Question

Opisz postęp rozbicia dzielnicowego.

Answer 1

Początek rozbicia dzielnicowego utożsamiamy z momentem wprowadzenia ustawy sukcesyjnej Bolesława Krzywoustego w 1138 r. Miała ona uregulować sprawę następstwa tronu i organizacji władzy w Polsce. Jednak w efekcie doprowadziła do całkowitego rozbicia kraju na kilka samodzielnych dzielnic, które dodatkowo ulegały dalszym podziałom. Proces ten zatrzymał dopiero Władysław Łokietek, dokonując koronacji 20 stycznia 1320r. Zjawiska rozbicia dzielnicowego miały miejsce bodaj we wszystkich krajach wchodzących w fazę rozwiniętego feudalizmu, jednakże tylko w Polsce trwało ono nieprzerwanie niemalże 200 lat. W swojej pracy postaram się przedstawić przebieg całego rozbicia dzielnicowego, wraz z procesem dojrzewania myśli wśród społeczeństwa o powtórnym zjednoczeniu państwa.

Dotychczasowa praktyka wskazywała, że każdy władca od czasów Mieszka I musiał walczyć o władzę, zdobywając ją często w drodze zamachu stanu. Pretensje do spadku zgłaszali wszyscy synowie księcia, a prawnopaństwowe stosunki między nimi nie były ściśle ustalone. W tych warunkach każdorazowa zmiana narażała państwo na poważne wstrząsy, które parokrotnie już doprowadziły do poważnego osłabienia. W ciągu XI w. coraz wyraźniej też występowały tendencje odśrodkowe reprezentowane przez wzrastające w siłę możnowładztwo. Są poglądy, że ono właśnie nakłoniło Bolesława Krzywoustego do uregulowania spraw państwa po przez ustawę sukcesyjną. Bolesław Krzywousty ustanawiając w swoim testamencie zasadę senioratu, chciał - jak należy przypuszczać - uchronić państwo od walk o władzę. Była to próba pogodzenia potrzeby zachowania władzy centralnej z prawami dziedziczenia. Najstarszy z synów - Władysław otrzymał w dziedziczne władanie Śląsk, Bolesław - Mazowsze, Mieszko - Wielkopolskę, Henryk (pozostający jeszcze pod opieką matki) miał przyrzeczoną ziemię sandomierską. Wyznaczona została również tzw. oprawa wdowia, czyli zabezpieczenie dla wdowy po zmarłym księciu - księżnej Salomei. Była to ziemia sieradzko-łęczycka. Pojawiła się również poważna trudność, gdyż już po śmierci Bolesława narodził się jeszcze jeden jego syn - Kazimierz, dla którego nie było przewidzianego miejsca wśród wyznaczonych dzielnic, co źle wróżyło stabilności systemu. Wyznaczona została dzielnica senioralna mająca przysługiwać każdorazowo księciu seniorowi. Jej kształt budzi spory wśród historyków. Wydaje się, że należała do niej ziemia krakowska, wschodnia Wielkopolska z Gnieznem i Kaliszem, Kujawy, ziemia sieradzko-łęczycka, Pomorze Gdańskie. Ponadto senior posiadał zwierzchnictwo nad Pomorzem Szczecińskim. Leszek Biały
Pierwszym seniorem został najstarszy syn Bolesława Krzywoustego - Władysław. Jeszcze za życia ojca brał on udział w sprawowaniu rządów. Po jego śmierci miał zamiar zagarnąć całą władzę dla siebie. Juniorzy nie chcieli do tego dopuścić, w czym wspierali ich możni zainteresowani osłabieniem silnej władzy centralnej. W wyniku wojny domowej, Władysław w 1146 r. został wygnany z kraju, a jego miejsce zajął Bolesław Kędzierzawy. Objął on dzielnicę senioralną oraz Śląsk, łącząc je ze swoim dziedzicznie należnym Mazowszem. W interesie Władysława interweniował cesarz Fryderyk I Barbarossa. Młodsi książęta nie walczyli z cesarzem. Złożyli mu hołd w 1157 r. i zawarli układ mówiący iż Władysław może powrócić do kraju, ale godności seniora nie odzyska. Ostatecznie w 1163 r. powrócili na Śląsk synowie Władysława II, którego nazwano Wygnańcem. Po roku 1146 była w Polsce realizowana ustanowiona w testamencie Bolesława Krzywoustego zasada senioratu. Książęta uznawali zwierzchnictwo Bolesława Kędzierzawego. Natomiast po jego śmierci dzielnica krakowska winna była przejść w ręce Mieszka III Starego. Był on księciem zwierzchnim i zasiadał w Krakowie tylko przez cztery lata (1173 - 1177).

Wygnali go stamtąd możni, gdy usiłował ukrócić ich władzę. Zwierzchność nad ziemią krakowską objął najmłodszy z synów Bolesława Krzywoustego, Kazimierz. Było to złamanie zasady senioratu, gdyż żył starszy od niego Mieszko. W 1180 r. odbył się zjazd w Łęczycy, na którym Kazimierz uzyskał potwierdzenie swojego panowania ze strony Kościoła polskiego, za cenę zrzeczenia się pewnych przywilejów książęcych na rzecz duchowieństwa. Kazimierzowi udało się utrzymać ziemię krakowską aż do śmierci w 1194 r., a po jego śmierci objął ją jego najstarszy syn, Leszek Biały. W tym czasie dokonał się proces rozdrobnienia dzielnic wyznaczonych pierwotnie przez Bolesława Krzywoustego. Na Śląsku wyodrębniły się księstwa opolsko-raciborskie i wrocławskie. W Wielkopolsce doszło do kilkukrotnych podziałów między synem Mieszka - Władysławem Laskonogim a jego bratankiem Władysławem Odonicem. Małopolska - jako dzielnica stołeczna - stała się obiektem zażartej rywalizacji między spokrewnionymi książętami.

Po śmierci Leszka Białego w 1227 r., a wobec małoletniości jego syna Bolesława, walczyli o tę ziemię Władysław Laskonogi, Konrad I Mazowiecki (młodszy brat Leszka) i książę wrocławski Henryk I Brodaty. Ten ostatni w 1232 r. zdobył Kraków, lecz nie opanował całej dzielnicy. W dwa lata później opanował także południową część Wielkopolski i stał się najpotężniejszym z książąt piastowskich. Dzieło to kontynuował jego syn Henryk II Pobożny, lecz zginął w 1241 r. w bitwie pod Legnicą z Mongołami. Po jego śmierci państwo Henryków śląskich rozpadło się. W połowie XIII w. Małopolskę opanował syn Leszka Białego, Bolesław Wstydliwy, a Wielkopolskę zjednoczył syn Władysława Odonica Przemysł I.

Natomiast Śląsk i Mazowsze dalej były dzielone. Ostatecznie w początkach XIV w. tylko na Śląsku wyodrębniło się 17 księstw. Podobne procesy zachodziły na Mazowszu. Dzielnica ta rozpadła się na dwie odrębne części - kujawską i mazowiecką. Na Kujawach powstały cztery księstwa, a na Mazowszu początkowo też cztery, a później jeszcze kilka. W tej sytuacji jedynymi w miarę zwartymi obszarami pozostały Wielkopolska i Małopolska.


Źródło: http://www.konflikty.pl