Question

Omówcie proszę wojny Polski ze szwedami, turkami i rosjanami w 17 wieku. Najważniejsze bitwy z datami i dowódcami. Prooooszę

Answer 1

2. WOJNY POLSKI ZE SZWECJĄ (1600-1635) i (1655-1660)

PRZYCZYNY I WOJNY

1587 r. – Zygmunt III Waza zostaje królem Polski.

1592 r. – Umiera Jan Waza, król Szwecji, tron obejmuje Zygmunt III Waza, ale pozostaje w Polsce. Władzę w Szwecji w latach 1592-1594 sprawuje stryj Zygmunta III Wazy, Karol Sudermański.

1594 r. – Zygmunt wyrusza do Szwecji, gdzie się koronuje.

Karol Sudermański nie chce jednak oddać władzy Zygmuntowi III Wazie.
- Wysyła do Szwecji wojska, by odzyskać władzę.
- Wojska zdradzają Zygmunta III Wazę i wtrącają króla do lochu.
- Zygmunt III Waza nie chce mimo to oddać władzy Karolowi.

1596 r. – Zygmunt zostaje wypuszczony z wilczym biletem.

1598 r. – Karol Sudermański detronizuje Zygmunta III Wazę przy zgodzie szlachty i koronuje się na władcę Szwecji. Zygmunt III Waza nadal jest królem Polski.

1600 r. - Inkorporacja (przyłączenie) Estonii do Polski. Estonia należała do Szwecji, więc Karol Sudermański zdenerwował się, co doprowadziło do wojny… Nie można mu się dziwić, bo to tak, jakbyśmy teraz powiedzieli, że Niemcy są częścią Polski. Czy nie zdenerwowałoby to Niemców?

PRZEBIEG I WOJNY

1600 r. – Karol Sudermański atakuje Estonię.

1601 r. – Szwecja zajmuje polskie Inflanty, aż po rzekę Dźwinę.

Bitwa pod Kircholmem w 1605 r.
Rzeczpospolita (Karol Chodkiewicz) kontra Szwecja.
Rzeczpospolita wygrywa.
Skutki:
- Ocalamy Rygę.
- Tak czy tak tracimy Inflanty.
- Następuje rozejm: zawieszenie broni.

1611 r. – Umiera Karol Sudermański, królem Szwecji zostaje Gustaw Adolf. Potwierdza on jeszcze raz rozejm.

1621 r. – Szwedzi ponownie nas atakują.
Powód: Rzeczpospolita jest zajęta wojną z Turcją.
Skutek: Szwedzi zdobywają bardzo ważny port, Rygę.

Rozejm w Mittawie w 1622 r.
Między Szwecją a Rzeczpospolitą.
Skutki:
- Inflanty zostały podzielone na dwie części:
o Część szwedzka na północ od rzeki Dźwiny.
o Część polska na południe od rzeki Dźwiny i Kurlandia.

1626 r. – Szwedzi atakują Pomorze.

Bitwa pod Gniewem.
Szwecja (Gustaw Adolf) kontra Polska (Zygmunt III Waza).
Szwecja wygrywa.
Skutki:
- Szwecja zajmuje np. Elbląg, Malbork i Puck.

Rozpoczynają się działania podjazdowe Rzeczypospolitej, prowadzone przez hetmana Stanisława Koniecpolski.

Bitwa pod Oliwą w 1627 r.
Szwecja konta Rzeczpospolita (admirał Dickmann).
Wygrywa Rzeczpospolita.
Brak ważniejszych skutków.

Bitwa pod Trzcianą w 1629 r.
Szwecja kontra Rzeczpospolita i Austria.
Wygrywa Rzeczpospolita i Austria.
Skutki:
- Zawarcie rozejmu w Starym Targu.

Rozejm w Starym Targu (Altmark) w 1629 r.
Między Polską a Szwecją.
Skutki:
- Szwedzi zatrzymali większość Inflant i porty Prus Królewskich oraz Książęcych, z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka.
- Gdańsk i Puck musiały płacić podatek od ceł Szwedom.

