ODRODZENIE, renesans, okres w rozwoju kultury eur. od XIV w. do końca XVI w.; kolebką kultury o. Włochy, gdzie osiągnęła ona (zwł. w sztuce) najdoskonalszy kształt; o. było uwarunkowane procesami hist., społ. i polit., m.in. wielkimi odkryciami geogr., wzrostem roli miast i mieszczaństwa, narodzinami kapitalizmu, kryzysem papiestwa, powstawaniem scentralizowanych państw nar.; cechowało je nasilenie tendencji humanist. i laickich (gł. prąd umysłowy humanizm, gł. prąd rel. reformacja), twórcze nawiązanie do kultury antycznej (zainteresowanie staroż. językami i literaturą, odnowienie kierunków filoz.: platonizmu i arystotelizmu), rozwój myśli racjonalist., nauk przyrodn. i eksperymentalnych (F. Bacon, Galileusz, M. Kopernik), powstawanie nowych teorii społ. (utopie Th. Morusa, T. Campanelli) i polit. (N. Machiavelli, A. Frycz Modrzewski), rozkwit sztuki, muzyki i literatury, do której rozpowszechnienia przyczynił się wynalazek druku (J. Gutenberg).
LITERATURA W l.o., wyrażającej idee humanizmu, ukształtował się ideał człowieka istoty twórczej, kształtującej siebie i otaczający świat oraz ideał stylistyczny oparty na czystości i jasności języka; nastąpił wszechstronny rozwój piśmiennictwa w językach nar.; dominacja wzorów antycznych zaznaczyła się w wyborze uprawianych gatunków, zwł. w poezji (pieśni, elegie filoz., hymny, sielanki), dramacie, literaturze dydakt. i polit. (dialogi, traktaty), obok nich rozwijały się nowatorskie formy nowelistyki, powieści i eseju; gł. przedstawiciele: F. Petrarca, G. Boccaccio, Erazm z Rotterdamu, M.E. de Montaigne, P. de Ronsard, F. Rabelais, M. de Cervantes, w Polsce: J. Kochanowski, A. Frycz Modrzewski, Ł. Górnicki, S. Szymonowic.
SZTUKA sztuka renesansu, zapoczątkowana we Włoszech, rozwijała się w XIV XVI w. pod silnym wpływem sztuki staroż.; gł. cechy: dążenie do harmonii, jasności i prostoty form; statyka kompozycji; studia nad perspektywą, proporcjami, anatomią; rozkwit teorii sztuki, w architekturze budowle centr., nowoż. typ pałacu, rozwój urbanistyki; w malarstwie, oprócz motywów rel., większe zainteresowanie tematyką świecką; rzeźba arch., pomnikowa, nagrobna. Główni przedstawiciele sz.o.: architekci, m.in. we Włoszech F. Brunelleschi, L.B. Alberti, A. Palladio; w Polsce B. Berrecci; rzeźbiarze L. Ghilberti, Donatello; w Polsce J. Michałowicz z Urzędowa; malarze, we Włoszech P. Uccello, D. Ghirlandaio, S. Botticelli, oraz wszechstronni, genialni artyści Leonardo da Vinci i Michał Anioł; w Niemczech A. Durer, H. Holbein. Zob. Sztuka odrodzenia.
MUZYKA ok. 1430 ok. 1600; w okresie tym nastąpiły przełomowe przeobrażenia tonalnej struktury dzieła muz.; krzepło poczucie harmoniczne oparte na strukturze akordowej (powstanie fauxbourdonu); ze średniow. systemu skal modalnych w praktyce muz. największe znaczenie zaczęły zyskiwać 2 tryby: joński (późniejsza skala durowa) i eolski (późniejsza skala molowa); nastąpił bujny rozkwit wielogłosowości; średniow. linearyzm został zastąpiony układem 4-głosowym (w XVI w. nawet bardziej rozbudowanym), którego podstawę stanowił głos basowy; technikę cantus firmus zastąpiono zasadą przeimitowania; do rozkwitu kunsztownej polifonii wokalnej, uprawianej gł. w muzyce kośc. (msze, motety, psalmy), przyczynili się gł. kompozytorzy szkoły flam. (J. Ockeghem, J. Obrecht, N. Gombert, Josquin des Pres), a także dwaj najwybitniejsi przedstawiciele muzyki późnego odrodzenia O. di Lasso i G.P. da Palestrina; gł. formami muzyki świeckiej były: chanson (C. Jannequin), frottola, villanella (B. Trombocino, M. Cara), madrygał (A. Willaert, C. de Rore, L. Marenzio, C. Gesualdo); o doborze środków muz., zgodnie z ówczesną koncepcją naśladowania natury, zaczął decydować tekst poet.; w 2. poł. XVI w. w szkole weneckiej (A. i G. Gabrieli) powstała technika wielochórowa (polichóralność); z końcem XVI w. wykształciły się samodzielne formy instrumentalne: ricercar, canzona, zalążki suity (łączenie tańców w pary, np. pawany z galiardą); działali w tym czasie wirginaliści angielscy; gł. postulat odrodzenia wskrzeszenie tradycji antycznych przejawił się w muzyce dopiero pod koniec XVI w. w powstaniu opery na fali odrodzenia dramatu starogreckiego; ważną zdobyczą tego okresu było wykształcenie się prężnych ośr. nar.; pol. m.o. reprezentowali m.in.: Mikołaj z Radomia (przełom średniowiecza i odrodzenia), Mikołaj z Krakowa, M. Leopolita, T. Szadek, K. Borek, Wacław z Szamotuł, M. Gomółka, C. Bazylik oraz lutniści W. Długoraj, Jakub Polak.
