Jednym z najbardziej rozpowszechnionych osobowych wzorców epoki średniowiecza był ideał ascety, człowieka świadomie umartwiającego się i rezygnującego z uroków doczesnego życia w imię osiągnięcia świętości. Propagowanie takiej postawy ludzkiej wiązało się z dominacją Kościoła w życiu społecznym, prywatnym i kulturalnym. Duchowieństwo głosiło moralność życia ludzkiego i zwracało uwagę wiernych na boski i duchowy aspekt życia. Doczesna egzystencja oznaczała jedynie okres poprzedzający życie wieczne. Technikę i zasady tego przygotowania do śmierci określano mianem praeparatio ad mortem lub ars moriendi (sztuka umierania). Bardzo często w wiekach średnich owa asceza przybierała charakter jawny, stając się cierpieniem na pokaz. Doskonałość przyszłego świętego objawiała się w umartwianiu lub dobrych uczynkach.
Na tle średniowiecznego ideału ascety św. Aleksy stanowi pod pewnymi względami wyjątek. Jego asceza i śmierć są ciche i ukryte przed oczami najbliższych. Aleksy dobrowolnie wyrzeka się swojego pochodzenia, młodej żony i majątku. Opuszcza dom rodzinny i, mimo że w każdej chwili może powrócić, z pokorą znosi biedę, upokorzenia i tułaczkę. A wszystko to czyni na chwałę Bożą („prze Bog rad”). Aleksy umiera świadomie i samotnie, zgon jest dla niego wybawieniem, etapem przejścia do życia wiecznego. Stosunek bohatera do śmierci to idealny przykład „ars moriendi”. Postać ascety z jego pokornym znoszeniem upokorzeń i cierpień przywodzi na myśl osobę Chrystusa. List, który pisze Aleksy przed śmiercią, nie jest rozrachunkiem z doczesnymi sprawami, ale niejako rachunkiem sumienia i autobiografią. Umieranie bohatera opisane jest w sposób prosty i spokojny; odchodząc z tego świata, Aleksy zwraca duszę swemu Stwórcy („Bogu duszę dal”).
Świętość bohatera oznajmiają cudowne znaki. Jeszcze za życia Aleksego cudowny obraz wzywa go do kościoła i natychmiast bohater staje się przedmiotem kultu. Szybko jednak ucieka od sławy i popularności. Śmierć Aleksego zostaje oznajmiona przez bicie dzwonów, które same z siebie, nie poruszane przez nikogo głoszą żałobne wydarzenie Rzymowi. Do ciała świętego doprowadza mieszkańców tajemnicze, nieznajome dziecko, którego niespodziewane pojawienie się sugerować może znak niebios. Zwierzchnicy Kościoła (papież, kardynałowie) i państwa (cesarz) udają się, by w procesji uczcić świętego. Martwe ciało Aleksego nabiera uzdrowicielskiej mocy ( „Który le chorobę miał / Natemieście zdrów ostał”). Historia Aleksego miała stać się dla współczesnych lekcją pobożnego życia, propagowaniem postawy człowieka całkowicie oddanego Bogu, przykładem właściwej hierarchii wartości.
Średniowieczna hagiografia. Legenda jako gatunek
Jednym z najpopularniejszych bohaterów literatury średniowiecza był święty, którego wzniosłe i cnotliwe życie opisywano w zazwyczaj anonimowych legendach, łączących w sobie motywy hagiograficzne (zaczerpnięte z żywotów świętych) oraz elementy podań. Forma legendy wykształciła się w średniowieczu jako jedna z odmian hagiografii (z gr. hagios - święty, graphein - pisać), dziedziny piśmiennictwa, zajmującej się opisywaniem życia świętych i męczenników, których Kościół stawiał za wzór żyjącym. Nazwa pojęcia pochodzi od łacińskiego terminu legere (czytać). Legendy, pierwotnie odczytywane były w dniu poświęconym określonemu świętemu, w klasztorze, w czasie posiłków. Utwory łączyły w sobie elementy posiadające znamiona prawdopodobieństwa z wydarzeniami fantastycznymi (cuda, niezwykłe przygody bohaterów, ingerencje sił nadprzyrodzonych). Legendy, pisane najczęściej prozą, ale też wierszem, układano w zbiory, przygotowywano także ich skrócone wersje do powszechnego użytku. Najpopularniejszym zbiorem legend jest, pochodząca z drugiej połowy XIII wieku Złota legenda Jakuba de Voragine. Do najsławniejszych polskich utworów tego typu należą Legenda o św. Aleksym, legendy o św. Dorocie, św. Stanisławie i in.
Kształt artystyczny
Utwór, napisany ośmiozgłoskowcem, przypomina rytmizowaną prozę. Narracja jest sucha, beznamiętna, nie wyrażająca emocji. Postać Aleksego, pozbawiona psychologicznej głębi, miała być w zamyśle autora dydaktycznym przykładem dla żyjących i uosobieniem zasad życia ascetycznego. Śmierć Aleksego przedstawiona została rzeczowo, bez podania psychologicznego aspektu umierania. Tekst praktycznie pozbawiony jest środków stylistycznych, nieliczne epitety („ wielki dziw”) nie służą plastyce obrazowania. Polski przekład legendy to wersja niepełna. Zabrakło tutaj opisu uroczystości pogrzebowych (w trakcie których ciało świętego wykazuje niezwykłe właściwości) oraz informacji o wybudowaniu grobowca.
