Question

Pomocy!!!!!!!! Europa środkowa pod radziecka dominacja do konca lat 60 XX wieku. charakterystyka

Answer 1

Polityka ZSRR wobec państw Europy Środkowo-Wschodniej nie miała jednolitego i niezmiennego charakteru. Na jej kształt wpływ miały nie tylko realia światowej walki pomiędzy dwoma blokami państw, ale również osobiste poglądy sekretarzy generalnych Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego.
Powojenny ład w Europie został ustalony podczas konferencji w Teheranie, Jałcie oraz Poczdamie, jednak najistotniejsze dla ZSRR były dyskusje toczące się w krymskim kurorcie. Konferencja jałtańska, trwająca w dniach od 4 do 11 lutego 1945r. utrwaliła dominację polityki Józefa Stalina na obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Fakt ten został zatwierdzony przez premiera Wielkiej Brytanii, którym był wówczas Winston Churchill, oraz prezydenta Stanów Zjednoczonych – Franklina Delano Roosevelta. Dominacja ZSRR nad Europą Środkowo-Wschodnią w momencie zakończenia działań drugowojennych wynikała z faktu stacjonowania na jej terenie wojsk Armii Czerwonej. Państwa leżące na tym obszarze zostały poddane procesowi stopniowej i niezwykle konsekwentnej sowietyzacji, co podkreślał Jerzy Holzer1, przywołując termin „taktyki salami”. Warto zatem przybliżyć jej przebieg.
Działania, mające na celu podporządkowanie polityki danego państwa zaleceniom Kremla opierały się na stworzeniu frontów narodowych. Pod ich pojęciem rozumie się koalicje komunistów, z innymi partiami lewicowymi, które obejmowały kontrolę nad kluczowymi dla rządzenia resortami, przede wszystkim obrony. Nieodzownym elementem była również marksistowsko-leninowska propaganda, atakująca Kościół i przywódców politycznej opozycji. Dzięki przeprowadzeniu najczęściej sfałszowanych wyborów, eliminacji opozycji oraz rozbudowie aparatu bezpieczeństwa państwo Europy Środkowo-Wschodniej stawało się jedynie sowieckim satelitą. Metamorfozę ustrojową wieńczył kultu wodza. Osiągnięty stan realizował wytyczne systemu polityczno-ekonomicznego ZSRR określanego mianem „stalinizmu”, a jego upowszechnianie uznaje się za proces „stalinizacji”. Z wprowadzeniem dyktatury komunistycznej liczyło się polskie środowisko emigracyjne.
Aby właściwie przedstawić istotę stalinizacji niezbędne jest przybliżenie kwestii osiągania powyżej zakreślonego stanu rzeczy. W Bułgarii, Czechosłowacji i Polsce władzę zdobyli zwolennicy polityki Stalina, odpowiednio: Georgi Dymitrow, Klement Gottwald i Bolesław Bierut. Po abdykacji monarchy Michała I z tronu rumuńskiego na skutek zręcznej polityki Kremla orbita wpływów radzieckich poszerzyła się o historyczne regiony Wołoszczyzny, Banatu oraz Transylwanii. Na Węgrzech natomiast komuniści siłą usunęli opozycję. Po utrwaleniu stanowiska politycznego przez Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności na terenie sowieckiej strefy okupacyjnej Niemiec ogłoszono powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Tym samym oddziaływanie Związku Radzieckiego przesunęło się ku zachodowi. Nieco odmiennie rysowała się albańska droga do aliansu z ZSRR. Albania pod rządami Envera Hodży, po latach ścisłej współpracy z Jugosławią, zbliżyła się do Związku Radzieckiego uzależniając się od niego ekonomicznie. Cieszący się szacunkiem rodaków przywódca Związku Komunistów Jugosławii, Josip Broz Tito, prowadził nader samodzielną politykę na arenie międzynarodowej. Stosunki na linii Moskwa-Belgrad uległy pogor­szeniu, co zaowocowało potępieniem Jugosławii przez Związek Radziecki.
