Question

Napisać referat o dinozaurach wszystkie nazwy oprócz REKSA ! Na jedną sstronę A4

Answer 1

Większość ludzi wyobraża sobie dinozaura jako wielkie i groĽne zwierzę o długich nogach i ostrych
zębach.Każdy z nas ma swoje własne wyobrażenie o dinozaurach.Jakie więc znaczenie ma słowo
"dinozaur".Nazwy tej użył w 1841 r. angielski uczony Richard Owen.Znaleziono wówczas wiele
dużych,skamieniałych kości zwierząt nieznanego gatunku.Owen był przekonany,że kości te nie
należały do jaszczurek,jak przypuszczało wtedy wielu ludzi.Dlatego też wymyślił on dla tych zwierząt
nową nazwę.Nazwał je Dinosauria (po grecku "straszne jaszczury").
Czymże więc właściwie są dinozaury?Są to zwierzęta,a mówiąc dokładnie,były to zwierzęta,gdyż
ostatnie z nich wymarły przed około 65 milionami lat.W ciągu milionów lat istnienia Ziemi żyły na niej
najrozmaitsze zwierzęta,które w większości z czasem wymierały.Należą do nich również dinozaury.
OLBRZYMIE GADY
Chociaż istniały rozmaite dinozaury,to jednak wszystkie one zaliczane są do gadów,tak samo jak
krokodyle,żółwie,jaszczurki i węże.Ich skóra była łuskowata lub naga i pomarszczona,oddychały
płucami,a potomstwo wykluwało się z jaj o twardej skorupie.Nie wszystkie jednak wielkie
prehistoryczne zwierzęta były dinozaurami.
W czasach dinozaurów żyło również wiele innych gadów.Niektóre z nich pływały w morzu,inne latały
w powietrzu,ale nie były to dinozaury.Dinozaury bowiem nie umiały ani latać,ani prawdopodobnie
pływać.Żyły na lądzie lub na mokradłach i płytkich rozlewiskach.
Nogi dinozaurów różniły się od kończyn innych gadów.Ustawione były prosto pod tułowiem i
podtrzymywały ciało nad ziemią w pozycji pionowej.Wiele dinozaurów prawdopodobnie dobrze
biegało.Inne gady,podobnie jak współczesne krokodyle,miały kończyny ustawione po bokach.
Zwierzęta te ciągnęły swoje ciało tuż nad ziemią i zapewne nie były tak ruchliwe jak dinozaury.
CO WIEMY O DINOZAURACH?
Skamieniałe kości i zęby dinozaurów znaleziono w skałach.I to jest właściwie jedyne,pewne Ľródło
wiedzy na ich temat.Nikt nigdy nie widział żywego dinozaura.Nikt też nie wie,czy ich skóra była
ubarwiona jaskrawo,czy też przybierała maskujące "barwy ochronne".Jak długo żyły?Czy wydawały
jakieś głosy?Jak się zachowywały?Czym się odżywiały?Możemy jedynie snuć domysły,ale chyba
nigdy nie dowiemy się tych rzeczy na pewno.

Dinozaur szczególnie znany
Jednym z najlepiej poznanych prez naukę dinozaurów jest iguanodont (Iguanodon).
W różnych rejonach Europy i Azji,w skałach pochodzących sprzed 120 milionów
lat odnaleziono tysiące jego skamieniałych kości,w tym liczne,kompletne szkielety.
Równeż w Ameryce Północnej i Południwej,w Afryce i w Australii znajdowano
szczątki dinozaurów podobnych do iguanodonta.

Odkrywanie dinozaurów

Różne mogą być dalsze losy martwego zwierzęcia lub rośliny.Przeważnie resztki te zjadane są przez
inne zwierzęta lub też stopniowo gniją.Ale zdarza się,że trafiają do rzeki lub jeziora,a tam pokrywa
je osad denny.Na pustyni mogą zostać zasypane przez naniesiony wiatrem piasek.Z czasem warstwa
mułu lub piasku na tych szczątkach narasta i jest coraz grubsza,a jej ciężar wywiera na nie coraz
większy nacisk.W miarę upływu czasu zarówno muł jak i piasek zamieniaja się w skałę.Składniki
chemiczne z pokładów mineralnych przenikają szczątki organizmów,utwardzają je i zamieniają w
skałę.W ten sposób stają się skamieniałościami.
Skamieniałości tworzą sie w ciągu tysiącleci.Każde zwierzę i każda roślina może ulegać skamienieniu
(fosylizacji).Miękkie części ciała,takie jak skóra,wnętrzości i mięśnie gniją zazwyczaj tak szybko,że
nie mogą zamienić się w skamieniałości.Stają się nimi raczej tylko twarde części ciała zwierząt, np.
skorupy,kości,zęby;ale i one ulegają często złamaniu lub zgnieceniu.Twarde części roślin,jak nasiona
i pyłek kwiatowy,też mogą ulec skamienieniu.
Skamieniałości mogą powstawać również w inny sposó.Czasami gwałtowne i całkowite pogrzebanie
zwierzęcia następuje w wyniku obsunięcia się ziemi.Jego szczątki rozkładają
się,a powstająca w ten sposób pusta przestrzeń ulega zapełnieniu osypiskiem.Skamieniałością mogą
zostać również odchody zwierzięcia lub odciski jego stóp na piaszczystym brzegu.Przeważającą
część swojej wiedzy o czasach prehistorycznych odczytali naukowcy z takich właśnie
skamieniałości.Oczywiście niełatwe jest ich znalezienie i odkopanie w taki sposób,by nie uległy
uszkodzeniu.
Z ŁOPATˇ W PRZESZŁOŚĆ
Piasek i muł opadający na dno rzek,jezior i mórz układa się warstwami.Ich ogromny ciężar zgniata
położony niżej materiał na masę skalną.Każda warstwa różni się nieco od następnej.Im głebiej jakaś
wastwa leży,tym jest starsza.W każdej warstwie tworzą się skamieniałości.Z uwagi na to,że świat
zwierzęcy i roślinny ulegał stałym zmianom,zmieniały się również skamieniałości w poszczególnych
warstwach.Paleontolodzy,którzy badają te skamieliny,mogą określić wiek poszczególnych warstw
skalnych i znajdujących się w nich skamielin.Jedna z metod datowania polega na pomiarze względnej
zawartości izotopów promieniotwórczych w skałach.Skamieniałości dinozaurów mogą się znajdować
w skałach,których wiek waha się w granicach 65 do 250 milionów lat.

