzu, trawienia szkła. Preparaty zawierające HF zostały wycofane z użytku ze względu na jego toksyczność. HF jest najczęściej sprzedawany w 3 postaciach: ciekły bezwodny fluorowodór, 70% roztwór w wodzie oraz 40% roztwór w wodzie. HF jest wytwarzany drogą reakcji silnego kwasu z fluorytem (CaF2): CaF2 + H2SO4 → CaSO4 + 2 HF Wpływ fluorowodoru na zdrowie Posiada ostry zapach, drażni drogi oddechowe. Ciekły HF oraz jego stężone roztwory powodują trudno gojące się rany. Rozcieńczone roztwory również są bardzo niebezpieczne, gdyż przenikają bez uczucia bólu przez skórę i tkanki miękkie, atakując bezpośrednio chrząstki i kości. Fluorowodór, nawet w bardzo niskich stężeniach, jest silnie rakotwórczy. Fluorowodór jest toksyczny, a zatrucie nim może być fatalne w skutkach po spożyciu lub absorpcji przez skórę. Oparzenia fluorowodorem wymagają niezwłocznego leczenia i uwagi od razu kiedy zostaną zauważone. Oparzenia kwasem fluorowodorowym nie są podobne do oparzeń innymi kwasami. Jednorazowe skutki oparzeń zależą od stężenia roztworu kwasu. Efekt oparzenia kwasem 50% jest natychmiast widoczny, stężenia 20-50% roztworu skutkują objawami po jednej do ośmiu godzin. Stężenie niższe niż 20% skutkuje widocznymi objawami w ciągu 24 godzin od czasu oparzenia. HF może oddziaływać na ciało przez wdychanie, połknięcie, kontakt ze skórą. Po spożyciu, lub oparzeniu skóry lub oczu najważniejszym objawem jest obniżenie zawartości wapnia w osoczu krwi i wytrącanie nierozpuszczalnego w wodzie fluorku wapnia CaF2, co może skutkować silnym bólem, zmianami metabolizmu i śmiercią. W postaci cieczy przechowywany w butlach stalowych, miedzianych lub srebrnych kanistrach. 5. Własności fizyczne Pod ciśnieniem 4 atmosfer dobrze rozpuszcza się w wodzie. W kontakcie z powietrzem utlenia się do wolnego jodu, w wodzie pod wpływem światła również ulega dość szybkiej przemianie w wolny jod. Z kolei z większością rozpuszczalników organicznych reaguje zrywając wiązania C-H z utworzeniem odpowiedniego jodku. Już w temperaturze 180 °C rozkłada się na pierwiastki. Własności chemiczne W stanie gazowym ma silne własności korodujące. M.in. bezpośrednio reaguje z wieloma metalami z utworzeniem odpowiednich jodków. Jego roztwory wodne nazwane są kwasem jodowodorowym, który ma zbliżone własności do kwasu solnego. Kwas jodowodorowy jest jednym z najmocniejszych ze znanych kwasów nieorganicznych, jest on jednak bardzo nietrwały i dlatego nie można go przechowywać, lecz otrzymuje się go zwykle in situ, w środowisku reakcji. Jest kwasem beztlenowym. Ma niezbyt silne właściwości redukujące. Kwas ten można otrzymać działając wodą chlorową na jod lub rozpuszczając jodowodór w wodzie. Jest stosowany w medycynie, analizie chemicznej i do odkażania. Kwas jodowodorowy może służyć do otrzymania związków kompleksowych. 6. Bromowodór (HBr) – bezbarwny gaz, silnie dymiący na powietrzu. Jest analogiem chlorowodoru. Bromowodór drażni oczy i drogi oddechowe. W temperaturze 530° C rozkłada się na pierwiastki składowe. Łatwo rozpuszcza się w wodzie (600 j. bromowodoru w 1 j. wody przy 0 °C) tworząc mocny kwas bromowodorowy. Gazowy bromowodór reaguje z węglowodarami nienasyconym i ich pochodnymi tworząc odpowiednie bromki alkilowe (bromowodorowanie). Reaguje też z alkoholami i kwasami karboksylowymi tworząc odpowiednie pochodne bromowe, które są często wykorzystywane w syntezie organicznej. W fazie gazowej reaguje też z chlorowodorem tworząc bardzo reaktywny bromek chloru (BrCl), będący jednym z najsilniejszych ze znanych kwasów Lewisa, stosowany w syntezie organicznej do np. bromowania benzenu. Gazowy bromowodór reaguje też z parami jodu, tworząc równie reaktywny jodek bromu (IBr), stosowany do jodowania szczególnie "opornych" związków organicznych. Stosowany do syntezy innych związków bromu, a także w laserach ksenonowych. Większe zastosowanie mają jego sole – bromki.
Transport chlorowodoru może się odbywać w butlach stalowych. W przemyśle używany do produkcji kwasu solnego i niektórych syntez np. chlorku winylu.
