AKT Część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego, wyodrębniona kompozycyjnie, stanowiąca pewną część tematyczną, stanowiąca pewną całość tematyczną.
AKTOR Artysta sceniczny, osoba grająca jakąś rolę w teatrze, filmie lub telewizji.
AKTORSTWO Sztuka polegająca na tworzeniu postaci scenicznej w oparciu o gotowy tekst (z wyjątkiem np. commedia dell’arte), przy wykorzystaniu różnorodnych środków artystycznych wyrazu; zawód aktora powstał w starożytnej Grecji, w VI w. p.n.e., kiedy to z chóru wyodrębniono postać, wygłaszającą samodzielny tekst; za pierwszego aktora uważa się Tespisa początkowo aktorstwo cieszyło się uznaniem, jednak już w starożnym Rzymie uległo degradacji (aktorami byli gł. niewolnicy).
AMFITEATR W nowożytnich budowlach widowiskowych widownia (lub jej część) koliście lub półkoliście wznosząca się ku górze naprzeciw sceny lub areny; również nazwa budowli o takiej widowni; szczególną sztuką było i pozostaje takie usytuowanie miejsc dla widzów, by słyszalność z areny była dobra nawet na najdalszych miejscach.
ANIMACJA TEATRALNA (łac. animare = ożywiać, tchnąć duszę) Technika ożywiania lalek, przedmiotów w teatrze plastycznym i lalkowym. W zależności od rodzajów animowanej formy: miękka marionetka na niciach, rzeźbiona marioneta sycylijska, prosta kukiełka nad parawanem i kukła w teatrze ulicznym, pacynka ożywiana przez aktora ręką i jawajka wyposażona w skomplikowane konstrukcje - wymaga zastosowania różnych środków ekspresji i technik animacyjnych. Przekaz musi być precyzyjny, czytelny i zgodny z intencją komunikatu aktora-animatora.
BROSZURA Publikacja niewielkiego formatu i objętości.
CENZURA Oficjalna kontrola wszelkich publikacji, tj. książek, gazet, audycji radiowych i telew., nagrań płytowych i wideofonicznych, przedstawień teatralnych itp., pod kątem ich zgodności z obowiązującym prawem, interesami i polityką władz państwowych oraz promowanymi wartościami (np. moralnością, obyczajowością, bezpieczeństwem). Wyróżnia się cenzurę prewencyjną i represyjną
DEKORACJA TEATRALNA Ukształtowanie przestrzeni sceny za pomocą elementów plastycznych, architektonicznych i świetlnych, stanowiące tło przedstawianej sztuki czy widowiska; wykonywana przeważnie z lekkich materiałów takich jak: drewno, dykta, tektura, płotno i inne materiały tekstylne. Zasadniczymi elementami dekoracji teatralnej są podesty, schody i ściany (blejtramy obite płótnem), które dzielą się na stojące (kulisy; fermy - czyli elementy ustawione na dalszych planach, wycinane, wyobrażające pejzaż lub jego elementy; zastawki i ściany właściwe) i wiszące: prospekty, czyli malowane tła, zwijane na wałkach jak mapy i podnoszone lub spuszczane; przecięcia, czyli prospekty z powycinanymi otworami dającymi wgląd w dalsze plany; paludamenty, czyli fartuchy wieszane w górze sceny, malowane i wycinane w dolnych częściach, imitujące chmury, listowie drzew, lambrekiny itp., ich zadaniem jest też przesłonięcie przed wzrokiem widzów instalacji sznurowni; miękkie kulisy i kotary. Do dekoracji teatralnej. należą też elementy trójwymiarowe, np. kolumny, imitacje drzew, skały itp.
DIDASKALIA Wskazówki, objaśnienia, przypisy autora utworu scenicznego, dotyczące sposobu wystawienia go na scenie; tzw. tekst poboczny, przeważnie drukowany kursywą.
