Klimat definiowany jest jako przeciętny stan pogody (fizyczny stan troposfery w danym miejscu i czasie) i poszczególnych jej składników, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Badania prowadzone przez klimatologów pozwoliły na dokonanie klasyfikacji warunków klimatycznych występujących na Ziemi.
Do czynników kształtujących klimat należy zaliczyć:
- rodzaje mas powietrza występujących nad danym obszarem - rozkład frontów atmosferycznych w różnych porach roku - rozmieszczenie głównych ośrodków barycznych - niżowych i wyżowych. - szerokość geograficzna - dostawa ilości energii słonecznej - odległość od większych zbiorników wodnych - ukształtowanie powierzchni - charakter podłoża - budowa geologiczna, szata roślinna, wody podziemne i powierzchniowe
Wszelkie sposoby klasyfikacji klimatów oparte są na podziale dokonanym przez rosyjskiego meteorologa Władimira Kóppena (1846-1940). Kóppen podzielił świat na sześć głównych stref klimatycznych: A, B, C, D, E i H. A - klimat gorący i wilgotny; B - klimat suchy; C - klimat umiarkowany ciepły; D - klimat chłodny; E - klimat polarny; H - klimat górski. Następnie dokonał dalszego podziału na podgrupy w oparciu o ogólną charakterystykę oraz okresowe wahania temperatury i opadów. Ustalając granice pomiędzy strefami klimatycznymi Kóppen wziął też pod uwagę procesy wegetacyjne i rodzaje gleb. Elementy te pomagają określić wpływ klimatu na dany teren i często są lepszym wskaźnikiem niż dane statystyczne. W klasyfikacji Kóppena grupa A zawiera klimaty z wysokimi opadami przez cały rok, jak i te gdzie występuje pora deszczowa i pora sucha.
TYPY KLIMATÓW wg klasyfikacji Kóppena
A - Klimaty gorące i wilgotne Klimat z obfitymi opadami w ciągu całego roku stwarza dogodne warunki dla rozwoju bujnych lasów tropikalnych. Mimo wielkich zniszczeń dokonanych przez leśników i rolników, wielkie obszary takich lasów występują w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej, w dorzeczu rzeki Zair na południu Afryki oraz na rozległych obszarach południowo-wschodniej Azji. Obszary te cechuje bardzo wysoka temperatura (25-27C) utrzymująca się przez cały rok. Roczne opady dochodzące nawet do 1800-2500 mm, duża wilgotność powietrza oraz intensywne nasłonecznienie. W południe promienie słoneczne padają prawie pod kątem prostym, a długość dnia zmienia się w ciągu roku bardzo nieznacznie. Parny, gorący klimat jest idealny dla rozwoju tropikalnej dżungli. Klimat monsunowy, w którym większość rocznych opadów przypada na jeden okres, występuje w południowo-wschodniej Azji oraz w północnej Australii. Obszary te znane są z dużych rocznych zmian pogody. W Indiach, na przykład, zimy są suche, wiatry wieją z północnego wschodu, z głębi kontynentu. Na wiosnę ziemia bardzo się nagrzewa, jest bardzo sucho, w powietrzu unosi się mnóstwo pyłu. Gorące masy powietrza unoszą się w górę tworząc układy niżowe, w kierunku których wieją wilgotne wiatry z południowego zachodu. Wiatry te przynoszą obfite deszcze, dzięki którym rozwija się bujne życie w lasach monsunowych. Tereny z suchymi zimami leżące w pobliżu lasów tropikalnych, to dogodne miejsce dla traw i pojedynczych drzew czyli dla tak zwanej sawanny, która występuje na zwrotnikowych obszarach Afryki i Południowej Ameryki.
B - Klimaty suche W Afryce sawanna staje się coraz bardziej wysuszona w miarę przesuwania się na północ i południe od równika. Bujne trawy stopniowo zmieniają się w suche krzewy i karłowate drzewa. Słabe warunki do wegetacji oraz długotrwałe susze zamieniły sawannę w rejonie Sahelu w północnej Afryce, w tereny pustynne i półpustynne. W strefie klimatów gorących znajdują się największe pustynie świata - Sahara, Namib i Kalahari w Afryce. Roczne opady na pustyni nic przekraczają 25 mm. Ziemia na pustyniach jest w większości wypalona i jałowa, a opady sporadyczne. Długie lata suszy mogą zostać przerwane gwałtownymi ulewami, które zalewają pustynie. Temperatury na pustyniach różnią się. Jednak przeważnie są wysokie i charakteryzują się znacznymi wahaniami dobowymi. Podobny klimat odpowiedzialny jest także za powstanie prerii w Ameryce Północnej oraz stepów w Europie, Azji i południowej Afryce. Te porośnięte trawą tereny są o wiele suchsze niż zwrotnikowa sawanna, a zimy są tam zimne i śnieżne. Na obszarach tych wyraźnie zaznaczyła się obecność człowieka, który wykorzystuje je do celów rolniczych.
