Temistokles ( ur. ok. 524 p.n.e. w Atenach, zm. ok. 459 p.n.e. w Magnezji nad Meandrem) – polityk i wódz ateński, piastujący oficjalne stanowiska archonta i stratega, przywódca stronnictwa demokratycznego, twórca potęgi morskiej Aten w V wieku p.n.e. Uważany jest za najwybitniejszego, obok Peryklesa, polityka w historii starożytnych Aten.
W 483 p.n.e. wybrany został na archonta-eponima i zaraz rozpoczął umacnianie Pireusu, ateńskiego portu i bazy floty. Wystąpił z planem budowy potężnej floty na bazie dochodów z nowo odkrytych złóż srebra w górach Laurion (około 200 talentów rocznego dochodu) i pomimo opozycji, której przewodził Arystydes Sprawiedliwy, proponującej rozdanie zysków pomiędzy obywateli, udało mu się przekonać ateńskie Zgromadzenie Ludowe do swojego planu. Temistokles uzasadniał potrzebę budowy silnej floty wymogami wojny z Eginą, choć wiedział, że flota ta przyda się w nieuniknionej konfrontacji z Persami, którzy w tym momencie wydawali się odlegli i nie budzący obawy u większości Ateńczyków. Przy okazji doprowadził do wygnania z Aten swojego najgroźniejszego (w owym czasie ) przeciwnika politycznego Arystydesa (483 lub 482 p.n.e.).
Wojna z Persją
W efekcie szeroko zakrojonej akcji rozbudowy floty w momencie agresji perskiej w 480 p.n.e. Ateny dysponowały już ok. 300 okrętami (3 lata wcześniej tylko 70), przy czym wszystkie nowe okręty były nowoczesnymi trierami. Flota ateńska stała się najsilniejszą w całej Grecji i Ateny wysunęły się na pierwszy plan w wojnie z Persją. Temistokles brał udział w nierozstrzygniętej bitwie pod Artemizjonem w sierpniu 480 p.n.e. Był autorem planu ewakuacji ludności Aten na Salaminę oraz koncentracji floty ateńskiej w Zatoce Salamińskiej po klęsce pod Termopilami. Mimo że formalnie to nie on dowodził siłami greckimi w bitwie pod Salaminą, to niemal w całości jemu należy przypisać sukces w tej bitwie. Spartanie byli przeciwni walce w tym momencie z silniejszą flotą perską, zamierzając wycofać się na Peloponez, jednak on sprowokował Persów – wiedząc, że warunki sprzyjają Grekom, zawiadomił Kserksesa przez swojego zaufanego niewolnika Skinnosa, że Hellenowie zamierzają uciec. W tej sytuacji perski władca wydał rozkaz natychmiastowego otoczenia i zniszczenia floty greckiej. Bitwa okazała się całkowitym sukcesem połączonych sił greckich. Po ostatecznym zwycięstwie Greków pod Platejami w 479 p.n.e., nie wierząc w trwałość sojuszu Aten ze Spartą, Temistokles odbudował Pireus, był inicjatorem rozpoczęcia odbudowy zniszczonych przez Persów Aten od wzniesienia murów obronnych, co spotkało się ze sprzeciwem Sparty, oraz połączenia Aten z Pireusem tzw. długimi murami. W 478 p.n.e. nie dopuścił do ukarania miast neutralnych lub stojących po stronie perskiej podczas najazdu perskiego, przeciwstawiając się w ten sposób Sparcie, dążącej do hegemonii w Grecji. Był współtwórcą, obok Arystydesa, I Ateńskiego Związku Morskiego (zima 478/477 p.n.e.). Upadek i emigracja
Ostraka z wydrapanym imieniem Temistoklesa, odnalezione na zboczu ateńskiego Akropolu, zbiory Muzeum Agory
Polityka Temistoklesa wrogości wobec Sparty napotkała opór Kimona, który główne zagrożenie widział w Persach. Ataki na Temistoklesa pojawiły się już około połowy lat siedemdziesiątych. W 472 lub 471 p.n.e. Temistokles padł ofiarą ostracyzmu w Atenach. Udał się wówczas do Argos (wrogiego Sparcie), gdzie prowadził ożywioną działalność antyspartańską. Przebywał także w Mantinei i innych miastach-państwach Peloponezu. Władze Sparty zaniepokojone efektywnością poczynań Temistoklesa na Peloponezie, oskarżyły go w Atenach o współdziałanie z Pauzaniaszem w knowaniach z Persami. Na podstawie wątpliwych dowodów wrogowie Temistoklesa doprowadzili do zaocznego skazania go na śmierć. Ostatnie lata
Ścigany Temistokles uciekł z Argos na Korkyrę (ok. 467 p.n.e.) , później do Epiru, gdzie jako błagalnik znalazł schronienie u króla Molossów, Admeta, aby ostatecznie w 465 p.n.e. znaleźć się na dworze króla perskiego Artakserksesa I Makrocheira, który za dobrą służbę oddał mu we władanie Magnezję, Lampsakos i Myontos, nad którymi panował jako perski namiestnik. Zmarł – według Tukidydesa – śmiercią naturalną, według innych autorów popełnił samobójstwo (otruł się), nie chcąc walczyć przeciwko swoim rodakom po stronie Persów.
Rodzina
Temistokles był dwukrotnie żonaty, obie żony były Atenkami. Druga z nich, Archippe, wyjechała wraz z nim i młodszymi dziećmi do Azji. Dwie córki Temistoklesa nosiły niezwykłe imiona: Sybaris i Italia.
