Question

Napisz wypracowanie na jeden z tematów (nie z neta): a)bilans rozbicia dzielnicowego w Polsce, b)powstanie,rozwój i znaczenie zakonu krzyżackiego w średniowieczu

Answer 1

W 1138 r. zmarł książę Bolesław Krzywousty. Przed swoją śmiercią sporządził on statut sukcesyjny, w którym dokonał podziału państwa między swych synów. Po jego śmierci zasady sukcesji zawarte w tym statucie zostały wprowadzone w życie i rozpoczął się w dziejach Polski, trwający około 182 lata, okres nazywany rozbiciem dzielnicowym. Celem statutu sukcesyjnego, określanego popularnie jako testament Krzywoustego, było uregulowanie zasad podziału władzy w państwie przez kolejne pokolenia władców z dynastii Piastów. Miało to uchronić państwo przed zgubną rywalizacją o władzę między potomstwem samego Bolesława Krzywoustego, a także dalszych pokoleń Piastów. Bolesław sądził, że podział władzy w państwie zapobiegnie walkom o władzę, zagwarantuje państwu jednolitą i sprawną władzę centralną, a także zapewni całemu potomstwu księcia udział we władzy oraz dochodach wynikających ze sprawowania tej władzy. Do tej pory bowiem konflikty o sukcesję tronu rozbijały jedność rodu Piastów i kończyły się często wygnaniem niektórych książąt; był to najczęstszy powód kryzysów w państwie.Kompromis, jakim był statut sukcesyjny nie przetrwał jednak długo i nie spełnił swych zasadniczych celów. Niewiele czasu minęło od śmierci Krzywoustego, kiedy jego synowie rozpoczęli walki o władzę wbrew zasadom, jakie ich ojciec zawarł w swym "testamencie". Była to zapowiedź późniejszych konfliktów w łonie dynastii, które miały wkrótce doprowadzić do całkowitego obalenia statutu Krzywoustego. Spory i wojny domowe doprowadziły do osłabienia wewnętrznej struktury państwa oraz pozycji Polski na arenie międzynarodowej.Na mocy statutu Krzywoustego księciem zwierzchnim (seniorem) całej Polski został najstarszy syn Bolesława - Władysław II Wygnaniec. Przeciw jego rządom wystąpili jego młodsi bracia(książęta - juniorzy). Doszło do wojny domowej i klęski Władysława, który w 1146 r. został wygnany z kraju (stąd jego przydomek). Rządy przejął najstarszy z pozostałych synów Bolesława - Bolesław Kędzierzawy i został seniorem. Kędzierzawy jako dziedziczną dzielnicę posiadał Mazowsze, do którego dołączył jeszcze Śląsk Władysława II oraz dzielnicę senioralną. Pozycja Kędzierzawego wydawała się więc być mocna. Tymczasem wygnany Władysław II znalazł schronienie w Niemczech i pozyskał poparcie cesarza niemieckiego Konrada III, który za namową polskiego księcia zorganizował wyprawę przeciw Polsce. Odbyła się ona w sierpniu 1146 r., ale juniorom udało się skłonić Konrada III do wycofania się z Polski. Kolejną wyprawę w interesie Władysława II zorganizował dopiero następca Konrada III, Fryderyk I Barbarossa. Jego wyprawa zakończyła się zmuszeniem Kędzierzawego do złożenia hołdu lennego cesarzowi. Jednak nie poprawiła ona znacząco sytuacji Władysława II. Walki między braćmi nie ustały. Kolejnym seniorem zostałMieszko III Stary, a po nim najmłodszy syn Krzywoustego - Kazimierz Sprawiedliwy. W 1191 r. doszło jednak do buntu krakowskich możnych przeciw Kazimierzowi Sprawiedliwemu. W opozycji do Kazimierza, mimo, iż ten dał Kościołowi wiele przywilejów, stanął także biskup krakowski Pełka. Opozycjoniści poparli Mieszka III Starego, który dzięki nim opanował Kraków. Jednak niedługo później Kazimierz wzmocniony ruskimi posiłkami odbił to miasto