C- Ciepły klimat umiarkowany Strefa klimatu umiarkowanego jest bardzo zróżnicowana. Obejmuje regiony, które cechują gorące i suche lata (klimat śródziemnomorski), ciepłe i parne lata w rejonach podzwrotnikowych, np. w południowo-wschodnich obszarach Chin i Stanów Zjednoczonych, na stepach Ameryki Południowej, a także tereny nadmorskie z chłodnymi latami, na przykład w środkowo-zachodniej Europie. Nad Morzem Śródziemnym średnia miesięczna temperatura miesięcy letnich rzadko przekracza 27C. Zimy są chłodniejsze. W najzimniejszych miesiącach temperatura spada poniżej 10C. Roczne opady są niskie, pomiędzy 350 a 900 mm. Najwięcej deszczu spada w zimie. Drzewa rosną samotnic, w skarłowaciałych formach tworzą zarośla. Letnią suszę najlepiej znoszą gaje oliwne. Parne obszary podzwrotnikowe cechuje temperatura przybliżona do regionu śródziemnomorskiego. Jednak roczne opady są wyższe w wyniku oddziaływania powietrza zwrotnikowego. Duża wilgotność powietrza sprawia, że letnie dni stają się nieznośnie parne. Zimy są przeważnie łagodne, od czasu do czasu występują niewielkie przymrozki. Wyjątek stanowią wschodnie Chiny, gdzie wiatry kontynentalne wywołują silny mróz.
D- Klimat chłodny Chłodny klimat umiarkowany występuje na terenach nadmorskich, średnich szerokości geograficznych, np. w zachodniej Europie, na Wyspach Brytyjskich, na zachodnim wybrzeżu Kanady, w południowym Chile i w Nowej Zelandii. Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca waha się od 15 do 20C i spada w miarę oddalania się od wybrzeża, gdzie łagodzący wpływ morza jest coraz mniej odczuwalny. W zimie temperatury są nadspodziewanie wysokie w porównaniu z terenami położonymi na tej samej szerokości geograficznej, ale daleko od morza. Miesięczne temperatury w zimie nie spadają poniżej zera. Zdarza się jednak, że masy zimnego kontynentalnego lub polarnego powietrza wywołują kilkutygodniowe opady śniegu. Średnia ilość opadów jest bardzo różna; położone na wybrzeżu góry cechuje klimat bardzo wilgotny, niziny zaś potrafią być dość suche. Obszary chłodnego klimatu umiarkowanego pokrywały niegdyś gęste lasy liściaste. Większość z nich została wycięta, a na ich miejscu powstały gęsto zaludnione miasta. Zimny klimat umiarkowany panuje w zachodniej Rosji, gdzie lata są cieple, a zimy mroźne. Syberia i większa część północnej Kanady znaj-duje się pod wpływem klimatu podbiegunowego z krótkim, chłodnym latem i bardzo mroźną zimą. W ciągu roku jest tylko 150 dni, kiedy temperatura rośnie powyżej zera. Tereny te pokrywają nieprzebyte lasy iglaste, zwane tajgą. Rosną tam drzewa, które są w stanie przetrwać długie, mroźne zimy, np. sosna, świerk, jodła i modrzew. Z wyjątkiem modrzewi, drzewa iglaste są wiecznie zielone i zaczynają rosnąć w chwili nadejścia odwilży. Na podobnych szerokościach geograficznych półkuli południowej nie ma stałego lądu, a co za tym idzie - tajgi.
