kadas
• Surowce mineralne Duże urozmaicenie budowy geologicznej i różnorodność skał występujących często na powierzchni terenu sprawiają, że województwo świętokrzyskie jest jednym z trzech głównych w kraju regionów wydobycia surowców mineralnych, zwłaszcza surowców skalnych. Działalność górnicza była tu już prowadzona w czasach prehistorycznych. W neolicie, w Krzemionkach Opatowskich koło Ostrowca Świętokrzyskiego działała jedna z największych w Europie kopalń krzemienia, występującego w wapieniach górnej jury. Rudy żelaza znajdujące się w skałach dewonu, triasu i jury wykorzystywane były przez starożytne i średniowieczne świętokrzyskie hutnictwo dymarkowe. Największą podziemną kopalnię rudy żelaza z czasów rzymskich odkryto w Rudkach koło Nowej Słupi. Eksploatacja rud żelaza zajmowała duże obszary w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic i Końskich. Przedmiotem eksploatacji były głównie syderyty i hematyty. W okresie XIV – XVIII wieku istniał na terenie województwa świętokrzyskiego ważny ośrodek eksploatacji rud miedzi, cynku, ołowiu i srebra. Centrum regionalnej eksploatacji były Chęciny, a do głównych ośrodków wydobycia należały Kielce, Miedzianka, Miedziana Góra. Eksploatowane tu były złoża żyłowe występujące w obrębie skał węglanowych wieku środkowo- i górnodewońskiego. Od wielu wieków na terenie województwa eksploatowane były również surowce skalne jako materiał budowlany i dekoracyjny. Wykorzystywano do tego celu głównie wapienie dewońskie, permskie i jurajskie (przyjmujące poler - tzw. marmury świętokrzyskie) oraz trzeciorzędowe (kamień pińczowski) i opoki kredowe, a także piaskowce triasowe (czerwone) i jurajskie (białe). Najstarsze elementy budowlane z wapienia pińczowskiego znane są z X wieku z Wiślicy. Symbolem górnictwa świętokrzyskiego stała się również ustawiona w Warszawie w 1643 r. kolumna króla Zygmunta III Wazy, wykonana pierwotnie ze zlepieńca permskiego, pochodzącego z rejonu Czerwonej Góry koło Kielc. Obecnie górnictwo rud ma znaczenie tylko historyczne. Do czasów współczesnych zachowały się m.in. liczne stanowiska wytopu rud, stare zroby górnicze z okresów późniejszych, a także XVII-wieczne rzeźby wykute w bryłach galeny, w tym św. Barbary patronki górników. Współcześnie kontynuowane jest tylko górnictwo surowców skalnych jako materiałów budowlanych (znacznie przetworzonych), rzadziej o charakterze dekoracyjnym. Główne znaczenie surowcowe wśród surowców skalnych na terenie województwa mają obecnie kopaliny węglanowe: wapienie, dolomity i margle. Ich zasoby geologiczne wynoszą ponad 7,0 mld ton, tj. około 82% udokumentowanych w województwie zasobów surowców skalnych. Najstarsze z nich, wapienie i dolomity dewońskie występują w okolicach Kielc, Sitkówki, Chęcin, Miedzianki, Łagowa, Opatowa i Iwanisk. Wapienie górnojurajskie występują w rejonie Morawicy, Małogoszcza, Krasocina, Chmielnika, Ostrowca Świętokrzyskiego i Ożarowa. Natomiast trzeciorzędowe wapienie lekkie występują w okolicach Pińczowa, Buska, Szydłowa i Staszowa. Wapienie, dolomity i margle, dzięki dobrym własnościom chemicznym i fizycznym, są wszechstronnym surowcem dla wielu gałęzi przemysłu. Jednakże największe znaczenie gospodarcze mają jako surowiec dla przemysłu wapienniczego, cementowego oraz do produkcji kruszyw łamanych budowlanych i drogowych. Z terenu województwa świętokrzyskiego pochodzi ponad połowa krajowej produkcji surowców dla przemysłu wapienniczego, około 30% surowców przemysłu cementowego i 65% produkcji łamanych