Question

Szkoła podstawowa!

Referat na temat: Odkrycia geograficzne w XIX i XX wieku

Answer 1

Odkrycia geograficzne w XIX i XX wieku.

Rokiem przełomowym w historii odkryć geograficznych Afryki był 1788. Wtedy to w Londynie założono African Association - towarzystwo popierające badania Afryki. Celem towarzystwa były badania geograficzne, przyrodnicze, geologiczne i etnograficzne, mające umożliwić brytyjską ekspansję handlową. Towarzystwo prowadziło planową działalność badawczą, organizując i sponsorując liczne wyprawy badawcze w głąb Afryki. Podobne organizacje powstały w innych krajach. W 1821 założono francuskie Societe de Geographie oraz w 1878 Afrikanische Gesellschaft. 
Do poznania Afryki Południowej w równej mierze co naukowe ekspedycje przyczyniła się ekspansja osadnicza Burów, tzw. trek. Ci podchodzący z Holandii, Niemiec i Francji protestanccy osadnicy w szybkim tempie zdołali opanować dużą część Afryki Południowej, poczynając od Kraju Przylądkowego po wielkie obszary pomiędzy sprzyjającymi i żyznymi okolicami ekspansji kolonistów, a Afryką Środkową, obejmujące dorzecze Zambezi. W celu wypełnienia tej luki w wiedzy geograficznej powołano w 1834 Przylądkowe Towarzystwo do Badań Afryki Środkowej. Największy wkład w poznanie tego regionu wniósł David Livingstone, który lata 1849 - 1873 niemal wyłącznie poświęcił badaniom Afryki, w tym Południowej i Środkowej. W czasie licznych podróży ustalił bieg Zambezi oraz jako drugi Europejczyk w 1864 - 1859 przeszedł Afrykę Południową z zachodu na wschód. Wcześniej dokonał tego Portugalczyk Silva Porto w latach 1852 - 1854. Wyprawa jego nie miała jednak większej wartości naukowej. W latach 1858 - 1859 Livingstone odkrył jezioro Szirua i Niasa po czym rozpoczął eksplorację Afryki Równikowej. Badania jego w obszarze Zambezi kontynuował Karol Mauch, podróżujący w latach 1862 - 1872 po Transwalu oraz Matabele i Muszona. Także Czech Emil Holub badający Beczuanę, Zambezi i Limpopo w latach 1872 - 1877 oraz Polak Antoni Rehman w 1875 - 1877 i 1879 - 1880 wnieśli znaczący wkład w poznanie regionu. W 1874 - 1876 Paul Pogge wyruszywszy z Angoli dotarł do państwa Lunda. W latach 1877 - 1889 Serpa Pinto dokonał kolejnego wyczynu przejścia Afryki w poprzek wędrując z zachodu na wschód. 
Także i badania południowo-zachodniej Afryki znacznie się posunęły. Zapoczątkował je misjonarz Hugo Hahn w 1841. Jego prace kontynuowali: 
1896 - 1899 Siegried Passarge w Ngami 
1903 - 1905 Leonatd Schultze w kraju Nama i na Kalahari 
1903 - 1912 Fritz Jeager i Leo Weibel. 
