Opracować kilka zagadnień.
1. Filozofia średniowieczna i jej źródła w starożytności (pogląday św. Augusyna i św. Tomasza z Akwinu), wyjaśnienie pojęć: augustynizm, tomizm, scholastyka, teocentryzm, uniwersalizm.
2. Charakterystyka postaci św. Aleksego, wyjaśnienie pojęć: hagiografia, legenda (żywot), asceza, asceta. Średniowieczne wzorce świętych (św. Aleksy, św. Franciszek, św. Szymon Słupnik).
1. Filozofia starożytna w średniowieczu nie była dobrze znana. Znajomość języka greckiego była rzadkością, a więc ogół mógł się posługiwać jedynie łacińskimi przekładami.
Z Arystotelesa znano np. De interpretatione oraz Kategorie. Porfiriusz uzupełnił wiedzę o logice poprzez Isagogę. Ponadto posługiwano się komentarzami Beocjusza oraz posiadano wykład logiki De dialectica Augustyna, a Oragnonu i Analityki poznano dopiero w XIIw. Niewątpliwie jednak Arystoteles był autorytetem we wczesnym, ale jedynie w kwestiach logiki. Innym myślicielem do którego przywiązywano dużą wagę był Platon, znano jednak jedynie Timaiosa w przekładzie Cycerona i Chalcidiusa. Znów dopiero w XIIw. pojawiły się przekłady Fedona i Menona. Neoplatonizm również był znany, głównie z Maksyma Wyznawcy i Pseudo-Dioniziego. Znano także Senekę, ale traktowano go bardziej jako informatora, tak jak Kasjodora, czy Chalcidiusa. Innych nurtów np. stoików, czy sceptyków nie znano. Zmiany przyniósł dopiero XIIw.
Poglądy św Augustyna
Skupiał się głównie na zagadnieniach związanych z duszą i Bogiem. Według tego filozofa Bóg jest najważniejszym bytem niezależnym. Wszystko istnieje dzięki jego ideom (vestigiaDei), a on sam powstał z natury. Postać Boga to przede wszystkim dobro, miłość i doskonałość. Św. Augustyn głosił również teorie zwaną iluminizmem, która zakładała, że wieczne istnienie jest właściwie tylko Bogu, a jeśli dusza poznaje prawdę, to oznacza, że Bóg udzielił jej swoich idei. Jedynie Stwórcę można było nazwać absolutem i on posiadał wszystkie idealne cechy, a piękno fizycznego ciała można przyrównać jedynie do Boskiego. Można go uznać za twórcę ''chrześcijańskiej filozofii''. Człowiek według niego jest jasnością powstałą ze zjednoczenia duszy z ciałem. Podstawą wszelkiego poznania stała się dla niego samoświadomość duszy. Ciało jest zaś pierwszą i najbliższą substancją duszy, a ona zaś jest pośredniczką między człowiekiem, a Bogiem. Dusze formułujace ciało dają światu sens narzucony przez Boga. Każda stworzona rzecz ma podwójne istnienie: jedno samo w sobie, a drugie z Boskiej idei, to przyczynia się do porządku
i harmonii na świecie. Dusza poznaje rytm w działaniu pamięci, umysłu itd., który następnie przechodzi z niej na cały kosmos. Prawdy moralne według niego są niezmienne, konieczne i wieczne, a głównym zadaniem człowieka jest urzeczywistnienie sobie porządku wiecznych norm, które warunkuje miłość. Oprócz tego warto również wspomnieć jak podchodzi do społeczeństw, a mianowicie podzielił je na tych, którzy zwracają największą uwagę na ziemskie uciechy oraz tych, którzy są oddani Bogu. Różnice zachodzą tutaj w duchowości ludzi, ostatecznie ma zwyciężyć społeczność Boża.
Poglądy św Tomasza z Akwinu
Przede wszystkim oddzielił rozum od wiary. Rozum może poznawać Boga, ale są dla niego pewne ograniczenia, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, stworzenie świata. Według Tomasza dowód i wyjaśnienie tych kwestii stanowczo przekracza możliwości rozumu, więc wiedzę o tym można uzyskać jedynie poprzez objawienie. Teologia więc operuje w kwestiach objawienia, a filozofia skupia się na zasadach rozumu. Filozofia może jedynie przygotować do wiary (praembulafidei) i jej bronić. Rozważając kwestie Boga uważał on go za byt konieczny, a stworzenie jako przypadkowe i zależne, stąd Bóg jest prostym, a stworzenie złożonym bytem. Samo istnienie Boga jest rzeczą oczywistą (propositiopersenota). Potrzebny jest jednak dowód. Poznanie aprioryczne (rozumowe) zawierało błędy, a więc myślicielowi nie pozostało nic innego jak oprzeć swoje poglądy na doświadczeniu. Wystosował pięć dowodów na istnienie Boga:
- pierwszy (exmotu) wnosił, że musi istnieć pierwsza przyczyna ruchu
- drugi (ex ratione causae efficientis) mówi, że świat nie mógł powstać samoistnie, więc istnieje istota samoistna, która jest jego przyczyną
- trzeci (expossibilietnecessario) traktuje o istocie koniecznej, która musi istnieć poza przypadkiem
- czwarty (exgradibusperfectionis) mówi o tym, że istnieją różne doskonałości, więc musi być ktoś najdoskonalszy
- piąty (exgubernationererum) uważa, że przyroda ma cel, więc ktoś musi rządzić nią z premedytacją.