1632 r. – umiera Zygmunt III Waza. Nowym królem zostaje jego syn – Władysław IV.
- zreformował armię,
- stworzył flotę,
- rozpoczął budowę portu we Władysławowie.

Przerażona Szwecja zgodziła się przedłużyć rozejm o 26 lat.

Rozejm w Sztumskiej Wsi w 1635 r.
- Szwedzi wycofali się z miast pruskich.
- Zrezygnowali z ceł gdańskich.
- Utrzymali jednak swoje Inflanty.
- Polska została z Kurlandią i Inflantami polskimi oraz portami pomorskimi.

Umiera król Szwecji Gustaw Adolf, nowym władcą zostaje Karol X Gustaw.


PRZYCZYNY II WOJNY

Na tronie polskim zasiada Jan Kazimierz.
Na tronie szwedzkim Karol X Gustaw.

- Jan Kazimierz chciał opanować Finlandię.
- Hieronim Radziejowski (zdrajca) powiedział Karolowi X Gustawowi o problemach Polski (tj. że szlachta i magnaci nie ufają królowi Polski).
- Karol X Gustaw chciał umocnić swoje panowanie zajmując Pomorze Gdańskie, ponieważ bał się wzrostu znaczenia Rosji nad Bałtykiem.
- Zaś pretekstem do rozpoczęcia działań wojennych było tytułowanie się Jana Kazimierza królem Szwecji.

PRZEBIEG II WOJNY (tzw. Potopu szwedzkiego)

1655 r. – Wojska szwedzkie wkraczają na tereny Rzeczpospolitej z Pomorza Szczecińskiego oraz Inflant.
Wielkopolskie pospolite ruszenie szybko skapitulowało bez walki pod Ujściem.

Litwa i Wielkopolska zostały zajęte przez Szwedów. W tym czasie prowadziliśmy też wojnę z Rosją, która atakowała nas od wschodu.

Augustyn Kordecki – dzięki niemu nie opanowano Jasnej Góry. Obroniła się też twierdza w Gdańsku i Zamościu.

Polska została zalana przez wrogów niczym podczas biblijnego potopu. Rozpoczęła się wojna podjazdowo-partyzancka. Przywódcą armii przeciwko Szwedom i ogólnonarodowego powstania był Stefan Czarniecki.

1656 r. – Konfederacja w Łańcucie, mająca na celu wypędzenie Szwedów z RP.

W bitwie pod Warką została wyzwolona Małopolska.
Karol X Gustaw atakuje Pomorze Gdańskie, ponieważ nie potrafi poradzić sobie z Małopolską. W końcu zdecyduje się uciekać.

Porozumienie w Wilnie w 1656 r.
Traktat rozbiorowy Polski.
Skutki:
- Jan Kazimierz obiecał carowi Rosji, że zostanie królem Polski po śmierci Jana Kazimierza, jeśli Rosja zaprzestanie działań wojennych. W praktyce to przyrzeczenie nic nie znaczyło.
- Szwecja zatrzymuje Pomorze Gdańskie, Kujawy i część Mazowsza.
- Brandenburgia – część Wielkopolski i Warmię.
- Kozacy – Ukrainę i ziemie ruskie.
- Litwa – województwo nowogródzkie.
- Siedmiogród – południowa część Korony z Warszawą.

Nastąpił koncentryczny atak na Rzeczpospolitą, ale dzięki dowództwu Stefana Czarnieckiego i Jerzego Lubomirskiego udało się go odeprzeć.

Rzeczpospolita zawarła sojusz z Rzeszą i Danią.

Traktaty welawsko-bydgoskie z 1657 r.
Skutek:
- Król Rzeczpospolitej, Jan Kazimierz przyznał Brandenburgii suwerenną władzę w Prusach Książęcych.
- Brandenburgia przestała popierać dzięki temu Szwedów, naszych przeciwników, a zaczęła popierać Rzeczpospolitą.