Dorzecze Konga najdłużej ze wszystkich regionów Afryki pozostało niezbadane. Chociaż ujście rzeki zostało odkryte już w 1483 przez Diogo Cao to przez następne cztery stulecia nikt tam się nie zapuszczał. Pierwszymi podróżnikami w tym rejonie byli Francuzi, między innymi Paul de Chaillu, który badał dorzecze Gabonu i Ogowe. Pierwszym, który dotarł w dorzecze Konga był David Livingstone, który w latach 1867 - 1872 odkrył dopływy Konga, rzeki Lualaba i Laupuli, lecz przypuszczał, że należą one do dorzecza Nilu. Dopiero Verney Lovett Cameron w 1875 wykluczył tę możliwość. Ten badacz był też pierwszym Europejczykiem, który przeszedł Afrykę Równikową w poprzek. Dzieło obu podróżników kontynuował Henry Morton Stanley. W latach 1876 - 1877 przepłynął z biegiem Lualaby i Konga, aż do jego ujścia, rozwiązując jedną z największych zagadek geografii Afryki. Niezwykle istotne były badania Pierre Savorgnan de Brazza, który wyznaczył dział wodny pomiędzy rzekami Gabon, Ogowe i Kongo w czasie swej wyprawy w latach 1876 - 1877. Istotny wkład w wiedzę na temat regionu mieli Adolf Bastian, Oskar Lenz i inni podróżujący w północnej części dorzecza Kongo w ostatnich dekadach XIX wieku. Ciekawą była wyprawa podjęta w latach 1891 - 1892 przez Polaka, Benedykta Dybowskiego, który podróżował wzdłuż rzek Ubangi i Szari dotarł aż nad jezioro Czad. 
Także i południowa część dorzecza była intensywnie badana. Paul Pogge od 1876 oraz Otto Schuett i Max Buchner od 1878 ustalili zasięg południowego dorzecza Kongo i nawiązali kontakt z państwem Lunda. W latach 1881 - 1882 i 1886 - 1885 Herman von Wissmann dwukrotnie przeszedł Afrykę Równikową w poprzek intensywnie badając dorzecze Kongo i Kasai. 
Na przełomie XIX i XX wieku nastąpiły kolejne wyprawy, które także przyczyniły się do poznania całego regionu w ogólnych zarysach: 
1889 van Gele intensywnie badał dopływy Kongo, Ubangi oraz Uelle 
1898 - 1900 wyprawa Charlesa Lemaire do południowego działu Kongo 
1907 - 1908 Adolf Fryderyk Meklemburski (bierze w niej udział Jan Czekanowski prowadząc badania antropologiczne) 
Oddzielnym epizodem są badania Kamerunu. Jednymi z pierwszych prowadzących tam badania są Polacy Stefan Szolc-Rogoziński, Leopold Janikowski i Klemens Tomczek w latach 1882 - 1884. W 1888 Niemiec Eugen Zintgraff wyruszając od wybrzeży Kamerunu przedostaje się do rzeki Buene. W latach 1893 - 1894 Siegried Passarge podróżuje po dorzeczu Buene i wyżynie Adamauda. Badania nad regionem kontynuują Kurt Hassert i Marie Paulin Thorbecke na północnym zachodzie w 1908 oraz sama Thorbecke w 1911 - 1913 w środkowym Kamerunie.W XX wieku nie zostało już wiele białych plam na mapie Afryki. Szybko też je wypełniono, stosując technologię lotniczą. Badania kontynentu skupiły się na szczegółowych zadaniach, takich jak: dokładne pomiary topograficzne i hydrologiczne oraz przede wszystkim geologiczne. W okresie postkolonialnym badania takie kontynuowane były ze zmiennym szczęściem przez lokalne administracje lub zlecane koncernom międzynarodowym.