Naturalnie występuje w gazach wulkanicznych.
2.
Dość dobrze rozpuszcza się w wodzie, a jego wodny roztwór zwany jest wodą siarkowodorową, która jest bardzo słabym kwasem beztlenowym (pKa1 = 6.89). Siarkowodór spala się w powietrzu do tlenku siarki(IV) (SO2) lub wolnej siarki (w niskiej temperaturze i przy niedostatecznym dopływie tlenu).
W naturze występuje w wyniku rozkładu beztlenowego białek, w niektórych wodach mineralnych oraz w gazach wulkanicznych, towarzyszy także złożom ropy naftowej. Brak życia na dnie mórz i oceanów jest spowodowany również dużym stężeniem siarkowodoru, choć w miejscach występowania siarkowodoru występują bakterie, których procesy metaboliczne są oparte na wchłanianiu siarkowodoru zamiast tlenu. Siarkowodór zalega także nad powierzchnią szamba, w kanałach zbiornikach odpadowych, co stało się przyczyną wielu śmiertelnych wypadków z udziałem osób nieświadomych trujących właściwości siarkowodoru. Siarkowodór powstaje w niewielkich ilościach w przewodzie pokarmowym w wyniku rozkładu białek zawierających siarkę i jest jedną z przyczyn nieprzyjemnego zapachu gazów jelitowych.
Wpływ na organizm
Niewielkie ilości siarkowodoru powstają także w żywych komórkach. Jest to jeden z trzech znanych nauce gazów mających aktywność biologiczną (pozostałe dwa to tlenek węgla i tlenek azotu). Spowalnia metabolizm komórkowy, uruchamiając mechanizmy prowadzące do stanów przypominających hibernację.
Ze środowiska zewnętrznego wchłania się głównie przez płuca i nieznacznie przez skórę. Wydala się częściowo w stanie niezmienionym tą samą drogą, a częściowo jest przekształcany do tlenków siarki oraz kwasu siarkowego i w tych postaciach wydalany z moczem.
Działanie toksyczne polega na porażaniu oddychania komórkowego przez blokowanie oksydazy cytochromowej, prowadzi to do ciężkiego niedotlenienia. Hamuje też działanie innych enzymów zawierających metale oraz wiąże hemoglobinę, zakłócając transport tlenu. Siarkowodór działa bezpośrednio toksycznie na komórki nerwowe.
Objawy i mechanizm ostrego zatrucia są zbliżone do zatrucia cyjanowodorem. Przy dużych stężeniach gazu jego przebieg jest gwałtowny - następuje nagłe zatrzymanie oddechu i utrata przytomności. Śmierć przez uduszenie następuje w ciągu kilku minut.
Lżejsze zatrucia objawiają się drapaniem w gardle, kaszlem, podrażnieniem spojówek, mdłościami i wymiotami.
Skutkami długotrwałego narażenia na małe ilości siarkowodoru mogą być: bóle i zawroty głowy, łatwe męczenie się, nudności. Często występują zmiany zapalne układu oddechowego.
3.
Cyjanowodór (wzór sumaryczny: HCN, nazwa zwyczajowa: kwas pruski) – silnie toksyczny nieorganiczny związek chemiczny.
W temperaturze pokojowej jest to bezbarwna, łatwo parująca ciecz o intensywnym zapachu gorzkich migdałów. Z wodą tworzy stosunkowo słaby kwas cyjanowodorowy, którego sole noszą nazwę cyjanków.
Toksyczność
Cyjanowodór jest silną trucizną: LD50 wynosi 1,5 mg/kg ciała, natomiast LC50 ok. 25 ppm. Trwałość wynosi w lecie 5-10 min., w zimie do 1 godziny. Trujące działanie cyjanowodoru polega na blokowaniu enzymów oddychania tkankowego (zob. mitochondrium). Transport tlenu z płuc do tkanek jest zachowany, ale dochodzi do niedotlenienia (hipoksji) tkankowej. Blokada wywołana cyjanowodorem jest odwracalna, a jon cyjankowy przechodzi w rodankowy i w tej postaci jest wydalany przez nerki.
Cyjanowodór występuje w minimalnych ilościach w orzechach i innych nasionach, zapach gorzkich migdałów to właśnie zapach cyjanowodoru, który powstaje z hydrolizy amigdaliny.
Zastosowanie
* w syntezie organicznej
* w analizie chemicznej
* jako pestycyd
* jako gaz bojowy
* przy wykonywaniu wyroków śmierci (egzekucjach) z użyciem komory gazowej
4.
Zastosowania
HF jest stosowany do fluorowania węglowodorów, przeróbce ropy naftowej, wytrawianiu znaków i napisów na szkle, wytwarzaniu glinu, produkcji aluminiowych puszek, oczyszczaniu kwarcu. Jest także stosowany do wyrobu heksafluorku uranu UF6 używanego do wzbogacania uranu.