1658 r. – Szwedom zagraża koalicja, do której prócz Rzeczypospolitej i Brandenburgii zaczęła należeć także Dania i dwór austriacki. Pokonani przez przeważające oddziały, Szwedzi zostali uratowani od całkowitej klęski dzięki rozpoczęciu rokowań pokojowych.

Pokój w Oliwie dnia 3 maja 1660 r.
Między Rzeczpospolitą a Szwecją.
Skutki:
- Rzeczpospolita utrzymała stan posiadania nad Bałtykiem sprzed wojny.
- Potwierdzono traktaty welawsko-bydgoskie.
- Jan Kazimierz zrzekł się tronu szwedzkiego.
- Szwecja zatrzymała większość Inflant.

NAJWAŻNIEJSZE DATY

1600 – początek I wojny
1605 – bitwa pod Kircholmem
1622 – rozejm w Mittawie
1627 – bitwa pod Oliwą
1629 – rozejm w Trzcianie, rozejm w Starym Targu
1635 – koniec I wojny, rozejm w Sztumskiej Wsi
1655 – początek potopu szwedzkiego
1656 – porozumienie w Wilnie
1657 – traktaty welawsko-bydgoskie
1660 – koniec potopu szwedzkiego, pokój w Oliwie

3. WOJNY POLSKI Z ROSJĄ (1609-1619) i (1632-1634)

PRZYCZYNY I WOJNY

1584 r. – umiera car Rosji Iwan IV Groźny, przed śmiercią zabijając syna Dymitra.
Carem zostaje drugi syn Iwana, cierpiący na chorobę psychiczną Fiodor, ale władzę w Rosji sprawuje Borys Godunow. Wkrótce potem Fiodor umiera i carem zostaje Borys Godunow.

Około 1600 r. – w Rzeczypospolitej pojawia się młodzieniec zwany Dymitrem Samozwańcem, rzekomo ocalały syn Iwana IV Groźnego. Rości sobie prawa do tronu moskiewskiego.
Jego sojusznicy:
- część magnatów Rzeczypospolitej,
- jezuici (chcieli wprowadzić katolicyzm w Rosji),
- Zygmunt III Waza, król Rzeczpospolitej.

1604 r. – Dymitr Samozwaniec zbiera małą armię i wyrusza do Moskwy.

1605 r. – Umiera Borys Godunow. Tron obejmuje Dymitr Samozwaniec.

1606 r. – Powstanie przeciwko Dymitrowi, czyli I Dymitriada, na czele której staje Wasyl Szujski.
Skutki:
- Umiera Dymitr Samozwaniec.
- Wasyl Szujski zostaje carem Rosji.

1608-1609 r. (II Dymitriada) - pojawia się Dymitr II Samozwaniec, znów rzekomo cudownie ocalały. Popierają go Sapiehowie.
Skutki:
- Dymitr II Samozwaniec ginie.
- Car Rosji, Wasyl Szujski, zawiera układ ze Szwecją, wrogiem Rzeczpospolitej.


PRZEBIEG I WOJNY

1609 r. – oficjalny początek wojny z Rosją.

Bitwa pod Kłuszynem w lipcu 1610 r.
Między Polską (hetman Stanisław Żółkiewski) a Rosją.
Wygrywają Polacy.
Skutki:
- Armia polsko-litewska dociera do Moskwy.
- Powstanie przeciwko Polakom w Rosji.

1605-1613 r. – tzw. Wielka Smuta w Rosji. Toczyła się wojna domowa, a oprócz tego musiano walczyć z wojskami Szwedów i Polaków.

1610 r. – Zostaje zamordowany Wasyl Szujski.
1613 r. – Koronacja na cara Michała Fiodorowicza Romanowa.

Rozejm w Dywilinie w 1618 r.
Między Rosją a Rzeczpospolitą.
Skutki:
- Polska odzyskała Smoleńszczyznę, ziemię czernihowską i siewierską.

II WOJNA

Władcą Rzeczpospolitej jest Władysław IV.

