Question

Uzależnienia od nikotyny i czynniki z tym związane

Answer 1

Palenie papierosów to nałóg uzależniający na kilku poziomach:
fizjologii (od nikotyny),nawyków (czynności rąk przy paleniu) i emocji (jak każda używka, sięganie po papierosy to rodzaj „podpórki” emocjonalnej). Dlatego tak trudno odzwyczaić się od palenia. Mimo to, papierosy sprawiają wrażenie niewinnej rozrywki, bardziej akceptowanej społecznie niż alkohol. Przecież po wypaleniu paczki papierosów nikt nie bije żony ani nie przewraca mebli! Zaciągnięcie się ulubionym dymkiem daje złudne poczucie rozluźnienia. Złudne, bowiem w rzeczywistości powoduje stres organizmu, przyspieszając akcję serca.

Choroby wywołane paleniem tytoniu:
Rak płuc, nerki, trzustki, rak wargi, języka, jamy ustnej, przełyku i krtani, rak pęcherza moczowego, choroba niedokrwienna serca, przewlekłe zapalenie oskrzeli, gruźlica układu oddechowego, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, wrzody żołądka oraz dwunastnicy, przepukliny jelitowe, impotencje
Dzieci zmuszane do wdychania dymu tytoniowego częściej zapadają na choroby infekcyjne układu oddechowego (zapalenia płuc, oskrzeli, górnych dróg oddechowych). Poza tym palenie tytoniu przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko wystąpienia astmy oskrzelowej u dziecka, a także przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które jest główną przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym. Istnieją także dowody na związek palenia tytoniu z innymi poważnymi chorobami, np. białaczkami.

Mam nadzieję, że pomogłam:)))

Answer 2

Historia uprawy i używania tytoniu w Europie liczy już 500 lat. Nikotyna występuje w
liściach i korzeniach roślin takich jak: Nicotiana tabacum, Nicotiana rustica, Nicotiana
perlica, w stężeniu od 0,6% do 0,9%.
Papieros zawiera przeciętnie od 15 – 20 mg nikotyny. Podczas palenia do krwi przenika ok. 1
mg nikotyny.
Z końca XIX wieku pochodzą pierwsze informacje na temat chorób wywołanych paleniem
tytoniu. W tym też okresie podjęto pierwsze badania nad związkami pomiędzy paleniem
papierosów a występowaniem nowotworów.
Nikotynizm polega na przewlekłym używaniu tytoniu, zawierającego silną truciznę –
nikotynę. Używanie tytoniu polega na:
- wprowadzaniu do organizmu części produktów spalania tytoniu, czyli dymu z papierosa lub
fajki
- spożywaniu esencji tytoniowej przez żucie liści tytoniowych
- wciąganie nosem tabaki
Najbardziej rozpowszechnione jest palenie papierosów. Największy rozwój tego nałogu
obserwuje się od czasów II Wojny Światowej. Ocenia się, że 1/3 ludzi na świecie to palacze.
W Polsce liczbę palaczy szacuje się na 12 mln, z czego codziennie zaczyna palić ok. 500
nieletnich osób. Tytoń co roku zabija 4 mln ludzi. Co 10 sekund na świecie umiera osoba na
chorobę wywołaną paleniem tytoniu.
W procesie spalania tytoniu wydziela się bardzo duża ilość ciepła, tzn. w strefie żarzenia liści
może przekroczyć 900 ( w jamie ustnej 60 ). Przy tak wysokiej temperaturze spalania
składniki dymu tytoniowego ulegają procesowi rozkładu termicznego ( pirolizie ) a aktywne
cząsteczki łączą się ze sobą w procesie pirosyntezy. Dochodzi do powstania 4 tysięcy
substancji wpływających na działanie organizmu palacza. Związki wchodzące w skład dymu
tytoniowego to:
- aceton – rozpuszczalnik
- arsen – stosowany jako trutka na szczury i gryzonie
- chlorek winylu – stosowany do produkcji plastiku
- cyjanowodór – związek toksyczny, blokuje aktywność enzymów oddechowych
- metale ciężkie ( nikiel, kadm, radioaktywny polon)
- butan – używany do wyrobu benzyny
- naftyloamina – wchodzi w skład barwników używanych w przemyśle drukarskim
- benzo - a – piren – o właściwościach rakotwórczych
- kwasy sprzyjające powstawaniu przewlekłego stanu nieżytu oskrzeli – zakłócają one
oddychanie, wywołują efekt porażenia układu oddechowego
Do najbardziej istotnych składników należą nikotyna, tlenek węgla i ciała smołowate. Teraz
spróbuję je scharakteryzować.