Anatomia
Dinozaury są dzielone na dwie główne grupy - gadziomiedniczne (Saurischia) i ptasiomiedniczne (Ornithischia), ze względu na budowę miednicy. Miednica to część szkieletu łącząca kończyny tylne z kręgosłupem. U wszystkich dinozaurów składał się z trzech parzystych kości: dwóch dolnych - łonowej i kulszowej - oraz jednej górnej kości biodrowej, połączonej z kręgosłupem. U dinozaurów gadziomiednicznych miednica była podobna do tej, jaką mają współczesne gady - obydwie kości łonowe zwrócone były w dół i do przodu, a kulszowe w dół i do tyłu. Dinozaury gadziomiedniczne dzielą się z kolei na teropody (Theropoda) i zauropodomorfy (Sauropodomorpha).
Teropody były to dinozaury mięsożerne. Stopy teropodów miały ptasią budowę, z trzema palcami służącymi do chodzenia i długimi kośćmi stopy, wydłużającymi nogę. Kończyny były zazwyczaj długie i mocno umięśnione, szyja miała kształt litery "S", z palców dłoni wyrastały ostre pazury, a poruszanie się ułatwiały lekkie kości.
Zauropodomorfy były roślinożerne. Miały małą głowę, długą szyję, masywny tułów i długi ogon. Poruszały się na wszystkich czterech kończynach, choć pierwsze z nich umiały chodzić na dwóch i żywiły się mięsem. Niektóre zauropody były największymi lądowymi zwierzętami, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi.


U dinozaurów ptasiomiednicznych miednica była podobna do tej, jaką mają współczesne ptaki - z częścią kości łonowej ukośnie biegnącą do tyłu, równolegle do kości kulszowej. Dinozaury ptasiomiedniczne, wyłącznie roślinożerne, dzielą się na trzy główne grupy: tyreofory (Thyreophora), ornitopody (Ornithopoda) i marginocefale (Marginocephalia).
Tyreofory były na ogół czworonożne i żywiły się niskopienną roślinnością. Ich najbardziej charakterystyczna cecha to pancerz (u ankylozaurów) i płyty (u stegozaurów).
Ornitopody były głównie dwunożne, ale większe gatunki poruszały się również na wszystkich czterech kończynach. Typowe cechy to trójpalczaste stopy, 4-5-palczaste ręce i zęby trzonowe przystosowane do żucia pokarmu.
Charakterystyczną cechą marginocefali był wąski występ lub kryza z tyłu czaszki. Pachycefalozaury były dwunożne, natomiast ceratopsy w większości czworonożne.


Na podstawie licznych znalezionych skamieniałości naukowcy uzyskali względną pewność co do budowy szkieletów wielu dinozaurów. Nadal natomiast nie wiemy, jak dokładnie zwierzęta te wyglądały. Badając kości i porównując je z kośćmi innych zwierząt, można jednak sporo odgadnąć na temat anatomii dinozaurów.


Szkielet. Szkielet jest to twarda struktura podtrzymująca ciało zwierzęcia; rozrasta się stopniowo, gdy zwierzę rośnie. Dinozaury są najlepiej znane właśnie ze znalezionych skamieniałych szkieletów, na podstawie których można określić kształt, wielkość, sposób życia, poruszania się, wiek zwierzęcia. Bardzo rzadko znajdowane są całkowicie kompletne szkielety - bardzo wiele odkopuje się uszkodzonych lub pojedynczych kości. Jak u każdego lądowego kręgowca, w szkielecie dinozaurów można wyróżnić szkielet osiowy (czaszka, kręgosłup) i szkielet kończyn (obręcz barkowa z kończynami przednimi i obręcz biodrowa z kończynami tylnymi).


Serce i płuca. Wielkie zauropody, takie jak długoszyi brachiozaur potrzebowały potężnych serc do zapewnienia krążenia krwi w ich olbrzymich cielskach. Niektórzy sądzą nawet, że duże zauropody miały więcej niż jedno serce do pompowania krwi na tak znaczne odległości - głowa była umieszczona 7 m wyżej niż serce. Serca dinozaurów były czterodzielne - jedynym na to dowodem jest wspaniale zachowana skamieniałość należąca do tescelozaura, gdzie w miejscu klatki piersiowej zachował się odcisk serca i naczyń krwionośnych z niego wychodzących. Tak więc serce zawierało dwa przedsionki i dwie komory, tak jak ludzkie. Jedna rozprowadzała krew po całym ciele, druga pompowała krew do płuc. Tam do krwi przenikał tlen - tak wzbogacona krew wracała do pierwszej komory serca, skąd wędrowała po całym ciele. Znajdujące się w sercu zastawki, działające niczym zawory, nadawały krwi pożądany kierunek. Nie wiadomo, jak szybko biły serca dinozaurów, ale możemy o tym wnioskować przyglądając się sercom innych zwierząt. Serca mniejszych zwierząt biją szybciej niż dużych. Ludzkie serce bije z szybkością ok. 70 razy na minutę; serce słonia - ok. 25 razy. Zapewne więc dinozaur wielkości słonia, np. triceratops, miał serce bijące w tempie ok. 30 razy na minutę. Wraz z powietrzem wdychamy tlen, który poprzez oskrzela trafia do płuc. Zużyte, pozbawione w płucach tlenu powietrze wydychamy. Paleontolodzy mogą określić wielkość płuc dinozaura oglądając jego żebra. Jeśli klatka piersiowa była duża, to z pewnością mieściła duże płuca. Szkielety niektórych dinozaurów mają w kręgach jamy. Być może wnikały do nich worki powietrzne. Pod naciskiem żeber worki działały jak miechy, wtłaczając powietrze do płuc.