1632 r. – Rosja próbuje wykorzystać bezkrólewie w Rzeczpospolitej i odzyskać Smoleńsk.
1634 r. – Wojska Władysława IV rozbijają siły Rosji.

Pokój w Polanowie w 1634 r.
Między Rzeczpospolitą a Rosją.
Skutki:
- Rzeczpospolita zatrzymała swoje ziemie.
- Władysław IV zrzekł się roszczeń do tronu Mokswy.

--

Porozumienie w Wilnie w 1656 r.
Traktat rozbiorowy Polski.
Skutki:
- Jan Kazimierz obiecał carowi Rosji, że zostanie królem Polski po śmierci Jana Kazimierza, jeśli Rosja zaprzestanie działań wojennych. W praktyce to przyrzeczenie nic nie znaczyło.
- Szwecja zatrzymuje Pomorze Gdańskie, Kujawy i część Mazowsza.
- Brandenburgia – część Wielkopolski i Warmię.
- Kozacy – Ukrainę i ziemie ruskie.
- Litwa – województwo nowogródzkie.
- Siedmiogród – południowa część Korony z Warszawą.

NAJWAŻNIEJSZE DATY

1605-1613 – Wielka smuta w Rosji
1606 – I Dymitriada
1608-1609 – II Dymitriada
1609 – Początek I wojny
1610 – bitwa pod Kłuszynem
1619 – Koniec I wojny, rozejm w Dywilinie
1632 – Początek II wojny
1634 – Koniec II wojny, pokój w Polanowie
1656 – Porozumienie w Wilnie

4. WOJNY POLSKI Z TURCJĄ (1620-1621), (1672-1672) i (1673-1676)

PRZYCZYNY I WOJNY

- Polscy magnaci wtrącali się w sprawy Mołdawii i Wołoszczyzny, które były tureckimi lennami.
- Kozacy najeżdżali na Turcję, zaś Tatarzy na Rzeczpospolitą.

PRZBIEG I WOJNY

Polskie wojska wkraczają w roku 1620 do Mołdawii, na ich czele stoi hetman wielki koronny Stanisław Żółkiewski.

Bitwa pod Cecorą w 1620 r.
Między Rzeczpospolitą (Stanisław Żółkiewski) a Turcją i Tatarami.
Wygrały siły turecko-tatarskie.
Skutki:
- Siły Rzeczpospolitej zostały zniszczone.
- Stanisław Żółkiewski zginął.
- Wyprawa turecka przeciwko Rzeczpospolitej.

Bitwa w warownym obozie pod Chocimiem w 1621 r.
Między Rzeczpospolitą i Litwą (Karol Chodkiewicz, posiłki: Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny) a Turcją i Tatarami.
Wygrały wojska polsko-litewskie.
Skutki:
- Powstrzymanie najazdu Turków.
- Podpisanie pokoju.

Pokój w Chocimiu w 1621 r.
Między Rzeczpospolitą a Turcją.
Skutki:
- Rzeczpospolita rezygnuje ze swoich wpływów w hospodarstwach naddunajskich.
- Musi powstrzymywać najazdy Kozaków.
- Turcja z kolei musi powstrzymywać najazdy Tatarów.

PRZYCZYNY II WOJNY

Władcą Polski jest Michał Korybut Wiśniowiecki.
Władcą Turcji jest sułtan Mehmed IV.

- Uznanie zwierzchnictwa lennego Turcji przez Piotra Doroszenkę.

PRZEBIEG II WOJNY

1672 r. – Armia Turecka zdobywa Kamieniec Podolski, kluczową twierdzę na południowym-wschodzie Rzeczpospolitej; zajęła niemal całą Ukrainę, aż po Lwów.

Rzeczpospolitej brakowało armii (na jej czele stał hetman Jan Sobieski), więc rozpoczęto rokowania pokojowe.

Pokój w Buczaczu w 1672 r.
Między Rzeczpospolitą a Turcją.
Skutki:
- Polacy zrzekają się Podola i Bracławszczyzny wraz z ziemią kijowską.
- Zobowiązaliśmy się również do płacenia corocznego haraczu Turcji.

