Powstanie styczniowe było ostatnim w XIX wieku zrywem zbrojnym w zaborze rosyjskim. Jego klęska sprawiła, że romantyczne wizje walki o wolność ustąpiły miejsca ideom pozytywistycznym.
Geneza (przyczyny) powstania:
– zawiedzione nadzieje polskich elit na autonomię po klęsce Rosji w wojnie krymskiej z Turcją i śmierci cara Mikołaja I (słowa nowego cara Aleksandra II: „żadnych marzeń, panowie”)
– nastroje rewolucyjne, głównie wśród młodzieży (dwa ugrupowania: radykalni „Czerwoni” i umiarkowani „Biali”)
– brutalne rozpędzanie polskich manifestacji (m.in. pogrzeb generałowej Sowińskiej)
– branka zarządzona przez margrabiego Aleksandra Wielopolskiego w celu likwidacji nastrojów rewolucyjnych (10 tys. najbardziej aktywnych młodych zwolenników Czerwonych) – groźba wynarodowienia całego pokolenia
W odpowiedzi na zarządzenie branki władze „Czerwonych” ogłosiły 22 I 1863 manifest wzywający Polaków do walki.
Przebieg i charakter walk:
– wojna partyzancka (małe oddziały zw. partiami) – wiele potyczek, żadnej wielkiej bitwy
– niedostateczne uzbrojenie (broń myśliwska, potajemne zakupy za granicą, przekuwanie kos na sztorc w kuźniach powstańczych)
– polskie państwo podziemne (m.in. zbieranie podatków na cele powstańcze)
– polityczna koncepcja wspólnej walki Polaków, Litwinów i Rusinów z Rosją – symbolem władz trójdzielna pieczęć z polskim Orłem Białym, litewską Pogonią i św. Michałem symbolizującym Ruś)
– powstanie głośne w Europie (brak poparcia państw, ale udział ochotników – Andriej Potiebnia, Francesco Nullo)
– główni dowódcy: Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz, Romuald Traugutt (ograniczony wpływ wodzów naczelnych, raczej działania lokalne, dopiero za Traugutta niezrealizowane plany przekształcenia sił powstańczych w regularną armię)
– Rosjanie zwalczali powstanie terrorem i odpowiedzialnością zbiorową ludności
Klęskę powstania przyspieszyło ogłoszenie przez cara uwłaszczenia chłopów, co spowodowało wycofanie ich poparcia dla powstania (rząd narodowy też to obiecywał, ale nie mógł zrealizować). Walki wygasły w X 1864 (dłużej działał tylko oddział ks. Brzóski na Podlasiu).
Skutki bezpośrednie:
– surowe represje wobec zwolenników powstania (kara śmierci lub zsyłka, konfiskata majątku)
– całkowita rusyfikacja Królestwa (używanie nazwy „Priwislinskij Kraj” – ‘Kraj Nadwiślański’)
– kasata klasztorów, odbieranie praw miejskich
– „noc apuchtinowska” – rusyfikacja oświaty, tępienie języka polskiego
– na Litwie – terror Michaiła Murawjowa („wieszatiela”)
Skutki długofalowe:
– likwidacja feudalizmu w zaborze rosyjskim (uwłaszczenie chłopów)
Wyjaśnienie:
Powstanie styczniowe (1863-1864)
Powstanie styczniowe było ostatnim w XIX wieku zrywem zbrojnym w zaborze rosyjskim. Jego klęska sprawiła, że romantyczne wizje walki o wolność ustąpiły miejsca ideom pozytywistycznym.
Geneza (przyczyny) powstania:
– zawiedzione nadzieje polskich elit na autonomię po klęsce Rosji w wojnie krymskiej z Turcją i śmierci cara Mikołaja I (słowa nowego cara Aleksandra II: „żadnych marzeń, panowie”)
– nastroje rewolucyjne, głównie wśród młodzieży (dwa ugrupowania: radykalni „Czerwoni” i umiarkowani „Biali”)
– brutalne rozpędzanie polskich manifestacji (m.in. pogrzeb generałowej Sowińskiej)
– branka zarządzona przez margrabiego Aleksandra Wielopolskiego w celu likwidacji nastrojów rewolucyjnych (10 tys. najbardziej aktywnych młodych zwolenników Czerwonych) – groźba wynarodowienia całego pokolenia
W odpowiedzi na zarządzenie branki władze „Czerwonych” ogłosiły 22 I 1863 manifest wzywający Polaków do walki.
Przebieg i charakter walk:
– wojna partyzancka (małe oddziały zw. partiami) – wiele potyczek, żadnej wielkiej bitwy
– niedostateczne uzbrojenie (broń myśliwska, potajemne zakupy za granicą, przekuwanie kos na sztorc w kuźniach powstańczych)
– polskie państwo podziemne (m.in. zbieranie podatków na cele powstańcze)
– polityczna koncepcja wspólnej walki Polaków, Litwinów i Rusinów z Rosją – symbolem władz trójdzielna pieczęć z polskim Orłem Białym, litewską Pogonią i św. Michałem symbolizującym Ruś)
– powstanie głośne w Europie (brak poparcia państw, ale udział ochotników – Andriej Potiebnia, Francesco Nullo)
– główni dowódcy: Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz, Romuald Traugutt (ograniczony wpływ wodzów naczelnych, raczej działania lokalne, dopiero za Traugutta niezrealizowane plany przekształcenia sił powstańczych w regularną armię)
– Rosjanie zwalczali powstanie terrorem i odpowiedzialnością zbiorową ludności
Klęskę powstania przyspieszyło ogłoszenie przez cara uwłaszczenia chłopów, co spowodowało wycofanie ich poparcia dla powstania (rząd narodowy też to obiecywał, ale nie mógł zrealizować). Walki wygasły w X 1864 (dłużej działał tylko oddział ks. Brzóski na Podlasiu).
Skutki bezpośrednie:
– surowe represje wobec zwolenników powstania (kara śmierci lub zsyłka, konfiskata majątku)
– całkowita rusyfikacja Królestwa (używanie nazwy „Priwislinskij Kraj” – ‘Kraj Nadwiślański’)
– kasata klasztorów, odbieranie praw miejskich
– „noc apuchtinowska” – rusyfikacja oświaty, tępienie języka polskiego
– na Litwie – terror Michaiła Murawjowa („wieszatiela”)
Skutki długofalowe:
– likwidacja feudalizmu w zaborze rosyjskim (uwłaszczenie chłopów)
– nieformalna żałoba narodowa (czarne stroje, „biżuteria patriotyczna”)
– odłożenie myśli o walce w zaborze rosyjskim, rozwój poglądów pozytywistycznych (zamiast spiskowania – praca organiczna i praca u podstaw)
– upadek szlachty jako grupy społecznej (pozbawienie majątków ziemskich) – ukształtowanie nowej grupy zw. inteligencją