jolkasz1
Strój ludowy w powszechnym odbiorze kojarzy się z barwnością, świętami i zespołami folklorystycznymi. Już w samym określeniu „strój" zawarta jest jego reprezentacyjna, świąteczna funkcja. Stanowił on ważny element życia wsi i zarazem znaczący element kultury uwarunkowany wieloma czynnikami: położeniem geograficznym regionu, historią, gospodarką, tradycją, indywidualnymi potrzebami estetycznymi jego twórców i użytkowników. Czynniki te wpływały na tworzenie się norm i wzorców, w których strój był jedną z istotniejszych dziedzin życia społecznego. Współcześnie pełni on rolę symbolu tożsamości regionalnej, podkreśla związek emocjonalny z własną ziemią i jej tradycjami. Zatem na strój trzeba spojrzeć jako na wieloznaczeniową, plastycznie zharmonizowaną całość i spróbować odczytać informacje w niej zawarte, zawsze dotyczące człowieka i jego małej ojczyzny.
Za czas największego rozkwitu stroju ludowego uważa się II połowę XIX i początek XX wieku. Był to dla wsi okres gospodarczo korzystny, co wynikało z nadania chłopom ziemi i przejścia z gospodarki samowystarczalnej na towarową. Wzrost zamożności w sytuacji kiedy wzbogacony rozwojem przemysłu rynek miejski oferował atrakcyjne towary, spowodował stopniowy napływ wyrobów fabrycznych na wieś. Efektem tego były m. in. zmiany w ubiorze, zachodzące w kierunku jego upiększania poprzez stosowanie ozdób pasmanteryjnych oraz bardziej „luksusowych" tkanin. Zmiany te są niezmiernie interesującym zagadnieniem, zwłaszcza w aspekcie mody, która jest zjawiskiem trudnym do zdefiniowania, trwa ona z reguły krótko ale bywa, że wraca w stylistycznych odmianach. Od tej zasady odstępuje nieco moda w stroju ludowym (postrzeganym jako swojego rodzaju monolit), jest ona skoncentrowana raczej na detalach, w minimalnym zaś stopniu na formie. Nie spotyka się także sięgania do dawnych wzorów.
Sprzyjające ekonomicznie warunki okresu pouwłaszczeniowego pobudziły inwencję kobiet w artystycznym wykorzystaniu batystu, jedwabiu, aksamitu i pasmanterii w zgrzebnych dotąd strojach, co tworzyło nową jakość plastyczną. Natomiast w regionach, w których podstawą były tkaniny fabryczne zmiany szły w kierunku stosowania modniejszych wzorów i gatunków, a także ciekawszych dekoracji. Wszelkie nowości stanowiły uzupełnienie zasadniczej, tradycyjnej formy. Zapożyczenia z ubiorów innych regionów lub z ubioru szlacheckiego, miejskiego i wojskowego adaptowano odpowiednio do własnych potrzeb i upodobań. Inspirująco pod tym względem działały różnego rodzaju zgromadzenia, uroczystości kościelne, odpusty, na które ich uczestnicy wkładali co mieli najlepszego. Pewien wpływ na modę wywarli także wytwórcy: tkaczki, krawcy, krawcowe, czepkarki. Nazwy niektórych części ubioru były często tworzone od miejsca gdzie je produkowano, np. sukmany krakowskie z Chrzanowa nazywano chrzanówkami, łowickie z Brzezin - brzeziniokami. Wełniaki (kiecki) o zestawach różnobarwnych pasów, nazywane są powszechnie w Polsce środkowej - łowickimi, natomiast te z naszytymi licznie wstążeczkami u dołu spódnicy - krakowskimi.
Niebagatelną rolę w kształtowaniu stroju ludowego odegrały, także czynniki polityczne np. granice, które zamykały lub otwierały drogę importowanym towarom służącym ozdobie ubioru, co automatycznie mogło mieć wpływ na jego zanik lub rozwój. Przykładem tego ostatniego zjawiska jest Podhale, gdzie można spotkać amerykańskie i japońskie importy w postaci materiałów na spódnice i chustek o bogatych wzorach, cieszących się dużym powodzeniem. Wszelkie innowacje w tradycyjnym ubiorze przyjmowały się powoli, ich trwanie było uwarunkowane akceptacją środowiska. Modę cenzurowała lokalna społeczność, niekiedy ostro reagując na zmiany lub zarzucanie tradycyjnego stroju na rzecz miejskiego. Adresatami takich uwag byli często ludzie wracający do kraju z emigracji „za chlebem", prezentujący już inny model ubierania się. Nieprzychylne dla oświatowców" reakcje wsi łagodziła niekiedy widoczna poprawa bytu.