ODKRYCIE ANTARKTYDY
Już od czasów Ptolemeusza spodziewano się istnienia ogromnej masy lądowej na południowej półkuli. Jednakże legendarna Terra Australis nie miała nic wspólnego z Antarktydą, kontynent ten zaś pozostał nie odkryty prawie do połowy XIX wieku, głównie z powodu trudnej żeglugi po otaczających wodach.

Pierwszym, który wpłynął na wody antarktyczne był Jean-Baptiste Charles Bouvet, który w 1739 odkrył wyspę (nazwaną później Wyspą Bouveta) na południowym Atlantyku, leżącą jednak daleko poza kołem polarnym. James Cook latach 1733-1755 dwukrotnie przekroczył południowe koło podbiegunowe. Jednak z powodu trudności nawigacyjnych w tłoku lodowym musiał zawrócić z drogi.

Gdy rozwiały się nadzieje na odnalezienie Terra Australis zaniechano także wypraw na południe. Kolejna seria odkryć zainicjowana w 1819 przez Williama Smitha, związana była z poszukiwaniem nowych łowisk wielorybów. Smith odkrył Szetlandy Południowe leżące na szerokości 62S, a w 1820 północne wybrzeża Ziemi Grahama, części lądu Antarktydy. W 1821 angielski wielorybnik Powell odkrył Orkady Południowe, a wkrótce potem odkryto pozostałe grupy wysp wokół Ziemi Grahama. W tym czasie do odkryć włączyli się Rosjanie. Car Aleksander I zadekretował wyprawę polarną, której kierownictwo objął Faddiej Bellingshausen. Jego wyprawa w latach 1819-1821 opłynęła całą Antarktydę wielokrotnie zbliżając się do brzegów na odległość wzroku - pierwszy raz w 1820. Ta data może być więc uznana za oficjalne odkrycie siódmego kontynentu. Dalsze odkrycia następowały głównie za sprawą łowców wielorybów: 
? 1823 - James Wedell osiągnął 7415'S odkrywając akwen nazwany potem Morzem Wedella.
? 1831-1832 - John Biscoe odkrył Ziemię Enderby we wschodniej Antarktyce, Ziemię Grahama i Wyspy Biscoe u zachodnich wybrzeży kontynentu.
? 1834 - kapitan Peter Kemp odkrył Ziemię Kempa na wschodzie.
? 1838 - John Balleny odkrył Wyspy Balleny'ego oraz dalsze odcinki wybrzeża od strony Nowej Zelandii.

BADANIA ANTARKTYDY
Lata 1840-1841 są przełomowymi w historii odkryć Antarktydy. Wtedy to prawie trzy niezależne wyprawy zainicjowały badania naukowe kontynentu. Bezpośrednim celem wypraw było ustalenie położenia bieguna magnetycznego. Celu tego nie udało się zrealizować, przy okazji jednak dokonano istotnych odkryć geograficznych: 
? 1840 - Charles Wilkes odkrył rozległą Ziemię Wilkesa połóżona daleko na południe.
? 1840 - Jules-Sebastien Dumont d'Urville badał wybrzeża, których część nosi nazwę Wybrzeże Adeli od imienia żony odkrywcy.
? 1841 - James Clarke Ross odkrył Morze Rossa, barierę lodową zwaną Barierą Rossa, Ziemię Wiktorii (nazwaną tak na cześć panującej wtedy królowej Anglii), oraz wulkanu Erebus na Wyspie Rossa. Największą jednak zasługą Rossa było udowodnienie, iż Antarktyda jest lądem stałym, nie tylko lodową czapą wokół bieguna południowego.


Te trzy wielkie wyprawy wniosły olbrzymi wkład w rozwój wiedzy o Antarktydzie, lecz jednocześnie trudności, jakie napotkały, były tak zniechęcające, że nastąpiła ponad sześćdziesięcioletnia przerwa w wyprawach badawczych. Wody polarne stały się znów domeną wielorybników. Nieliczne i mniej istotne odkrycia dokonane w tym okresie to: 
? 1874 - George Nares prowadził badania oceanograficzne na wodach antarktycznych.
? 1893 - Carl Larsen dotarł do Ziemi Ludwika Filipa, odkrył też Ziemię Oskara II oraz Ziemię Foyn.


24 stycznia 1895 nastąpił kolejny moment przełomowy. Dotąd Antarktydę oglądano od strony morza. Tego dnia Henryk Bull wylądował na kontynencie na Półwyspie Adare'a na Ziemi Wiktorii. Jeden z uczestników jego wyprawy Carsten Borchgrevink odkrył tam algi, pierwsze ślady życia biologicznego w strefie polarnej.

Przełom wieków XIX i XX to powrót do ściśle naukowych badań kontynentu. Pierwszą tego typu wyprawą była ekspedycja Belgica pod dowództwem Adriena de Gerlache, w której brało udział dwóch polskich uczonych: Antoni Dobrowolski i Henryk Arctowski. Prowadziła ona badania na zachodnim wybrzeżu Ziemi Grahama i dokonała pierwszego zimowania na Antarktydzie. Odkryto także Archipelag Palmera.