Układ pokarmowy. U większości dinozaurów proces trawienia rozpoczynał się już w jamie gębowej podczas przeżuwania pokarmu. Zęby rozdrabniały go na miazgę, a wydzielające się w ustach specjalne soki trawienne - enzymy - pomagały strawić pokarm żołądkowi. Pokarm, połykany przez olbrzymiego brachiozaura wędrował długim przełykiem w dół, do żołądka. Mięśnie przełyku przepychały po drodze porcje pożywienia. Zanim pokarm dotarł do żołądka, był już na wpół strawiony dzięki działaniu enzymów. Skurcze mięśni żołądka i soki trawienne zamieniały go w płynną "zupę", która następnie przemieszczała się do jelit, skąd składniki odżywcze były wchłaniane przez organizm. Niektóre zauropody mogły zjadać w całości nawet sosnowe szyszki. W ich trawieniu pomagały gastrolity, czyli kamienie żołądkowe, połykane wraz z pokarmem, który rozdrabniały na półpłynną masę. Stegozaury i ankylozaury żywiły się miękkimi częściami roślin, nie wymagającymi przeżuwania. Ich przewód pokarmowy był bardzo długi, więc pokarm wolno się w nim przemieszczał. Dinozaury drapieżne nie przeżuwały pokarmu - ostrymi zębami wyrywały ofiarom kawały mięsa i połykały je w całości.




Bardzo rzadko roślina lub zwierzę zachowuje sie w całości.Najczęściej są to
owady lub inne drobne stworzenia zatopione w kropli bursztynu-kopalnej
i przezroczystej żywicy dawnych drzew.W bursztynie można także znaleĽć
fragmenty roślin-liście,nasiona,płatki kwiatowe.

Żyjące skamieniałości

LATIMERIA Prymitywna ryba,którą uważano za wymarłą
przed 65 mln lat.Wyłowiono ją żywą na
Komorach w 1938 roku
MIŁORZˇB Drzewo pochodzące z Chin i Japonii.Jest
jedynym,które przetrwało z grupy
przeżywającej rozkwit 200 mln lat temu
SKRZYPY Prymitywne rośliny,które niewiele zmieniły
się od 300 mln lat temu
NEOPILINA Mięczak żyjący 350 mln lat temu,został
wyłowiony żywy w Oceanie Indyjskim
HATTERIA Jaszczurka z Nowej Zelandii.Przetrwała z
grupy gadów sprzed 200 mln lat
OPOS WIRGINIJSKI Niewiele zmienił się przez ostatnie 65 mhn lat.
Występuje w USA


Skamieniałe ślady

Nie tylko kości mogą stać się skamielinami.Innym dokładnym świadectwem istnienia dinozaurów są
skamieniałe ślady ich stóp lub ślady wleczenia ogona.Znaleziono wiele takich tropów,które w sposób
oczywisty pochodzą od dinozaurów,a powstały zapewne wtedy,gdy zwierzęta przechodziły do
wodopoju przez mokry piasek lub muł.Słońce wysuszyło następnie ten muł,a ślady stwardniały.
PóĽniej na tych śladach odkładało się błoto,a pod nim powstawały skamieniałości śladów.Znaleziono
je w wielu miejscach,np.w Niemczech północnych koło Barkhausen,w południowo-wschodniej
Anglii,w zachodniej Kanadzie,w Nowej Anglii i w Teksasie w Stanach Zjednoczonych,a także w
Australii i Brazylii.Początkowo ludzie wierzyli,że są to ślady olbrzymów lub bogów.Dopiero,gdy
dowiedziano sie,że niegdyś istniały dinozaury,można było wyjaśnić czyje to ślady.Z takich śladów
dinozaurów odczytuje się wiele interesujących wniosków.Eksperci mogą stwierdzić:czy zwierzę,które
je zostawiło,poruszało się na dwu,czy czterch kończynach,jaką długość miały te kończyny,czy
zwierzę szło powoli,czy biegało szybko.



Długość kroku
Mierząc odstępy pomiędzy poszczególnymi odciskami i ich
głębokość,naukowcy są w stanie obliczyć z jaką szybkością poruszało
się określone zwierzę.Osobniki mięsożerne średniej wielkości rozwijały
prędkość ok 16 km na godzinę,zaś roślinożerne tylko 6 km na godzinę.

Ślady dinozaurów znajdowano w skałach,które dawno temu były piaskiem
lub błotem.Na przestrzeni 6 kilometrów wzdłuż Peace River Canyon w
Kanadzie znaleziono ponad 1700 odcisków stóp.Musiała to być bardzo
uczęszczana przez dinozaury okolica.

Rekonstrukcja dinozaura

Rekonstrukcja dinozaura jest pracą żmudną i kłopotliwą.Mijają czasami lata,zanim wydobędzie się
skamieniałe kości i zęby z otaczającej jej skały.Połamanym i zgniecionym trzeba teraz przywrócić
pierwotny kształt,uzupełnić brakujące kawałki,a wszystkie części poskładać w taki sposób,by szkielet
był kompletny.Następnie trzeba rozstrzygnąć,jak mogły wyglądać inne części składowe
organizmu,np.mózg,mięśnie,organy trawienne,tkanka tłuszczowa i skóra.Skamieniałe kości porównuje
się z innymi skamieniałościami i z kośćmi współczesnych gadów oraz innych zwierząt dla
sprawdzenia,gdzie umiejscowione były mięśnie i jak przypuszczalnie funkcjonowały stawy.Składanie
dinozaura zaczyna się zawsze od szkieletu.
Szczególną trudność sprawia oczyszczenie kości.Wszystkie cząstki skały należy usunąć.Nie wolno
przy tym jednak uszkodzić kości,gdyż mogłoby to utrudnić rekonstrukcję mięśni oraz innych miękkich
części ciała.Używa się do tego celu różnych narzędzi poczynając od młotka i dłuta,aż do urządzeń
wykorzystujących ultradĽwięki kruszące skałę bardzo silnymi drganiami akustycznymi o wysokiej
częstotliwości,wiertarek szybko obrotowych (podobnie jak u dentysty),małych dmuchaw
piaskowych,maleńkich młotków pneumatycznych,szybkowirujących narzędzi i igieł preparacyjnych.
Czasami skałę rozpuszcza się kwasem np.octowym.Metodę tę stosuje się tylko w tych
przypadkach,kiedy pewne jest,że kwasy nie rozpuszczą skamieniałości.
O CZYM MÓWI CZASZKA?
Ze skamieniałej czaszki zwierzęcia można odczytać dużo informacji na temat jej właściciela.W głowie
bowiem znajduje się szereg ważnych narządów zwierzęcia:oczy,uszy i nos,które mu pozwalają
zapoznawać się z otaczającym go światem;szczęki,zęby i język dla przyjmowania pokarmu;
mózg,który kontroluje funkcje całego ciała;otwór gębowy i nozdrza do oddychania;kolce i pancerz
do obrony itp.
Wszystkie czaszki dinozaurów mają jednakowe podstawowe cechy:oczodoły,wewnętrzną
jamę,w której znajdował się mózg,kanaliki i otwory na nerwy i naczynia krwionośne,a także
określone miejsca,do których były przyrośnięte mięśnie szczęk,języka i twarzy.Porównywanie
czaszek dinozaurów,a także żyjących dzisiaj gadów i innych zwierząt,pozwala na snucie przypuszczeń
na temat wyglądu całego zwierzęcia,do którego niegdyś należała taka czaszka.Od tego się zaczęło...