kruszyw ze skał węglanowych. Surowce węglanowe znajdują również zastosowanie w przemyśle spożywczym, hutniczym, chemicznym oraz wykorzystywane są do wyrobu mączki bitumicznej, wapniaka rolniczego i mączki pastewnej. Wapienie dewońskie i jurajskie oraz permskie zlepieńce wapienne, o charakterze blocznym, stanowią także znaczną bazę zasobową do produkcji płyt okładzinowych i innych elementów budowlanych oraz galanterii kamieniarskiej. Dzięki własnościom przyjmowania poleru, urozmaiconej kolorystyce i obecności skamieniałości cechują się dużymi walorami dekoracyjnymi i są cenione jako „marmury świętokrzyskie”. Trzeciorzędowe wapienie pińczowskie mają, natomiast, zastosowanie do produkcji płyt i kształtek budowlanych oraz jako kamień łamany i materiał rzeźbiarski. Ważną pozycję w bilansie zasobów kopalin skalnych województwa zajmują gipsy. Występują w rejonie nadnidziańskim, który ze względu na wielkość zasobów i dogodne warunki eksploatacji uznawany jest za najbogatszy obszar gipsonośny Polski i Europy. Z rejonu doliny Nidy pochodzi ponad 80% wydobycia gipsów w Polsce. Kolejną grupę kopalin skalnych województwa stanowią piaskowce kwarcytowe (kambryjskie i dewońskie) oraz piaskowce triasowe i jurajskie. Piaskowce kwarcytowe mają zastosowanie w hutnictwie jako surowiec do wyrobów ogniotrwałych i żelazostopów oraz jako doskonały surowiec do produkcji kruszyw łamanych dla drogownictwa i kolejnictwa. Znaczenie ich podnosi fakt, że poza rejonem kieleckim kwarcyty ogniotrwałe nie są w Polsce eksploatowane. Czynnikiem ujemnym jest natomiast to, że występują na terenach dużych kompleksów leśnych, co znacznie obniża dalsze możliwości ich zagospodarowania. Piaskowce triasowe (czerwone), eksploatowane w kilku złożach, wykorzystywane są do produkcji blocznych elementów budowlanych oraz okładzin pieców hutniczych i wanien kwasoodpornych. Piaskowce jurajskie (białe) nadają się, natomiast, do wyrobu elementów budowlanych oraz jako materiał rzeźbiarski. Duże zasoby i znaczenie wśród surowców skalnych na terenie województwa mają również kopaliny ilaste. Należą do nich w głównej mierze iły trzeciorzędowe (krakowieckie), eksploatowane dla potrzeb miejscowych cegielni, ale także iły, iłowce i mułowce triasowe i jurajskie jako surowiec do ceramiki kamionkowej. Te ostatnie, ze względu na niezbyt korzystne warunki geologiczno–górnicze, eksploatowane są tylko w jednym złożu. W ostatnich latach na terenie gmin Mniów, Radoszyce i Smyków udokumentowane zostały 4 złoża triasowych iłowców i mułowców o doskonałych parametrach jakościowych, kwalifikujących je, jako odpowiedni surowiec do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej takich jak cegła klinkierowa, dachówki, płytki elewacyjne oraz wyroby ceramiczne użytku domowego. Przewiduje się, że w rejonie ww. gmin istnieje możliwość udokumentowania kolejnych złóż tego typu surowców, a w efekcie możliwość rozwoju na tym terenie przemysłu ceramicznego. W grupie surowców chemicznych najważniejsze na terenie województwa są złoża siarki rodzimej. Występują w południowo-wschodniej części województwa, w obrębie zapadliska przedkarpackiego. Obecnie eksploatowane jest tylko jedno złoże tej kopaliny, z którego pochodzi jednak ponad 97% krajowego wydobycia siarki. Pozostałe złoża surowców chemicznych występujących na terenie województwa, takie jak ziemia krzemionkowa, fosforyty, baryt i surowce ilaste do produkcji farb mineralnych, są z reguły małe i posiadają niewielkie zasoby. Obecnie surowce te nie są eksploatowane.