NIKOTYNA – alkaloid pirydynowy o wzorze sumarycznym C9H14N2, jest to bezbarwna
ciecz o cierpkim zapachu i drażniącym smaku, przy dostępie powietrza brunatnieje.
Otrzymuje się ją przez destylację tytoniu z mlekiem wapiennym i ekstrakcję eterem.
Stosowana jest w ochronie roślin jako insektycyd kontaktowy, jest to substancja używana do
zwalczania szkodników – środek owadobójczy. Podana jednorazowo dawka 60 mg doustnie
lub dożylnie powoduje śmierć na skutek porażenia centralnego i obwodowego układu
nerwowego. Jest równie uzależniająca jak narkotyki czy alkohol.
Działa podobnie jak środek pobudzający porównywalny z amfetaminą. Podobnie jak
alkohol, działa ona szkodliwie na układ nerwowy, układ krążenia i pokarmowy. Ma zdolność
odkładania się w organizmie człowieka lub wywoływania natychmiastowych, ostrych
objawów chorobowych. Ma działanie pobudzające. Podczas palenia następuje podniesienie
poziomu glukozy we krwi określane mianem hiperglikemii, co wywołuje chwilowe dobre
samopoczucie. Zaraz potem następuje gwałtowne obniżenie tego poziomu, tzw. hipoglikemia
tytoniowa, czyli niedocukrzenie krwi. Obniżenie się stężenia glukozy we krwi wywołuje
zespół objawów takich jak: zaburzenia metaboliczne, hormonalne, osłabienie, poty, drgawki.
Wówczas palacz reaguje silnym pobudzeniem nerwowym, co prowadzi do sięgania po
następnego papierosa w celu odreagowania. W ten sposób nikotyna prowadzi do uzależnienia.
Następną substancją jest tlenek węgla, znany pod nazwą czad. W dymie papierosowym jest
go ok. 4,5%. Jest to związek bardzo niebezpieczny dla zdrowia gdyż tworzy trwałe połączenia
z hemoglobiną, barwnikiem krwi, który transportuje tlen. Wytwarzany jest związek zwany
karboksyhemoglobiną, który utrudnia lub uniemożliwia oddychanie i wymianę gazową.
Powoduje to zmniejszenie ilości tlenu rozprowadzanego po organizmie. Następstwem tego są
bóle i zawroty głowy. Przebywanie ok. 20 min. w pomieszczeniu, gdzie stężenie tlenku węgla
wynosi 4,5% doprowadziłoby do śmierci z powodu niedotlenienia. Palacz nie umiera, bo po
zaciągnięciu się papierosem wykonuje kilka oddechów czystym powietrzem i w ten sposób
jakby rozrzedza stężenie tlenku węgla we krwi.
Jeszcze jednym składnikiem dymu tytoniowego są ciała smołowate. Są one główną
przyczyną nowotworów, gromadzą się w błonie przewodów oskrzelowych, zatykają
pęcherzyki płucne, stąd palacze po kilku latach kaszlą.
W mechanizmie uzależnienia od dymu papierosowego największą rolę odgrywa nikotyna.
Pierwsze objawy uzależnienia następują już po kilku dniach palenia, a nawet po wypaleniu
kilku papierosów. Są one podobne do objawów występujących w uzależnieniach od innych
substancji psychoaktywnych. Jest to tak zwany zespół uzależnienia od nikotyny, który
charakteryzuje się silną potrzebą przyjmowania nikotyny i uporczywym używaniem tytoniu
wbrew szkodliwym tego następstwom. Brak bezpośrednich negatywnych skutków palenia
papierosów (np. takich, jakie się obserwuje u osób przyjmujących heroinę, kokainę )
powoduje pozorne poczucie bezpieczeństwa używania tej substancji psychoaktywnej.