DIONIZOS (mit. gr.) Jeden z najważniejszych greckich bogów; patron sił witalnych natury, natchnienia, wina (miał być tym, który odkrył winną latorośl), opiekun sztuk pięknych; syn Zeusa i Semele, wyrwany z łona umierającej matki jako sześciomiesięczny płód, wychowywany w przebraniu dziewczynki (w obawie przed Herą), w młodości wygnany przez Herę i naznaczony szaleństwem, przemierzał różne kraje ucząc ich mieszkańców uprawy winorośli ;w końcu po wielu perypetiach, odczarowany przez Kybele, osiadł na Olimpie, gdzie przeniósł z Hadesu także swoją matkę. Sądzi się, że kult Dionizosa zrodził się na Wschodzie i dopiero z czasem został włączony do świata olimpijskiego. Z pierwotnych obrzędów ku czci Dionizosa o charakterze orgiastycznym z czasem wykształciły się też uporządkowane formy sceniczne, dlatego przedstawienia teatralne były w Grecji związane z dionizjami; atrybutami D. były: gałąź winorośli, fallus, byk i kozioł; przedstawiany jako dojrzały mężczyzna, z brodą, w powłóczystych szatach, bądź młody, z odkrytym torsem, obwieszony bluszczem i winną latoroślą z kiściami winogron, z orszakiem roztańczonych menad; jego odpowiednikiem rzymskim był Bachus, w II w p.n.e. misteria dionizyjskie (pn. bachanalie) przeszły do Italii.
DOKUMENTACJA 1) teatralna - zapis, opis widowiska, zawiera egzemplarz reżyserski scenariusza, projekty scenograficzne, projekty kostiumów, afisz, program oraz dokumentację fotograficzną z prób oraz premiery, często opis partytury ruchu scenicznego, zapisy filmowe, video, magnetofonowe, opisy i zapiski np. reżysera, scenografa, muzyka, recenzje, wywiady, prace opisujące przygotowanie i inscenizację. Dokumentacja bywa gromadzona przez teatry oraz wyspecjalizowane instytucje teatralne takie jak: ITI, Centrum Scenografii Polskiej; 2) w sztukach plastycznych - jedyna forma zapisu efemerycznej sztuki (np. happeningu, land art, performance, obiektu).
DRAMAT Jeden z trzech podstawowych rodzajów lit., przeznaczony zasadniczo do realizacji środkami teatralnymi; jego dominującą formą podawczą jest dialog (w odróżnieniu od narracji charakterystycznej dla epiki tzw. monologu lirycznego, stanowiącego formę podawczą liryki), zwykle o charakterze fabularnym. Rozmaite teorie dramatu różnie sytuowały go wobec literatury; przyjmuje się, że należy on do obszaru lit. tylko ze względu na te cechy strukturalne, które pozwalają go porównywać z 2 pozostałymi rodzajami lit.; jego realizacja sceniczna należy już do sfery teatralnej. Osią konstrukcyjną świata przedstawionego dramatu jest zazwyczaj wyraziście zarysowana akcja; jej sekwencjonalnemu układowi odpowiada podział dramatu na akty, sceny i odsłony. Reguły kompozycyjne d. podlegały rozmaitym przemianom; najbardziej zrygoryzowane były w okresieklasycyzmu, który wymagał zachowania tzw. trzech jedności dramatycznych (czasu, akcji i przestrzeni) na wzór d. antycznego.
EPILOG Końcowa partia utworu epickiego lub dramatycznego, informująca o dalszych dziejach postaci po zamknięciu zdarzeń właściwej fabuły; w dramacie antycznym końcowa wypowiedź skierowana do publiczności, wyjaśniająca zamysł twórcy i istotne znaczenie widowiska.
FABUŁA Układ zdarzeń, powiązanych czasowo i przyczynowo, przedstawiony w utworze literackim lub w filmie; zespół wątków i motywów; potocznie: treść utworu; dawniej termin ''fabuła." używany był wymiennie z pojęciem "bajka", stąd fabulistyka to dział literatury zajmujący się bajkopisarstwem.
