Azja stanowi ? po Europie ? najbardziej rozczłonkowaną część świata. Średnia odległość od morza wynosi tu 756 km. Są to wartości największe wśród wszystkich części świata, będące efektem przede wszystkim jej wielkiej rozciągłości równoleżnikowej i południkowej. Łączna długość linii brzegowej Azji wynosi 70,6 tys. km i ustępuje tylko Ameryce Północnej. Półwyspy zajmują prawie 1/5 (19,5%) powierzchni Azji. Największe z nich to: Półwysep Arabski, Półwysep Indochiński, Indyjski, Azja Mniejsza, Tajmyr, Kamczatka i Koreański. Wyspy zajmują stosunkowo niewiele, bo tylko 6,17% obszaru Azji. Jest jednak wśród nich największy na świecie Archipelag Malajski, zajmujący prawie 1,7 mln km? (z Borneo, Sumatrą, Celebesem i Jawą), nadto Filipiny (z wyspą Luzon i Mindanao), archipelag Wysp Japońskich (z Honsiu i Hokkaido), a także Sachalin, Cejlon, Tajwan, Hajnan; archipelagi: Ziemi, Wysp Nowosyberyjskich. Między półwyspami i wyspami Azji znajduje się wiele głęboko wciętych zatok i przybrzeżnych ? otwartych, półzamkniętych lub zamkniętych ? basenów morskich. Najważniejsze z nich znajdują się na Oceanie Atlantyckim i są to Morza: Śródziemne, Czarne, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Arabskie, Czerwone, tzw. Indonezyjskie Morze Śródziemne (nazwa obejmująca łącznie wszystkie morza wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin) oraz Zatoki: Bengalska i Perska.
Ukształtowanie pionowe Azja jest ? pomijając Antarktydę ? częścią świata o najwyższej wysokości średniej, wynoszącej 987 m n.p.m. Najwyższe wzniesienie Azji ? Mount Everest (8848 m n.p.m. wg władz chińskich/8850 m n.p.m. wg władz nepalskich) jest równocześnie najwyższym szczytem świata, podobnie najgłębsza depresja Morza Martwego (obecnie poniżej 418 m p.p.m. i z roku na rok się powiększa) jest najniżej położonym punktem na lądach kuli ziemskiej. Azja wznosi się najwyżej w swej centralnej części i stopniowo obniża we wszystkich kierunkach. Obszary nizinne występują w jej północno-zachodniej części: Nizina Turańska, Zachodnio- i Północnosyberyjska, na wschodzie leży Nizina Północnochińska, na południu Nizina Gangesu, Indusu i Mezopotamii. Wielkie obszary wyżynne występują na północy (Wyżyna Środkowosyberyjska), zachodzie (Pogórze Kazachskie) i południu (wyżyna Dekan, Półwysep Indyjski). Wyżyna Dekan opada ku wschodowi i zachodowi krawędziowymi górami (Ghaty Wschodnie i Zachodnie), podobnie krawędziowe góry towarzyszą zachodnim i południowym brzegom Półwyspu Arabskiego.
Wysoko położone obszary wyżynne, otoczone pasmami górskimi, stanowią integralną część Azji Zachodniej i Centralnej. Na zachodzie są to Wyżyny: Anatolijska, Armeńska i Irańska. Wśród licznych otaczających je łańcuchów górskich należy wymienić góry: Pontyjskie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Kopet-dag, Zagros i Mekran. Dalej ku wschodowi wysokości pasm górskich wzrastają. Znajduje się tu najpotężniejszy na świecie węzeł górski ? Pamir, nazywany Dachem Świata, w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie, przekraczające 7000 m n.p.m.: Tien-szan, Hindukusz, Karakorum, Himalaje oraz Kunlun i Góry Sino-Tybetańskie. Południowym przedłużeniem Gór Sino-Tybetańskich są pasma górskie Półwyspu Indochińskiego i Archipelagu Malajskiego. Między Himalajami a Kunlunem znajduje się, uważana za najwyżej położoną na świecie, Wyżyna Tybetańska, a między Kunlunem i Tien-szanem wyżynna Kotlina Kaszgarska. Dalej na północnym wschodzie znajduje się rozległa Wyżyna Mongolska, którą otaczają pasma: Ałtaju, Sajanów, Gór Jabłonowych i Wielkiego Chinganu. Wschodnia część Syberii stanowi również obszar wyżynno-górski. Rozległe płaskowyże (m.in. Wyżyna Ałdańska, Zejsko-Burejska, Anadyrska) oddzielone są od siebie górami, m.in.: Czerskiego, Wierchojańskimi, Kołymskimi, Koriackimi i Sichote Aliń, a także górami Kamczatki. Obszary górskie przeważają też na Półwyspie Koreańskim, w południowych Chinach, na Wyspach Japońskich, Tajwanie i Filipinach. Znaczne obszary (ok. 16,5 mln km?) Azji zajmują pustynie, występujące zarówno w strefie zwrotnikowej (Półwysep Arabski, Nizina Hindustańska), podzwrotnikowej (pustynie Iranu), jak i umiarkowanej, kontynentalnej (Nizina Turańska, Kotlina Kaszgarska).