i stłumił bunt. Nagła śmierć Kazimierza (jej przyczyną było prawdopodobnie otrucie) w 1194 r. postawiła znów na porządku dziennym kwestię sukcesji w dzielnicy senioralnej. Tron krakowski znalazł się w dyspozycji krakowskich możnych rodów. Nie było wśród nich zgody, co do osoby następcy Kazimierza. Do walki o tron krakowski przystąpił Mieszko III Stary. Jednak możni krakowscy opowiedzieli się za oddaniem władzy synowi Kazimierza, Leszkowi Białemu. Mieszko III Stary wyprawił się na Kraków. Jego wyprawa zakończyła się krwawą bitwą nad rzeką Mozgawą w 1195 r. Mieszko III stracił podczas tej bitwy syna - Bolesława. Pokonany wycofał się do dzielnicy wielkopolskiej. Próbował jeszcze odzyskać Kraków, ale w 1202 r. zmarł. Odszedł zatem ostatni z synów Krzywoustego. W Krakowie rządy przejął Leszek Biały, który miał w swym posiadaniu całą Małopolskę. W Wielkopolsce władał Władysław Laskonogi, na Mazowszu książę Konrad, na Śląsku rządzili wnukowie Władysława II Wygnańca, a na Pomorzu władzę przejęli tamtejsi, lokalni książęta. Zasada, na której opierać się miał ustanowiony przez Krzywoustego podział władzy i ziem polskich między synów - zasada senioratu została obalona. Jedynym jej śladem pozostało duże znaczenie, jakie przypisywano panowaniu nad Krakowem, czyli w dawnej dzielnicy senioralnej. Władza nad Krakowem była dla książąt źródłem prestiżu i dawała im przewagę nad innymi dzielnicowymi władcami piastowskimi.W okresie rozbicia Polski na dzielnice doszło do wielu istotnych przeobrażeń, który objęły niemal wszystkie płaszczyzny życia - polityczną, gospodarczą, społeczną oraz kulturalną.Podział Polski na dzielnice miał ogromne konsekwencje dla pozycji Polski na międzynarodowej scenie politycznej. W okresie rozbicia znacznie spadła pozycja państwa polskiego i obniżyła się jego zdolność obronna. Tymczasem sąsiedzi Polski, a szczególnie Niemcy wzrastali w siłę. Skrzętnie korzystali oni ze sporów w łonie dynastii Piastów, w wyniku których polscy książęta zwracali się do nich przeciw członkom swej dynastii niejednokrotnie płacąc za tę obcą pomoc polską ziemią. W XIII w. poważne zagrożenie dla ziem polskich stworzyła Marchia Brandenburska, która dążyła do opanowania ziem Pomorza i Wielkopolski oraz Zakon Krzyżacki. Margrabiowie brandenburscy w 1253 r. opanowali całą ziemię lubuską, ważną dla bezpieczeństwa Polski ze względu na swoje strategiczne położenie. Najważniejsze grody tej ziemi sprzedali Niemcom książęta śląscy. Następnie margrabiowie skierowali swą uwagę na ziemie leżące nad dolną Wartą i opanowali je. Na utraconych przez Polskę ziemiach Niemcy założyli tzw. Nową Marchię. W 1226 r. książę Konrad Mazowiecki przekazał ziemię chełmińską Krzyżakom w zamian za ochronę Mazowsza przed Prusami oraz podbój tych ostatnich. Zakon jednak sfałszował w 1234 r. umowę z Konradem w ten sposób, iż nadawała im ona całe Prusy wraz z ziemią chełmińską. W 1235 r. opanowali oni też ziemię dobrzyńską, Pogezanię i Pomezanię, a w kolejnych latach Warmię, Sambię, Natangię oraz Zalew Kuroński. Zbudowali port w Elblągu, a nad Zalewem Kurońskim Kłajpedę. Ze wschodu z kolei spadł na Polskę najazd tatarski. Mongołowie opanowali księstwa ruskie (1236-1240) i skierowali się przeciw Węgrom i Polsce. Rycerstwo małopolskie stawiło im czoło pod Chmielnikiem, ale zostało rozbite. Tatarzy zniszczyli Kraków i Sandomierz, a w 1241 r. pod Legnicą rozgromili polskie wojsko; zginął jego dowódca - Henryk