Temistokles ( ur. ok. 524 p.n.e. w Atenach, zm. ok. 459 p.n.e. w Magnezji nad Meandrem) – polityk i wódz ateński, piastujący oficjalne stanowiska archonta i stratega, przywódca stronnictwa demokratycznego, twórca potęgi morskiej Aten w V wieku p.n.e. Uważany jest za najwybitniejszego, obok Peryklesa, polityka w historii starożytnych Aten.
Na szczytach władzy
W 483 p.n.e. wybrany został na archonta-eponima i zaraz rozpoczął umacnianie Pireusu, ateńskiego portu i bazy floty. Wystąpił z planem budowy potężnej floty na bazie dochodów z nowo odkrytych złóż srebra w górach Laurion (około 200 talentów rocznego dochodu) i pomimo opozycji, której przewodził Arystydes Sprawiedliwy, proponującej rozdanie zysków pomiędzy obywateli, udało mu się przekonać ateńskie Zgromadzenie Ludowe do swojego planu. Temistokles uzasadniał potrzebę budowy silnej floty wymogami wojny z Eginą, choć wiedział, że flota ta przyda się w nieuniknionej konfrontacji z Persami, którzy w tym momencie wydawali się odlegli i nie budzący obawy u większości Ateńczyków. Przy okazji doprowadził do wygnania z Aten swojego najgroźniejszego (w owym czasie ) przeciwnika politycznego Arystydesa (483 lub 482 p.n.e.).
Wojna z Persją
W efekcie szeroko zakrojonej akcji rozbudowy floty w momencie agresji perskiej w 480 p.n.e. Ateny dysponowały już ok. 300 okrętami (3 lata wcześniej tylko 70), przy czym wszystkie nowe okręty były nowoczesnymi trierami. Flota ateńska stała się najsilniejszą w całej Grecji i Ateny wysunęły się na pierwszy plan w wojnie z Persją. Temistokles brał udział w nierozstrzygniętej bitwie pod Artemizjonem w sierpniu 480 p.n.e. Był autorem planu ewakuacji ludności Aten na Salaminę oraz koncentracji floty ateńskiej w Zatoce Salamińskiej po klęsce pod Termopilami. Mimo że formalnie to nie on dowodził siłami greckimi w bitwie pod Salaminą, to niemal w całości jemu należy przypisać sukces w tej bitwie. Spartanie byli przeciwni walce w tym momencie z silniejszą flotą perską, zamierzając wycofać się na Peloponez, jednak on sprowokował Persów – wiedząc, że warunki sprzyjają Grekom, zawiadomił Kserksesa przez swojego zaufanego niewolnika Skinnosa, że Hellenowie zamierzają uciec. W tej sytuacji perski władca wydał rozkaz natychmiastowego otoczenia i zniszczenia floty greckiej. Bitwa okazała się całkowitym sukcesem połączonych sił greckich. Po ostatecznym zwycięstwie Greków pod Platejami w 479 p.n.e., nie wierząc w trwałość sojuszu Aten ze Spartą, Temistokles odbudował Pireus, był inicjatorem rozpoczęcia odbudowy zniszczonych przez Persów Aten od wzniesienia murów obronnych, co spotkało się ze sprzeciwem Sparty, oraz połączenia Aten z Pireusem tzw. długimi murami. W 478 p.n.e. nie dopuścił do ukarania miast neutralnych lub stojących po stronie perskiej podczas najazdu perskiego, przeciwstawiając się w ten sposób Sparcie, dążącej do hegemonii w Grecji. Był współtwórcą, obok Arystydesa, I Ateńskiego Związku Morskiego (zima 478/477 p.n.e.).
Upadek i emigracja
Ostraka z wydrapanym imieniem Temistoklesa, odnalezione na zboczu ateńskiego Akropolu, zbiory Muzeum Agory
Polityka Temistoklesa wrogości wobec Sparty napotkała opór Kimona, który główne zagrożenie widział w Persach. Ataki na Temistoklesa pojawiły się już około połowy lat siedemdziesiątych. W 472 lub 471 p.n.e. Temistokles padł ofiarą ostracyzmu w Atenach. Udał się wówczas do Argos (wrogiego Sparcie), gdzie prowadził ożywioną działalność antyspartańską. Przebywał także w Mantinei i innych miastach-państwach Peloponezu. Władze Sparty zaniepokojone efektywnością poczynań Temistoklesa na Peloponezie, oskarżyły go w Atenach o współdziałanie z Pauzaniaszem w knowaniach z Persami. Na podstawie wątpliwych dowodów wrogowie Temistoklesa doprowadzili do zaocznego skazania go na śmierć.
Ostatnie lata
Ścigany Temistokles uciekł z Argos na Korkyrę (ok. 467 p.n.e.) , później do Epiru, gdzie jako błagalnik znalazł schronienie u króla Molossów, Admeta, aby ostatecznie w 465 p.n.e. znaleźć się na dworze króla perskiego Artakserksesa I Makrocheira, który za dobrą służbę oddał mu we władanie Magnezję, Lampsakos i Myontos, nad którymi panował jako perski namiestnik. Zmarł – według Tukidydesa – śmiercią naturalną, według innych autorów popełnił samobójstwo (otruł się), nie chcąc walczyć przeciwko swoim rodakom po stronie Persów.
Rodzina
Temistokles był dwukrotnie żonaty, obie żony były Atenkami. Druga z nich, Archippe, wyjechała wraz z nim i młodszymi dziećmi do Azji. Dwie córki Temistoklesa nosiły niezwykłe imiona: Sybaris i Italia.