Na kształt sieci wodnej danego obszaru wpływa ukształtowanie powierzchni oraz warunki klimatyczne.
Obszar Azji należy do zlewisk trzech oceanów. Do Zlewiska Oceanu Indyjskiego należy 26,6% obszaru Azji, do zlewiska Oceanu Atlantyckiego - 26% (głównie zlewisko Oceanu Arktycznego), do zlewiska Oceanu Spokojnego - 18,6%. Obszary bezodpływowe stanowią ponad 28,8% powierzchni. Są to głównie tereny Azji Środkowej, Półwyspu Arabskiego, Wyżyny Irańskiej.
Najdłuższymi rzekami Azji są: Jangcy (5 520 km), Rzeka Żółta (inaczej Huang He) (4 670 km), Amur (4 510 km), Mekong (4 500 km), Lena (4 400 km), Jenisiej (4 130 km), Ob (4 070 km), Indus (3 180 km) i Syr-daria (3 078 km). Najdłuższą rzeką Azji jest system rzeczny Obu z Irtyszem.
Wielkie systemy rzeczne rozwinęły się na obszarach gdzie podłoże jest nieprzepuszczalne a ukształtowanie terenu umożliwia powstanie wielkich dorzeczy. Takie warunki występują na Syberii, gdzie opady są co prawda niewielkie, ale niewielkie jest też parowanie. Największe dorzecza mają tu: Ob (2 975 km2), Jenisiej (2 580 km2), Lena (2 490 km2), Amur (1 855 km2). Rzeki syberyjskie niosą olbrzymie masy wód zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów. Ponieważ ocieplenie przychodzi z południa, górne odcinki rzek szybko odmarzają. Tymczasem w biegach dolnych, rzeki są zamarznięte. W konsekwencji prowadzi to do gigantycznych powodzi.
Największy przepływ ma Jangcy (35 tys. m3/s). Rzeka ta leży w strefie klimatu monsunowego. Najwyższe stany osiąga latem, najniższe - zimą. Najwięcej zawiesiny niesie Ganages z Brahmaputrą, tworzące u wspólnego ujścia deltę. Wiele rzek środkowej i zachodniej części kontynentu azjatyckiego ma charakter okresowy lub epizodyczny. Niektóre z rzek posiadają górny bieg stały, a wpadają od niewielkich jezior bezodpływowych (np. rzeka Tarym o długości 2 030 km) lub giną w pustynnych piaskach.
Największe jeziora występują w zachodniej i środkowej części Azji. Do największych należy zaliczyć: największe jezioro na świecie - Morze Kaspijskie, szybko znikające Jezioro Aralskie (około 33,6 tys. km2), najgłębsze jezioro na świecie - Bajkał (31,5 tys. km2, 1620 m. głębokości)) oraz Bałchasz (17-22 tys. km2). Największym jeziorem zaporowym jest Zbiornik Bracki (5,5 tys. km2).
Syberia jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych (zwłaszcza Nizina Zachodniosyberyjska) powstałych w okresie krótkiego lata, gdy stale zamarznięta warstwa gruntu, zwana marzłocią, odmarza przy powierzchni.
Obszary zlodowacone w Azji występują na wyspach arktycznych, w górach Syberii oraz w wysoko wzniesionych obszarach górskich Azji Centralnej (Karakorum, Himalaje, Hindukusz, Pamir i inne) i na Kaukazie. Linia wiecznego śniegu na wyspach arktycznych przebiega na poziomie morza. Na obszarach położonych w strefie klimatu zwrotnikowego, skrajnie suchego, tj. w Transhimalajach i Tybecie znajduje się na wysokości 6 100 m n. p. m. Największymi lodowcami są: Lodowiec Sjaczen w Karakorum (1 189 km2) oraz Lodowiec Fedczenki w Pamirze (992 km2).