RENESANS
ODRODZENIE, renesans, okres w rozwoju kultury eur. od XIV w. do końca XVI w.; kolebką kultury o. Włochy, gdzie osiągnęła ona (zwł. w sztuce) najdoskonalszy kształt; o. było uwarunkowane procesami hist., społ. i polit., m.in. wielkimi odkryciami geogr., wzrostem roli miast i mieszczaństwa, narodzinami kapitalizmu, kryzysem papiestwa, powstawaniem scentralizowanych państw nar.; cechowało je nasilenie tendencji humanist. i laickich (gł. prąd umysłowy humanizm, gł. prąd rel. reformacja), twórcze nawiązanie do kultury antycznej (zainteresowanie staroż. językami i literaturą, odnowienie kierunków filoz.: platonizmu i arystotelizmu), rozwój myśli racjonalist., nauk przyrodn. i eksperymentalnych (F. Bacon, Galileusz, M. Kopernik), powstawanie nowych teorii społ. (utopie Th. Morusa, T. Campanelli) i polit. (N. Machiavelli, A. Frycz Modrzewski), rozkwit sztuki, muzyki i literatury, do której rozpowszechnienia przyczynił się wynalazek druku (J. Gutenberg).
LITERATURA
W l.o., wyrażającej idee humanizmu, ukształtował się ideał człowieka istoty twórczej, kształtującej siebie i otaczający świat oraz ideał stylistyczny oparty na czystości i jasności języka; nastąpił wszechstronny rozwój piśmiennictwa w językach nar.; dominacja wzorów antycznych zaznaczyła się w wyborze uprawianych gatunków, zwł. w poezji (pieśni, elegie filoz., hymny, sielanki), dramacie, literaturze dydakt. i polit. (dialogi, traktaty), obok nich rozwijały się nowatorskie formy nowelistyki, powieści i eseju; gł. przedstawiciele: F. Petrarca, G. Boccaccio, Erazm z Rotterdamu, M.E. de Montaigne, P. de Ronsard, F. Rabelais, M. de Cervantes, w Polsce: J. Kochanowski, A. Frycz Modrzewski, Ł. Górnicki, S. Szymonowic.
SZTUKA
sztuka renesansu, zapoczątkowana we Włoszech, rozwijała się w XIV XVI w. pod silnym wpływem sztuki staroż.; gł. cechy: dążenie do harmonii, jasności i prostoty form; statyka kompozycji; studia nad perspektywą, proporcjami, anatomią; rozkwit teorii sztuki, w architekturze budowle centr., nowoż. typ pałacu, rozwój urbanistyki; w malarstwie, oprócz motywów rel., większe zainteresowanie tematyką świecką; rzeźba arch., pomnikowa, nagrobna. Główni przedstawiciele sz.o.: architekci, m.in. we Włoszech F. Brunelleschi, L.B. Alberti, A. Palladio; w Polsce B. Berrecci; rzeźbiarze L. Ghilberti, Donatello; w Polsce J. Michałowicz z Urzędowa; malarze, we Włoszech P. Uccello, D. Ghirlandaio, S. Botticelli, oraz wszechstronni, genialni artyści Leonardo da Vinci i Michał Anioł; w Niemczech A. Durer, H. Holbein. Zob. Sztuka odrodzenia.
MUZYKA
ok. 1430 ok. 1600; w okresie tym nastąpiły przełomowe przeobrażenia tonalnej struktury dzieła muz.; krzepło poczucie harmoniczne oparte na strukturze akordowej (powstanie fauxbourdonu); ze średniow. systemu skal modalnych w praktyce muz. największe znaczenie zaczęły zyskiwać 2 tryby: joński (późniejsza skala durowa) i eolski (późniejsza skala molowa); nastąpił bujny rozkwit wielogłosowości; średniow. linearyzm został zastąpiony układem 4-głosowym (w XVI w. nawet bardziej rozbudowanym), którego podstawę stanowił głos basowy; technikę cantus firmus zastąpiono zasadą przeimitowania; do rozkwitu kunsztownej polifonii wokalnej, uprawianej gł. w muzyce kośc. (msze, motety, psalmy), przyczynili się gł. kompozytorzy szkoły flam. (J. Ockeghem, J. Obrecht, N. Gombert, Josquin des Pres), a także dwaj najwybitniejsi przedstawiciele muzyki późnego odrodzenia O. di Lasso i G.P. da Palestrina; gł. formami muzyki świeckiej były: chanson (C. Jannequin), frottola, villanella (B. Trombocino, M. Cara), madrygał (A. Willaert, C. de Rore, L. Marenzio, C. Gesualdo); o doborze środków muz., zgodnie z ówczesną koncepcją naśladowania natury, zaczął decydować tekst poet.; w 2. poł. XVI w. w szkole weneckiej (A. i G. Gabrieli) powstała technika wielochórowa (polichóralność); z końcem XVI w. wykształciły się samodzielne formy instrumentalne: ricercar, canzona, zalążki suity (łączenie tańców w pary, np. pawany z galiardą); działali w tym czasie wirginaliści angielscy; gł. postulat odrodzenia wskrzeszenie tradycji antycznych przejawił się w muzyce dopiero pod koniec XVI w. w powstaniu opery na fali odrodzenia dramatu starogreckiego; ważną zdobyczą tego okresu było wykształcenie się prężnych ośr. nar.; pol. m.o. reprezentowali m.in.: Mikołaj z Radomia (przełom średniowiecza i odrodzenia), Mikołaj z Krakowa, M. Leopolita, T. Szadek, K. Borek, Wacław z Szamotuł, M. Gomółka, C. Bazylik oraz lutniści W. Długoraj, Jakub Polak.