PRZYCZYNY III WOJNY

- Postanowienia pokojowe w Buczaczu wywołały ostrą reakcję szlachty i Jana Sobieskiego, który zaczął dążyć do kolejnych działań wojennych.

PRZEBIEG III WOJNY

1673 r. – Sejm unieważnia pokój w Buczaczu. Rzeczpospolita zbiera 40-tysięczną armię.

Bitwa pod Chocimiem w 1674 r.
Między Rzeczpospolitą a Turcją.
Wygrywa Rzeczpospolita.
Skutki:
- Zwycięstwo nie zostało wykorzystane.

Wkrótce potem umiera Michał Korybut Wiśniowiecki.

Rozejm w Żurawinie w 1676 r.
Między Turcją a Rzeczpospolitą.
Skutki:
- Ukraina i Kamieniec Podolski zostają przy Turcji.
- Rzeczpospolita nie musi już płacić haraczu.

--
Pokój wieczysty w Karłowicach w 1699 r.
Między Turcją a Rzeczpospolitą.
Skutki:
- Odzyskujemy ziemie utracone w Buczaczu (tj. Podole i Bracławszczyznę).
- Brak innych realnych korzyści.

NAJWAŻNIEJSZE DATY

1620 – Początek I wojny, bitwa pod Cecorą.
1621 – Koniec I wojny, bitwa pod Chocimiem, pokój w Chocimiu.
1672 – Początek i koniec II wojny, pokój w Buczaczu.
1673 – Początek III wojny.
1676 – Koniec III wojny, rozejm w Żurawinie.
1699 – Pokój wieczysty w Karłowicac
WOJNY POLSKI Z KOZAKAMI

Kozacy to lud zamieszkujący południowo-wschodnie kresy Rzeczypospolitej, Ukrainę. Zajmowali się hodowlą, kupiectwem, ale przede wszystkim utrzymywali się z najazdów na Turcję, co zresztą doprowadziło do wojny z naszymi sąsiadami.

PRZYCZYNY POWSTANIA CHMIELNICKIEGO (1648-1654 r.)

- Władysław IV, król Polski, planując wyprawę przeciwko Turcji, obiecał Kozakom utworzenie ich autonomicznego terytorium.
- Niestety, sprzeciwił się temu Sejm Rzeczypospolitej, co wywołało niezadowolenie wśród Kozaków.
- Sytuację wykorzystał dowódca wojska zaporoskiego, Bohdan Chmielnicki, inicjując powstanie.

PRZEBIEG POWSTANIA CHMIELNICKIEGO

1648 r. - Chmielnicki zawiera sojusz z chanem tatarskim.

Wiosna.

Bitwa nad Żółtymi Wodami i pod Korsuniem w 1648 r.
Między Tatarami (Tuhaj bej) a Rzeczpospolitą (Stefan Potocki).
Wygrywają Tatarzy.

Umiera Władysław IV, nowym królem Polski zostaje Jan Kazimierz.

Oblężenie twierdzy Zbaraż w sierpniu 1649 r i otoczenie sił kozackich pod Zborowem.
Skutki:
- Przekupstwo chana tatarskiego, dzięki czemu doszło do ugody z Chmielnickim.
- Chmielnicki otrzymuje tytuł hetmana wojska zaporoskiego.
- Zwiększono liczbę Kozaków rejestrowych.
- Ukraina staje się niemal niepodległym krajem.

Bitwa pod Beresteczkiem w 1651 r.
Między Rzeczpospolitą (Jan Kazimierz) a Kozakami (Bohun) i Tatarami.
Wygrały wojska polskie.
Zwycięstwo nie zostało wykorzystane, ale wkrótce potem zawarto ugodę.

Ugoda w Białej Cerkwi w 1651 r.
Między Polakami a Kozakami.
Skutki:
- Zmniejszono liczbę Kozaków rejestrowych.
- Ograniczono terytorium kozackie do województwa kijowskiego.