Azja stanowi ? po Europie ? najbardziej rozczłonkowaną część świata. Średnia odległość od morza wynosi tu 756 km. Są to wartości największe wśród wszystkich części świata, będące efektem przede wszystkim jej wielkiej rozciągłości równoleżnikowej i południkowej. Łączna długość linii brzegowej Azji wynosi 70,6 tys. km i ustępuje tylko Ameryce Północnej. Półwyspy zajmują prawie 1/5 (19,5%) powierzchni Azji. Największe z nich to: Półwysep Arabski, Półwysep Indochiński, Indyjski, Azja Mniejsza, Tajmyr, Kamczatka i Koreański.
Wyspy zajmują stosunkowo niewiele, bo tylko 6,17% obszaru Azji. Jest jednak wśród nich największy na świecie Archipelag Malajski, zajmujący prawie 1,7 mln km? (z Borneo, Sumatrą, Celebesem i Jawą), nadto Filipiny (z wyspą Luzon i Mindanao), archipelag Wysp Japońskich (z Honsiu i Hokkaido), a także Sachalin, Cejlon, Tajwan, Hajnan; archipelagi: Ziemi, Wysp Nowosyberyjskich.
Między półwyspami i wyspami Azji znajduje się wiele głęboko wciętych zatok i przybrzeżnych ? otwartych, półzamkniętych lub zamkniętych ? basenów morskich. Najważniejsze z nich znajdują się na Oceanie Atlantyckim i są to Morza: Śródziemne, Czarne, Karskie, Łaptiewów, Wschodniosyberyjskie, Czukockie, Beringa, Ochockie, Japońskie, Żółte, Wschodniochińskie, Południowochińskie, Arabskie, Czerwone, tzw. Indonezyjskie Morze Śródziemne (nazwa obejmująca łącznie wszystkie morza wokół Archipelagu Malajskiego i Filipin) oraz Zatoki: Bengalska i Perska.
Ukształtowanie pionowe
Azja jest ? pomijając Antarktydę ? częścią świata o najwyższej wysokości średniej, wynoszącej 987 m n.p.m. Najwyższe wzniesienie Azji ? Mount Everest (8848 m n.p.m. wg władz chińskich/8850 m n.p.m. wg władz nepalskich) jest równocześnie najwyższym szczytem świata, podobnie najgłębsza depresja Morza Martwego (obecnie poniżej 418 m p.p.m. i z roku na rok się powiększa) jest najniżej położonym punktem na lądach kuli ziemskiej. Azja wznosi się najwyżej w swej centralnej części i stopniowo obniża we wszystkich kierunkach.
Obszary nizinne występują w jej północno-zachodniej części: Nizina Turańska, Zachodnio- i Północnosyberyjska, na wschodzie leży Nizina Północnochińska, na południu Nizina Gangesu, Indusu i Mezopotamii. Wielkie obszary wyżynne występują na północy (Wyżyna Środkowosyberyjska), zachodzie (Pogórze Kazachskie) i południu (wyżyna Dekan, Półwysep Indyjski). Wyżyna Dekan opada ku wschodowi i zachodowi krawędziowymi górami (Ghaty Wschodnie i Zachodnie), podobnie krawędziowe góry towarzyszą zachodnim i południowym brzegom Półwyspu Arabskiego.
Wysoko położone obszary wyżynne, otoczone pasmami górskimi, stanowią integralną część Azji Zachodniej i Centralnej. Na zachodzie są to Wyżyny: Anatolijska, Armeńska i Irańska. Wśród licznych otaczających je łańcuchów górskich należy wymienić góry: Pontyjskie, Taurus, Kaukaz, Elburs, Kopet-dag, Zagros i Mekran. Dalej ku wschodowi wysokości pasm górskich wzrastają. Znajduje się tu najpotężniejszy na świecie węzeł górski ? Pamir, nazywany Dachem Świata, w którym zbiegają się jedyne na świecie łańcuchy górskie, przekraczające 7000 m n.p.m.: Tien-szan, Hindukusz, Karakorum, Himalaje oraz Kunlun i Góry Sino-Tybetańskie.
Południowym przedłużeniem Gór Sino-Tybetańskich są pasma górskie Półwyspu Indochińskiego i Archipelagu Malajskiego. Między Himalajami a Kunlunem znajduje się, uważana za najwyżej położoną na świecie, Wyżyna Tybetańska, a między Kunlunem i Tien-szanem wyżynna Kotlina Kaszgarska. Dalej na północnym wschodzie znajduje się rozległa Wyżyna Mongolska, którą otaczają pasma: Ałtaju, Sajanów, Gór Jabłonowych i Wielkiego Chinganu. Wschodnia część Syberii stanowi również obszar wyżynno-górski. Rozległe płaskowyże (m.in. Wyżyna Ałdańska, Zejsko-Burejska, Anadyrska) oddzielone są od siebie górami, m.in.: Czerskiego, Wierchojańskimi, Kołymskimi, Koriackimi i Sichote Aliń, a także górami Kamczatki. Obszary górskie przeważają też na Półwyspie Koreańskim, w południowych Chinach, na Wyspach Japońskich, Tajwanie i Filipinach.