Fluorowodór bywa spotykany w odrdzewiaczach do stali, preparatach do oczyszczania mosiądzu, trawienia szkła. Preparaty zawierające HF zostały wycofane z użytku ze względu na jego toksyczność. HF jest najczęściej sprzedawany w 3 postaciach: ciekły bezwodny fluorowodór, 70% roztwór w wodzie oraz 40% roztwór w wodzie. HF jest wytwarzany drogą reakcji silnego kwasu z fluorytem (CaF2):
CaF2 + H2SO4 → CaSO4 + 2 HF
Wpływ fluorowodoru na zdrowie
Posiada ostry zapach, drażni drogi oddechowe. Ciekły HF oraz jego stężone roztwory powodują trudno gojące się rany. Rozcieńczone roztwory również są bardzo niebezpieczne, gdyż przenikają bez uczucia bólu przez skórę i tkanki miękkie, atakując bezpośrednio chrząstki i kości. Fluorowodór, nawet w bardzo niskich stężeniach, jest silnie rakotwórczy.
Fluorowodór jest toksyczny, a zatrucie nim może być fatalne w skutkach po spożyciu lub absorpcji przez skórę. Oparzenia fluorowodorem wymagają niezwłocznego leczenia i uwagi od razu kiedy zostaną zauważone. Oparzenia kwasem fluorowodorowym nie są podobne do oparzeń innymi kwasami. Jednorazowe skutki oparzeń zależą od stężenia roztworu kwasu. Efekt oparzenia kwasem 50% jest natychmiast widoczny, stężenia 20-50% roztworu skutkują objawami po jednej do ośmiu godzin. Stężenie niższe niż 20% skutkuje widocznymi objawami w ciągu 24 godzin od czasu oparzenia.
HF może oddziaływać na ciało przez wdychanie, połknięcie, kontakt ze skórą. Po spożyciu, lub oparzeniu skóry lub oczu najważniejszym objawem jest obniżenie zawartości wapnia w osoczu krwi i wytrącanie nierozpuszczalnego w wodzie fluorku wapnia CaF2, co może skutkować silnym bólem, zmianami metabolizmu i śmiercią.
W postaci cieczy przechowywany w butlach stalowych, miedzianych lub srebrnych kanistrach.
5.
Własności fizyczne
Pod ciśnieniem 4 atmosfer dobrze rozpuszcza się w wodzie.
W kontakcie z powietrzem utlenia się do wolnego jodu, w wodzie pod wpływem światła również ulega dość szybkiej przemianie w wolny jod. Z kolei z większością rozpuszczalników organicznych reaguje zrywając wiązania C-H z utworzeniem odpowiedniego jodku. Już w temperaturze 180 °C rozkłada się na pierwiastki.
Własności chemiczne
W stanie gazowym ma silne własności korodujące. M.in. bezpośrednio reaguje z wieloma metalami z utworzeniem odpowiednich jodków.
Jego roztwory wodne nazwane są kwasem jodowodorowym, który ma zbliżone własności do kwasu solnego. Kwas jodowodorowy jest jednym z najmocniejszych ze znanych kwasów nieorganicznych, jest on jednak bardzo nietrwały i dlatego nie można go przechowywać, lecz otrzymuje się go zwykle in situ, w środowisku reakcji. Jest kwasem beztlenowym. Ma niezbyt silne właściwości redukujące. Kwas ten można otrzymać działając wodą chlorową na jod lub rozpuszczając jodowodór w wodzie.
Jest stosowany w medycynie, analizie chemicznej i do odkażania.
Kwas jodowodorowy może służyć do otrzymania związków kompleksowych.
6.
Bromowodór (HBr) – bezbarwny gaz, silnie dymiący na powietrzu. Jest analogiem chlorowodoru.
Bromowodór drażni oczy i drogi oddechowe. W temperaturze 530° C rozkłada się na pierwiastki składowe. Łatwo rozpuszcza się w wodzie (600 j. bromowodoru w 1 j. wody przy 0 °C) tworząc mocny kwas bromowodorowy. Gazowy bromowodór reaguje z węglowodarami nienasyconym i ich pochodnymi tworząc odpowiednie bromki alkilowe (bromowodorowanie). Reaguje też z alkoholami i kwasami karboksylowymi tworząc odpowiednie pochodne bromowe, które są często wykorzystywane w syntezie organicznej. W fazie gazowej reaguje też z chlorowodorem tworząc bardzo reaktywny bromek chloru (BrCl), będący jednym z najsilniejszych ze znanych kwasów Lewisa, stosowany w syntezie organicznej do np. bromowania benzenu. Gazowy bromowodór reaguje też z parami jodu, tworząc równie reaktywny jodek bromu (IBr), stosowany do jodowania szczególnie "opornych" związków organicznych.
Stosowany do syntezy innych związków bromu, a także w laserach ksenonowych. Większe zastosowanie mają jego sole – bromki.