FARSA Rodzaj komedii opartej na bagatelnych konfliktach, posługującej się elementami komizmu sytuacyjnego, błazenady, karykatury, groteski; w odróżnieniu od komedii charakterów i komedii obyczajów pozbawiona głębszej refleksji, obfitująca w sytuacje komiczno-pantomimiczne dla wywołania żywiołowego śmiechu widowni; jej rodowód wywodzi się z literatury starofrancuskiej, a pierwotnym źródłem były intermedia grane w antraktach misteriów i dramatów religijnych; najsłynniejszą farsą. starofranc. był Mistrz Piotr Pathelin (ok. 1465); farsa, łączyła się z commedia del''arte, a w Polsce z tzw.komedią rybałtowską; elementy farsy znaleźć można u Moliera, Fredry; obecnie drugorzędny gatunek komediowy.
GROTESKA (lit.) Typ komizmu ukazującego rzeczywistość zdeformowaną, fantastyczną, karykaturalnie przejaskrawioną. Występuje w twórczości ludowej, komedii greckiej (Arystofanes), włoskiej commedia dell''arte, w utworach m.in. Rabelais, Szekspira, V. Hugo, Gogola, Kafki, B. Schulza, Becketta, Ionesco, S. I. Witkiewicza,S. Mrożka.
INSCENIZACJA (kult.) Wystawianie utworów dramatycznych na scenie.
KOMEDIA Jeden z podstawowych gatunków dramatu, przeciwieństwo tragedii; charakteryzuje się żywą akcją, z elementami komizmu i pomyślnym zakończeniem; ojczyzną komedii jest starożytna Grecja, źródłem improwizowane mimy ludowe w postaci scenek rodzajowych, związanych z obrzędami dionizyjskimi; V w. p.n.e. pojawia się K. STAROATTYCKA, łącząca tematykę polityczną z elementami baśni, jadowitą satyrę z groteską, nawiązująca do współczesnych postaci i wydarzeń; wybitnym przedstawicielem gatunku jest Arystofanes.
KOMIZM Śmieszność, złożona kategoria estetyczna, która określa właściwości zjawisk mogących wywołać śmiech; warunkiem efektu komicznego jest takie przedstawienie osób (sytuacji), które ujawnia tkwiące w nich zaskakujące sprzeczności; przybiera różnorodne formy, jak humor, ironia; w literaturze i sztuce występują różne środki wyrazu i chwyty językowo-stylistyczne komizmu, np. dowcip, karykatura, parodia, trawestacja; bogatym zespołem takich środków posługuje się zwł. komedia.
KRYTYKA (łac. criterium = miernik z gr. kritrion = znak rozpoznawczy) Analiza i ocena dobrych i złych stron z punktu widzenia określonych wartości (np. etycznych, poznawczych, nauk., estetycznych), założonych celów (zadań, praktyk); może dotyczyć nauki (k. naukowa), poprawności formalnej (k. logiczna), poprawności merytorycznej (k. merytoryczna lub k. empiryczna), metod (k. metodologiczna) itd. Rozwinęły się też odrębne działy k. związane z kulturą. np. k. lit., filmowa, muzyczna, plastyczna. 1) Krytyka literacka - dział piśmiennictwa obejmujący wypowiedzi o charakterze nauk., publicystycznym, lit. Zadaniami k.l. są m.in. prezentacja zjawisk dotyczących twórczości lit., ocena z określonego punktu widzenia, kształtowanie postaw twórczych i opinii, wypracowywanie metod badawczych. W XIX w. wyodrębniła się w ramach historii lit. k.l. o charakterze nauk. (M. Mochnacki, P. Chmielowski). Nowoczesną k.l. ukształtowali I. Matuszewski, S. Brzozowski, K. Irzykowski, T. Boy-Żeleński, I. Fik, K. Wyka, S. Żółkiewski, A. Sandauer, H. Markiewicz. 2) Krytyka teatralna - ocena przedstawienia teatralnego. Początkowo była związana z oceną adaptacji scenicznej dramatu, zajmuje się teatrem jako autonomiczną sztuką, analizuje dzieło sceniczne; wyraża krytykę, ocenia, kształtuje opinię (np. recenzja, felieton), dokumentuje. Do wybitnych krytyków teatralnych należą A. Słonimski, B. Korzeniewski, J. Kott, M. Fik, K. Puzyna, Z. Raszewski, T. Burzyński, S. Treugutt, E. Wysińska, E. Morawiec, T. Nyczek, B. Osterloff, J. Kelera, J. Koenig i inni. 3) Krytyka sztuki - zwana też artystyczną, wraz z przemianiami zachodzącymi w sztuce zajmuje się budowaniem kontekstu myślowego nowo powstałych zjawisk artystycznych, wspomaganiem teoretyczną refleksją oraz interpretacją działań artystycznych; wobec zjawisk odrzucenia przez sztukę problemów estetycznych k. traci funkcję oceniającą, współtworzy obraz życia artystycznego; towarzyszy zjawiskom sztuki na zasadzie współuczestnictwa i współtworzenia refleksji sztuki. Także sami artyści uprawiają krytykę artystyczną.