Podstawowymi elementami stroju są: materiał i krój, podkreślające jego regionalną odmienność. Cała sfera detali, często o umownym znaczeniu staje się kodem dostarczającym informacji o użytkowniku. Na ich podstawie można rozpoznać przynależność etniczną, stan cywilny, stopień zamożności, poznać tradycje, upodobania estetyczne i związane z nimi odświętne formy podkreślające momenty uroczyste w życiu rodzinnym i społecznym. Nie sposób tutaj pominąć awansu stroju ludowego do rangi symbolu narodowego, po zarzuceniu ubioru szlacheckiego pełniącego dotąd tę funkcję. Takim symbolem stał się np. strój krakowski, utrwalony w świadomości Polaków walecznością ludu krakowskiego w Powstaniu Kościuszkowskim w 1794 roku. Strój krakowski na emigracji był i jest do dziś niemal oficjalnym polskim strojem narodowym.
Zanikanie strojów ludowych lub ich części wiązało się z wprowadzeniem na miejsce elementu ginącego - nowej formy, odpowiadającej modzie, upodobaniom i gustom środowiska. Strój regionalny w swojej ostatniej wersji pełnił zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, akcentującą wagę różnych uroczystości. Podobnie traktowały strój, dochowujące wierności tradycji starsze kobiety, zakładając go przed wyjściem do kościoła w niedzielę i święta.
W ekspozycji przedstawiamy Państwu 30 odmian strojów ludowych z okresu ich świetności, od końca XIX wieku do lat trzydziestych wieku XX. Jedną z podstawowych cech różnicujących strój regionalnie jest rodzaj tkaniny. Posłużmy się nią zatem jako kryterium wyznaczającym trzy grupy, przez które chcemy zaakcentować przestrzenną konfigurację strojów i ułatwić zwrócenie uwagi na najważniejsze ich wspólne cechy, a oto one:
Stroje z przewagą surowca naturalnego, lnu i wełny. Wełniana tkanina pasiasta występuje jako element wyróżniający się w strojach kobiecych Polski centralnej oraz na ziemiach sąsiadujących (stroje: kurpiowski z Puszczy Zielonej, kurpiowski z Puszczy Białej, kołbielski, łowicki, świętokrzyski, opoczyński, piotrkowski, sieradzki). Dominantę lnu ilustrują ubiory z Polski wschodniej i południowo - wschodniej (stroje: podlaski - nadbużański, lasowiacki, biłgorajski, krzczonowski).
Stroje, w których wełniany samodział jest podstawą męskich ubiorów, materiały fabryczne – kobiecych. Są one zlokalizowane w górzystym pasie Polski południowej (stroje: Lachów Sądeckich, górali: sądeckich, szczawnickich, spiskich, zagórzańskich, podhalańskich, orawskich, górali śląskich).
Stroje z przewagą tkanin fabrycznych (kujawski, warmiński, kaszubski, szamotulski, lubuski, krakowski, żywiecki, górnośląski, cieszyński, rzeszowski).
http://www.strojeludowe.ipr.pl/
http://www.stroje-ludowe.dominique.com.pl/stroje-ludowe.html
Za czas największego rozkwitu stroju ludowego uważa się II połowę XIX i początek XX wieku. Był to dla wsi okres gospodarczo korzystny, co wynikało z nadania chłopom ziemi i przejścia z gospodarki samowystarczalnej na towarową. Wzrost zamożności w sytuacji kiedy wzbogacony rozwojem przemysłu rynek miejski oferował atrakcyjne towary, spowodował stopniowy napływ wyrobów fabrycznych na wieś. Efektem tego były m. in. zmiany w ubiorze, zachodzące w kierunku jego upiększania poprzez stosowanie ozdób pasmanteryjnych oraz bardziej „luksusowych" tkanin. Zmiany te są niezmiernie interesującym zagadnieniem, zwłaszcza w aspekcie mody, która jest zjawiskiem trudnym do zdefiniowania, trwa ona z reguły krótko ale bywa, że wraca w stylistycznych odmianach. Od tej zasady odstępuje nieco moda w stroju ludowym (postrzeganym jako swojego rodzaju monolit), jest ona skoncentrowana raczej na detalach, w minimalnym zaś stopniu na formie. Nie spotyka się także sięgania do dawnych wzorów.