Oprócz tego uważał on, że własności Boga można poznać rozumem i istotą metafizyczną Stwórcy jest aseitas czyli samoistność. Pojęcie o świecie Augustyna wynikało z pojęcia Boga. Od Arystotelesa przejął hielomorfizm (jedność ludzkiej natury, nie można rozdzielić duszy i ciała), stosował również logikę tego myśliciela
w uzasadnieniach dogmatów wiary. Całość tomistycznego ujęcia arystotelizmu nazywamy drugą scholastyką.
Augustynizm - doktryna filozoficzna, której głównym źródłem był św. Augustyn. Najważniejszą rolę odegrał Anzelm w dziedzinie scholastyki oraz Wiktorianie w zakresie mistyki. Poglądy augustianów nie były idealnym odwzorowaniem pomysłów św. Augusta, a wręcz przeciwnie było to połączenie zarówno pomysłów stoickich, jak i neoplatońskich. Uznawano m.in. Boga nad stworzeniem, teorie iluminacji, sposób poznania Boga oparty na rozumie.
Tomizm - doktryna filozoficzna oparta na poglądach św. Tomasza. Uważano, że świat został stworzony z niczego (creatio ex nihilio) oraz bezpośrednio przez Boga. Twierdzono również m.in. również to, że człowiek znajduje się na drabinie bytów między aniołami, a zwierzętami. System ten charakteryzował również hielomorfizm, empiryzm (wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia), obiektywizm, dualizm, realizm.
Teocentryzm - stawianie Boga w centrum uwagi, przypisywanie mu celu i przyczyny wszelkiego istnienia.
Uniwersalizm - to przeciwstawieństwo indywidualizmu. Według tego przekonania ogól jest ważniejszy od jednostki.
2. Św. Aleksy to syn Eufamijana i Aglijas. Od dzieciństwa charakteryzowała go dobroć oraz niezwykła pobożność, skąd wzięło się jego imię. Jego największym marzeniem było życie w ubóstwie, wolał pokutować, niż się żenić. Był człowiekiem niezwykle pokornym, nie przywiązywał się do rzeczy ziemskich, oddał wszelkie swe zasoby materialne żebrakom i wyruszył w podróż. Przez 16 lat żył jako żebrak, dobrowolnie przyjmował na siebie cierpienie zapominając o sławie i bogactwie. Mimo wielu upokorzeń i zniewag nadal zostaje przy wierze.
hagiografia - to po prostu literatura opisująca żywot i śmierć świętych (nie da się raczej tego inaczej ująć)
legenda - był to rodzaj literatury przeznaczony zarówno dla zwykłej rozrywki, jak i umocnienia duszy. Jest to gatunek średniowiecznej hagiografii, który zaspokajał chęć oderwania się od rutyny ówczesnych ludzi. Święci dokonywali nadludzkich czynów. Są to utwory pełne baśniowych elementów jak diabłów, aniołów i wszelakich skrajności.
asceza - (gr. ćwiczenie) jest to ideał postępowania, polegający na wyrzeczeniu się wszelkich dóbr i rozkoszy ziemskiego życia. Należy ćwiczyć zarówno ciało, jak i duszę, a wykonuje to asceta (a więc analogicznie asceta to człowiek idący drogą ascezy).
Wyróżniamy wielu wzorców świętych m.in. św. Franciszka, który sam siebie określał jako ''wesołka Bożego''. Uważał, że wszystko co stworzył Bóg jest piękne, więc należy się tym cieszyć. Bratem było dla niego ciało, a siostrą ziemia. Nie tylko to bowiem ludzi i zwierzęta również traktował jako swoich braci i siostry. Pokazał, że ubóstwo nie musi być wyłącznie cierpieniem, można z tego również czerpać radość na chwałę Pana. Ponoć rozmawiał ze zwierzętami, co możemy wywnioskować np. z legendy o Wilku z Gubbio. Kolejnym wzorcem jest św. Szymon Słupnik, który spędził aż 68 lat na słupie pogańskiej świątyni. Prażyło go słońce, nie omijały ulewy. Miłosierni ludzie dostarczali mu pożywienia, a on nigdy nie przestał się modlić.