Znaczne obszary (ok. 16,5 mln km?) Azji zajmują pustynie, występujące zarówno w strefie zwrotnikowej (Półwysep Arabski, Nizina Hindustańska), podzwrotnikowej (pustynie Iranu), jak i umiarkowanej, kontynentalnej (Nizina Turańska, Kotlina Kaszgarska).
Na kształt sieci wodnej danego obszaru wpływa ukształtowanie powierzchni oraz warunki klimatyczne.
Obszar Azji należy do zlewisk trzech oceanów. Do Zlewiska Oceanu Indyjskiego należy 26,6% obszaru Azji, do zlewiska Oceanu Atlantyckiego - 26% (głównie zlewisko Oceanu Arktycznego), do zlewiska Oceanu Spokojnego - 18,6%. Obszary bezodpływowe stanowią ponad 28,8% powierzchni. Są to głównie tereny Azji Środkowej, Półwyspu Arabskiego, Wyżyny Irańskiej.
Najdłuższymi rzekami Azji są: Jangcy (5 520 km), Rzeka Żółta (inaczej Huang He) (4 670 km), Amur (4 510 km), Mekong (4 500 km), Lena (4 400 km), Jenisiej (4 130 km), Ob (4 070 km), Indus (3 180 km) i Syr-daria (3 078 km). Najdłuższą rzeką Azji jest system rzeczny Obu z Irtyszem.
Wielkie systemy rzeczne rozwinęły się na obszarach gdzie podłoże jest nieprzepuszczalne a ukształtowanie terenu umożliwia powstanie wielkich dorzeczy. Takie warunki występują na Syberii, gdzie opady są co prawda niewielkie, ale niewielkie jest też parowanie. Największe dorzecza mają tu: Ob (2 975 km2), Jenisiej (2 580 km2), Lena (2 490 km2), Amur (1 855 km2). Rzeki syberyjskie niosą olbrzymie masy wód zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów. Ponieważ ocieplenie przychodzi z południa, górne odcinki rzek szybko odmarzają. Tymczasem w biegach dolnych, rzeki są zamarznięte. W konsekwencji prowadzi to do gigantycznych powodzi.
Największy przepływ ma Jangcy (35 tys. m3/s). Rzeka ta leży w strefie klimatu monsunowego. Najwyższe stany osiąga latem, najniższe - zimą. Najwięcej zawiesiny niesie Ganages z Brahmaputrą, tworzące u wspólnego ujścia deltę. Wiele rzek środkowej i zachodniej części kontynentu azjatyckiego ma charakter okresowy lub epizodyczny. Niektóre z rzek posiadają górny bieg stały, a wpadają od niewielkich jezior bezodpływowych (np. rzeka Tarym o długości 2 030 km) lub giną w pustynnych piaskach.
Największe jeziora występują w zachodniej i środkowej części Azji. Do największych należy zaliczyć: największe jezioro na świecie - Morze Kaspijskie, szybko znikające Jezioro Aralskie (około 33,6 tys. km2), najgłębsze jezioro na świecie - Bajkał (31,5 tys. km2, 1620 m. głębokości)) oraz Bałchasz (17-22 tys. km2). Największym jeziorem zaporowym jest Zbiornik Bracki (5,5 tys. km2).
Syberia jest miejscem występowania rozległych obszarów bagiennych (zwłaszcza Nizina Zachodniosyberyjska) powstałych w okresie krótkiego lata, gdy stale zamarznięta warstwa gruntu, zwana marzłocią, odmarza przy powierzchni.
Obszary zlodowacone w Azji występują na wyspach arktycznych, w górach Syberii oraz w wysoko wzniesionych obszarach górskich Azji Centralnej (Karakorum, Himalaje, Hindukusz, Pamir i inne) i na Kaukazie. Linia wiecznego śniegu na wyspach arktycznych przebiega na poziomie morza. Na obszarach położonych w strefie klimatu zwrotnikowego, skrajnie suchego, tj. w Transhimalajach i Tybecie znajduje się na wysokości 6 100 m n. p. m. Największymi lodowcami są: Lodowiec Sjaczen w Karakorum (1 189 km2) oraz Lodowiec Fedczenki w Pamirze (992 km2).
napewno pomoże
(pliss daj mi naj)