E- Klimat polarny Na północ od rozległych obszarów lasu iglastego półkuli północnej rozciąga się bezleśna tundra. Średnia temperatura w zimie wynosi około -5C, podczas krótkiego lata wzrasta zaledwie do 5C. Opady, w przeważającej części śniegu, są niskie -350 mm rocznie. Latem, gdy topnieją śniegi, podmokła tundra jest dobrym lęgowiskiem dla licznych insektów. Z tego powodu zlatuje się tu wiele gatunków ptaków wędrownych. W tundrze pożywienie znajdują też inne, przybyłe z dalekich stron, zwierzęta, na przykład renifer amerykański, zwany przez Eskimosów karibu. Najzimniejszym regionem kuli ziemskiej są okolice obu biegunów. Latem temperatury nie przekraczają tam 5C, natomiast w zimie średnia temperatura może spaść nawet poniżej -5C. Mroźne powietrze jest z natury suche, więc opady nie mogą być wysokie. Jednak podczas porywistych burz śnieżnych, silny wiatr niesie płatki śniegu z prędkością przekraczającą czasem 160 kilometrów na godzinę. W wysokich górach występuje wiele stref klimatycznych związanych z wysokością. Podczas wspinania się na wysoką górę w okolicy równika, można na swej drodze spotkać takie strefy klimatyczne jak w trakcie podróży z równika na biegun - od wilgotnego klimatu zwrotnikowego u podnóża, poprzez surową tundrę do wiecznych śniegów zalegających na szczycie.
klimat łagodny różnica zauważalna jest zwłaszcza zimą główna przyczyną tego zjawiska jest ciepły prąd morski-golfstrom, klimat umiarkowany, temperatura okresie zimowym spada w miarę posuwania się na wschód zimą od +10⁰C do -20⁰C a latem od 10⁰C do 30⁰C
roślinność Europy mają układ równoleżnikowy i są znacznie zróżnicowane. Na ich układ ma znaczący wpływ klimatu oceanicznego w zachodniej części kontynentu. Na północnych skrajachznajduje się bezleśny obszar arktyczny. Charakterystyczna dla niego jest roślinność typu tundrowego, Dalej na południe występuje strefa zarośli i rzadkich, widnych lasów, głównie brzozowych, Bardziej na południe znajduje się tajga złożona z drzew iglastych,Południowo-wschodnia Europa, na wybrzeżach Morza Czarnego leży w strefie lasostepów i stepów
Klimat definiowany jest jako przeciętny stan pogody (fizyczny stan troposfery w danym miejscu i czasie) i poszczególnych jej składników, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Badania prowadzone przez klimatologów pozwoliły na dokonanie klasyfikacji warunków klimatycznych występujących na Ziemi.
Do czynników kształtujących klimat należy zaliczyć:
- rodzaje mas powietrza występujących nad danym obszarem
- rozkład frontów atmosferycznych w różnych porach roku
- rozmieszczenie głównych ośrodków barycznych - niżowych i wyżowych.
- szerokość geograficzna
- dostawa ilości energii słonecznej
- odległość od większych zbiorników wodnych
- ukształtowanie powierzchni
- charakter podłoża - budowa geologiczna, szata roślinna, wody podziemne i powierzchniowe
Wszelkie sposoby klasyfikacji klimatów oparte są na podziale dokonanym przez rosyjskiego meteorologa Władimira Kóppena (1846-1940). Kóppen podzielił świat na sześć głównych stref klimatycznych: A, B, C, D, E i H. A - klimat gorący i wilgotny; B - klimat suchy; C - klimat umiarkowany ciepły; D - klimat chłodny; E - klimat polarny; H - klimat górski.
Następnie dokonał dalszego podziału na podgrupy w oparciu o ogólną charakterystykę oraz okresowe wahania temperatury i opadów. Ustalając granice pomiędzy strefami klimatycznymi Kóppen wziął też pod uwagę procesy wegetacyjne i rodzaje gleb. Elementy te pomagają określić wpływ klimatu na dany teren i często są lepszym wskaźnikiem niż dane statystyczne. W klasyfikacji Kóppena grupa A zawiera klimaty z wysokimi opadami przez cały rok, jak i te gdzie występuje pora deszczowa i pora sucha.