Kiedy Ziemia powstała ponad 4,5 mld lat temu,nie istniało na niej życie.Szalały burze
z piorunami,wulkany zionęły trującymi gazami i nie było atmosfery,która chroniłaby Ziemię przed
promieniowaniem słonecznym.Stopniowo powstały ciepłe,płytkie morza.W nich pojawiły się pierwsze
formy życia,które chroniła warstwa wody.Skamieliny mające ponad 2 mld lat wskazują,że pierwszymi
formami życia były bakterie.Stopniowo,w procesie ewolucji powstały sinice.One z kolei zaczęły
wytwarzać tlen-gaz niezbędny do życia roślinom i zwierzętom.Wydzielający się z mórz tlen utworzył
ochronną warstwę ozonu w atmosferze.Ozon zatrzymywał część szkodliwego promieniowania
słonecznego,dzięki czemu różne formy życia zaczęły opanowywać lądy i powietrze.Od czasu
powstania życia na Ziemi pojawiły się najprzeróżniejsze zwierzęta i rośliny- jedne, np.owady,zajęły
prawie wszystkie środowiska;inne, np.dinozaury,wyginęły z powodu zmiany warunków klimatycznych
na Ziemi.
DRYFUJˇCE KONTYNENTY
Kontynenty nie zawsze były tam,gdzie są obecnie.Spójrz...

Przed 325 milionami lat
W miejscu dzisiejszych kontynentów istniały tylko 3 duże masywy lądów

Przed 200 milionami lat
Masywy lądów zlały się w superkontynent (Pangea).Dowody na to dają
skamieliny zwierząt lądowych,które znajdowano na różnych kontynentach.
W okresie triasu zwierzęta mogły wędrować po całym świecie.

Przed 135 milionami lat
W okresie,gdy żyły dinozaury superkontynent rozpadł się na dwie części.
Laurazja dryfowała w kierunku północnym,a Gondwana,składająca się z
Ameryki Pd.,Afryki,Arabii,Indii,Australii i Antarktydy,przesuwała się na południe.

Przed 80 milionami lat
Stopniowo rozpadały się te olbrzymie kontynenty.Afrykę i Amerykę Pd
przedzielił Ocean Atlantycki,ale Ameryka Pn była jeszcze połączona z Europą
i Azją.Indie dryfowały od Afryki do Azji.

Przed 3 milionami lat
Kontynenty do tego czasu przyjęły obecne położenie.Antarktyda znalazła
się na biegunie pd,zaś Północna i Południowa Ameryka połączyły się wąskim
paskiem lądu,co umożliwiło zwierzętom dalekie wędrówki.

ŻYCIE PRZED DINOZAURAMI
Już przed pojawieniem się dinozaurów na Ziemi istniały bogate formy życia.Pojawiły się pierwsze
zwierzęta żywiące się roślinami,następnie powstawały stworzenia mięsożerne.
Jeśli chcesz dowiedzieć się o kolejności powstawania form życia,kliknij TUTAJ
CZAS GEOLOGICZNY
Jeśli chcesz się dowiedzieć,w jakim czasie pojawiały się określone formy życia,kliknij TUTAJ

Powstaje życie

Życie nie mogło powstać na lądzie,gdyż we wczesnym okresie dziejów Ziemi nie było w atmosferze
dostatecznej ilości tlenu.Bardzo długo uczeni sądzili,że życie związane jest tylko ze światłem i ciepłem
Słońca,wykorzystywanym przez rośliny w procesie fotosyntezy.Jednak prawdą jest,że pierwsze
formy życia powstały w wodzie.Jedne z najwcześniejszych śladów życia pochodzą z Australii.
Geolodzy znaleĽli tam groniaste formy skalne,nazwane stromalitami.Wiek ich wynosi 3,5 miliarda
lat.Stromality są utworzone przez bardzo proste organizmy-glony,zwane sinicami.Tworzą one
śluzowate warstwy na mokrym podłożu.Należą one do królestwa Protista.Podobne glony znaleziono
w liczących dwa miliardy lat skałach w stanie Minnesota.Te i inne wczesne formy życia były prostymi
organizmami jednokomórkowymi.Najstarsze organizmy wielokomórkowe odkryto w skałach
Australii i Nowej Fundlandii.Żyły one około 700 mln lat temu w prekambrze.Były wśród nich
meduzy,różne rodzaje robaków i organizmy zbliżone do rozgwiazd.
BEZKRĘGOWCE
Okres od póĽnego prekambru do początków dewonu jest niekiedy nazywany okresem morskich
bezkręgowców,ponieważ były one wówczas jedynymi morskimi zwierzętami.Bezkręgowce są
zwierzętami nie mającymi kręgosłupa.W prekambrze wszystkie zwierzęta morskie miały ciało
miękkie.Z tego powodu mało jest ich kopalnych szczątków poza skamieniałymi śladami pełzania po
morskim dnie lub zagrzebywania się w dennym mule.Na początku kambru zaczęły rozwijać się
twarde części zwierząt-skorupy,wapienne rurki i szkielet zewnętrzny.Te twarde części ulegały łatwej
fosylizacji,czyli przemianie w substancję mineralną,i dzięki temu świat zwierząt od kambru jest
znacznie lepiej poznany.Do najpospolitszych zwierząt morskich tego okresu dziejów Ziemi należały
trylobity,małe zwierzęta o twardej skorupie.Należały one do stawonogów.Największy rozwój
trylobitów przypadał na okres około 370 mln lat temu.Żyło wówczas przeszło 10 tys. ich gatunków.
W ówczesnych morzach żyło również wiele mięczaków.Pospolitymi skamieniałościami wymarłych
mięczków są amonity i belemity.Amonity żyły od dewonu do końca kredy.Rozmiary ich wynosiły
od 2 cm do ponad 2 m.Ich spiralnie zwiniętę skorupy były podzielone na komory wypełnione
powietrzem lub gazem,co umożliwiało utrzymywanie się w wodzie.Jedynym podobnym do
nich,współcześnie żyjącym mięczakiem,jest łodzik.Belemity miały skorupę o kształcie
pocisku,która była nazywana "strzałą piorunową" lub "strzałą diabelską".Ich miękkie części
prawdopodobnie przypominały obecnie żyjącą mątwę.Eurypterusy,olbrzymie bezkręgowce
(najbardziej imponujące osiągały dwa,a nawet trzy metry długości) były stawonogami morskimi.
Pierwsze owady żyjące w dewonie nie miały skrzydeł.Na początku karbonu wyparły je gatunki
olbrzymie,jak np. Meganeura,największa ważka,jaka kiedykolwiek istniała.