Duże urozmaicenie budowy geologicznej i różnorodność skał występujących często na powierzchni terenu sprawiają, że województwo świętokrzyskie jest jednym z trzech głównych w kraju regionów wydobycia surowców mineralnych, zwłaszcza surowców skalnych.
Działalność górnicza była tu już prowadzona w czasach prehistorycznych. W neolicie, w Krzemionkach Opatowskich koło Ostrowca Świętokrzyskiego działała jedna z największych w Europie kopalń krzemienia, występującego w wapieniach górnej jury. Rudy żelaza znajdujące się w skałach dewonu, triasu i jury wykorzystywane były przez starożytne i średniowieczne świętokrzyskie hutnictwo dymarkowe. Największą podziemną kopalnię rudy żelaza z czasów rzymskich odkryto w Rudkach koło Nowej Słupi. Eksploatacja rud żelaza zajmowała duże obszary w rejonie Ostrowca Świętokrzyskiego, Starachowic i Końskich. Przedmiotem eksploatacji były głównie syderyty i hematyty. W okresie XIV – XVIII wieku istniał na terenie województwa świętokrzyskiego ważny ośrodek eksploatacji rud miedzi, cynku, ołowiu i srebra. Centrum regionalnej eksploatacji były Chęciny, a do głównych ośrodków wydobycia należały Kielce, Miedzianka, Miedziana Góra. Eksploatowane tu były złoża żyłowe występujące w obrębie skał węglanowych wieku środkowo- i górnodewońskiego.
Od wielu wieków na terenie województwa eksploatowane były również surowce skalne jako materiał budowlany i dekoracyjny. Wykorzystywano do tego celu głównie wapienie dewońskie, permskie i jurajskie (przyjmujące poler - tzw. marmury świętokrzyskie) oraz trzeciorzędowe (kamień pińczowski) i opoki kredowe, a także piaskowce triasowe (czerwone) i jurajskie (białe). Najstarsze elementy budowlane z wapienia pińczowskiego znane są z X wieku z Wiślicy. Symbolem górnictwa świętokrzyskiego stała się również ustawiona w Warszawie w 1643 r. kolumna króla Zygmunta III Wazy, wykonana pierwotnie ze zlepieńca permskiego, pochodzącego z rejonu Czerwonej Góry koło Kielc.
Obecnie górnictwo rud ma znaczenie tylko historyczne. Do czasów współczesnych zachowały się m.in. liczne stanowiska wytopu rud, stare zroby górnicze z okresów późniejszych, a także XVII-wieczne rzeźby wykute w bryłach galeny, w tym św. Barbary patronki górników.
Współcześnie kontynuowane jest tylko górnictwo surowców skalnych jako materiałów budowlanych (znacznie przetworzonych), rzadziej o charakterze dekoracyjnym.
Główne znaczenie surowcowe wśród surowców skalnych na terenie województwa mają obecnie kopaliny węglanowe: wapienie, dolomity i margle. Ich zasoby geologiczne wynoszą ponad 7,0 mld ton, tj. około 82% udokumentowanych w województwie zasobów surowców skalnych. Najstarsze z nich, wapienie i dolomity dewońskie występują w okolicach Kielc, Sitkówki, Chęcin, Miedzianki, Łagowa, Opatowa i Iwanisk. Wapienie górnojurajskie występują w rejonie Morawicy, Małogoszcza, Krasocina, Chmielnika, Ostrowca Świętokrzyskiego i Ożarowa. Natomiast trzeciorzędowe wapienie lekkie występują w okolicach Pińczowa, Buska, Szydłowa i Staszowa.
Wapienie, dolomity i margle, dzięki dobrym własnościom chemicznym i fizycznym, są wszechstronnym surowcem dla wielu gałęzi przemysłu. Jednakże największe znaczenie gospodarcze mają jako surowiec dla przemysłu wapienniczego, cementowego oraz do produkcji kruszyw łamanych budowlanych i drogowych. Z terenu województwa świętokrzyskiego pochodzi ponad połowa krajowej produkcji surowców dla przemysłu wapienniczego, około 30% surowców przemysłu cementowego i 65% produkcji łamanych kruszyw ze skał węglanowych. Surowce węglanowe znajdują również zastosowanie w przemyśle spożywczym, hutniczym, chemicznym oraz wykorzystywane są do wyrobu mączki bitumicznej, wapniaka rolniczego i mączki pastewnej.