TYPY KLIMATÓW wg klasyfikacji Kóppena
A - Klimaty gorące i wilgotne
Klimat z obfitymi opadami w ciągu całego roku stwarza dogodne warunki dla rozwoju bujnych lasów tropikalnych. Mimo wielkich zniszczeń dokonanych przez leśników i rolników, wielkie obszary takich lasów występują w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej, w dorzeczu rzeki Zair na południu Afryki oraz na rozległych obszarach południowo-wschodniej Azji. Obszary te cechuje bardzo wysoka temperatura (25-27C) utrzymująca się przez cały rok. Roczne opady dochodzące nawet do 1800-2500 mm, duża wilgotność powietrza oraz intensywne nasłonecznienie. W południe promienie słoneczne padają prawie pod kątem prostym, a długość dnia zmienia się w ciągu roku bardzo nieznacznie. Parny, gorący klimat jest idealny dla rozwoju tropikalnej dżungli.
Klimat monsunowy, w którym większość rocznych opadów przypada na jeden okres, występuje w południowo-wschodniej Azji oraz w północnej Australii. Obszary te znane są z dużych rocznych zmian pogody. W Indiach, na przykład, zimy są suche, wiatry wieją z północnego wschodu, z głębi kontynentu. Na wiosnę ziemia bardzo się nagrzewa, jest bardzo sucho, w powietrzu unosi się mnóstwo pyłu. Gorące masy powietrza unoszą się w górę tworząc układy niżowe, w kierunku których wieją wilgotne wiatry z południowego zachodu. Wiatry te przynoszą obfite deszcze, dzięki którym rozwija się bujne życie w lasach monsunowych.
Tereny z suchymi zimami leżące w pobliżu lasów tropikalnych, to dogodne miejsce dla traw i pojedynczych drzew czyli dla tak zwanej sawanny, która występuje na zwrotnikowych obszarach Afryki i Południowej Ameryki.
B - Klimaty suche
W Afryce sawanna staje się coraz bardziej wysuszona w miarę przesuwania się na północ i południe od równika. Bujne trawy stopniowo zmieniają się w suche krzewy i karłowate drzewa. Słabe warunki do wegetacji oraz długotrwałe susze zamieniły sawannę w rejonie Sahelu w północnej Afryce, w tereny pustynne i półpustynne. W strefie klimatów gorących znajdują się największe pustynie świata - Sahara, Namib i Kalahari w Afryce. Roczne opady na pustyni nic przekraczają 25 mm. Ziemia na pustyniach jest w większości wypalona i jałowa, a opady sporadyczne. Długie lata suszy mogą zostać przerwane gwałtownymi ulewami, które zalewają pustynie. Temperatury na pustyniach różnią się. Jednak przeważnie są wysokie i charakteryzują się znacznymi wahaniami dobowymi.
Podobny klimat odpowiedzialny jest także za powstanie prerii w Ameryce Północnej oraz stepów w Europie, Azji i południowej Afryce. Te porośnięte trawą tereny są o wiele suchsze niż zwrotnikowa sawanna, a zimy są tam zimne i śnieżne. Na obszarach tych wyraźnie zaznaczyła się obecność człowieka, który wykorzystuje je do celów rolniczych.
C- Ciepły klimat umiarkowany
Strefa klimatu umiarkowanego jest bardzo zróżnicowana. Obejmuje regiony, które cechują gorące i suche lata (klimat śródziemnomorski), ciepłe i parne lata w rejonach podzwrotnikowych, np. w południowo-wschodnich obszarach Chin i Stanów Zjednoczonych, na stepach Ameryki Południowej, a także tereny nadmorskie z chłodnymi latami, na przykład w środkowo-zachodniej Europie. Nad Morzem Śródziemnym średnia miesięczna temperatura miesięcy letnich rzadko przekracza 27C. Zimy są chłodniejsze. W najzimniejszych miesiącach temperatura spada poniżej 10C. Roczne opady są niskie, pomiędzy 350 a 900 mm. Najwięcej deszczu spada w zimie. Drzewa rosną samotnic, w skarłowaciałych formach tworzą zarośla. Letnią suszę najlepiej znoszą gaje oliwne.
Parne obszary podzwrotnikowe cechuje temperatura przybliżona do regionu śródziemnomorskiego. Jednak roczne opady są wyższe w wyniku oddziaływania powietrza zwrotnikowego. Duża wilgotność powietrza sprawia, że letnie dni stają się nieznośnie parne. Zimy są przeważnie łagodne, od czasu do czasu występują niewielkie przymrozki. Wyjątek stanowią wschodnie Chiny, gdzie wiatry kontynentalne wywołują silny mróz.