W 1899 Carsten Borchgrevink dokonał kolejnego zimowania i w 1900 wyprawił się w głąb lądu do szerokości 7850'S udowadniając w ten sposób możliwość lądowych wypraw.

Po Międzynarodowych Kongresach Geograficznych w Londynie (1895) i Berlinie zainicjowano międzynarodowe, skoordynowane wysiłki na rzecz badań Antarktydy. W wyniku tej koordynacji w latach 1901-1905 w rejon podbiegunowy wyruszyło pięć wypraw ze ściśle określonym programem badawczym: 
? 1901-1904 - angielska wyprawa Discovery Roberta Scotta prowadziła badania na Morzu Rossa oraz Ziemi Wiktorii i dotarła na saniach aż do 8217'S.
? 1901-1903 - niemiecka wyprawa Gauss pod kierownictwem Ericha von Drygalski odkryła i zbadała Ziemię Wilhelma II we wschodniej Antarktydzie.
? 1901-1903 - szwedzka wyprawa Antarctic po wielu przeszkodach odkryła połączenie lądowe pomiędzy Ziemią Grahama a Ziemią Ludwika Filipa oraz poczyniła cenne odkrycia z zakresu glacjologii i paleontologii.
? 1901-1905 - szkocka wyprawa Scotia pod kierownictwem Williama Bruce'a badała linię brzegową na Ziemi Coatsów.
? 1901-1905 - francuska wyprawa Francaise Jean-Baptiste Charcota odkryła Ziemię Laubeta.


Pięć wielkich wypraw, choć dokonały pewnego dzieła odkrywczego, zostało jednak uznanych za porażkę, ponieważ przy olbrzymim wysiłku organizacyjnym i materialnym wyniki były dość skromne. Nie osiągnięto też zamierzonego celu, a mianowicie dotarcia do bieguna geograficznego i zlokalizowania bieguna magnetycznego. Kolejną serię wypraw w tym celu zainicjował Ernest Shackleton w 1908-1909. Wyprawa jego, nie osiągając bieguna, dotarła do szerokości 8823'S. W tym samym czasie inna część jego ekspedycji pod kierownictwem Douglasa Mawsona ostatecznie zlokalizowała biegun magnetyczny w punkcie 7225'S i 15416'E o 40 km od wyznaczonego teoretycznie przez Carla Friedricha Gaussa.

W latach 1908-1910 Jean-Baptiste Charcot zorganizował swą drugą wyprawę, w czasie której badał obszary pomiędzy Ziemią Loubeta a Ziemią Edwarda VII.

W latach 1911 i 1912 wysiłki zdobycia bieguna południowego zostały wreszcie zwieńczone sukcesem. W kierunku bieguna wyruszyły niemal jednocześnie dwie wyprawy. Wyścig wygrał Roald Amundsen docierając tam 16 grudnia 1911. Robert Scott dotarł tam miesiąc później 18 stycznia 1912; niestety zginął w drodze powrotnej z powodu zbyt małych zapasów.

W następnych latach, wyprawa za wyprawą, pojawiają się na morzach otaczających Antarktydę: 
? 1911 - Nobu Shirase na czele pierwszej japońskiej ekspedycji prowadzi badania w Zatoce Wielorybiej.
? styczeń 1912 - Wilhelm Filchner na statku Deutschland odkrywa Wybrzeże Luitpolda.
? listopad 1912 - Douglas Mawson z pierwszą, tragicznie zakończoną australijską wyprawą do Ziemi Jerzego V. Pierwszy raz do komunikacji użyte jest radio.
? październik 1915 - Ernest Shackleton wyrusza w tragicznie zakończoną wyprawę w poprzek kontynentu. Ponawia swe próby aż do swej tragicznej śmierci w styczniu 1922, odkrywając w tym czasie wiele nowych obiektów w różnych częściach kontynentu.
? listopad 1928 - George Hubert Wilkins dokonuje pierwszego przelotu nad Antarktydą.
? październik 1929 - połączone brytyjska, nowozelandzka i australijska wyprawy pod kierownictwem Douglasa Mawsona odkrywają Ziemię MacRobertsona.
? 28 listopada 1929 - Richard Byrd dokonuje pierwszego przelotu nad biegunem południowym.
? 1 grudnia 1929 - norweska wyprawa Larsa Christensena ląduje na Wyspie Bouveta i jednocześnie ogłasza akt jej inkorporacji do Norwegii.
? listopad 1935 - Amerykanin Lincoln Ellsworth dokonuje pierwszego przelotu w poprzek kontynentu.