Pobożny.Polska traciła powoli kontakt z Pomorzem Wschodnim. O ile w 1157 r. oddziały z Pomorza brały udział w wojnie z Fryderykiem I Barbarossą po stronie Kędzierzawego, a potem wspierały go podczas wyprawy na Prusów, o tyle już w 1177 r. książęta pomorscy nie przyszli z pomocą Mieszkowi III Staremu, kiedy ten wezwał ich do walki przeciw Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Władza książąt pomorskich - Bogusława nad Sławnem i Sambora nad Gdańskiem została w 1180 r. zatwierdzona przez Kazimierza. Sukcesorem Sambora (zm. ok. 1207 r.) w Gdańsku został Mściwój. Wszedł on w związki z lokalnymi książętami śląskimi, meklemburskimi i zachodniopomorskimi. W 1216 r. rządy w Gdańsku objął Świętopełk. W 1226 r. napadu na Pomorze dokonali Prusowie, dewastując klasztor cystersów (Oliwa). Podejrzewano, że za tym najazdem stoi Władysław Laskonogi. Świętopełk wniósł skargę do papieża wraz z prośbą o opiekę. Tymczasem na nowo rozgorzała walka między Władysławem Odonicem a Władysławem Laskonogim. Odonica poparł Świętopełk, który nie chciał uznać zwierzchniej władzy princepsa Leszka Białego. W celu uregulowania wszystkich tych sporów zwołano wiec, w którym udział wzięli skłóceni książęta - Leszek Biały, Henryk Brodaty, Konrad Mazowiecki, Władysław Laskonogii liczni dostojnicy Kościoła. Podczas zjazdu w wyniku napadu został zamordowany Leszek Biały, a Henryk Brodaty odniósł ciężkie rany. Jedną z konsekwencji tego tragicznego zdarzenia było usamodzielnienie się Świętopełka i Pomorza Gdańskiego wobec Polski. Dopiero w obliczu niebezpieczeństwa krzyżackiego doszło do zbliżenia między władcami Wielkopolski i Pomorza. Zbliżenie to miało ogromne znaczenie dla zjednoczenia Polski na początku XIV w.Na okres rozbicia na dzielnicowego przypadł bardzo szybki rozwój gospodarczy ziem polskich. Rozwijały się wszystkie gałęzie gospodarki. W rolnictwie zaczęto stosować trójpolówkę oraz nowe narzędzia rolnicze (np. pług radła płozowe i rylcowe, brony). Ta zmiana systemu gospodarowania na wsi oraz techniczny postęp pozwoliły zwiększyć areał ziemi uprawnej (nawet o 30%) między innymi poprzez objęcie uprawą nieużytków. W celu zwiększenia terenu upraw przeprowadzano także karczunek lasów i puszcz oraz komasację gruntów. Ta ostatnia ułatwiła pracę na roli i wypas zwierząt hodowlanych na łąkach, a także pozwoliła lepiej zabezpieczyć pola przed zagrożeniem ze strony dzikich zwierząt. Praca na roli stawała się bardziej wydajna; ziemia wydawała obfitsze plony, co zwiększało zyski. Akcja kolonizacji terenów dotąd dziewiczych i nieużytków wiązała się z lokowaniem nowych osad w oparciu o prawo niemieckie. Organizatorem takiej wsi był zasadźca, który stawał się łącznikiem między osadnikami a panem, właścicielem gruntu. Każdy osadnik otrzymywał jednakowy przydział ziemi - najczęściej jeden łan. By zachęcić osadników do osiedlania się oraz dać im czas na zagospodarowanie się zwalniano ich na początku ze świadczeń i czynszów na rzecz właściciela - okres ten nazywano wolnizną i trwał on od dwóch do dwudziestu czterech lat. Potem chłop zobowiązany był oddawać panu z jednego łanu 12 groszy oraz trzy korce zboża rocznie. Oprócz tych świadczeń świadczenia od chłopów - dziesięcinę, pobierał Kościół. Prawo niemieckie wprowadzało na wsi elementy samorządu, także sądowego. Wszyscy osadnicy posiadali wolność osobistą. Osada miała dziedzicznego sołtysa; funkcję tę obejmował zasadźca. Do jego obowiązków należało