KULISY Płaskie ścianki dekoracyjne umieszczane symetrycznie po bokach sceny, wymieniane za pomocą specjalnych urządzeń (umieszczane w rowkach podłogi lub opuszczane z nadscenia), umożliwiające zmianę głębokości względnej sceny i wywoływanie efektów perspektywicznych w dekoracji teatralnej; stosowane od XVII w. .
KURTYNA Zasłona używana w teatrze oddzielająca scenę od widowni, opuszczana i podnoszona lub składająca się z 2. części rozsuwanych na boki; występowała już w teatrze staroż. Grecji i Rzymu; przeważnie z tkaniny, może też być metalowa (ze względów przeciwpożarowych); niekiedy zdobiona kompozycjami malarskimi.
LOŻA Osobne pomieszczenie dla kilku osób w teatrach i salach widowiskowych; "loże honorowe" dla wybitnych osobistości zazwyczaj na głównej osi sali; widownia otoczona kilkupiętrowymi lożami była typowa dla wielkich teatrów i oper stylu włoskiego z XVIII-XIX w., np. La Scala w Mediolanie.
JUż ;
AKT
Część utworu dramatycznego lub przedstawienia teatralnego, wyodrębniona kompozycyjnie, stanowiąca pewną część tematyczną, stanowiąca pewną całość tematyczną.
AKTOR
Artysta sceniczny, osoba grająca jakąś rolę w teatrze, filmie lub telewizji.
AKTORSTWO
Sztuka polegająca na tworzeniu postaci scenicznej w oparciu o gotowy tekst (z wyjątkiem np. commedia dell’arte), przy wykorzystaniu różnorodnych środków artystycznych wyrazu; zawód aktora powstał w starożytnej Grecji, w VI w. p.n.e., kiedy to z chóru wyodrębniono postać, wygłaszającą samodzielny tekst; za pierwszego aktora uważa się Tespisa początkowo aktorstwo cieszyło się uznaniem, jednak już w starożnym Rzymie uległo degradacji (aktorami byli gł. niewolnicy).
AMFITEATR
W nowożytnich budowlach widowiskowych widownia (lub jej część) koliście lub półkoliście wznosząca się ku górze naprzeciw sceny lub areny; również nazwa budowli o takiej widowni; szczególną sztuką było i pozostaje takie usytuowanie miejsc dla widzów, by słyszalność z areny była dobra nawet na najdalszych miejscach.
ANIMACJA TEATRALNA (łac. animare = ożywiać, tchnąć duszę)
Technika ożywiania lalek, przedmiotów w teatrze plastycznym i lalkowym. W zależności od rodzajów animowanej formy: miękka marionetka na niciach, rzeźbiona marioneta sycylijska, prosta kukiełka nad parawanem i kukła w teatrze ulicznym, pacynka ożywiana przez aktora ręką i jawajka wyposażona w skomplikowane konstrukcje - wymaga zastosowania różnych środków ekspresji i technik animacyjnych. Przekaz musi być precyzyjny, czytelny i zgodny z intencją komunikatu aktora-animatora.
BROSZURA
Publikacja niewielkiego formatu i objętości.
CENZURA
Oficjalna kontrola wszelkich publikacji, tj. książek, gazet, audycji radiowych i telew., nagrań płytowych i wideofonicznych, przedstawień teatralnych itp., pod kątem ich zgodności z obowiązującym prawem, interesami i polityką władz państwowych oraz promowanymi wartościami (np. moralnością, obyczajowością, bezpieczeństwem). Wyróżnia się cenzurę prewencyjną i represyjną
DEKORACJA TEATRALNA
Ukształtowanie przestrzeni sceny za pomocą elementów plastycznych, architektonicznych i świetlnych, stanowiące tło przedstawianej sztuki czy widowiska; wykonywana przeważnie z lekkich materiałów takich jak: drewno, dykta, tektura, płotno i inne materiały tekstylne. Zasadniczymi elementami dekoracji teatralnej są podesty, schody i ściany (blejtramy obite płótnem), które dzielą się na stojące (kulisy; fermy - czyli elementy ustawione na dalszych planach, wycinane, wyobrażające pejzaż lub jego elementy; zastawki i ściany właściwe) i wiszące: prospekty, czyli malowane tła, zwijane na wałkach jak mapy i podnoszone lub spuszczane; przecięcia, czyli prospekty z powycinanymi otworami dającymi wgląd w dalsze plany; paludamenty, czyli fartuchy wieszane w górze sceny, malowane i wycinane w dolnych częściach, imitujące chmury, listowie drzew, lambrekiny itp., ich zadaniem jest też przesłonięcie przed wzrokiem widzów instalacji sznurowni; miękkie kulisy i kotary. Do dekoracji teatralnej. należą też elementy trójwymiarowe, np. kolumny, imitacje drzew, skały itp.
DIDASKALIA
Wskazówki, objaśnienia, przypisy autora utworu scenicznego, dotyczące sposobu wystawienia go na scenie; tzw. tekst poboczny, przeważnie drukowany kursywą.
DIONIZOS (mit. gr.)
Jeden z najważniejszych greckich bogów; patron sił witalnych natury, natchnienia, wina (miał być tym, który odkrył winną latorośl), opiekun sztuk pięknych; syn Zeusa i Semele, wyrwany z łona umierającej matki jako sześciomiesięczny płód, wychowywany w przebraniu dziewczynki (w obawie przed Herą), w młodości wygnany przez Herę i naznaczony szaleństwem, przemierzał różne kraje ucząc ich mieszkańców uprawy winorośli ;w końcu po wielu perypetiach, odczarowany przez Kybele, osiadł na Olimpie, gdzie przeniósł z Hadesu także swoją matkę. Sądzi się, że kult Dionizosa zrodził się na Wschodzie i dopiero z czasem został włączony do świata olimpijskiego. Z pierwotnych obrzędów ku czci Dionizosa o charakterze orgiastycznym z czasem wykształciły się też uporządkowane formy sceniczne, dlatego przedstawienia teatralne były w Grecji związane z dionizjami; atrybutami D. były: gałąź winorośli, fallus, byk i kozioł; przedstawiany jako dojrzały mężczyzna, z brodą, w powłóczystych szatach, bądź młody, z odkrytym torsem, obwieszony bluszczem i winną latoroślą z kiściami winogron, z orszakiem roztańczonych menad; jego odpowiednikiem rzymskim był Bachus, w II w p.n.e. misteria dionizyjskie (pn. bachanalie) przeszły do Italii.
DOKUMENTACJA
1) teatralna - zapis, opis widowiska, zawiera egzemplarz reżyserski scenariusza, projekty scenograficzne, projekty kostiumów, afisz, program oraz dokumentację fotograficzną z prób oraz premiery, często opis partytury ruchu scenicznego, zapisy filmowe, video, magnetofonowe, opisy i zapiski np. reżysera, scenografa, muzyka, recenzje, wywiady, prace opisujące przygotowanie i inscenizację. Dokumentacja bywa gromadzona przez teatry oraz wyspecjalizowane instytucje teatralne takie jak: ITI, Centrum Scenografii Polskiej;
2) w sztukach plastycznych - jedyna forma zapisu efemerycznej sztuki (np. happeningu, land art, performance, obiektu).