ODKRYCIE AUSTRALII
Australia, najmniejszy kontynent ziemski, położony na południe od indonezyjskich wysp Azji Południowo-Wschodniej, odkryty został po raz pierwszy przez Europejczyków w XVI wieku. Byli nimi Portugalczycy, którzy w tym czasie zakładali swe bazy handlowe w Indiach, Azji Płd.-Wsch. i w Chinach. Australia ich jednak nie zainteresowała, gdyż wydawała się niezamieszkana i nieprzyjazna dla Europejczyków pod względem przyrodniczym i klimatycznym. Podobnie Holendrzy, którzy penetrowali w XVII wieku zachodnie i północne wybrzeża kontynentu, zadowolili się jedynie nazwaniem go Nową Holandią.
Po raz trzeci Australię odkrył żeglarz i podróżnik angielski James Cook w 1768. Przebadał on wschodnie wybrzeża lądu i stwierdził, że nadają się do zamieszkania przez Europejczyków, nazwał rozpoznane terytoria Nową Południową Walią i zaanektował je dla Korony brytyjskiej. W swych kilku wyprawach odkrył również wyspy Nowej Zelandii, Nowej Kaledonii i szereg innych, w tym archipelag, nazwany jego imieniem.

KOLONIE KARNE W AUSTRALII 
Wielka Brytania pod koniec XVIII w. była państwem o dynamicznie rozwijającej się gospodarce i handlu zamorskim, miała też wówczas wielkie ambicje kolonialne. Wkrótce po odkrywczych badaniach Jamesa Cooka rząd brytyjski podjął więc decyzję o zasiedleniu nowo odkrytego kontynentu Australii, powodując się prawdopodobnie również chęcią rekompensaty za utracone w 1775 r. kolonie w Ameryce Północnej, które wybiły się wówczas na niepodległość.
W pierwszym rzędzie postanowiono w Nowej Południowej Walii, jak nazwał Cook odkryty przez siebie nowy kontynent, zorganizować kolonie karne dla skazanych przestępców. Pierwsza portowa osada Port Jackson (późniejsze Sydney), zaczęła przyjmować skazańców brytyjskich już w 1788 r. Przypadła im pionierska rola w zagospodarowaniu wschodnich wybrzeży Australii. Karczowali oni lasy, zagospodarowywali ugory, hodowali owce na rozległych sawannach. Ale przede wszystkim budowali wzdłuż wybrzeży osady, które później przekształciły się w miasta portowe.
Od czasu założenia w 1799 r. pierwszej osady Port Jackson, przez ok. 40 lat Wielka Brytania traktowała Australię wyłącznie jako miejsce zsyłki więźniów. Do 1858 r. przewieziono ich z metropolii ponad 160 tysięcy. Właściwa kolonizacja, to jest większy napływ osadników wraz z rodzinami, zaczęła się dopiero po 1830 roku.

