Oto fragment mowy króla Jana Kazimierza, wygłoszonej na sejmie w 1661 r. Król, podobnie jak Piotr Skarga, udzielił polskiej szlachcie przestróg. Epoki, w których żyli obaj autorzy, byli jednka zupełnie inne. W 1661 r. Rzeczpospolita była już poważnie osłabiona na skutek wojen z Kozakami, Moskwą i Szwedami.
Przeanalizuj fragment królewskiej mowy, odpowiadając na zamieszczone obok pytania.
[...]dom mój wolnymi waszmościów głosami na tym tronie jest posadzony ;żem i sam w tej ojczyźnie zrodzony, wychowany i od wasznościów obrany panuję, życzyłem sobie ten pomnik wdzięczności w umysłach waszych zostać [...] przywiódłszy waszmościów przez zachęcenie i zezwolenie mojej do wolnej elekcji, która tylko za żywotra mojego przedsięwzięta, istotnie wolną być może[...]. Nie potrzeba [...] wywodzić, co wszystkim wiadomo, jakie są korzyści elekcji, a jakie niebezpieczeństwa bezkrólewia. To tylko przypomnę, że lubo Rzeczpospolita nieraz szczęśliwie dotąd bezkrólewia przebywała, teraz z pewnością runąć by musiała[...] obawiać się należy, iż [...] [z powodu] takiej elekcji stanie się Rzeczpospolita łupem okolicznych narodów. Moskwa i Ruś odwołaja sie do ludów jednego z nimi języka i Litwę dla siebie przeznaczą; granice Wielkopolski staną otworem dla Brandenburczyków[...]; dom austriacki, spoglądający łakomie na kraków, nie opuści dogodnej dla siebie sposobności i przy powszechnem rozrywaniu państa nie wstrzyma się od zaboru[...]
Nie musiscie sie rozpisywać, jednym, dwoma zdaniami. Nie z neta! daje naj
PYTANIA DO TEKSTU:
1. Czego dotyczy źródło? O czym jest w nim jest mowa?
2. Co możemy powiedzieć o języku przytoczonego tekstu?
3.Na czym według autora polegała główna słabość ustroju Rzeczpospolitej ?
4.Jakie niebezieczeństwa mogły grzić Rzeczpospolitej z powodu wskazanje przez autora słabości ustroju ?
5.Kto, zdaniem autora mógł skorzystać na słabości Rzeczpospolitej ?
6.Które państwa były, zdaniem króla, zainteresowane zaborem ziem polskich ? Kóre to były ziemie ? Czy późniejsze wydarzeia potwierdziły przewidywania Jana Kazimierza ?
7.Jakie działania, zdaniem autora, mogły zabezpieczyć Rzeczpospolitą przed grożącym jej niebezpieczeństwem ?
8.Jakie skutki mogły przynieść te działania ? Oceń ich skuteczność.
9.Do czego nawiązują słowa: Dom mój wolniemi waszmościów głosami na tym tronie jest posadzony ?
10.Czego dowiadujemy się z analizowanego źródła?
1. Tekst dotyczy niebezpieczeństw związanych z wolną elekcją.
2. Jest elegancki i pełen szacunku, a przy tym bardzo sugestywny; dla nas jest dość trudny, ponieważ użyte w nim słowa i składnia są archaiczne.
3. Wolna elekcja bierze pod uwagę głosy wszystkich obywateli-szlachciców, niezależnie od ich pochodzenia etnicznego lub związków z władzami inych, wrogich Polsce krajów; jednocześnie wymusza pewien okres bezkrólewia. Przez to może to doprowadzić do utraty części ziem lub przejecia władzy przez inne państwa.
5. Włacy państw ościennych.
6. Moskwa i Ruś, Niemcy (Brandenburgia), Austria.
7. Przeprowadzenie wolnej elekcji za życia Jana Kazimierza (aby uniknąć bezkrólewia).
8. Mogłyby doprowadzić do osadzenia na tronie władcy wspieranego przez aktualnego króla, co jednocześnie zapobiegłoby kłótniom i walkom o władzę w kręgach szlacheckich oraz przekupstwu agentów czy też władców krajó wrogich Rzeczpospolitej.
9. Do faktu, iż Jan Kazimierz należał do rodu Wazów, dynastii rządzącej Polską już kilka pokoleń, po wybraniu Zygmunta III Wazy na króla przez szlachtę.
10. Dowiadujemy się, że Polska przeżywałą polityczny kryzys, zagrożona przez europejskie mocarstwa z kilku stron; jednocześnie miał miejsce kryzys władzy, a szlachta byłą podatna na wpływy z zewnątrz, co mogło doprowadzić do upadku kraju.