KRĘGOWCE

RYBY

Pierwsze ryby pływały w morzach okresu kambryjskiego.Były to ryby bezszczękowe.Były one
jednocześnie pierwszymi kręgowcami o bardzo prymitywnej budowie.Pozostawiły one mało
skamieniałości,ponieważ nie miały kości,lecz chrząstkę.Dwa rodzaje,zbliżone do nich,żyją do chwili
obecnej,są to minogi i śluzice.Cztery grupy ryb szczękowych pojawiły się w sylurze.Wszystkie żyły
w dewonie,który często jest nazywany "okresem ryb",ponieważ wówczas ryby panowały w
oceanach,tak jak obecnie.
Do typowych ryb pierwotnych należą Climatius,Anglaspis i Hemicylaspis.Do ryb pancernych
należy m.in. Dinichthys.Jego głowa miała 1 m długości i 70 cm szerokości.Uważa się,że długość
ryby przekraczała 9 m.Jedną z ryb trzonopłetwych jest Latimeria,która żyje do dzisiaj.

PŁAZY

Pierwsze zwierzęta i rośliny żyły w morzu,następnie niektóre odważyły się wyjść na ląd.Odkryto
skamieniałości zwierząt,które stanowią pośrednie ogniwo między rybami a kręgowcami lądowymi.Ich
najstarszy reprezentant,Ichthyostega,pochodzi z dewonu.Jego szczątki kopalne znaleziono na
Grenlandii.Było to wielkie wydarzenie dla paleontologów,ponieważ zwierzę to było pierwszym
znanym kręgowcem o czterech kończynach.Ichthyostega o długości 90 cm,bez wątpienia trzymała się
pogranicza wody i ladu.Pierwotne płazy były największymi,jakie kiedykolwiek isniały.Wszystkie miały
ogon,większość posiadała łuski na dużej powierzchni środkowej części ciała.
Mastodonsaurus,bliższy naszym czasom-żył w mezozoiku.Miał wielu kuzynów należących do
różnych rodzin.Sama czaszka u Mastodonsaurusa mierzyła 1,25 m długości.W przeciwieńswie do
Eryopsa,płaza amerykańskiego,Mastodonsaurus nie mógł za często opuszczać wody z powodu
swojego ciężaru i słabych łap,które nie pozwalały mu chodzić po lądzie.Był doskonałym pływakiem.

PELYKOZAURY

Pierwsze gady wywodzą się z pierwotnych płazów sprzed 300 mln lat.Zwierzęta te,nazwane
kotylozaurami,rozmnażały się znosząc jaja otoczone twardą skorupą,dzięki czemu mogły prowadzić
życie naziemne,a nie wodne.W permie zastąpiły je pelykozaury,które żyły aż do triasu.Dobrze czuły
się w środowisku olbrzymich paproci,skrzypów i widłaków.Ich obszar rozprzestrzeniania był
bardzo szeroki.Pod wieloma względami ich szkielet przypominał szkielet pierwotnych ssaków.Z tego
powodu umieszczono je w grupie ssakopodobnych,ponieważ uważa się je za przodków pierwszych
ssaków.Niektóre gady,jak np. Dimetrodon zjadały ryby,mięczaki i zwierzęta lądowe.Innym
drapieżnikiem był Cynognathus mierzący 2 m długości.Z kolei pierwszym gadem roślinożernym był
Edaphosaurus o wielkości od 2-3 m długości.
Pierwsze dinozaury