pobieranie świadczeń i czynszów dla pana, przewodniczenie ławie sądowej oraz odbywanie służby wojskowej. Sołtys miał prawo do szóstej części czynszów oraz trzeciej części kar sądowych; poza tym mógł prowadzić młyn, karczmę lub jatkę. Zwiększenie wydajności pracy na roli przyczyniło się do wzrostu gęstości zaludnienia na wsi. Powodem owego wzrostu był również napływ obcych osadników, chętnie sprowadzanych przez książąt z Niderlandów, Flandrii czy Niemiec.Rozwój rolnictwa i hodowli ożywił rzemiosło i spowodował wzrost popytu na wyroby rzemieślników. To z kolei było impulsem dla rozwoju miast i gospodarki towarowo-pieniężnej. Miasta były lokowane na prawie niemieckim na podobnej zasadzie jak osady wiejskie, a zatem na podstawie przywileju lokacyjnego. Lokację przeprowadzał zasadźca, który następnie zostawał wójtem. W mieście wytyczano rynek, który znajdował się w centrum; tu w ratuszu mieściła się siedziba władz miejskich. Wzorem dla polskich miast były miasta niemieckie - dla Małopolski i Wielkopolski wzorem był Magdeburg (stąd prawo magdeburskie), a dla Pomorza Gdańskiego i Zachodniego Lubeka (stąd prawo lubeckie). Pierwszym lokowanym w oparciu o prawo niemieckie miastem na ziemiach polskich była Złotoryja (około 1211 r.). Później dołączyły do niej Lwówek (1217 r.), Poznań (1253 r.), Wrocław (1261 r.).Obok osadnictwa na prawie niemieckim istniało także osadnictwo w oparciu o prawo polskie.Określano je czasem jako osadnictwo na tzw. prawie wolnych gości. Stosowano je w Małopolsce i na Śląsku od XII w. W myśl tego prawa osadnicy przez kilka pierwszych lat nie musieli uiszczać żadnych świadczeń, a dodatkowo byli zaopatrywani w ziarno na siew oraz inne urządzenia gospodarcze. Tego rodzaju ulga nazywana była immunitetem, czyli zwolnieniem ludności danych dóbr od obciążeń wynikających z prawa książęcego. Właściciel tych dóbr dysponował czasem immunitetem sądowniczym, nadanym mu przez księcia. Oznaczał on, iż książę zrzekał się praw do sprawowania sądów nad ludnością mieszkającą w dobrach danego pana i przelewał te prawa, jak i prawa do kar sądowych na danego pana. Osadnicy w tych dobrach zobowiązani byli do uiszczania na rzecz pana czynszu lub daniny zamiast renty odrobkowej.Z biegiem czasu zwiększała się liczba wielkich majątków ziemskich obdarzonych przez księcia immunitetem. Ziemia taka zaczęła pełnić rolę wynagrodzenia za służbę w wojsku książęcym (majątki posiadane na tzw. prawie rycerskim). Przywileje immunitetowe w istotny sposób wpłynęły na sytuację ludności chłopskiej. Wzrosła jej bezpośrednia zależność od pana (właściciela majątku), który sprawował nad nią sądy i pobierał świadczenia. Z czasem swobody tej ludności były ograniczane, w tym szczególnie prawo do przemieszczania się i opuszczenia osady.Wraz ze zmianami w gospodarce miały miejsce przeobrażenia w strukturze społecznej, idące w kierunku ukształtowania się społeczeństwa stanowego. Proces ten przybrał na sile w XIII w. Wytworzył się stan mieszczański, chłopski; także duchowieństwo zaczęło zamykać się w odrębny stan, do czego przyczyniły się liczne przywieje dla Kościoła. Należało do nich własne sądownictwo (od początku XIII w.). Ważną rolę odgrywały kapituły przy katedrach, które obsadzały ważne godności kościelne. Kościół wzmocnił swa strukturę, tworząc organizację parafialną, co znacznie przybliżyło go do wiernych. Z inspiracji papiestwa przeprowadzono także liczne reformy w obszarze prawa