Natychmiastowe pozytywne doznania, takie jak zwiększenie uwagi, poprawa wydolności
psychicznej i fizycznej zachęcają do dalszego palenia. Palacze nikotyny są bardziej narażeni
na uzależnienie od innych substancji (alkoholu, heroiny, kofeiny, marihuany), a wśród osób
uzależnionych od alkoholu, heroiny prawie nie spotyka się niepalących. Również chorzy
psychicznie znacznie częściej są uzależnieni od nikotyny (np. 88% chorych na schizofrenię )
niż pozostała część populacji.
Palenie tytoniu jest nałogiem wywołanym przez 2 podstawowe, wzajemnie oddziałujące na
siebie uzależnienia: farmakologiczne i bihewioralne.
Uzależnienie farmakologiczne od nikotyny związane jest z koniecznością utrzymania
odpowiednich jej stężeń w surowicy krwi. Działaniem nikotyny objęte są wszystkie narządy .
Ma ona działanie psychoaktywne, wpływając na nastrój i odczucia oraz działanie
euforyzujące. Czynność układu nerwowego zostaje zmieniona, przystosowana do działania
nikotyny i zaburza się, gdy jej zabraknie. Uzależnienie od nikotyny związane jest z
powstaniem tolerancji oraz objawami odstawienia. Tolerancja polega na podawaniu coraz
większych dawek dla otrzymania tego samego efektu. Jest to spowodowane zwiększeniem
aktywności enzymów, które metabolizują nikotynę (tolerancja farmakokinetyczna) oraz
przystosowaniem układu nerwowego poprzez zmianę liczby receptorów dla nikotyny do
zachowania prawidłowej czynności tego układu (tolerancja farmakodynamiczna). Gdy dojdzie
do wytworzenia tolerancji farmakodynamicznej, odstawienie lub zmniejszenie poziomu
nikotyny doprowadza do wystąpienia objawów odstawienia.
Uzależnienie bihewioralne jest złożone i zależy od czynników psychologicznych,
środowiskowych, kulturowych i społecznych. Powstanie i utrwalenie uzależnienia od tytoniu
jest związane ze zmiennością zachowań osoby palącej w czasie, co zostało określone mianem
„kariery palacza”. Czynnikami zewnętrznymi wywołującymi chęć palenia są: palenie przez
innych, zakończenie posiłku, picie kawy, alkoholu, napięcie psychiczne.
Biologiczne podłoże działania nikotyny związane jest z jej wpływem na receptory
cholinergiczne oraz obrót serotoniny w O.U.N. Cholinergiczne receptory nikotynowe
występują w zwojach układu autonomicznego, w płytce motorycznej i w O.U.N. Receptory
muskarynowe i nikotynowe centralnego układu nerwowego są nierównomiernie
rozmieszczone w różnych częściach mózgu. Liczba receptorów muskarynowych jest 100 –
krotnie większa od liczby receptorów nikotynowych. Receptory nikotynowe znajdują się w
hipokampie, podwzgórzu i korze mózgowej. Presynaptyczne receptory nikotynowe w
neuronach adrenergicznych związane są z uwalnianiem noradrenaliny. Pobudzenie tych
receptorów prowadzi do reakcji wybiórczych o bardzo krótkim czasie utajenia. Małe dawki
nikotyny pobudzają receptory cholinergiczne w zwojach autonomicznych i w rdzeniu
nadnerczy. Ośrodkowe działanie nikotyny może być odczuwane jako miłe pobudzenie lub
uspokojenie, w zależnośći od indywidualnych skłonności. Nikotyna nasila wydzielanie
dopaminy w jądrze półleżącym, zwiększa wyładowania komórek dopaminergicznych w części
brzusznej nakrywki i prawdopodobnie także w korze przedczołowej. Proces ten wiązano z
mechanizmami pobudzania lub nagrody. W warunkach fizjologicznych dopomina wydziela
się w tym miejscu w fazie oczekiwania zarówno na spożycie pokarmów, jak i zachowania
seksualne. Prawdopodobnie pełni rolę motywacyjną lub pobudzającą do tego typu zachowań.