D- Klimat chłodny
Chłodny klimat umiarkowany występuje na terenach nadmorskich, średnich szerokości geograficznych, np. w zachodniej Europie, na Wyspach Brytyjskich, na zachodnim wybrzeżu Kanady, w południowym Chile i w Nowej Zelandii.
Średnia temperatura najcieplejszego miesiąca waha się od 15 do 20C i spada w miarę oddalania się od wybrzeża, gdzie łagodzący wpływ morza jest coraz mniej odczuwalny. W zimie temperatury są nadspodziewanie wysokie w porównaniu z terenami położonymi na tej samej szerokości geograficznej, ale daleko od morza. Miesięczne temperatury w zimie nie spadają poniżej zera. Zdarza się jednak, że masy zimnego kontynentalnego lub polarnego powietrza wywołują kilkutygodniowe opady śniegu. Średnia ilość opadów jest bardzo różna; położone na wybrzeżu góry cechuje klimat bardzo wilgotny, niziny zaś potrafią być dość suche. Obszary chłodnego klimatu umiarkowanego pokrywały niegdyś gęste lasy liściaste. Większość z nich została wycięta, a na ich miejscu powstały gęsto zaludnione miasta.
Zimny klimat umiarkowany panuje w zachodniej Rosji, gdzie lata są cieple, a zimy mroźne. Syberia i większa część północnej Kanady znaj-duje się pod wpływem klimatu podbiegunowego z krótkim, chłodnym latem i bardzo mroźną zimą. W ciągu roku jest tylko 150 dni, kiedy temperatura rośnie powyżej zera. Tereny te pokrywają nieprzebyte lasy iglaste, zwane tajgą. Rosną tam drzewa, które są w stanie przetrwać długie, mroźne zimy, np. sosna, świerk, jodła i modrzew. Z wyjątkiem modrzewi, drzewa iglaste są wiecznie zielone i zaczynają rosnąć w chwili nadejścia odwilży. Na podobnych szerokościach geograficznych półkuli południowej nie ma stałego lądu, a co za tym idzie - tajgi.
E- Klimat polarny
Na północ od rozległych obszarów lasu iglastego półkuli północnej rozciąga się bezleśna tundra. Średnia temperatura w zimie wynosi około -5C, podczas krótkiego lata wzrasta zaledwie do 5C. Opady, w przeważającej części śniegu, są niskie -350 mm rocznie.
Latem, gdy topnieją śniegi, podmokła tundra jest dobrym lęgowiskiem dla licznych insektów. Z tego powodu zlatuje się tu wiele gatunków ptaków wędrownych. W tundrze pożywienie znajdują też inne, przybyłe z dalekich stron, zwierzęta, na przykład renifer amerykański, zwany przez Eskimosów karibu.
Najzimniejszym regionem kuli ziemskiej są okolice obu biegunów. Latem temperatury nie przekraczają tam 5C, natomiast w zimie średnia temperatura może spaść nawet poniżej -5C. Mroźne powietrze jest z natury suche, więc opady nie mogą być wysokie. Jednak podczas porywistych burz śnieżnych, silny wiatr niesie płatki śniegu z prędkością przekraczającą czasem 160 kilometrów na godzinę.
W wysokich górach występuje wiele stref klimatycznych związanych z wysokością. Podczas wspinania się na wysoką górę w okolicy równika, można na swej drodze spotkać takie strefy klimatyczne jak w trakcie podróży z równika na biegun - od wilgotnego klimatu zwrotnikowego u podnóża, poprzez surową tundrę do wiecznych śniegów zalegających na szczycie.
klimat łagodny różnica zauważalna jest zwłaszcza zimą główna przyczyną tego zjawiska jest ciepły prąd morski-golfstrom, klimat umiarkowany, temperatura okresie zimowym spada w miarę posuwania się na wschód zimą od +10⁰C do -20⁰C a latem od 10⁰C do 30⁰C
roślinność Europy mają układ równoleżnikowy i są znacznie zróżnicowane. Na ich układ ma znaczący wpływ klimatu oceanicznego w zachodniej części kontynentu. Na północnych skrajachznajduje się bezleśny obszar arktyczny. Charakterystyczna dla niego jest roślinność typu tundrowego, Dalej na południe występuje strefa zarośli i rzadkich, widnych lasów, głównie brzozowych, Bardziej na południe znajduje się tajga złożona z drzew iglastych,Południowo-wschodnia Europa, na wybrzeżach Morza Czarnego leży w strefie lasostepów i stepów