Polityka ZSRR od momentu zakończenia działań wojennych opierała się na stworzeniu całej grupy wiernych mu ideowo i politycznie państw. Taki układ sił określa się mianem bloku wschodniego, a charakterystyczną cechą wpływu Stalina na jego oblicze była postępująca modernizacja struktur poszczególnych partii komunistycznych. Prowadziło to do wewnątrzpartyjnych „czystek” i ujednolicenia polityki danego państwa według socjalistycznej myśli Stalina. Jak dowodził David Marples3, obszar całkowitego dyktatu ZSRR aż po Łabę osiągnięto również dzięki presji politycznej.
Dla opisania ówczesnego ustroju politycznego w Europie Środkowo-Wschodniej ukuto określenie „demokracja ludowa”. W realizacji stalinowskich założeń przez państwa „demokracji ludowej” pomóc miała działalność Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych, utworzonego 27 września 1947r. w Szklarskiej Porębie. Koordynowało ono aktywność partii komunistycznych pod przewodnictwem ZSRR, dzięki czemu możliwa była ingerencja Moskwy na ziemiach bloku wschodniego, zwłaszcza że stacjonowały tam wojska Armii Czerwonej.
Okres dyktatury Stalina związany był ze stworzeniem silnych podwalin gospodarczych dla Radzieckiej Rosji. W związku z tym, z inicjatywy samego Stalina, podczas konferencji moskiewskiej trwającej od 5 do 8 stycznia 1949r., utworzono Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej z siedzibą w Moskwie. W jej skład, oprócz ZSRR, weszły: Albania, Bułgaria, Czechosłowacja, Polska, Rumunia, Węgry, a od 1950 – NRD. Zadaniem RWPG było wykluczenie możliwości skutecznej wymiany handlowej pomiędzy państwami Europy Środkowo-Wschodniej a światem zachodnim. Była niejako ripostą na plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Mimo szczytnych założeń RWPG umacniała jedynie Związek Radziecki, do którego, z państw kierowanych przez uległe Kremlowi partie komunistyczne, masowo wywożono żywność po niezwykle niskich cenach. W zamian otrzymywano możliwość zakupu maszyn i urządzeń po cenach wygórowanych. Warto przytoczyć ocenę tej strategii rozwojowej dokonanej przez historyka Tomasza Bartoszewicza4 podkreślającego nacisk ZSRR na indywidualizację kontaktów z poszczególnymi państwami bloku wschodniego. Gospodarka oparta była na wzmożonej kolektywizacji wsi oraz nacjonalizacji przemysłu, które powodowały przystosowanie systemów ekonomicznych państw Europy Środkowo-Wschodniej do standardów radzieckich. Działania ZSRR podyktowane były pragnieniem dominacji nad światem komunistycznym w wymiarze politycznym i gospodarczym. Stalinizm szedł w parze z izolacją obywateli od zagranicy, uprzemysłowieniem o charakterze zbrojeniowym i eliminacją opozycjonistów. Stan ten panował w społeczeństwach demoludów zasadniczo do 1956r.
Śmierć Stalina 5 marca 1953r. otworzyła nowy okres stosunków na linii ZSRR – Europa Środkowo-Wschodnia. W tym samym roku władzę w Związku Radzieckim objął wieloletni zwolennik Stalina, Nikita Chruszczow. Za przełom można uznać XX Zjazd KPZR w lutym 1956r. Wówczas Chruszczow w tajnym referacie pod tytułem „O kulcie jednostki i jego następstwach” potępił część praktyk poprzednika skłaniając się ku „destalinizacji”. Ta zmiana polityki miała obejmować zarówno Rosję Radziecką, jak i związane z nią państwa sojusznicze. Wyznacznikiem końca epoki stalinizmu może być rozwiązanie Kominformu w 1956r.
Destalinizacja nie przeszkodziła Chruszczowowi ingerować w sprawy państw leżących na wschód od żelaznej kurtyny. Świadczą o tym wydarzenia określane nazwą „polskiego października 1956 roku”. Zmiana polityki wewnętrznej Polski odbyła się za zgodą Chruszczowa, który uznał „polską drogę do socjalizmu” za nieszkodliwą.
