Karolla6
Litosfera jest podzielona na kilkanaście kier, zwanych płytami litosfery. Pęknięcia litosfery zostały spowodowane przemieszczaniem się materii w obrębie płaszcza Ziemi. Ogrzana magma unosi się pionowo i w górnej części astenosfery rozpływa się na boki.
Rys. Schemat ruchu płyt litosfery w strefach ryftów i w strefach subdukcji
Przemieszczając się wzdłuż podstawy litosfery, ulega ona ochłodzeniu, przez co zwiększa swój ciężar i zapada się w głąb płaszcza. Są to tzw. prądy konwekcyjne. W miejscu, gdzie prąd konwekcyjny pionowo przesuwa magmę w górę, podgrzana litosfera rozszerza się i powstaje grzbiet, który jest rozciągany przez prądy w przeciwnych kierunkach, co powoduje pęknięcie litosfery i powstanie w niej szczeliny – ryftu, w który wlewa się magma. W miejscach, gdzie pionowy prąd konwekcyjny zstępuje w dół, wciąga on skorupę w głąb astenosfery – subdukcja, a litosfera ulega stopieniu.
Pionowe i poziome prądy konwekcyjne powstają w górnym płaszczu Ziemi i powodują przesuwanie poziome płyt litosfery. Płyty odsuwają się od siebie w strefach ryftowych lub nasuwają jedna na drugą w strefach subdukcji. Płyty litosfery obejmują dno oceaniczne lub obszary kontynentalne, mogą być także płytami morsko-lądowymi. Obecnie wyróżnia się sześć wielkich i kilka mniejszych płyt litosfery (rys. 15.). Konsekwencje ruchu płyt litosfery widoczne są na ich obrzeżach, wnętrze płyt nie ulega prawie żadnym deformacjom.
Ryfty – prawie wszystkie przebiegają na obszarach oceanicznych – tworzą grzbiety śródoceaniczne. Oś grzbietu stanowi dolina ryftowa, tj. pęknięcie, przez które na powierzchnię wydobywa się lawa bazaltowa, czemu towarzyszą wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi. W osi grzbietu lawa jest najmłodsza, a w miarę oddalania się od osi coraz starsza. Przyrastające w ten sposób nowe dno oceaniczne powoduje odsuwanie się od siebie kontynentów położonych po obu stronach oceanu. Oś grzbietów oceanicznych nie jest linią prostą, lecz przesuwa się wzdłuż poprzecznych stref spękań.
Strefy subdukcji – stała objętość Ziemi sprawia, że nadmiar litosfery, spowodowany jej stałym przyrastaniem na ryftach, jest niszczony w strefach subdukcji – wciąganie i przetapianie w płaszczu Ziemi. Gdy strefa subdukcji przebiega na oceanie, w jego dnie tworzą się głębokie rowy oceaniczne, w których gromadzone są osady. Obniżające się dno rowu powoduje liczne trzęsienia ziemi i czynny wulkanizm. Z wulkanów wydobywają się lawy andezytowe. Gdy dochodzi do napierania płyty oceanicznej na kontynentalną, ta druga jako lżejsza pozostaje na wierzchu, a subdukcji (wciąganiu) ulega płyta oceaniczna. Przy zderzeniu dwóch płyt kontynentalnych nie dochodzi do subdukcji żadnej z nich. Krawędzie obu płyt ulegają wtedy sfałdowaniu.
Rys. Schemat ruchu płyt litosfery w strefach ryftów i w strefach subdukcji
Przemieszczając się wzdłuż podstawy litosfery, ulega ona ochłodzeniu, przez co zwiększa swój ciężar i zapada się w głąb płaszcza. Są to tzw. prądy konwekcyjne. W miejscu, gdzie prąd konwekcyjny pionowo przesuwa magmę w górę, podgrzana litosfera rozszerza się i powstaje grzbiet, który jest rozciągany przez prądy w przeciwnych kierunkach, co powoduje pęknięcie litosfery i powstanie w niej szczeliny – ryftu, w który wlewa się magma. W miejscach, gdzie pionowy prąd konwekcyjny zstępuje w dół, wciąga on skorupę w głąb astenosfery – subdukcja, a litosfera ulega stopieniu.
Pionowe i poziome prądy konwekcyjne powstają w górnym płaszczu Ziemi i powodują przesuwanie poziome płyt litosfery. Płyty odsuwają się od siebie w strefach ryftowych lub nasuwają jedna na drugą w strefach subdukcji. Płyty litosfery obejmują dno oceaniczne lub obszary kontynentalne, mogą być także płytami morsko-lądowymi. Obecnie wyróżnia się sześć wielkich i kilka mniejszych płyt litosfery (rys. 15.). Konsekwencje ruchu płyt litosfery widoczne są na ich obrzeżach, wnętrze płyt nie ulega prawie żadnym deformacjom.
Ryfty – prawie wszystkie przebiegają na obszarach oceanicznych – tworzą grzbiety śródoceaniczne. Oś grzbietu stanowi dolina ryftowa, tj. pęknięcie, przez które na powierzchnię wydobywa się lawa bazaltowa, czemu towarzyszą wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi. W osi grzbietu lawa jest najmłodsza, a w miarę oddalania się od osi coraz starsza. Przyrastające w ten sposób nowe dno oceaniczne powoduje odsuwanie się od siebie kontynentów położonych po obu stronach oceanu. Oś grzbietów oceanicznych nie jest linią prostą, lecz przesuwa się wzdłuż poprzecznych stref spękań.
Strefy subdukcji – stała objętość Ziemi sprawia, że nadmiar litosfery, spowodowany jej stałym przyrastaniem na ryftach, jest niszczony w strefach subdukcji – wciąganie i przetapianie w płaszczu Ziemi. Gdy strefa subdukcji przebiega na oceanie, w jego dnie tworzą się głębokie rowy oceaniczne, w których gromadzone są osady. Obniżające się dno rowu powoduje liczne trzęsienia ziemi i czynny wulkanizm. Z wulkanów wydobywają się lawy andezytowe. Gdy dochodzi do napierania płyty oceanicznej na kontynentalną, ta druga jako lżejsza pozostaje na wierzchu, a subdukcji (wciąganiu) ulega płyta oceaniczna. Przy zderzeniu dwóch płyt kontynentalnych nie dochodzi do subdukcji żadnej z nich. Krawędzie obu płyt ulegają wtedy sfałdowaniu.