Pomidor – rodzaj roślin z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki l. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.Przedstawiciele tego rodzaju początkowo zaliczani byli wraz z innymi psiankami do rodzaju Solanum. Odrębny rodzaj wyróżniony został przez szkockiego botanika Philipa Millera w 1754. Współcześnie wiadomo jednak, że takson ten ma charakter sztuczny (jest parafiletyczny) i botanicy ponownie zaliczają jego przedstawicieli do rodzaju Solanum
PokrójRoślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.ŁodygaDo 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.LiściePojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.KwiatyO koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.OwoceSoczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę) a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.
Pomidor zwyczajny, pomidor jadalny (Lycopersicon esculentum Mill.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.
PokrójMorfologia Roślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.ŁodygaDo 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.LiściePojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.KwiatyO koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.OwoceSoczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę) a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.Biologia
W strefie międzyzwrotnikowej rośnie jako bylina, jednak z powodu wrażliwości na mróz w strefie klimatu umiarkowanego gatunek uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Kwiaty są samopylne.
Zmienność
Występują m.in. następujące odmiany pomidora zwyczajnego
Pomidory czereśniowe: Sweet 100 – słodkie owoce wielkości 2,5 cm, tworzą duże grona, wymagają podwiązywania, dojrzewają 2,5 miesiąca. Evita – jednakowej wielkości owoce, błyszczące, koloru czerwonego, posiadają charakterystyczny smak, wytrzymałe, dojrzewają 2 miesiące. Mirabell – owoce złotożółte, słodkie wielkości 2,5 cm, rosnące w gronach, dojrzewają 2 miesiące. Pomidory średnioowocowe: Martina – błyszczące, czerwone owoce, odporne na pękanie, rosną szybko i zdrowo, dojrzewają 1,5 miesiąca. Brylant – odmiana wczesna, posiadająca czerwone owoce o wyrafinowanym smaku, odmiana bardzo wydajna, dojrzewająca 2,5 miesiąca. Morden – owoce kuliste, koloru żółtopomarańczowego, posiada wyrafinowany smak, dojrzewająca 1,5–2 miesiące. Balkonstar – odmiana niska, wytrzymała o jasnych, regularnych owocach oraz o wyrafinowanym smaku, dojrzewająca 1,5–2 miesiące. Pomidory typu Lima: Roma – owoce łagodne w smaku, o grubej skórce i małej liczbie pestek, dobrze nadają się na sosy i soki, dojrzewają 2,5 miesiąca. New Yorker – odmiana wczesna, o dużych, nieco spłaszczonych, wyrafinowanych owocach, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Pomidory wielkoowocowe: Master – owoce duże, okrągłe, gładkie, bardzo aromatyczne, odmiana o silnym wzroście i dużej zdrowotności, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Beefmaster – odmiana wytrzymała, odporna na choroby grzybowe, duże owoce o wadze 1 kg, soczyste o grubej skórce, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Jawor – owoce odporne na pękania, dojrzewają równomiernie, najlepsze do bezpośredniego spożycia i na przetwory, dojrzewają 2,5 miesiąca. Nazewnictwo
Nazwa naukowa gatunku uznawana za ważną ustalona została przez Philipa Millera w 1768[2][5]. Autor ten adoptował jednak wcześniejsze nazewnictwo – pierwszym, który zastosował nazwę lykopérsikon w nowożytnej literaturze botanicznej był Joseph Pitton de Tournefort w 1696. Opisał on pomidora w publikacji „Elements de botanique” pod nazwą zaczerpniętą z prac Galena, który z kolei określał w ten sposób nie zidentyfikowaną roślinę używając złożenia z dwóch terminów greckich: lýcos (=wilk) i persiké(=pochodzący z Persji), co tłumaczone jest na „wilczą brzoskwinię”. Nazwa gatunkowa esculéntus oznacza „jadalny” i pochodzi od łacińskiego słowa esca (=pokarm, pożywienie)[6]. Karol Linneusz w publikacji „Species Plantarum” (1753) opisał gatunek pod nazwą Solanum lycopersicum zaliczając pomidora do rodzaju psianka.
Pierwsze zachowane nazwy zwyczajowe pomidora w językach europejskich pojawiają się w podpisie rysunku z roku 1553 w pracy Remberta Dodoensa, który podpisał rycinę z tym gatunkiem określeniem Poma amoris (=jabłko miłości). Późniejsi autorzy używali także odmiennych wariantów nazw, takich jak Poma aurea (=złote jabłko) i Pomi del Peru(=jabłko z Peru). Nazwa zwyczajowa utrwalona w języku włoskim „pomidori” (dosłownie tłumaczona na „złote jabłko”) stała się źródłem dla określenia używanego w języku polskim. W starszych publikacjach w języku polskim używane były jednak określenia „jabłko miłości” (u Syreniusza) i „jabłko złote” (słownik języka polskiego z 1861). Nazwa „pomidor” rozpowszechniła się w piśmiennictwie dopiero w XIX wieku (wówczas też czasem w formie plurale tantum jako „pomidory”). Gatunek określany był początkowo nazwą „pomidor”, także w pracach botanicznych. Jednowyrazowe określenie gatunku jest często nadal spotykane, zwłaszcza w literaturze z zakresuwarzywnictwa. W publikacjach stosujących binominalne nazewnictwo także w nazwach zwyczajowych (polskich) gatunek określany jest najczęściej jako „pomidor zwyczajny” i „pomidor jadalny”. Czasem wskazywane jako nazwa poboczna jest określenie „psianka pomidor” nawiązujące do ujęcia systematycznego Linneusza.