Niektóre wyniki badań wskazują, że w schizofrenii upośledzona jest aktywność kory
przedczołowej, co łączy się z objawami ubytkowymi. Zobojętnienie chorych na schizofrenię
może być skutkiem obniżenia aktywności ośrodka nagrody. Wydaje się, że przynajmniej
częściowo nadużywanie nikotyny przez chorych na schizofrenię wynika z uwalniania przez
nią dopaminy w jądrze półleżącym. Działanie nikotyny jest jednak znacznie szersze, także
zwiększa ona aktywność adrenergiczną w miejscu sinawym i zmienia obrót serotoniny w
O.U.N. Oba te działania mogą sprzyjać poprawie nastroju. Stymulacja cholinergicznych
receptorów w O.U.N. tłumaczy rolę, jaką palenie tytoniu odgrywa w poprawie funkcji
poznawczych.
Nikotyna nawet w małych dawkach oddziaływuje na ośrodkowy układ autonomiczny i
nerwowy. Czas między zaciągnięciem się papierosem a stymulacją ośrodków mózgowych
przez nikotynę wynosi 10 sekund. Działa na O.U.N. za pośrednictwem neuroprzekaźników –
acetylocholiny, noradrenaliny, serotoniny, dopaminy. Powoduje w zależności od stężenia albo
pobudzenie przy płytkim zaciąganiu, albo uspokojenie przy zaciąganiu głębokim. Wysokie
stężenie nikotyny blokuje przewodzenie impulsów w układzie nerwowym. Nikotyna
negatywnie wpływa na gen p53, który powstrzymuje niekontrolowany rozwój komórek, czyli
powstawanie nowotworów, co jest związane z wpływem palenia papierosów na występowanie
chorób nowotworowych. Jest błyskawicznie wchłaniana przez śluzówkę górnych dróg
oddechowych i pęcherzyki płucne. Dostaje się do krwiobiegu płucnego, a następnie przez
serce i dalej do krwiobiegu obwodowego. Dostawszy się do naczyń mózgowych drażni
receptory uwalniające adrenalinę i noradrenalinę. Hamuje wydzielanie trzustkowe, wpływa
negatywnie na ruchliwość robaczkową przewodu pokarmowego, co wyraża się
spowolnieniem opróżniania żołądka z treści pokarmowej, uszkadza wątrobę, nerki. Powoduje
przyspieszenie czynności akcji serca, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, skurcz naczyń
obwodowych. Składniki dymu tytoniowego mają działanie mutagenne, działają hamująco na
procesy naprawy uszkodzonego DNA.
Palenie papierosów zwiększa ryzyko wystąpienia raka skóry. Osoby palące są dwukrotnie
bardziej narażone na jego rozwój – rak płaskonabłonkowy kolczystokomórkowy. Obejmuje
on najczęściej szyję, twarz, uszy, wargi, ręce. Składniki dymu tytoniowego powodują również
zaburzenia metabolizmu prostaglandyn – jest to grupa związków organicznych regulujących
wiele procesów fizjologicznych, powstają w tkankach wskutek pobudzenia nerwowego.
Szkodliwym działaniem dymu jest także zwiększenie stężenia cholesterolu i lipoproteid –
lipoproteidy to białka złożone, zawierające w swym składzie lipidy, wchodzą w skład osocza
krwi. Zwiększają także przylepność trombocytów i krwinek białych do ścian naczyń
włosowatych, ułatwiając powstanie zakrzepu przyściennego.
Wieloletnie palenie tytoniu może powodować następujące choroby ze strony układów:
oddechowego, krążenia i pokarmowego:
CHOROBY UKŁADU ODDECHOWEGO:
- nowotwory płuc, krtani, jamy ustnej
- zapalenia oskrzeli i płuc
- rozedma
-zwiększenie podatności na gruźlicę
- astma
CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA I SERCA:
- choroba wieńcowa
-przerost i rozszerzenie serca
-zapalenie żył i tętnic
- choroby naczyniowe mózgu
CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO:
- choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
-biegunki
- nowotwory żołądka
A ponadto:
- uszkodzenie zębów i dziąseł
- obniżenie odporności organizmu na przeziębienia
- szybsze męczenie się
- osłabienia narządów zmysłów
- nadpobudliwość nerwowa
Szkodliwe działanie związków chemicznych zawartych w dymie tytoniowym nie dotyczy
tylko samych palaczy, ale także osób pozostających w ich otoczeniu. Są to tak zwani palacze
bierni.
Podczas palenia wydziela się:
- strumień boczny - ulatnia się do atmosfery z tlącego się
papierosa w ciągu całego czasu palenia i nie jest filtrowany ani przez filtr
papierosowy, ani przez żywy filtr, jakim są płuca,
- strumień główny - wdychany, a następnie wypuszczany
przez palacza.