Moskwa nie tolerowała jednak odstąpień od trwałego sojuszu państw satelickich ze Związkiem Radzieckim, na co zwracał uwagę gruziński historyk, Roj Miedwiediew5. Za dowód można uznać zażegnanie robotniczych wystąpień na terenie NRD w czerwcu 1953r. z udziałem radzieckich czołgów. Potwierdziła to także pacyfikacja powstania na Węgrzech, które trwało od 23 października do 10 listopada 1956r. Krwawe stłumienie rewolucji pociągnęło za sobą śmierć trzech tysięcy ofiar. W momencie zakończenia międzynarodowej odwilży lat 1953-1956 nastąpiło również wzmocnienie sił Armii Czerwonej na terenie Europy Wschodniej. 
Przebudowie bloku militarnego towarzyszyło stworzenie 14 maja 1955r. Układu Warszawskiego. Był to związek wojskowy o ostrzu skierowanym w państwa skupione pod egidą Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Za właściwy powód powstania Układu Warszawskiego można przyjąć przyłączenie się Republiki Federalnej Niemiec do struktur NATO w 1955r. W skład Układu Warszawskiego weszły wszystkie wymienione uprzednio państwa bloku wschodniego z wyjątkiem, oczywiście, Jugosławii. Cementowało to ówczesny system stosunków i zależności politycznych, budując nowy wymiar proporcji siłowych w dwubiegunowych realiach zimnej wojny. Paradoksem aktywności międzynarodowej ZSRR czasów Chruszczowa było łączenie polityki „pokojowego współistnienia” ze wzmacnianiem potencjału militarnego na terenie bloku państw Europy Środkowo-Wschodniej. W większości destalinizacja tych krajów była iluzoryczna. Po krótkotrwałym osłabieniu rygoru partie rządzące restaurowały totalitarne metody rządzenia.
Wydarzeniem wielkiej wagi było odgrodzenie od siebie obu części Berlina w nocy z 12 na 13 sierpnia 1961r. Była to kontynuacja działań mających na celu niedopuszczenie do ruiny gospodarczej NRD w związku z masowymi ucieczkami na Zachód6, w sytuacji gdy już w 1948r. Stalin nakazał blokadę Berlina Zachodniego. Przynależność NRD do bloku państw wschodnich stała się wtedy widoczna gołym okiem.
Nową epokę omawianych stosunków przyniósł rok 1964, kiedy stanowisko I sekretarza KC KPZR objął Leonid Breżniew. Wprowadził on do polityki ZSRR względem państw demokracji ludowych zasadę „ograniczonej suwerenności”. Przejawiała się ona w braku zgody na liberalizujące ówczesny stan polityczny eksperymenty wewnętrzne w państwach bloku wschodniego.
Moskiewskie kierownictwo partyjne niechętnie odnosiło się do pluralizacji czechosłowackiej sceny politycznej. Wobec zmiany u sterów władzy z podporządkowanego Kremlowi Antonína Novotnego na reformistę Alexandra Dubčeka zdecydowano się na użycie presji dyplomatycznej. Wzmacniało ją rozpoczęcie szeroko zakrojonych manewrów wojskowych Armii Radzieckiej na terenie CSRS. Wskutek braku rezultatów zdecydowano się na zbrojną inwazję, przez długi czas traktowaną jako ostateczność7, w celu przywrócenia dawnych, intratnych dla ZSRR metod rządzenia. W trakcie walk zginęło około dwustu osób, a najwymowniejszym znakiem sprzeciwu wobec ingerencji Związku Radzieckiego w sprawy CSRS było samopodpalenie studenta Jana Palacha. Doszło do zamknięcia okresu „praskiej wiosny”, jak określano stan politycznej liberalizacji w Czechosłowacji. Wydarzenia praskie miały wpływ na znormalizowanie sytuacji w bloku wschodnim. Na przestrzeni lat 70-tych sukcesy Związku Radzieckiego w zimnowojennych starciach szły w parze z poparciem jego działań przez państwa wspólnoty socjalistycznej.