Zastosowanie
Warzywo. Owoce pomidorów spożywane są pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu. Pomidory są też przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.
Pomidory są bogate w likopen – przeciwutleniacz, który, jak podejrzewano do niedawna, przeciwdziała zachorowaniom na nowotwory (zwłaszcza na raka prostaty). Likopen jest szczególnie przyswajalny dla człowieka w formie poddanej termicznej obróbce (przetwory pomidorowe). Dlatego też więcej tego związku będzie przyswojone w sosie pomidorowym czy sałatce z oliwą niż w surowych pomidorach. Nowe badania wskazują jednak, że ochronne działanie przeciwnowotworowe jest największe przy spożywaniu surowych pomidorów, a nie przetworów (np. sosu). Badania epidemiologiczne na dużych populacjach wskazują, że spożywanie przetworów z pomidorów zapobiega rozwojowi raka prostaty.
Owoce pomidora zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: K, B1, B2, B6, C, PP; kwasy: pantotenowy, foliowy,szczawiowy; biotynę, a także śladowe ilości innych substancji, m.in. nikotyny.
Pomidor – rodzaj roślin z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki l. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.Przedstawiciele tego rodzaju początkowo zaliczani byli wraz z innymi psiankami do rodzaju Solanum. Odrębny rodzaj wyróżniony został przez szkockiego botanika Philipa Millera w 1754. Współcześnie wiadomo jednak, że takson ten ma charakter sztuczny (jest parafiletyczny) i botanicy ponownie zaliczają jego przedstawicieli do rodzaju Solanum
PokrójRoślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.ŁodygaDo 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.LiściePojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.KwiatyO koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.OwoceSoczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę) a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.Pomidor zwyczajny, pomidor jadalny (Lycopersicon esculentum Mill.) – gatunek rośliny z rodziny psiankowatych. Pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba.
PokrójMorfologia Roślina gruczołowata, lepko owłosiona, o charakterystycznej woni.ŁodygaDo 1,5 m wysokości, u odmian szklarniowych nawet do kilku metrów.LiściePojedynczo lub podwójnie przerywanopierzastodzielne o odcinkach w zarysie sercowatojajowych, pierzastowcinanych.KwiatyO koronie długości kielicha, żółte, o zaostrzonych płatkach, zebrane w jednostronne, kilkukwiatowe skrętki w kątach liści.OwoceSoczyste, duże jagody. W ostatnim czasie dostępnych jest wiele odmian pomidorów, o różnych kolorach i kształtach owocu. Owoce mogą mieć wielkość od 20 do ponad 100 mm średnicy. Kształt może być kulisty, wydłużony (przypominający śliwkę lub gruszkę) a także żebrowany (podobny do papryki). Barwa owocu pierwotnie i najczęściej czerwona. Występują też odmiany pomarańczowe, żółte, zielone (dojrzałe) oraz czarne.Biologia
W strefie międzyzwrotnikowej rośnie jako bylina, jednak z powodu wrażliwości na mróz w strefie klimatu umiarkowanego gatunek uprawiany jest jako roślina jednoroczna. Kwiaty są samopylne.
