Question

Określ postawe podmiotu lirycznego w wierszu Tadeusza Różewicza "Prawa i obowiązki

Answer 1

Wiersz zalicza się do liryki bezpośredniej, ponieważ podmiot liryczny występuje konsekwentnie w pierwszej osobie gramatycznej, ujawniając wprost swe myśli. Podmiot liryczny odnosi się w swym wyznaniu do obrazu Bruegla Upadek Ikara, przywołuje charakterystyczne dla niego elementy - oracza idącego za pługiem, pasterza pasącego trzodę i tonącego Ikara. Obraz ten nie jest jednak tematem wiersza, lecz pretekstem do rozważań ogólniejszych.

W utworze można wyodrębnić następujące części:

- część I, którą charakteryzuje słowo „dawniej” i użycie czasu przeszłego. Podmiot liryczny nazywa w niej Ikara - „synem marzenia”, a jego upadek „dramatem”. Z pogardą i potępieniem mówi o tych, którzy „odwróceni tyłem” i obojętni, zajmują się swymi codziennymi obowiązkami. Dlatego nazywa pasterza „pastuchem”, a do oracza zwraca się obraźliwie wyzwiskiem „pniu”. Jego gwałtowność podkreślają krótkie, rozkazujące zdania oraz powtórzenia składniowe („porzuć pług”, „porzuć ziemię”, „otwórz oczy”).

Postawa podmiotu lirycznego sugeruje, że szlachetne dążenia, które symbolizuje lot Ikara, powinny być dla wszystkich najważniejsze. A jeśli tak nie jest, obowiązkiem artysty jest poruszyć ludzi, skłonić ich do refleksji (podobnie jest w opowiadaniu Jarosława Iwaszkiewicza Ikar).

- tu następuje pojedynczy wers:„mówiłem ślepcy” - który zawiera jasny pogląd artysty: to on umie patrzeć na świat, inni - przeciętni - są ślepi, niewrażliwi. Uwaga: to jest pogląd „z przeszłości”;

- część II, określona poprzez słowo „teraz” i zastosowanie czasu teraźniejszego. Tu podmiot liryczny nazwie upadek Ikara - przygodą, a takie określenie deprecjonuje, pomniejsza wartość tego wydarzenia. Powróci też do określenia pasterz i stwierdzi, że powinien on „pilnować trzody”, a „oracz winien orać ziemię”. Wprowadzi też nieobecny w części I motyw statku płynącego „do portu przeznaczenia” (na obrazie Bruegla widoczny jest statek z rozwiniętymi żaglami, usytuowany on został nieco powyżej wystających z morza chłopięcych nóg). Obecność tego motywu można interpretować dosłownie i przenośnie - życie musi toczyć się dalej, ku z góry określonemu i ostatecznemu celowi. Nastrój uspokojenia, wyciszenia emocji podkreślają użyte w tej części zdania oznajmujące.

Wyżej opisane części różnią się zarówno pod względem konstrukcyjnym, jak i pod względem treści, dlatego podział ten można określić jako konstrukcyjny i myślowy. Można je zatytułować tak: część I - Artysta-przewodnik, Walka z przyziemnością; część II - Akceptacja świata, Konieczność tolerancji. W obu tych częściach pojawiają się wersy brzmiące podobnie: „Dawniej kiedy nie wiem”, „Lecz teraz kiedy teraz nie wiem”, mają one również podobne brzmienie: poeta nie był i nie jest do końca pewny, co jest jego obowiązkiem, jaki powinien być jego program poetycki - ale wie jedno: świat idealistów i świat ludzi przeciętnych istnieją na różnych prawach.

Podmiot liryczny pogodził się z tym, że nie wszyscy ludzie mają szczytne ideały, chcą poświęcać się dla wartości wyższych, „przygoda Ikara nie jest ich przygodą”. Ich życie upływa na wypełnianiu codziennych obowiązków, przyziemnych troskach „I nie ma w tym nic wstrząsającego”.

Wiersz Prawa i obowiązki, co sugeruje tytuł, nie ogranicza się do wyznania podmiotu lirycznego, który przeszedł metamorfozę - odrzucił „dawniej”, zaakceptował „teraz”. Różewicz poruszył w nim problem artysty i jego praw, obowiązków. Rozważa, czy uzasadnione jest jego przekonanie o wyższości, uprzywilejowanej pozycji, która pozwala mu pouczać innych, decydować o tym, jakie sprawy są ważne. Autor nie daje odpowiedzi, jakie są prawa i obowiązki artysty wobec społeczeństwa. Wiersz jest wyrazem jego niepewności, co do celu poezji oraz twórczych poszukiwań.

Wiersz jest zbudowany z trzech części: pierwsza strofa zawiera 15 wersów, po niej następuje, celowo wyróżniony przez poetę, jeden wers; następnie ostatnia strofa - 8 wersów. W wierszu brak rymów, znaków interpunkcyjnych, co umożliwia swobodę interpretacyjną. Wersy z pierwszej strofy są krótkie, urywane - jest to sygnał emocji podmiotu lirycznego - jego gniewu, złości, oburzenia na „ślepców”, którzy nie umieją patrzeć na ważne sprawy otaczającego ich świata. Wersy ostatniej strofy są dłuższe, zawierają znaczące części wypowiedzi - sygnał opanowania emocji, dystansu wobec wypowiedzi, spokoju, pewności.