Chmielnicki szybko poczuł się niezależny od Rzeczpospolitej i zaczął planować akcję zbrojną przeciwko Mołdawii. Wówczas wojska koronne starły się z nim, by udaremnić tę wyprawę.

Bitwa pod Batohem w 1652 r.
Między Rzeczpospolitą a wojskami kozackimi.
Wygrali Kozacy.
Skutki:
- Wymordowanie polskich jeńców.

1653 r. – przywrócono warunki ugody spod Zborowa (1649 r.).

Tatarzy zdradzają Chmielnickiego, ten zaś za swojego nowego sojusznika uznaje Rosję, która wmieszała się w wojnę polsko-kozacką (chcąc zdobyć wpływy na Ukrainie), ale stosunkowo szybko zawarła ugodę z radą kozacką.

Ugoda w Perejasławiu ze stycznia 1654 r.
Między Rosją a Ukrainą.
Skutki:
- Zjednoczenie Rosji i Ukrainy.
- W ten sposób konflikt polsko-kozacki rozrósł się do skali międzynarodowej.
- Rzeczpospolitą poparli dotychczasowi sojusznicy Chmielnickiego, Tatarzy.

PRZEBIEG WOJNY Z ROSJĄ (1654-1667 r.)

1654 r. – Rosja atakuje Rzeczpospolitą. Zajmuje Smoleńsk, Białoruś z Mińskiem, część Litwy z Wilnem i Grodnem. W tym czasie kozacy otaczają Lwów, zajmują Lublin i dochodzą aż do Wisły.

Hetmanem wielkim litewskim jest wtedy Janusz Radziwiłł.

1655 r. – Postępy Rosji wstrzymuje potop szwedzki. Rosja obawia się rozszerzenie wpływu Szwecji.

Rozejm w Niemierzy w 1655 r.
Między państwem polsko-litewskim a Rosją.

Wkrótce Chmielnicki umiera, a jego miejsce zajmuje polski szlachcic, który przystąpił do Kozaków – Jan Iwan Wyhowski. Zawarł ugodę z Rzecząpospolitą.

Ugoda w Hadziaczu w 1658 r.
Między Kozakami a Polakami.
Skutki:
- Plan utworzenia Księstwa Ruskiego z województwa kijowskiego, czernihowskiego i bracławskiego. Powstałaby wówczas Rzeczpospolita Trojga Narodów. Niestety, nie spodobało się to chłopom ukraińskim, w wyniku czego zaniechano tego planu.

Walkę o Ukrainę wznowiła w tym czasie Rosja.

Bitwy pod Połonką i Cudnowem w 1660 r.
Między Rosją a Rzeczpospolitą (Jerzy Lubomirski i Stefan Czarniecki).
Wygrywają wojska polskie.
Skutki:
- Odzyskaliśmy Wilno.
- Zajęliśmy niemal całą Ukrainę.
- Zwycięstwo nie zostało w pełni wykorzystane z powodu kłopotów finansowych.

Rozejm w Andruszowie z 1667 r.
Między Rzeczpospolitą a Rosją.
Skutki:
- Podział Ukrainy.
o Rosja zatrzymała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską oraz lewobrzeżną Ukrainę z Kijowem.

Pokój wieczysty w Moskwie w 1686 r.
Między Rzeczpospolitą a Rosją.
Skutki:
- Potwierdzenie warunków z rozejmu w Andruszowie.

NAJWAŻNIEJSZE DATY

1648 – Początek powstania Chmielnickiego.
1649 – Oblężenie twierdzy Zbaraż.
1651 – Bitwa pod Beresteczkiem, ugoda w Białej Cerkwi.
1652 – Bitwa pod Batohem.
1654 – Ugoda w Perejasławiu.
1655 – Rozejm w Niemierzy.
1658 – Ugoda w Hadziaczu.
1660 – Bitwy pod Połonką i Cudnowem.
1667 – Rozejm w Andruszowie.
1686 – Pokój wieczysty w Moskwie.