Wypalany papieros wydziela 2 razy więcej dymu ze strumienia bocznego niż z
głównego.
Bierny, czyli przymusowy palacz jest narażony na oba rodzaje dymu, ale przede
wszystkim na strumień boczny, z którym do atmosfery przedostaje się najwięcej
substancji toksycznych. Ponadto cząstki w strumieniu bocznym są znacznie
mniejsze i dlatego łatwiej przenikają do ludzkiego organizmu.
Palenie bierne podrażnia śluzówki nosa, jamy ustnej, gardła i oczu. Może
wywoływać kaszel, nawet spowodować w reakcji alergicznej dychawicę
oskrzelową. U biernych palaczy istnieje ryzyko wystąpienia takich chorób jak:
- nieżyt oskrzeli
- zapalenie płuc
- zapalenie migdałków podniebiennych
- zapalenie zatok obocznych nosa
- wysiękowe zapalenie ucha
- astma oskrzelowa
Niezwykle niebezpieczne jest palenie przez kobiety w ciąży. Dym tytoniowy niekorzystnie
wpływa na przebieg ciąży. Organizm matki nie jest w stanie dotlenić płodu. Zwiększone jest
ryzyko poronień, martwych urodzeń, wad rozwojowych, wystąpienia wodogłowia, powikłań
okołoporodowych (krwawienia z dróg rodnych, łożyska przodującego, przedwczesnego
odklejenia łożyska, pęknięcia błon płodowych, ciąży pozamacicznej, przedwczesnego
porodu).
Noworodki palaczek wyróżniają się zazwyczaj mniejszą masą i mniejszymi rozmiarami.
Dzieci te w pierwszych latach życia częściej zapadają na choroby układu oddechowego,
często bywają również opóźnione w rozwoju intelektualnym. W zakresie wpływu dymu
papierosowego na płód przeprowadzono serię badań nad gryzoniami. Ciężarnym samicom
podano kadm występujący w dymie papierosowym. Spowodował on deformację płodów.
Stwierdzono, że palenie tytoniu ujemnie wpływa na płodność. U mężczyzn powoduje
zmniejszenie liczby plemników w nasieniu i zmniejszenie stężenie testosteronu we krwi. U
kobiet wywołuje zaburzenia owulacji oraz przyspieszenie wystąpienia menopauzy.
Szczególnie niebezpieczny jest wpływ dymu tytoniowego na dzieci, których rodzice są objęci
tym nałogiem, czyniąc tym samym swoje dzieci biernymi palaczami. Dym tytoniowy jest
jednym z głównych czynników , który wywołuje alergię u dzieci. Badania mówią, o wzroście
ryzyka zapadalności na astmę u dzieci w środowisku miejskim o 50%, w wiejskim o 80% w
domach osób palących. Duża ilość wolnych rodników w dymie papierosowym ma największą
siłę uderzeniową na rozwidleniach najmniejszych oskrzelików. Ważną rolę odgrywają tu
komórki pęcherzyków płucnych, które pod wpływem dymu wydzielają czynnik pobudzający
inne komórki – neutrofile, które wytwarzają szkodliwe substancje niszczące włókna
elastyczne płuc. Palenie tytoniu przez rodziców w istotny sposób zwiększa ryzyko
wystąpienia u dziecka astmy oskrzelowej, infekcyjnej choroby układu oddechowego,
przewlekłego zapalenia ucha środkowego, które jest przyczyną głuchoty w wieku dziecięcym.
Zatrważający staje się fakt, że coraz więcej młodych osób popada w uzależnienie od nikotyny.