DRAMAT
Jeden z trzech podstawowych rodzajów lit., przeznaczony zasadniczo do realizacji środkami teatralnymi; jego dominującą formą podawczą jest dialog (w odróżnieniu od narracji charakterystycznej dla epiki tzw. monologu lirycznego, stanowiącego formę podawczą liryki), zwykle o charakterze fabularnym. Rozmaite teorie dramatu różnie sytuowały go wobec literatury; przyjmuje się, że należy on do obszaru lit. tylko ze względu na te cechy strukturalne, które pozwalają go porównywać z 2 pozostałymi rodzajami lit.; jego realizacja sceniczna należy już do sfery teatralnej. Osią konstrukcyjną świata przedstawionego dramatu jest zazwyczaj wyraziście zarysowana akcja; jej sekwencjonalnemu układowi odpowiada podział dramatu na akty, sceny i odsłony. Reguły kompozycyjne d. podlegały rozmaitym przemianom; najbardziej zrygoryzowane były w okresieklasycyzmu, który wymagał zachowania tzw. trzech jedności dramatycznych (czasu, akcji i przestrzeni) na wzór d. antycznego.
EPILOG
Końcowa partia utworu epickiego lub dramatycznego, informująca o dalszych dziejach postaci po zamknięciu zdarzeń właściwej fabuły; w dramacie antycznym końcowa wypowiedź skierowana do publiczności, wyjaśniająca zamysł twórcy i istotne znaczenie widowiska.
FABUŁA
Układ zdarzeń, powiązanych czasowo i przyczynowo, przedstawiony w utworze literackim lub w filmie; zespół wątków i motywów; potocznie: treść utworu; dawniej termin ''fabuła." używany był wymiennie z pojęciem "bajka", stąd fabulistyka to dział literatury zajmujący się bajkopisarstwem.
FARSA
Rodzaj komedii opartej na bagatelnych konfliktach, posługującej się elementami komizmu sytuacyjnego, błazenady, karykatury, groteski; w odróżnieniu od komedii charakterów i komedii obyczajów pozbawiona głębszej refleksji, obfitująca w sytuacje komiczno-pantomimiczne dla wywołania żywiołowego śmiechu widowni; jej rodowód wywodzi się z literatury starofrancuskiej, a pierwotnym źródłem były intermedia grane w antraktach misteriów i dramatów religijnych; najsłynniejszą farsą. starofranc. był Mistrz Piotr Pathelin (ok. 1465); farsa, łączyła się z commedia del''arte, a w Polsce z tzw.komedią rybałtowską; elementy farsy znaleźć można u Moliera, Fredry; obecnie drugorzędny gatunek komediowy.
GROTESKA (lit.)
Typ komizmu ukazującego rzeczywistość zdeformowaną, fantastyczną, karykaturalnie przejaskrawioną. Występuje w twórczości ludowej, komedii greckiej (Arystofanes), włoskiej commedia dell''arte, w utworach m.in. Rabelais, Szekspira, V. Hugo, Gogola, Kafki, B. Schulza, Becketta, Ionesco, S. I. Witkiewicza,S. Mrożka.
INSCENIZACJA (kult.)
Wystawianie utworów dramatycznych na scenie.
KOMEDIA
Jeden z podstawowych gatunków dramatu, przeciwieństwo tragedii; charakteryzuje się żywą akcją, z elementami komizmu i pomyślnym zakończeniem; ojczyzną komedii jest starożytna Grecja, źródłem improwizowane mimy ludowe w postaci scenek rodzajowych, związanych z obrzędami dionizyjskimi; V w. p.n.e. pojawia się K. STAROATTYCKA, łącząca tematykę polityczną z elementami baśni, jadowitą satyrę z groteską, nawiązująca do współczesnych postaci i wydarzeń; wybitnym przedstawicielem gatunku jest Arystofanes.