AUSTRALIA W XIX WIEKU 
Na początku XIX w. kontynent australijski zamieszkiwało ok. 300 tysięcy tubylczej ludności, zwanej aborygenami. Żyli oni na bardzo niskim poziomie cywilizacyjnym, jakby z epoki prehistorycznej, licząc w skali europejskiej. Prowadzili koczowniczy tryb życia, trudniąc się zbieractwem i łowiectwem, a na wybrzeżach rybołówstwem. W szeregu konfliktów europejscy przybysze dokonali masakry aborygenów i wyparli ich ze wschodnich terytoriów w głąb kontynentu.
Wnętrze Australii było trudno dostępne, z tego też względu zostało przebadane dopiero w drugiej połowie XIX w. Wcześniej rozpoznane zostały wybrzeża, zwłaszcza południowe oraz wschodnie, i na nich w dogodnych miejscach założono wiele portów i przystani. W 1851 r. na terenach w odległości ok. 400 km od wschodnich wybrzeży odkryte zostały bogate pokłady złota. Od tego czasu nastąpiło wielkie przyspieszenie osadnictwa. Ta "gorączka złota" sprawiła, że w 1861 r. zamieszkiwało Australię już milion osadników z Europy, głównie z Wielkiej Brytanii, i chińskich robotników kontraktowych. Zaś w 1890 r. liczba mieszkańców kontynentu wzrosła do ponad trzech milionów. Administracyjnie Australia podzielona została na 6 stanów, posiadających własne samorządy i zrzeszonych w Związku Australijskim, podległym bezpośrednio Koronie Brytyjskiej.

ODKRYCIA I BADANIA AUSTRALII 
Terra Australis była legendarnym kontynentem umieszczonym przez Ptolemeusza na jego słynnej mapie. Od tego momentu przez ponad tysiąc lat w świadomości Europejczyków istniał ten olbrzymi, nieznany i nieodkryty ląd. Umieszczenie go na mapie podyktowane było naiwną koncepcją konieczności równowagi kuli ziemskiej. Według niej, by glob zachował swe wertykalne położenie, na południu musiał istnieć kontynent o podobnych co Eurazja rozmiarach, równoważący ciężar północnej masy lądowej. Pierwszym wyłomem w ptolemejskim obrazie świata było odnalezienie wschodniej drogi do Indii (według ptolemejskiej wizji, zagrodzonej kontynentem południowym). Koncepcję tę obaliło ostatecznie odkrycie Australii i uzmysłowienie faktu, że jest ona stosunkowo niewielkim lądem. Ostatecznej korekcji dokonano odkrywając Antarktydę (zobacz Odkrycia i badania Antarktydy).
Australia, podobnie jak Antarktyda, pozostała w pełnej izolacji od reszty świata aż do połowy XVIII wieku. Nie była znana także cywilizacjom wschodnioazjatyckim, choć zamieszkiwana była przez aborygenów ? lud przybyły prawdopodobnie z Azji południowo-wschodniej kilkadziesiąt tysięcy lat przed odkryciem Australii.

AMERYKA POŁUDNIOWA I ŚRODKOWA
Rok 1799 otworzył nową opokę w historii odkryć geograficznych Ameryki Południowej. Wtedy to Aleksander von Humboldt wspólnie z Bonplandem rozpoczęli swe systematyczne badania obszarów w dorzeczu Orinoko, w Andach Kolumbijskich, Peruwiańskich i Ekwadorskich oraz później w Meksyku. Humboldt był doskonale przygotowany do swej roli. Posiadał ścisłe wykształcenie i wyjątkowy dar obserwacji. Był nie tylko wybitnym naukowcem, lecz także znakomitym popularyzatorem wiedzy. Od czasów jego podróży, w Europie powstała "moda" na organizowanie wypraw badawczych w tamte rejony świata. Kolejnym czynnikiem wpływającym na gwałtowne przyśpieszenie badań były wojna niepodległościowa prowadzona przez kolonie hiszpańskie w latach 1810-1822, która doprowadziła do powstania szeregu niepodległych państw na kontynencie. Kraje te nie tylko nie podtrzymały hiszpańskiego zakazu podróżowania, lecz zachęcały badaczy do odwiedzania swych terenów.
Najsłabiej poznanym wcześniej krajem Ameryki Południowej była Brazylia. Najwcześniej też rozpoczęto jej naukowe badania. Wkrótce jednak rozszerzyły się na inne kraje kontynentu. Od końca XVIII do połowy XX wieku zorganizowano setki wypraw.