Odpowiedź:
Problematyka
Święty Aleksy jako przykład idealnego ascety
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych osobowych wzorców epoki średniowiecza był ideał ascety, człowieka świadomie umartwiającego się i rezygnującego z uroków doczesnego życia w imię osiągnięcia świętości. Propagowanie takiej postawy ludzkiej wiązało się z dominacją Kościoła w życiu społecznym, prywatnym i kulturalnym. Duchowieństwo głosiło moralność życia ludzkiego i zwracało uwagę wiernych na boski i duchowy aspekt życia. Doczesna egzystencja oznaczała jedynie okres poprzedzający życie wieczne. Technikę i zasady tego przygotowania do śmierci określano mianem praeparatio ad mortem lub ars moriendi (sztuka umierania). Bardzo często w wiekach średnich owa asceza przybierała charakter jawny, stając się cierpieniem na pokaz. Doskonałość przyszłego świętego objawiała się w umartwianiu lub dobrych uczynkach.
Na tle średniowiecznego ideału ascety św. Aleksy stanowi pod pewnymi względami wyjątek. Jego asceza i śmierć są ciche i ukryte przed oczami najbliższych. Aleksy dobrowolnie wyrzeka się swojego pochodzenia, młodej żony i majątku. Opuszcza dom rodzinny i, mimo że w każdej chwili może powrócić, z pokorą znosi biedę, upokorzenia i tułaczkę. A wszystko to czyni na chwałę Bożą („prze Bog rad”). Aleksy umiera świadomie i samotnie, zgon jest dla niego wybawieniem, etapem przejścia do życia wiecznego. Stosunek bohatera do śmierci to idealny przykład „ars moriendi”. Postać ascety z jego pokornym znoszeniem upokorzeń i cierpień przywodzi na myśl osobę Chrystusa. List, który pisze Aleksy przed śmiercią, nie jest rozrachunkiem z doczesnymi sprawami, ale niejako rachunkiem sumienia i autobiografią. Umieranie bohatera opisane jest w sposób prosty i spokojny; odchodząc z tego świata, Aleksy zwraca duszę swemu Stwórcy („Bogu duszę dal”).
Świętość bohatera oznajmiają cudowne znaki. Jeszcze za życia Aleksego cudowny obraz wzywa go do kościoła i natychmiast bohater staje się przedmiotem kultu. Szybko jednak ucieka od sławy i popularności. Śmierć Aleksego zostaje oznajmiona przez bicie dzwonów, które same z siebie, nie poruszane przez nikogo głoszą żałobne wydarzenie Rzymowi. Do ciała świętego doprowadza mieszkańców tajemnicze, nieznajome dziecko, którego niespodziewane pojawienie się sugerować może znak niebios. Zwierzchnicy Kościoła (papież, kardynałowie) i państwa (cesarz) udają się, by w procesji uczcić świętego. Martwe ciało Aleksego nabiera uzdrowicielskiej mocy ( „Który le chorobę miał / Natemieście zdrów ostał”). Historia Aleksego miała stać się dla współczesnych lekcją pobożnego życia, propagowaniem postawy człowieka całkowicie oddanego Bogu, przykładem właściwej hierarchii wartości.
Średniowieczna hagiografia. Legenda jako gatunek
Jednym z najpopularniejszych bohaterów literatury średniowiecza był święty, którego wzniosłe i cnotliwe życie opisywano w zazwyczaj anonimowych legendach, łączących w sobie motywy hagiograficzne (zaczerpnięte z żywotów świętych) oraz elementy podań. Forma legendy wykształciła się w średniowieczu jako jedna z odmian hagiografii (z gr. hagios - święty, graphein - pisać), dziedziny piśmiennictwa, zajmującej się opisywaniem życia świętych i męczenników, których Kościół stawiał za wzór żyjącym. Nazwa pojęcia pochodzi od łacińskiego terminu legere (czytać). Legendy, pierwotnie odczytywane były w dniu poświęconym określonemu świętemu, w klasztorze, w czasie posiłków. Utwory łączyły w sobie elementy posiadające znamiona prawdopodobieństwa z wydarzeniami fantastycznymi (cuda, niezwykłe przygody bohaterów, ingerencje sił nadprzyrodzonych). Legendy, pisane najczęściej prozą, ale też wierszem, układano w zbiory, przygotowywano także ich skrócone wersje do powszechnego użytku. Najpopularniejszym zbiorem legend jest, pochodząca z drugiej połowy XIII wieku Złota legenda Jakuba de Voragine. Do najsławniejszych polskich utworów tego typu należą Legenda o św. Aleksym, legendy o św. Dorocie, św. Stanisławie i in.
Kształt artystyczny
Utwór, napisany ośmiozgłoskowcem, przypomina rytmizowaną prozę. Narracja jest sucha, beznamiętna, nie wyrażająca emocji. Postać Aleksego, pozbawiona psychologicznej głębi, miała być w zamyśle autora dydaktycznym przykładem dla żyjących i uosobieniem zasad życia ascetycznego. Śmierć Aleksego przedstawiona została rzeczowo, bez podania psychologicznego aspektu umierania. Tekst praktycznie pozbawiony jest środków stylistycznych, nieliczne epitety („ wielki dziw”) nie służą plastyce obrazowania. Polski przekład legendy to wersja niepełna. Zabrakło tutaj opisu uroczystości pogrzebowych (w trakcie których ciało świętego wykazuje niezwykłe właściwości) oraz informacji o wybudowaniu grobowca.
Wyjaśnienie: