Question

Opisz, w jakich okolicznościach Solon przeprowadził swoje reformy

Answer 1

Reformy Solona

Dwadzieścia pięć lat po legislacyjnej reformie Drakona sytuacja pogorszyła się do tego stopnia, że Atenom zagrażał wybuch wojny domowej. W roku 594 p.n.e. zdesperowani Ateńczycy, pragnąc przezwyciężyć pogłębiający się kryzys, nadali Solonowi specjalne uprawnienia, upoważniając go do przeprowadzenia istotnych zmian w państwie. Solon, jak sam wyjaśnia w swojej autobiograficznej twórczości poetyckiej, usiłował zachować równowagę pomiędzy oczekiwaniami zamożnych obywateli, którzy chcieli utrzymać swoją pozycję materialną, a żądaniami biednych, którzy domagali się nowego rozdziału ziemi. Zarządził słynne "strząśnięcie długów" z obciążonych nimi gospodarstw, nie doszło jednak do żadnej redystrybucji ziemi. Solon zakazał również sprzedawania Ateńczyków w niewolę za długi oraz oswobodził tych, którzy wcześniej stali się w ten sposób niewolnikami. Swoje osiągnięcia przedstawił w taki oto sposób: "z powrotem do ojczystych Aten, bogów dzieła, przywiodłem wielu: tych sprzedanych zgodnie z prawem i tych bezprawnie[...]".1)

Dążąc do zrównoważenia politycznych wpływów bogatych i biednych, Solon podzielił obywateli na cztery grupy wedle posiadanego majątku: "pięćsetmiarowcy" (pentakosiomedimnoi, czyli ci, których roczny dochód był równy przynajmniej tej liczbie miar produktów rolnych), "jeźdźcy" (hippeis, ludzie o dochodzie trzystu miar), "ci, którzy znajdują się pod wspólnym jarzmem" (zeugitai, o dochodzie dwustu miar) i wreszcie "pracownicy" (thetes, teci, o dochodzie poniżej dwustu miar). Im wyższa była klasa majątkowa, do której należał dany obywatel, tym wyższe były urzędy, do których mógł kandydować; członkowie klasy tetów nie mogli ubiegać się o żadne urzędy. Solon jednak potwierdził prawo uczestnictwa tetów w zgromadzeniu. Prawdopodobnie także Solon - chociaż część badaczy uważa, że dokonano tego w późniejszych czasach - powołał do życia Radę Czterystu (boule), której zadaniem było przygotowywanie planu obrad zgromadzenia. Elita nie miała decydującego wpływu na postanowienia Rady Czterystu, ponieważ jej członków wyznaczano poprzez losowanie, zapewne spośród przedstawicieli trzech najwyższych klas majątkowych. Być może również Solon opracował plan regularnych posiedzeń zgromadzenia. Reformy te doprowadziły do zwiększenia się znaczenia i ustawodawczej roli zgromadzenia i przyczyniły się w sposób pośredni do wzrostu politycznego znaczenia klasy tetów, którzy w ciągu następnych stu pięćdziesięciu lat stopniowo zdobywali coraz większe wpływy.

Pomimo ograniczeń w sprawowaniu urzędów przez członków najniższej klasy podział społeczności wedle kryterium majątkowego sprzyjał rozwojowi demokracji, ponieważ umożliwiał członkom wspólnoty przesuwanie się ku górze w hierarchii społecznej, a brak bezpośredniego opodatkowania dochodów sprawiał, że przedsiębiorczym jednostkom łatwiej było zwiększyć swój stan majątkowy. Ten, kto osiągnął wyższy poziom dochodów, uzyskiwał tym samym dostęp do wyższych urzędów. Pewien obywatel, któremu właśnie to się udało, ufundował w śródmieściu Aten inskrypcję; towarzyszył jej posąg konia mający symbolizować awans z czwartej do drugiej klasy majątkowej. Inskrypcja, wedle tego, jak przekazał ją nam Arystoteles, brzmiała: "Antemion, syn Dyfilosa, posąg ten bogom złożył w ofierze, przeszedłszy z klasy tetów do klasy jeźdźców".2) Dzięki reformom Solona obywatele Aten uzyskali system polityczny i społeczny daleko bardziej otwarty na indywidualne zmiany i ludzką inicjatywę, niż miało to miejsce w ustroju Sparty.

Równie istotną rolę w przywracaniu stabilności państwa w dobie ostrego kryzysu społecznego odegrało wydane przez Solona rozporządzenie, w myśl którego każdy obywatel miał prawo wnieść oskarżenie przeciw sprawcom rozmaitych przestępstw, działając w imieniu którejkolwiek z ofiar. Obywatele mogli też odwołać się do zgromadzenia, jeśli uważali, że urzędnicy wydali niesprawiedliwe i krzywdzące ich orzeczenie. Dzięki obu tym rozporządzeniom ateńskie prawo zaczęło służyć również zwykłym obywatelom, a nie tylko członkom elity piastującym wysokie urzędy w państwie. W sądownictwie Solon zachował równowagę, nieco faworyzując lud, ale jednocześnie dając szersze uprawnienia "radzie, która zbiera się na wzgórzu boga wojny, Aresa", czyli Areopagowi (Areopag to dosłownie: "wzgórze Aresa"). W jego skład wchodzili byli archonci, którzy zakończyli już swoją roczną kadencję. Ciało to mogło wywierać znaczny wpływ na politykę, ponieważ w tamtym czasie zajmowało się wydawaniem wyroków w sprawach najpoważniejszych przestępstw, a w szczególności rozpatrywaniem oskarżeń kierowanych przeciwko samym archontom. Solon oczekiwał zapewne, że Areopag będzie wykorzystywać swoją władzę dla obrony reform.

Ateński system polityczny, nawet na tym wczesnym etapie swojej drogi ku większej demokracji, wydaje się czymś wyjątkowym, zwłaszcza jeśli weźmie się pod uwagę czas i miejsce jego powstania. Umożliwiał on wszystkim obywatelom (oczywiście tylko mężczyznom) uczestniczenie i wpływanie na stanowienie prawa i jego egzekwowanie. Nie wszystkim jednak taki ustrój się podobał. Król Scytów Anacharsis, odwiedzający Ateny w czasach Solona, miał zauważyć pogardliwie, że ateński system sprawowania władzy jest niedorzeczny. Przyjrzawszy się obradom ateńskiego zgromadzenia, wyraził zdumienie, że czołowe osobistości życia politycznego mogą w swoich mowach jedynie zalecać podjęcie odpowiednich kroków, ale ostateczne decyzje zależą od wyniku głosowania, w którym biorą udział wszyscy obywatele: "Wydaje mi się dziwne, że o sprawach publicznych mówią tu ludzie mądrzy, decydują zaś głupcy".3) Niektórzy Ateńczycy - myślący tak samo jak ów król, czyli utożsamiający majątek z mądrością, a ubóstwo z głupotą - przeciwstawiali się reformom Solona; ci sympatycy oligarchii stanowili ciągłe zagrożenie dla ateńskiej demokracji na przestrzeni całych jej starożytnych dziejów.