kanonicznego, liturgii oraz życia duchownego. Wielką popularnością cieszyły się zakony franciszkanów i dominikanów; powstawały ich klasztory w miastach. Wzrosła także polityczna pozycja Kościoła. Istotne zmiany zaszły także w religijności społeczeństwa; szerzył się kult świętych (m. in. św. Kingi, św. Jadwigi, św. Salomei - żon piastowskich książąt). Ogromne znaczenie miał kult św. Stanisława ze Szczepanowa, biskupa krakowskiego, kanonizowanego w XIII w. Najmniej jednolitą grupę społeczną stanowił stan rycerski; jego członków łączyło posiadanie ziemi zwolnionej od świadczeń na rzecz państwa i obowiązek służby wojskowej. Dopiero później wyłoniły się rodziny szlacheckie. Dynamiczny rozwój gospodarczy i społeczny ziem polskich przyczynił się do większej ruchliwości ludzi, a dzięki temu między poszczególnymi dzielnicami kraju mogły powstawać solidne więzi gospodarcze.Niemniej istotne były zmiany, jakie zaszły w okresie rozbicia na dzielnice w obszarze kultury. Rolę ośrodków kultury pełniły miasta, kościoły i klasztory, dwory książęce i biskupie. Upowszechnianiu dóbr kultury służyła coraz większa rola pisma. Było ono niezbędne dla funkcjonowania kancelarii książęcej (powstała około połowy XIII w.) i kancelarii biskupich. W skryptoriach przepisywano księgi. Rozwinęła się sieć szkolnictwa, szczególnie parafialnego. Modne stały się wyjazdy na zagraniczne uniwersytety. Powstawały biblioteki przy siedzibach biskupów. Bardzo dobrze rozwijała się historiografia, czego dowodem jest kronika Wincentego Kadłubka czy "Kronika wielkopolska", wiele roczników. Do innych ważnych zabytków należą "Księga Henrykowska", dzieła hagiograficzne oraz najstarsza polska pieśń religijna - "Bogurodzica". Architekturę najpierw zdominował styl romański; obok tradycyjnego nurtu, budowano także w nurcie, któremu początek dała reforma benedyktyńska (np. kolegiata w Kruszwicy oraz świątynia norbertanek w Strzelnie). Uwagę zwraca wspaniała romańska rzeźba (XII w.), którą reprezentują tympanony, portale, a zwłaszcza kolumny w kościele w Strzelnie. Na początku XIII w. zaczęły pojawiać się elementy gotyckie, które wprowadzali cystersi, szczególnie na Śląsku (druga połowa XIII w.).Bilans okresu rozbicia dzielnicowego w Polsce nie jest jednoznaczny. Nie ulega wątpliwości, że nastąpiło znaczne osłabienie państwa i jego pozycji na zewnątrz. Dowodem na to jest lenne uzależnienie ziem polskich od cesarzy niemieckich, liczne straty terytorialne (m. in. strata Pomorza Gdańskiego na rzecz Krzyżaków), nieustanne kurczenie się dzielnic i rozdrabnianie państwa, wzrost roli możnych. Temu osłabieniu politycznemu towarzyszył jednak rozkwit gospodarki, kultury i ważne zmiany w stosunkach społecznych. Czynnikiem spajającym wszystkie dzielnice była organizacja kościelna oraz dynastia Piastów. We wszystkich dzielnicach (oprócz Pomorza) panowali książęta pochodzący z tej dynastii, a ich ziemie podporządkowane były metropolii gnieźnieńskiej. Kształtowała się poza tym polska świadomość narodowa. W drugiej połowie XIII w. coraz wyraźniejsze stały się tendencje zjednoczeniowe. Ważnym etapem w procesie jednoczenia ziem polskich była koronacja Przemysła II na króla Polski w 1295 r. Wiele dzielnic zjednoczył późniejWacław II, król Czech. Dopiero jednak Łokietek zjednoczył ziemie i położył fundament pod powstanie Królestwa Polskiego. Uwieńczeniem jego wysiłków była jego koronacja na króla Polski, która miała miejsce w 1320 r.