Sprzyjające ekonomicznie warunki okresu pouwłaszczeniowego pobudziły inwencję kobiet w artystycznym wykorzystaniu batystu, jedwabiu, aksamitu i pasmanterii w zgrzebnych dotąd strojach, co tworzyło nową jakość plastyczną. Natomiast w regionach, w których podstawą były tkaniny fabryczne zmiany szły w kierunku stosowania modniejszych wzorów i gatunków, a także ciekawszych dekoracji. Wszelkie nowości stanowiły uzupełnienie zasadniczej, tradycyjnej formy. Zapożyczenia z ubiorów innych regionów lub z ubioru szlacheckiego, miejskiego i wojskowego adaptowano odpowiednio do własnych potrzeb i upodobań. Inspirująco pod tym względem działały różnego rodzaju zgromadzenia, uroczystości kościelne, odpusty, na które ich uczestnicy wkładali co mieli najlepszego. Pewien wpływ na modę wywarli także wytwórcy: tkaczki, krawcy, krawcowe, czepkarki. Nazwy niektórych części ubioru były często tworzone od miejsca gdzie je produkowano, np. sukmany krakowskie z Chrzanowa nazywano chrzanówkami, łowickie z Brzezin - brzeziniokami. Wełniaki (kiecki) o zestawach różnobarwnych pasów, nazywane są powszechnie w Polsce środkowej - łowickimi, natomiast te z naszytymi licznie wstążeczkami u dołu spódnicy - krakowskimi.
Niebagatelną rolę w kształtowaniu stroju ludowego odegrały, także czynniki polityczne np. granice, które zamykały lub otwierały drogę importowanym towarom służącym ozdobie ubioru, co automatycznie mogło mieć wpływ na jego zanik lub rozwój. Przykładem tego ostatniego zjawiska jest Podhale, gdzie można spotkać amerykańskie i japońskie importy w postaci materiałów na spódnice i chustek o bogatych wzorach, cieszących się dużym powodzeniem. Wszelkie innowacje w tradycyjnym ubiorze przyjmowały się powoli, ich trwanie było uwarunkowane akceptacją środowiska. Modę cenzurowała lokalna społeczność, niekiedy ostro reagując na zmiany lub zarzucanie tradycyjnego stroju na rzecz miejskiego. Adresatami takich uwag byli często ludzie wracający do kraju z emigracji „za chlebem", prezentujący już inny model ubierania się. Nieprzychylne dla oświatowców" reakcje wsi łagodziła niekiedy widoczna poprawa bytu.
Podstawowymi elementami stroju są: materiał i krój, podkreślające jego regionalną odmienność. Cała sfera detali, często o umownym znaczeniu staje się kodem dostarczającym informacji o użytkowniku. Na ich podstawie można rozpoznać przynależność etniczną, stan cywilny, stopień zamożności, poznać tradycje, upodobania estetyczne i związane z nimi odświętne formy podkreślające momenty uroczyste w życiu rodzinnym i społecznym. Nie sposób tutaj pominąć awansu stroju ludowego do rangi symbolu narodowego, po zarzuceniu ubioru szlacheckiego pełniącego dotąd tę funkcję. Takim symbolem stał się np. strój krakowski, utrwalony w świadomości Polaków walecznością ludu krakowskiego w Powstaniu Kościuszkowskim w 1794 roku. Strój krakowski na emigracji był i jest do dziś niemal oficjalnym polskim strojem narodowym.
Zanikanie strojów ludowych lub ich części wiązało się z wprowadzeniem na miejsce elementu ginącego - nowej formy, odpowiadającej modzie, upodobaniom i gustom środowiska. Strój regionalny w swojej ostatniej wersji pełnił zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, akcentującą wagę różnych uroczystości. Podobnie traktowały strój, dochowujące wierności tradycji starsze kobiety, zakładając go przed wyjściem do kościoła w niedzielę i święta.
W ekspozycji przedstawiamy Państwu 30 odmian strojów ludowych z okresu ich świetności, od końca XIX wieku do lat trzydziestych wieku XX. Jedną z podstawowych cech różnicujących strój regionalnie jest rodzaj tkaniny. Posłużmy się nią zatem jako kryterium wyznaczającym trzy grupy, przez które chcemy zaakcentować przestrzenną konfigurację strojów i ułatwić zwrócenie uwagi na najważniejsze ich wspólne cechy, a oto one:
Stroje z przewagą surowca naturalnego, lnu i wełny. Wełniana tkanina pasiasta występuje jako element wyróżniający się w strojach kobiecych Polski centralnej oraz na ziemiach sąsiadujących (stroje: kurpiowski z Puszczy Zielonej, kurpiowski z Puszczy Białej, kołbielski, łowicki, świętokrzyski, opoczyński, piotrkowski, sieradzki). Dominantę lnu ilustrują ubiory z Polski wschodniej i południowo - wschodniej (stroje: podlaski - nadbużański, lasowiacki, biłgorajski, krzczonowski).
Stroje, w których wełniany samodział jest podstawą męskich ubiorów, materiały fabryczne – kobiecych. Są one zlokalizowane w górzystym pasie Polski południowej (stroje: Lachów Sądeckich, górali: sądeckich, szczawnickich, spiskich, zagórzańskich, podhalańskich, orawskich, górali śląskich).
Stroje z przewagą tkanin fabrycznych (kujawski, warmiński, kaszubski, szamotulski, lubuski, krakowski, żywiecki, górnośląski, cieszyński, rzeszowski).