KOMIZM
Śmieszność, złożona kategoria estetyczna, która określa właściwości zjawisk mogących wywołać śmiech; warunkiem efektu komicznego jest takie przedstawienie osób (sytuacji), które ujawnia tkwiące w nich zaskakujące sprzeczności; przybiera różnorodne formy, jak humor, ironia; w literaturze i sztuce występują różne środki wyrazu i chwyty językowo-stylistyczne komizmu, np. dowcip, karykatura, parodia, trawestacja; bogatym zespołem takich środków posługuje się zwł. komedia.
KRYTYKA (łac. criterium = miernik z gr. kritrion = znak rozpoznawczy)
Analiza i ocena dobrych i złych stron z punktu widzenia określonych wartości (np. etycznych, poznawczych, nauk., estetycznych), założonych celów (zadań, praktyk); może dotyczyć nauki (k. naukowa), poprawności formalnej (k. logiczna), poprawności merytorycznej (k. merytoryczna lub k. empiryczna), metod (k. metodologiczna) itd. Rozwinęły się też odrębne działy k. związane z kulturą. np. k. lit., filmowa, muzyczna, plastyczna.
1) Krytyka literacka - dział piśmiennictwa obejmujący wypowiedzi o charakterze nauk., publicystycznym, lit. Zadaniami k.l. są m.in. prezentacja zjawisk dotyczących twórczości lit., ocena z określonego punktu widzenia, kształtowanie postaw twórczych i opinii, wypracowywanie metod badawczych. W XIX w. wyodrębniła się w ramach historii lit. k.l. o charakterze nauk. (M. Mochnacki, P. Chmielowski). Nowoczesną k.l. ukształtowali I. Matuszewski, S. Brzozowski, K. Irzykowski, T. Boy-Żeleński, I. Fik, K. Wyka, S. Żółkiewski, A. Sandauer, H. Markiewicz.
2) Krytyka teatralna - ocena przedstawienia teatralnego. Początkowo była związana z oceną adaptacji scenicznej dramatu, zajmuje się teatrem jako autonomiczną sztuką, analizuje dzieło sceniczne; wyraża krytykę, ocenia, kształtuje opinię (np. recenzja, felieton), dokumentuje. Do wybitnych krytyków teatralnych należą A. Słonimski, B. Korzeniewski, J. Kott, M. Fik, K. Puzyna, Z. Raszewski, T. Burzyński, S. Treugutt, E. Wysińska, E. Morawiec, T. Nyczek, B. Osterloff, J. Kelera, J. Koenig i inni.
3) Krytyka sztuki - zwana też artystyczną, wraz z przemianiami zachodzącymi w sztuce zajmuje się budowaniem kontekstu myślowego nowo powstałych zjawisk artystycznych, wspomaganiem teoretyczną refleksją oraz interpretacją działań artystycznych; wobec zjawisk odrzucenia przez sztukę problemów estetycznych k. traci funkcję oceniającą, współtworzy obraz życia artystycznego; towarzyszy zjawiskom sztuki na zasadzie współuczestnictwa i współtworzenia refleksji sztuki. Także sami artyści uprawiają krytykę artystyczną.
KULISY
Płaskie ścianki dekoracyjne umieszczane symetrycznie po bokach sceny, wymieniane za pomocą specjalnych urządzeń (umieszczane w rowkach podłogi lub opuszczane z nadscenia), umożliwiające zmianę głębokości względnej sceny i wywoływanie efektów perspektywicznych w dekoracji teatralnej; stosowane od XVII w. .
KURTYNA
Zasłona używana w teatrze oddzielająca scenę od widowni, opuszczana i podnoszona lub składająca się z 2. części rozsuwanych na boki; występowała już w teatrze staroż. Grecji i Rzymu; przeważnie z tkaniny, może też być metalowa (ze względów przeciwpożarowych); niekiedy zdobiona kompozycjami malarskimi.
LOŻA
Osobne pomieszczenie dla kilku osób w teatrach i salach widowiskowych; "loże honorowe" dla wybitnych osobistości zazwyczaj na głównej osi sali; widownia otoczona kilkupiętrowymi lożami była typowa dla wielkich teatrów i oper stylu włoskiego z XVIII-XIX w., np. La Scala w Mediolanie.