Wapienie dewońskie i jurajskie oraz permskie zlepieńce wapienne, o charakterze blocznym, stanowią także znaczną bazę zasobową do produkcji płyt okładzinowych i innych elementów budowlanych oraz galanterii kamieniarskiej. Dzięki własnościom przyjmowania poleru, urozmaiconej kolorystyce i obecności skamieniałości cechują się dużymi walorami dekoracyjnymi i są cenione jako „marmury świętokrzyskie”. Trzeciorzędowe wapienie pińczowskie mają, natomiast, zastosowanie do produkcji płyt i kształtek budowlanych oraz jako kamień łamany i materiał rzeźbiarski.
Ważną pozycję w bilansie zasobów kopalin skalnych województwa zajmują gipsy. Występują w rejonie nadnidziańskim, który ze względu na wielkość zasobów i dogodne warunki eksploatacji uznawany jest za najbogatszy obszar gipsonośny Polski i Europy. Z rejonu doliny Nidy pochodzi ponad 80% wydobycia gipsów w Polsce.
Kolejną grupę kopalin skalnych województwa stanowią piaskowce kwarcytowe (kambryjskie i dewońskie) oraz piaskowce triasowe i jurajskie.
Piaskowce kwarcytowe mają zastosowanie w hutnictwie jako surowiec do wyrobów ogniotrwałych i żelazostopów oraz jako doskonały surowiec do produkcji kruszyw łamanych dla drogownictwa i kolejnictwa. Znaczenie ich podnosi fakt, że poza rejonem kieleckim kwarcyty ogniotrwałe nie są w Polsce eksploatowane. Czynnikiem ujemnym jest natomiast to, że występują na terenach dużych kompleksów leśnych, co znacznie obniża dalsze możliwości ich zagospodarowania.
Piaskowce triasowe (czerwone), eksploatowane w kilku złożach, wykorzystywane są do produkcji blocznych elementów budowlanych oraz okładzin pieców hutniczych i wanien kwasoodpornych. Piaskowce jurajskie (białe) nadają się, natomiast, do wyrobu elementów budowlanych oraz jako materiał rzeźbiarski.
Duże zasoby i znaczenie wśród surowców skalnych na terenie województwa mają również kopaliny ilaste. Należą do nich w głównej mierze iły trzeciorzędowe (krakowieckie), eksploatowane dla potrzeb miejscowych cegielni, ale także iły, iłowce i mułowce triasowe i jurajskie jako surowiec do ceramiki kamionkowej. Te ostatnie, ze względu na niezbyt korzystne warunki geologiczno–górnicze, eksploatowane są tylko w jednym złożu.
W ostatnich latach na terenie gmin Mniów, Radoszyce i Smyków udokumentowane zostały 4 złoża triasowych iłowców i mułowców o doskonałych parametrach jakościowych, kwalifikujących je, jako odpowiedni surowiec do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej takich jak cegła klinkierowa, dachówki, płytki elewacyjne oraz wyroby ceramiczne użytku domowego. Przewiduje się, że w rejonie ww. gmin istnieje możliwość udokumentowania kolejnych złóż tego typu surowców, a w efekcie możliwość rozwoju na tym terenie przemysłu ceramicznego.
W grupie surowców chemicznych najważniejsze na terenie województwa są złoża siarki rodzimej. Występują w południowo-wschodniej części województwa, w obrębie zapadliska przedkarpackiego. Obecnie eksploatowane jest tylko jedno złoże tej kopaliny, z którego pochodzi jednak ponad 97% krajowego wydobycia siarki.
Pozostałe złoża surowców chemicznych występujących na terenie województwa, takie jak ziemia krzemionkowa, fosforyty, baryt i surowce ilaste do produkcji farb mineralnych, są z reguły małe i posiadają niewielkie zasoby. Obecnie surowce te nie są eksploatowane.