Codziennie w Polsce prawie 500 osób spośród młodzieży sięga po pierwszego papierosa. W
badaniach nad liczbą młodych osób palących papierosy Polska zajmuje 9 miejsce na 27
przebadanych państw. Duży wpływ na ten fakt mają rodzice. W opinii młodzieży, codziennie
pali 47% ojców i 35% matek. Wyniki wielu badań zagranicznych wskazują na istnienie
związku między różnymi czynnikami środowiska szkolnego i domowego, a paleniem tytoniu
przez młodzież szkolną. Częstość palenia jest istotnie większa wśród młodzieży, której
rodzice palą codziennie. Na drugim miejscu znaleźli się uczniowie, których rodzice palili w
przeszłości. Wyraźnie najmniejszy odsetek próbujących i palących stwierdzono wśród
młodzieży, której rodzice nigdy nie palili. Największe ryzyko palenia występuje wśród
młodzieży, która:
- pije alkohol
- spędza wiele wieczorów poza domem
- ma złe wyniki w nauce
- używa innych substancji psychoaktywnych
Dzieci, które wypaliły choć jednego papierosa w późniejszym wieku dwukrotnie częściej stają
się nałogowymi palaczami, niż te, które nigdy nie zapaliły. Jennifer Fidler prowadząca
badania nad rakiem stwierdziła nawyki związane z paleniem u ponad 2 tysięcy dzieci.
Obserwowała dzieci w wieku od 11 – 16 lat. Badania pokazały, że uczniowie, którzy mieli
tylko raz kontakt z paleniem są w grupie podwyższonego ryzyka. Spożycie przez małe dzieci
1/5 papierosa może spowodować zgon. Podobny skutek może dać wypicie wyciągu wodnego
z 1 cygara lub papierosów.
U osób palących papierosy może dojść do zatruć spowodowanych nikotyną. Ostre śmiertelne
zatrucia są wyjątkowo rzadkie, gdyż przy paleniu w małych dawkach, z przerwami kumulacja
nikotyny nie występuje. Również po zjedzeniu tytoniu najczęściej przez dzieci, stopniowo
narastające stężenia nikotyny we krwi powoduje wymioty, które usuwając tytoń z żołądka
zapobiegają dalszemu jej wchłanianiu i śmierci. Opisano wprawdzie kilka przypadków
zgonów, ale wystąpiły one po wypaleniu od 80 – 100 papierosów w krótkim czasie. Nikotyna
przyjęta w dawkach toksycznych początkowo pobudza, a następnie hamuje O.U.N.,
szczególnie śródmózgowie, ale również rdzeń kręgowy i obwodowe zwoje autonomiczne.
Podstawowe objawy zatrucia nikotyną:
- znaczne przyspieszenie czynności oddechowej
- bóle i zawroty głowy
- tachykardia i wzrost ciśnienia krwi
- wzmożona potliwość
- ślinotok
- nudności, wymioty, biegunka
W zatruciach śmiertelnych po fazie przyspieszenia obserwuje się znaczne zwolnienie i
spłycenie oddychania, napady drgawkowe, zaburzenia rytmu serca, porażenie mięśni
szkieletowych i przepony.
Wspomnianą przeze mnie wcześniej tzw. „karierę” palacza można podzielić na cztery główne
etepy: inicjację, trwanie nałogu, rzucenie i nawrót. Próba rzucenia nałogu wiąże się z
występowaniem nieprzyjemnych objawów zwanych zespołem abstynencyjnym. Objawy
abstynencyjne pojawiają się w ciągu pierwszej godziny po zaprzestaniu przyjmowania
nikotyny i z reguły mijają w ciągu miesiąca. Objawy zespołu abstynencyjnego to:
- drażliwość, poirytowanie
- pogorszenie koncentracji, uwagi i pamięci
- obniżenie nastroju
- uczucie zmęczenia, ospałości
- niepokój
- zaburzenia snu
- zawroty i bóle głowy
- zwiększenie łaknienia i masy ciała
- zaparcia
- kurcze mięśniowe
- wzmożona potliwość
- kaszel
- owrzodzenia jamy ustnej
- wzmożony apetyt
- głód tytoniu
Tak różnorodne dolegliwości związane z rzucaniem palenia wymagają podejścia
kompleksowego, obejmującego oddziaływania edukacyjne, psychologiczne i, w razie
potrzeby, farmakologiczne. Do łagodzenia głodu nikotynowego można stosować preparaty
zawierające nikotynę, które pozbawione są toksycznych substancji występujących w dymie
papierosowym. Nikotyna w dawkach stopniowo malejących jest przyjmowana w postaci
gumy do żucia, plastrów naskórnych lub aerozolu do nosa albo do inhalacji. Te preparaty
składają się na nikotynową terapię zastępczą, która obejmuje 2 etapy. Pierwszy etap to
regularne podawanie nikotyny w postaci gumy do żucia po całkowitym zaprzestaniu palenia,
pozwala to zminimalizować objawy głodu nikotynowego. Etap drugi obejmuje stopniowe
zmniejszanie dawki gumy nikotynowej do jej całkowitego wyeliminowania, od chwili, gdy
pacjent zdołał pokonać uzależnienie o charakterze psychogennym. Nikotyna uwalniana
podczas żucia gumy trafia do krwiobiegu poprzez śluzówkę jamy ustnej – szybko łagodzi
objawy abstynencyjne.