Przed około 220 milionami lat istniały na Ziemi liczne grupy dużych gadów.Jedną z tych grup były
tekodonty.Miały one bardziej proste nogi niż inne gady oraz ostre zęby,którymi rozdzierały
zdobycz; chętnie przebywały w wodzie.Wiele z nich było podobnych do dzisiejszych krokodyli,a ich
przodkowie również byli przodkami krokodyli.Z tekodontów wywodzi się jeszcze jedna grupa
gadów- dinozaury.
Przed 205 milionami lat z tekodontów rozwinęły się dinozaury.Ich nogi były ustawione pionowo pod
tułowiem,a niektóre z nich biegały na tylnych kończynach.Osiągały znaczną szybkość i utrzymywały
równowagę przy pomocy ogona.Stosunkowo szybko wytworzyły się obydwie duże grupy
dinozaurów: gadzio- i ptasiomiednicze.
Sposoby odżywiania
Roślinożercy. W wyniku ewolucji powstało wiele gatunków dinozaurów odżywiających się różnymi rodzajami roślin. Na temat diety zwierząt można się sporo dowiedzieć, analizując wielkość ich ciała oraz kształt szczęk i zębów. Gigantyczne zauropody miały długie szyje i przy pomocy kołkowatych zębów zgarniały do pyska roślinność będącą w zasięgu małej głowy. Z kolei duże ornitopody miały mięsiste policzki, dzięki którym pokarm nie wypadał im z pyska. Rzędy zębów trzonowych miażdżyły rośliny na strawną papkę.
Zwierzęta roślinożerne mają dużą przewagę nad mięsożernymi: aby jeść, nie muszą polować, dzięki czemu zużywają mniej energii. Minusem pokarmu roślinnego jest znacznie niższa wartość odżywcza niż mięsa. Rośliny zjadane przez dinozaury były na ogół twarde i włókniste, dlatego przed strawieniem i wchłonięciem wymagały starannego rozdrobnienia i zmiażdżenia. Rośliny są też w znacznej mierze zbudowane z celulozy, która chemicznie przypomina skrobię, ale jest całkowicie nieprzyswajalna dla zwierząt. Dinozaury roślinożerne radziły sobie na różne sposoby. U niektórych, a być może i u wszystkich, w układzie pokarmowym żyły mikroorganizmy zdolne do rozkładania celulozy na przyswajalne związki chemiczne. Podobne bakterie można znaleĽć np. u krów czy koni. Większość dinozaurów roślinożernych miała bardzo długie przewody pokarmowe, dzięki czemu proces trawienia trwał długo i pozwalał organizmowi przyswoić maksymalną ilość substancji odżywczych.
Dawniej sądzono, że zauropody musiały się żywić miękkimi roślinami wodnymi. Jak przypuszczano, z powodu małej głowy i pyska oraz nielicznych zębów nie byłyby one w stanie zjadać wystarczająco dużo twardych roślin, by zapewnić pokarm swoim ogromnym ciałom. PóĽniej uczeni wykazali jednak, że zauropody mogły zbierać pyskiem liście drzew czy sagowców, by potem połknąć je bez żadnej obróbki między zębami. "Żucie" odbywało się w żołądku, przy pomocy gastrolitów, czyli połkniętych przez dinozaura kamieni, działających jak kamienie młyńskie. Identycznie postępują niektóre współczesne ptaki.



Ornitopody miały setki zębów trzonowych, dzięki którym mogły rozgryzać twarde rośliny. Zebrane pyskiem liście i owoce były miażdżone między zębami na papkę i połykane. Dalsze trawienie odbywało się w żołądku i jelitach z udziałem enzymów i mikroorganizmów.
Ceratopsy odżywiały się twardymi roślinami, m. in. paprociami i roślinami kwiatowymi. Odgryzały je po kawałku ostrym dziobem, a następnie rozcierały między licznymi zębami trzonowymi o ostrych krawędziach. Kiedy dinozaur zamykał potężne szczęki, krawędzie te przesuwały się względem siebie i cięły rośliny jak nożyce. Starannie poszatkowany w ten sposób pokarm był następnie połykany. W żołądku dalsza jego obróbka mogła się odbywać z pomocą gastrolitów, lub enzymów i bakterii.
Mięsożercy. Dinozaury mięsożerne spędzały większość czasu na poszukiwaniu ofiary. Pokarm mięsny posiadał jednak większą wartość odżywczą niż roślinny, a przy tym był łatwiejszy do strawienia. Większość dinozaurów mięsożernych miała ostre zęby o piłkowanych krawędziach, znakomicie nadające się do cięcia mięsa. Teropody po prostu wyrywały ofierze kawały mięsa, aby potem połknąć je w całości i strawić w niezbyt długim przewodzie pokarmowym.

Gadziomiednicze (Saurischia),które pojawiły się wcześniej,dzieliły się na dwie grupy.Jedna z nich,do
której należały prozauropody,takie jak np. plateozaur (Plateosaurus), była prawdopodobnie
spokrewniona z olbrzymimi zauropodami, które były roślinożerne i poruszały się na czterech nogach.
Drugą grupę stanowiły drapieżne teropody takie jak celofyz (Coelophysis),które biegały na dwu nogach.

Do najwcześniejszych dinozaurów zalicza się dużego,europejskiego plateozaura i mniejszego celofyza
z południowego zachodu Stanów Zjednoczonych.Żyły one przed 200 milionami lat.

Era dinozaurów

Na początku ery dinozaurów na Ziemi klimat był ciepły i suchy.Jednak pod wpływem wędrówki
kontynentów,klimat zmieniał się stopniowo.Kształtowały się wtedy nowe rośliny i zwierzęta.Niektóre
z nich dostosowały się do nowych warunków,inne wyginęły.Dzięki skamieniałościom roślin
wiemy,że w ciepłym,lecz wilgotnym klimacie,jaki zapanował w jurze,rozprzestrzeniły się lasy olbrzymich
paproci drzewiastych,sagowców i roślin nagonasiennych jak cisy,cyprysy,walchie.W tym wciąż
zmieniającym się świecie zmieniały się również dinozaury.Przed około 100 milionami lat pojawiły się
rośliny kwiatowe,również drzewiaste.Wkrótce istniały już lasy magnolii,wawrzynu i dębów.Rozwinęły
się też nowe gatunki ptaków,owadów i innych zwierząt,które żywiły się nektarem kwitnących roślin.
Wygląd Ziemi zmienił się przy końcu ery dinozaurów.


PRZYKŁADY DINOZAURÓW

BRACHIOZAUR SYNTETHOCERAS
BRO ARCHEOPTERYX PHENACODUS
NTOZAUR BALUCHITHERIUM
DIPLODOK KONIE
MOSAZAUR SMILODON
TYRANOZAUR MEGATHERIUM
KOMPSOGNAT GLYPTODON
STEGOZAUR UINTATHERIUM
ALLOZAUR MEGACEROS
TRICERATOPS MAMUT
IGUANODONT SEYMURIA
PTERODAKTYL EUPLOCEFAL
KRONOZAUR DEINONYCH
PTERANODON HYPSILOFODONT
ELASMOZAUR EDMONTOZAUR