ZmiennośćWystępują m.in. następujące odmiany pomidora zwyczajnego
Pomidory czereśniowe: Sweet 100 – słodkie owoce wielkości 2,5 cm, tworzą duże grona, wymagają podwiązywania, dojrzewają 2,5 miesiąca. Evita – jednakowej wielkości owoce, błyszczące, koloru czerwonego, posiadają charakterystyczny smak, wytrzymałe, dojrzewają 2 miesiące. Mirabell – owoce złotożółte, słodkie wielkości 2,5 cm, rosnące w gronach, dojrzewają 2 miesiące. Pomidory średnioowocowe: Martina – błyszczące, czerwone owoce, odporne na pękanie, rosną szybko i zdrowo, dojrzewają 1,5 miesiąca. Brylant – odmiana wczesna, posiadająca czerwone owoce o wyrafinowanym smaku, odmiana bardzo wydajna, dojrzewająca 2,5 miesiąca. Morden – owoce kuliste, koloru żółtopomarańczowego, posiada wyrafinowany smak, dojrzewająca 1,5–2 miesiące. Balkonstar – odmiana niska, wytrzymała o jasnych, regularnych owocach oraz o wyrafinowanym smaku, dojrzewająca 1,5–2 miesiące. Pomidory typu Lima: Roma – owoce łagodne w smaku, o grubej skórce i małej liczbie pestek, dobrze nadają się na sosy i soki, dojrzewają 2,5 miesiąca. New Yorker – odmiana wczesna, o dużych, nieco spłaszczonych, wyrafinowanych owocach, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Pomidory wielkoowocowe: Master – owoce duże, okrągłe, gładkie, bardzo aromatyczne, odmiana o silnym wzroście i dużej zdrowotności, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Beefmaster – odmiana wytrzymała, odporna na choroby grzybowe, duże owoce o wadze 1 kg, soczyste o grubej skórce, dojrzewają 2,5–3 miesiące. Jawor – owoce odporne na pękania, dojrzewają równomiernie, najlepsze do bezpośredniego spożycia i na przetwory, dojrzewają 2,5 miesiąca. NazewnictwoNazwa naukowa gatunku uznawana za ważną ustalona została przez Philipa Millera w 1768[2][5]. Autor ten adoptował jednak wcześniejsze nazewnictwo – pierwszym, który zastosował nazwę lykopérsikon w nowożytnej literaturze botanicznej był Joseph Pitton de Tournefort w 1696. Opisał on pomidora w publikacji „Elements de botanique” pod nazwą zaczerpniętą z prac Galena, który z kolei określał w ten sposób nie zidentyfikowaną roślinę używając złożenia z dwóch terminów greckich: lýcos (=wilk) i persiké(=pochodzący z Persji), co tłumaczone jest na „wilczą brzoskwinię”. Nazwa gatunkowa esculéntus oznacza „jadalny” i pochodzi od łacińskiego słowa esca (=pokarm, pożywienie)[6]. Karol Linneusz w publikacji „Species Plantarum” (1753) opisał gatunek pod nazwą Solanum lycopersicum zaliczając pomidora do rodzaju psianka.
Pierwsze zachowane nazwy zwyczajowe pomidora w językach europejskich pojawiają się w podpisie rysunku z roku 1553 w pracy Remberta Dodoensa, który podpisał rycinę z tym gatunkiem określeniem Poma amoris (=jabłko miłości). Późniejsi autorzy używali także odmiennych wariantów nazw, takich jak Poma aurea (=złote jabłko) i Pomi del Peru(=jabłko z Peru). Nazwa zwyczajowa utrwalona w języku włoskim „pomidori” (dosłownie tłumaczona na „złote jabłko”) stała się źródłem dla określenia używanego w języku polskim. W starszych publikacjach w języku polskim używane były jednak określenia „jabłko miłości” (u Syreniusza) i „jabłko złote” (słownik języka polskiego z 1861). Nazwa „pomidor” rozpowszechniła się w piśmiennictwie dopiero w XIX wieku (wówczas też czasem w formie plurale tantum jako „pomidory”). Gatunek określany był początkowo nazwą „pomidor”, także w pracach botanicznych. Jednowyrazowe określenie gatunku jest często nadal spotykane, zwłaszcza w literaturze z zakresuwarzywnictwa. W publikacjach stosujących binominalne nazewnictwo także w nazwach zwyczajowych (polskich) gatunek określany jest najczęściej jako „pomidor zwyczajny” i „pomidor jadalny”. Czasem wskazywane jako nazwa poboczna jest określenie „psianka pomidor” nawiązujące do ujęcia systematycznego Linneusza.
ZastosowanieWarzywo. Owoce pomidorów spożywane są pod różnymi postaciami: w stanie surowym, jako składnik zup, sosów, sałatek, kanapek, potraw z ryżu. Pomidory są też przetwarzane na soki, przeciery i koncentraty.
Pomidory są bogate w likopen – przeciwutleniacz, który, jak podejrzewano do niedawna, przeciwdziała zachorowaniom na nowotwory (zwłaszcza na raka prostaty). Likopen jest szczególnie przyswajalny dla człowieka w formie poddanej termicznej obróbce (przetwory pomidorowe). Dlatego też więcej tego związku będzie przyswojone w sosie pomidorowym czy sałatce z oliwą niż w surowych pomidorach. Nowe badania wskazują jednak, że ochronne działanie przeciwnowotworowe jest największe przy spożywaniu surowych pomidorów, a nie przetworów (np. sosu). Badania epidemiologiczne na dużych populacjach wskazują, że spożywanie przetworów z pomidorów zapobiega rozwojowi raka prostaty.
Owoce pomidora zawierają m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, witaminy: K, B1, B2, B6, C, PP; kwasy: pantotenowy, foliowy,szczawiowy; biotynę, a także śladowe ilości innych substancji, m.in. nikotyny.