Plastry dostarczają nikotynę przez powłoki skórne, przynoszą one najlepsze efekty, gdyż
działają znacznie dłużej i lepiej stabilizują stężenie nikotyny we krwi. Innymi stosowanymi
terapiami są:
- terapia awersyjna – podawanie azotanu srebra lub szybkie palenie dużej liczby papierosów,
która polega na wywołaniu negatywnych reakcji organizmu w postaci wymiotów,
nieprzyjemnego smaku, zapachu w trakcie palenia
- preparaty ziołowe, które pomagają palaczowi przełamywać potrzebę zapalenia papierosa,
zmniejszają one napięcie nerwowe a podwyższają poziom glukozy we krwi
- terapia habituralna – zmiana nawyków palacza – palenie papierosów o niższej zawartości
nikotyny lub używanie specjalnych filtrów zmniejszających jej stężenie
- psycho- i socjoterapia odwykowa
Podawanie leków przeciwdepresyjnych, głównie fluoksetyny i anksjolitycznych
niebenzodiazepinowych może niekiedy łagodzić objawy zespołu abstynencyjnego. Ostatnio
najsilniejsze działanie przeciw głodowi nikotyny przypisuje się bupropionowi (lek nie
zarejestrowany w Polsce). Najczęściej używanym lekiem odwykowym jest Tabacoff –
zawierający wyciąg z guarany i pięciornika, olejki: anyżowy, miętowy oraz glukozę. Preparat
ten ułatwia odzwyczajenie się od palenia tytoniu na drodze zaburzania odczuć zmysłowych
związanych z paleniem i oddziaływania na O.U.N. Garbniki zawarte w wyciągu z kłącza
pięciornika działając na błonę śluzową jamy ustnej zmieniają sposób odczuwania smaku, a
olejek miętowy zmienia smak dymu tytoniowego psując przyjemne doznania występujące w
czasie palenia. Garbniki zawarte w wyciągu z guarany i pięciornika działając na błoną
śluzową żołądka i jelit, zmniejszają łaknienie, a kofeina zawarta w wyciągu z guarany
pobudza czynność O.U.N., zmniejsza senność, pobudza ośrodek oddechowy, osłabia
odczuwanie zmęczenia, poprawia refleks, powodując bardziej efektywne kojarzenie.
Niestety jednak rzucanie palenia nie zawsze jest efektywne. Bardzo często obserwuje się
nawroty nałogu palenia. Oznacza to powrót do palenia po okresie abstynencji. By określić
tempo nawrotu przeprowadzono wiele badań.
Na podstawie danych z pracy Hunta wykazano, że po upływie 9 – 18 miesięcy abstynencję
utrzymuje około 20 – 35% osób. Jednak najobfitszym źródłem danych dotyczących tempa
powrotu do nałogu po długim okresie abstynencji poprzedzonym leczeniem lub interwencją
jest Multiple Risk Factor Intervention Trial ( MRFIT ), sześcioletni program zapobiegania
chorobom serca poprzez modyfikację czynników ryzyka, prowadzony w Stanach
Zjednoczonych. Program uwzględniał zarówno edukację dotyczącą zdrowia, jak i
modyfikowanie zachowań, po czym palacze przystępowali albo do programu
podtrzymującego , albo rozszerzonego programu interwencyjnego, który wymagał
regularnego pojawiania się w ośrodkach MRFIT. Pod koniec pierwszego 4-miesięcznego
okresu przestało palić 46,6% osób. Po upływie 48 miesięcy 56,2% nadal utrzymywało
abstynencję. Chociaż najwięcej nawrotów obserwowano w pierwszej połowie tego okresu,
znacząca liczba nawrotów miała miejsce po upływie 16 miesięcy. Dane z pracy Hughesa
wskazują również na fakt, że tym, którzy palą mniej, nie tylko łatwiej niż palącym bardzo
dużo rzucić palenie, ale też wyższemu ich odsetkowi udaje się wytrwać w abstynencji.