Gniazda, jaja, potomstwo i opieka nad młodymi
Odkryte w 1923 r. na pustyni Gobi w Mongolii skamieniałe jaja i gniazda dinozaurów dały uczonym pierwszy dowód na to, że zwierzęta te były jajorodne. PóĽniej dokonano wielu innych cennych znalezisk na całym świecie, zwłaszcza w Montanie (USA) w 1978 r.
Odkrycie gniazd dostarczyło uczonym wielu informacji na temat najwcześniejszego okresu życia dinozaurów. Znalezione w Montanie małe majazaury miały słabo wykształcone kości kończyn. Świadczy to o tym, że były to zwierzęta altrycjalne, czyli nie w pełni rozwinięte w momencie wyklucia. Po wyjściu z jaja pozostawały w gnieĽdzie pod opieką rodziców, dopóki nie urosły i nie zyskały samodzielności. Przypominały w tym niektóre współczesne ptaki, tzw. gniazdowniki.
Majazaury budowały spore gniazda, usypując kopiec z ziemi i na jego szczycie wygrzebując dziurę. Większość dinozaurów składała jaja koliście, tak by nie stykały się ze sobą. Po ich złożeniu samica przykrywała je liśćmi, które gnijąc, ogrzewały jaja. W gniazdach znaleziono też rozbite na kawałki skorupki jaj, prawdopodobnie rozdeptane przez młode dinozaury, przebywające w gnieĽdzie. Majazaury, a także inne dinozaury kaczodziobe, co roku składały jaja w tych samych miejscach. W obrębie legowiska gniazda znajdowały się ok. 9 m od siebie, co odpowiadało długości dinozaurów.


W Montanie odkryto też skamieniałości orodroma, wskazujące, że potomstwo tego gatunku przychodziło na świat w pełni rozwinięte. Młode miały dobrze wykształcone kości kończyn. Były to zwierzęta prekocjalne, czyli w pełni rozwinięte w momencie wyklucia. W gniazdach też znaleziono skorupy jaj otwarte, ale nie zgniecione, co wskazuje, że młode opuszczały gniazdo natychmiast po wykluciu i już do niego nie wracały. Ich dzisiejszymi odpowiednikami mogą być niektóre ptaki, tzw. zagniazdowniki.


Jaja dinozaurów nie były zbyt duże. Te, które były znalezione przez Andrewsa w Mongolii, były podobne do kamieni. Powierzchnię skamieniałości pokrywały maleńkie wypukłości. W każdej znajduje się miniaturowy otworek, zwany porem, który pozwala przeniknąć do wnętrza powietrzu. Jaja zostały złożone przez samice protoceratopsa. Jednak były one niewielkie - miały po ok. 12-15 cm dł. Największe ze znanych należały do hipselozaura - dochodziły do 30 cm dł.










Zagłada dinozaurów

Największą zagadką dotyczącą dinozaurów jest chyba znalezienie odpowiedzi na pytanie dlaczego
wymarły?Przed 65 milionami lat zniknęły ze świata stosunkowo nagle wszystkie dinozaury.Ale dlaczego?
Istnieje na ten temat wiele teorii,lecz żadna z nich nie daje zadowalającego wyjaśnienia faktów,które
przedstawiają wykopaliska.Interesujące jest również to,że w tym samym czasie,kiedy wyginęły
dinozaury,wymarło także wiele innych stworzeń,np. takich,jak gady morskie,gady latające i amonity.
To masowe wymieranie nie było przy tym w dziejach naszej Ziemi wydarzeniem jednorazowym.
I tak np.na krótko przed pojawieniem sie dinozaurów wymarło dwie trzecie gatunków płazów.Nigdy
chyba nie dowiemy się dokładnie,co doprowadziło do wymarcia tych zwierząt.
Jedna z teorii zakłada,że przyczyną wymarcia dinozaurów i innych zwierząt,była wielka katastrofa,która
objęła całą naszą planetę.Może kula ziemska została otoczona pyłem kosmicznym,gdy jej tor prowadził
przez rój komet lub przez pozostałości po eksplozji jakiejś gwiazdy.Inni znów uważają,że na Ziemię
spadł olbrzymi meteoryt.
Najczęściej przytaczaną teorią jest upadek meteorytu.Postaram się w trzech punktach wyjaśnić,jakie były
skutki tej katastrofy.

1 UPADEK METEORYTU
Naukowcy odkryli warstwę skał sprzed
65 milionów lat,która zawierała duże
ilości irydu.Pierwiastek ten spotyka się stosunkowo
rzadko na Ziemi,ale za to bardzo często występuje
on w meteorytach.Może więc na Ziemię spadł
meteoryt o średnicy np. 10 kilometrów?

2 ZACIEMNIENIE SŁOŃCA
Pył, który wzbił się w atmosferę po uderzeniu
meteorytu,mógł zaciemnić Słońce na długie
lata.Ponieważ bez światła słonecznego
nie mogły rosnąć rośliny,zwierzęta roślinożerne
musiałyby wyginąć z głodu.Równocześnie wiele
zwierząt zamarzłoby.

3 FALA UPAŁÓW
Po opadnięciu pyłu,para wodna powstała wskutek
upadku meteorytu,zatrzymywałaby promienie
słoneczne,co spowodowałoby bardzo silne ogrzanie
powierzchni Ziemi (efekt cieplarniany).Znaczna
ilość zwierzat wymarłaby,nie mogąc znieść upału.

Życie powstało w prehistorycznych morzach około 3 miliardów lat temu.
Zapanowały odtąd na Ziemi najdziwniejsze jego formy.Niektóre z pływających
stworzeń wypełzły na ląd,rozwinęły się i dostosowały do warunków jakie tam
zastały.Z tych pierwszych gadów rozwinęły się dinozaury ,które należą do
najbardziej fantastycznych i imponujących zwierząt jakie kiedykolwiek żyły
na świecie.Dopiero w ostatnich latach odkryto nieznane dotychczas grupy
dinozaurów.Ułatwiło to nam lepsze zrozumienie,jak powstawało życie na naszej
planecie.Ta strona pozwala na wniknięcie w świat tych zwierząt,które przez
okres 140 milionów lat panowały na Ziemi.Wymarły one całkowicie 65 milionów
lat temu,zaś zachowane w skałach skamieniałe szczątki pozwalają na ich
rekonstrukcję.Mam nadzieję,że ta strona otworzy Ci drogę do niezwykłego
świata dinozaurów...