Wiadomo już, że po rzuceniu palenia występuje zespół abstynencyjny, który może się
utrzymywać dni lub tygodnie. Zgodnie z prostym modelem wczesnego nawrotu uzależnienia,
palacz powraca do nałogu, by uwolnić się od objawów tego zespołu. Objawy abstynencyjne
mogą być wywołane klasycznym uwarunkowaniem na bodźce środowiska a nawrót może być
związany z uwarunkowaniem zespołu abstynencyjnego. Gwałtowne przerwanie palenia –
bodziec bezwarunkowy pociąga za sobą objawy zespołu abstynencyjnego, w tym głód
nikotynowy jako reakcję bezwarunkową. Bodźce środowiskowe – bodziec warunkowy, które
wciąż na nowo wiążą się z zespołem abstynencyjnym, mogą wywołać objawy
uwarunkowanego zespołu abstynencyjnego i uwarunkowanego głodu. U palacza, który nie
może palić np. podczas zebrania i doświadcza wtedy objawów zespołu abstynencyjnego,
może nastąpić uwarunkowanie tych objawów i w takiej sytuacji będzie je odczuwał nawet
wówczas, gdy w ogóle przestanie palić. Wyjaśnia to mechanizm nawrotu po kilku miesiącach,
a nawet latach po rzuceniu palenia, gdy należałoby oczekiwać, iż objawy zespołu
abstynencyjnego straciły na intensywności. Bodźce wywołujące objawy uwarunkowanego
zespołu abstynencyjnego mogą dotyczyć wszystkiego, co wiąże się z aktem palenia. Takie
kompensacyjne reakcje warunkowe można interpretować jako objawy abstynencyjne.
Przykładem tego może być glikemiczny efekt nikotyny:
Nikotyna podnosi stężenie glukozy we krwi. Gdy osoba uzależniona od nikotyny usiłuje
rzucić palenie, można by oczekiwać, że związane z papierosami bodźce środowiskowe
wywołają kompensacyjny uwarunkowany spadek stężenia cukru we krwi, gdyż następuje
antycypacja hiperglikemicznego działania nikotyny, występującego zazwyczaj w obecności
tych bodźców. Hipoglikemiczna reakcja warunkowa w takiej sytuacji nie zostaje wyrównana
hiperglikemicznym działaniem nikotyny (ponieważ osoba powstrzymuje się od palenia). Tak
więc można oczekiwać, że nałogowy palacz w obecności bodźców związanych z papierosami
odczuje łaknienie. I rzeczywiście, nadmierne objadanie się (a co za tym idzie – tycie) jest
często spotykanym nikotynowym objawem abstynencyjnym.
Gdy osoba podejmie próbę rzucenia papierosów, napotykać będzie sytuacje tzw. wysokiego
ryzyka. Są to okoliczności, okazje czy nastroje, związane z początkiem nawrotu. Takimi
sytuacjami wysokiego ryzyka są: uczucie znudzenia, problemy osobiste, przypadkowe
znalezienie papierosów. Świadomość osoby dotycząca możliwości kontroli czy własnej
skuteczności będzie wzrastać wraz z pokonywaniem trudności i radzenia sobie z nimi. Jeśli
palaczowi nie uda się zastosować efektywnej metody radzenia sobie z sytuacjami wysokiego
ryzyka, doświadczy on poczucia spadku własnej skuteczności. Jeżeli będzie wiązać z
papierosami pozytywne oczekiwania, np. zrelaksowanie się w czasie palenia, to ryzyko
powrotu do palenia znacznie wzrośnie. Z analizy tej można wysunąć hipotezę, że palacz
będzie trwał przy decyzji rzucenia palenia na tyle, na ile dokładnie przewidział niemiłe
konsekwencje związane z próbą wyzbycia się nałogu. I stanie się tak, gdy palacz jest
świadomy nieprzyjemnych doznań wywołanych intensywnymi objawami zespołu
abstynencyjnego. Tylko nieprzewidziane negatywne konsekwencje mogą prowadzić do
podjęcia decyzji o powrocie do palenia. Natomiast nieprzewidziane konsekwencje pozytywne
wzmocnią tylko decyzję o odstąpieniu od nałogu.