Dinozaury pewnie do dziś zaludniałyby naszą planetę. Tajemniczy przypadek jednak sprawił, że nie musimy żyć w cieniu tych gigantów. 65 milionów lat temu nagle, jak nożem uciął, zakończyła się bowiem ich era.

Musiało wtedy zdarzyć się coś, co spowodowało zagładę wszystkich wielkich zwierząt, które przez wcześniejsze miliony lat panowały na naszym globie. Większość naukowców skłania się ku tezie, że spowodowała ją jakaś katastrofa kosmiczna, np. upadek gigantycznego meteorytu. Pyły, jakie wzbiłyby się po jego uderzeniu w Ziemię, miesiącami powinny unosić się w atmosferze, odcinając drogę promieniom słonecznym do powierzchni planety. To z kolei, jeśli wierzyć przypuszczeniom badaczy, spowodować miało drastyczny spadek temperatury na Ziemi - na tyle duży, że wszystkie gady niemal na "trzy, cztery" wyzionęły ducha.

Ślad dołu na łez padole

Problem polegał tylko na tym, że nie wiadomo było, gdzie taki wielki meteoryt miałby właściwie spaść. Powinien przecież pozostawić po sobie ogromny, dobrze widoczny krater. Chyba że wpadł do oceanu. Dopiero niedawno naukowcy wskazali zagłębienie w ziemi, które mogłoby być resztką po takim kraterze - niedaleko półwyspu Jukatan, w Ameryce Środkowej.

Za tezą o kosmicznym rodowodzie "miecza na dinozaury" przemawia także fakt, że w niektórych osadach, jakie powstały wtedy na Ziemi, a z których z czasem utworzyły się skały, dużo jest irydu. A to jest metaliczny pierwiastek rzadki na Ziemi, za to dość pospolicie występujący w składzie krążących po kosmosie planetoid i meteorytów.Naukowy wulkan pomysłów

Scenariusz kosmicznego gromu z nieba nie jest jednak jedynym, jaki rozpatrują naukowcy. - Wśród moich znakomitych kolegów są naukowcy, którzy uważają, że to nie żaden meteoryt spowodował śmierć całej populacji dinozaurów. Uważają oni, że to nagły wzrost aktywności wulkanicznej Ziemi i związane z tym zmiany w składzie atmosfery spowodowały drastyczną zmianę klimatu, a w efekcie zagładę wielkich gadów - twierdzi Alexander Shukolyukov.

Shukolyukov, który na co dzień pracuje w Scripps Institution of Oceanography przy Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego, sam ma jednak nieco inny pogląd na tę kwestię. W "Science" (nr 5390) przedstawił on bowiem kolejny dowód popierający teorię kosmicznej zagłady gadów.

Iryd, chrom - dwa bratanki

Grupa naukowców, którą kierował, również badała osady pochodzące sprzed 65 milionów lat (to w tej właśnie warstwie osadów wcześniej stwierdzono obecność irydu). Tym razem poszukiwali w nich innego metalu - chromu, a ściśle jego niezwykle rzadkiej na Ziemi odmiany. Każdy pierwiastek chemiczny może występować w różnych odmianach przez chemików zwanych izotopami. Chrom może takich różnych izotopów mieć 13. Trwałe są tylko cztery, większość rozpada się wkrótce po powstaniu. Dzisiaj na Ziemi najwięcej jest izotopu 52Cr. Naukowcy poszukiwali izotopu cięższego - 53Cr. Praktycznie nie występuje on na Ziemi w naturalnej postaci. Można go otrzymać tylko w reaktorze jądrowym podczas rozpadu promieniotwórczego innego pierwiastka - manganu.

Nieziemskie ilości chromu

Naukowcy zauważyli, że w warstwie sprzed 65 mln lat występuje zaskakująco dużo chromu 53Cr.

- Naszym zdaniem ten chrom nie pochodzi z Ziemi - powiedział Alexander Shukolyukov. - Gdyby chrom pochodził ze złóż na naszej planecie, izotopu 53Cr powinno być znacznie, znacznie mniej - skwitował.

Naukowcy przebadali próbki skał sprzed 65 milionów lat pobrane w trzech miejscach: jedną w Hiszpanii i dwie w Danii. We wszystkich trzech przypadkach chromu 53Cr było w tej warstwie 30-40-krotnie więcej niż w jakiejkolwiek innej młodszej lub starszej warstwie geologicznej.

- Nie mam już wątpliwości, śmierć na dinozaury przyszła z kosmosu - stwierdził Shukolyukov.

Chrom odkryty został dopiero w 1798 r. przez francuskiego chemika o nazwisku Vauquelin. Wyodrębnił on czysty metal z rzadkiego minerału przywiezionego mu z okolic Jekaterynburga. Związki chromu, z których otrzymał metal, były tak bajecznie kolorowe, że naukowiec nadał nowemu pierwiastkowi nazwę Chromium od greckiego wyrazu chroma - barwa.

Chrom jest na Ziemi metalem dosyć rzadkim - jego kilogram na światowych giełdach kosztuje dziś ok. 9 dol. za kg (kilogram miedzi powszechnie stosowanej w elektronice kosztuje dla porównania tylko ok. 1,6 dol.).

Kiedy umierał, miał siedem metrów długości, ważył prawie dwie tony i był młodocianym dinozaurem kaczodziobym. Jego szczątki przeleżały 77 mln lat w osadzie, która obecnie znajduje się w północnej części stanu Montana (USA).

O ich odkryciu doniósł serwis internetowy National Geographic ], gdy stało się jasne, że szkielet dinozaura jest pokryty tkanką miękką: skórą, łuskami oraz fragmentami mięśni. W jego żołądku tkwiły resztki ostatniej kolacji, złożonej z paproci, roślin iglastych i magnolii.

Jest to czwarta dotychczas znaleziona mumia dinozaura. Trzy poprzednie odkopano na początku XX wieku. Paleontolodzy więc po raz pierwszy będą mogli przebadać tkanki miękkie mumii dinozaura, przechowywanej obecnie w Muzeum Hrabstwa Philips w Montanie, wykorzystując najnowocześniejsze technologie. Na wyniki trzeba jeszcze poczekać.